Ενδοπεριφερειακές Γεωγραφικές Διαφοροποιήσεις στην Ορεινή Ήπειρο

Ενδοπεριφερειακές Γεωγραφικές Διαφοροποιήσεις στην Ορεινή Ήπειρο Λαφαζάνη Πέρυ Επικ. Καθηγήτρια Α.Π.Θ. Τ.Θ. 439, 54124 Θεσσαλονίκη, lafazani@topo.auth.gr, Τηλ. 2310/996144, Fax 2310/996415 Περίληψη Η Περιφέρεια της Ηπείρου δεσπόζει στον Ελλαδικό Χώρο, όσον αφορά τους ορεινούς όγκους και το φυσικό της περιβάλλον. Δεν είναι υπερβολή να ειπωθεί ότι κατέχει πρωτεύουσα θέση στον Ορεινό Γεωγραφικό Χώρο της Ελλάδας. Ο φυσικός και ανθρωπογενής χώρος της Ηπείρου, αιτία και αιτιατό του ίδιου του γεωγραφικού χώρου και της εξέλιξής του μέσα στον χρόνο, προσδιορίζουν και προβάλλουν τη σημερινή «αναπτυξιακή» φυσιογνωμία των γεωγραφικών ενοτήτων που τον συγκροτούν. Ειδικότερα, τον Ορεινό Γεωγραφικό Χώρο αυτής της περιφέρειας. Με εργαλεία τις στατιστικές μεθόδους πολυμεταβλητών αναλύσεων, γεωγραφικούς δείκτες και τη θεματική χαρτογραφία είναι δυνατή η απεικόνιση και διαπίστωση των υπαρχουσών, πολύ συχνά δυσδιάκριτων, γεωγραφικών διαφοροποιήσεων στα ορεινά συγκροτήματα της Ηπείρου. Διαφοροποιήσεις που εκφράζονται ως ομοιότητες ή / και ανομοιότητες μεταξύ των χωρικών μονάδων και «δημιουργούν» τα όρια, τους φραγμούς και τους άξονες των αναπτυξιακών προοπτικών κάθε γεωγραφικής περιοχής. Λέξεις κλειδιά: Παραγοντική Ανάλυση, Ανάλυση κατά Ομάδες, Κανονικοποιημένες Τιμές, Γεωγραφικοί Δείκτες, Γεωγραφική Ανάλυση, Θεματική Χαρτογραφία Différenciations Géographiques de la Région Montagneuse d Épire Lafazani Pery Professeur Assistante Université Aristote de Thessalonique Résumé La Région d Épire domine l espace grec, surtout par la présence imposante de ses montagnes et de son environnement naturel. On peut dire sans exagération, que cette Région occupe une place majeure dans l espace montagneux grec. L espace naturel et humain d Épire, cause et effet de ce même espace géographique et de son évolution temporelle, déterminent et dessinent la physionomie actuelle des unités géographiques qui les composent et qui se trouvent en croissance continue. Plus précisément, celle de l espace montagneux géographique de cette Région. Σύγχρονα Χαρτογραφικά Θέματα που Αφορούν την Ήπειρο 373

Des outils tels que les méthodes statistiques des analyses multi variables, le calcul des indices géographiques et la cartographie thématique aident à la représentation et la vérification des différenciations géographiques des ensembles montagneux d Épire. Il s agit des différenciations qui s expriment comme des ressemblances ou / et des dissemblances parmi les unités spatiales et «créent» les limites, les barrières et les axes des perspectives de croissance de toute la région montagneuse. Mots-clés: Analyse Factorielle, Classification Ascendante Hiérarchique (C.A.H.), Standardisations, Indices géographiques, Analyse géographique, Cartographie Thématique. 1. Εισαγωγή Είναι γεγονός ότι η Περιφέρεια της Ηπείρου δεσπόζει στον Ελλαδικό Χώρο, όσον αφορά τους ορεινούς όγκους και το πλούσιο φυσικό της περιβάλλον. Δεν είναι υπερβολή να ειπωθεί ότι κατέχει πρωτεύουσα θέση στον Ορεινό Γεωγραφικό Χώρο της Ελλάδας. Παράλληλα, είναι διαπιστωμένο ότι βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις, αναφορικά με την αναπτυξιακή κατάταξη των Περιφερειών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Όπως φαίνεται, τα συγκριτικά πλεονεκτήματα του φυσικού περιβάλλοντος και της γεωγραφικής θέσης της Ηπείρου δεν είχαν θετική επίδραση στην αναπτυξιακή της διαδικασία, έτσι ώστε να μειωθούν οι γεωγραφικές αναπτυξιακές ανισότητες μεταξύ αυτής και των υπόλοιπων Περιφερειών. Η ποιότητα της ανάπτυξης σε μια γεωγραφική περιοχή αντανακλάται και από την ύ- παρξη ή όχι γεωγραφικών διαφοροποιήσεων, με την έννοια των ανισοτήτων, μέσα στην ίδια περιοχή. Με άλλα λόγια, ο φυσικός και ανθρωπογενής χώρος της Ηπείρου, αιτία και αιτιατό του ίδιου του γεωγραφικού χώρου και της εξέλιξής του μέσα στον χρόνο, προσδιορίζουν και προβάλλουν τη σημερινή «αναπτυξιακή» φυσιογνωμία των γεωγραφικών ενοτήτων που τον συγκροτούν. Ειδικότερη αναφορά των παραπάνω αποτελεί ο Ορεινός Γεωγραφικός Χώρος αυτής της περιφέρειας, τμήμα του συνολικού Ορεινού Γεωγραφικού Χώρου της Ελλάδας (Ο.Γ.Χ.Ε.). Οι στατιστικές τεχνικές των πολυμεταβλητών αναλύσεων αποτελούν, πολύ συχνά, εργαλεία γεωγραφικής ανάγνωσης και τεκμηρίωσης. Μια τέτοια προσπάθεια έγινε (και) για τον Ορεινό Γεωγραφικό χώρο της Ελλάδας. Χρησιμοποιήθηκαν, παράλληλα, και «κλασικοί» γεωγραφικοί δείκτες για την καλύτερη τεκμηρίωση των συμπερασμάτων που προκύπτουν. Στην παρούσα εργασία η εστίαση αφορά τη διαπίστωση γεωγραφικών διαφοροποιήσεων στον Ορεινό Γεωγραφικό Χώρο της Ηπείρου. Έτσι, με εργαλεία διερεύνησης τα αναφερόμενα, αλλά και τη χαρτογράφηση των αποτελεσμάτων, έγινε δυνατή η απεικόνιση και διαπίστωση των υπαρχουσών, πολύ συχνά δυσδιάκριτων, γεωγραφικών διαφοροποιήσεων στην Ορεινή Ήπειρο. Οι διαφοροποιήσεις αυτές που αποδίδονται και ως γεωγραφικές ανισότητες, προσδιορίζουν ομοιότητες ή / και ανομοιότητες μεταξύ των χωρικών μονάδων. Τα μεγέθη και η διάταξη των τελευταίων «δημιουργούν» τα όρια, τους φραγμούς και τους άξονες των αναπτυξιακών προοπτικών κάθε γεωγραφικής περιοχής, επομένως και της Ορεινής Ηπείρου. 374 10 ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία της Ηπειρωτικής Περιφέρειας, 12-14/11/2008

2. Μεθοδολογία Τα χαρακτηριστικά / οι μεταβλητές που χρησιμοποιήθηκαν διακρίνονται στις εξής 4 κατηγορίες: 1. Φυσικά και Πληθυσμιακά Χαρακτηριστικά 2. Δημογραφικά Χαρακτηριστικά 3. Οικονομικά και Κοινωνικά Χαρακτηριστικά 4. Άλλα Χαρακτηριστικά (Χρήσεις και Παλαιότητα Κτιρίων, Υλικά Κατασκευής, Υλικά Επικάλυψης Στεγών, κ.ά.) F 1 : F 2 : F 3 : F 4 : F 5 : F 6 : F 7 : F 8 : F 9 : ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΗ ΔΥΝΑΜΙΚΗ (+) (Αστικός Πληθυσμός και μη Αστικός με μεγάλη πληθυσμιακή πυκνότητα) ( ) ΕΝΤΟΝΟΣ ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΥΨΟΜΕΤΡΟ ΚΑΙ ΟΡΕΙΝΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ «ΜΕΓΑΛΑ» ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΑ (Νοικοκυριά με 2+ μέλη και 2+ δωμάτια) ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΩΝ ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΩΝ (+) ΕΓΓΑΜΟΙ ΚΑΙ ΗΛΙΚΙΕΣ 45 ΕΤΩΝ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΥΝΑΜΙΚΗ I ( ) ΑΓΑΜΟΙ ΚΑΙ ΗΛΙΚΙΕΣ 0-29 ΕΤΩΝ «ΜΙΚΡΑ» ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΑ (Νοικοκυριά με 1 ή 2 μέλη και 2 ή 3 δωμάτια) (+) ΓΗΡΑΣΜΕΝΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ (Χηρεύοντες) ( ) ΗΛΙΚΙΕΣ 30-44 ΕΤΩΝ (+) Γ-ΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΚΑΙ Μ.Ε. > Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ( ) Α-ΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΚΑΙ Μ.Ε. ΔΗΜ. ΣΧΟΛΕΙΟΥ (+) ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΣ ΕΝΕΡΓΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ( ) ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΣ ΜΗ ΕΝΕΡΓΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ (+) ΑΝΕΡΓΙΑ ( ) ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ (+) Β-ΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ F 10 : ( ) Α-ΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ F 11 : ΚΤΙΡΙΑΚΟ ΑΠΟΘΕΜΑ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ II (+) ΚΤΙΡΙΑ ΑΠΟ ΠΕΤΡΑ F 12 : ( ) ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΚΤΙΡΙΑ ΥΛΙΚΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΚΤΙΡΙΩΝ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΥΝΑΜΙΚΗ II ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ I KAI ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ (+) ΣΤΕΓΕΣ ΜΕ ΦΥΛΛΑ ΕΠΙΚΑΛΥΨΗΣ F 13 : ( ) ΣΤΕΓΕΣ ΜΕ ΚΕΡΑΜΙΔΙΑ ΥΛΙΚΑ ΕΠΙΚΑΛΥΨΗΣ ΤΩΝ ΣΤΕΓΩΝ F 14 : F 15 : (+) ΥΠΟΔΟΜΕΣ Γ-ΓΕΝΗ ΤΟΜΕΑ (Ξενοδοχεία, Καταστήματα / Γραφεία, Εκκλησίες / Μοναστήρια) ΠΑΛΑΙΑ ΚΤΙΡΙΑ (Κτίρια προ 1919 και Κτίρια από Πέτρα) ( ) ΚΤΙΡΙΑ 1961-1980 ΠΑΛΑΙΟΤΗΤΑ ΚΤΙΡΙΩΝ Σύγχρονα Χαρτογραφικά Θέματα που Αφορούν την Ήπειρο 375

Εφαρμόσθηκε, κατ αρχήν, η τεχνική της Παραγοντικής Ανάλυσης (Analyse Factorielle). Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία 15 «νέων» - σύνθετων μεταβλητών, των Παραγόντων. Κάθε ένας από αυτούς αποδίδει ένα ή δύο γεωγραφικά φαινόμενα, ανάλογα με την εμφάνισή του ως μονοπολικού ή διπολικού. Οι τιμές των Παραγόντων, μικρές ή μεγάλες, εκφράζουν συνήθως την ένταση, μικρή ή μεγάλη, των φαινομένων που εκπροσωπούν, σε κάθε γεωγραφική αναφορά (εδώ, Δήμοι / Κοινότητες). Το γεγονός αυτό γίνεται άμεσα αντιληπτό με τη χαρτογράφηση των Παραγόντων / Γεωγραφικών Φαινομένων. (Χάρτες 1-15) Επισημαίνεται, και πάλι, ότι οι κατανομές των διαφόρων μεταβλητών καθώς και των παραγόντων, αναφέρονται στο σύνολο του Ορεινού Γεωγραφικού Χώρου της Ελλάδας (Ο.Γ.Χ.Ε.) που αριθμεί 290 Δήμους / Κοινότητες. Έτσι, η αναλυτική και χαρτογραφική ανάγνωση του ορεινού χώρου της Ηπείρου επιτυγχάνει άμεσες συγκρίσεις, τόσο με το σύνολο όσο και με τους ορεινούς χώρους των άλλων περιφερειών. (Λαφαζάνη Π., 2008) Προφανώς, για την αναζήτηση γεωγραφικών διαφοροποιήσεων το ζητούμενο δεν είναι μόνον η δημιουργία των παραγόντων, αλλά και ο συνδυασμός αυτών για μια καλύτερη, κατά το δυνατό, αντίληψη της συμπεριφοράς των γεωγραφικών φαινομένων στον χώρο. Έτσι, ο «συνδυασμός τους», δηλαδή ο εντοπισμός των Δήμων / Κοινοτήτων που εμφανίζουν «τιμές», συγχρόνως, σε δύο ή περισσότερους παράγοντες και η χαρτογράφησή τους έχουν ως αποτέλεσμα την ταυτόχρονη θεματική απεικόνιση των συνιστωσών ενός ευρύτερου γεωγραφικού φαινομένου. Με άλλα λόγια, με τη βοήθεια αυτών των θεματικών χαρτών επιτυγχάνεται ακόμη καλύτερα η ανάγνωση του γεωγραφικού χώρου. Εκτός της παραγοντικής ανάλυσης, κρίνεται αναγκαία και η χρησιμοποίηση της Ανάλυσης κατά Ομάδες [Classification Ascendante Hiérarchique (C.A.H.)], προκειμένου να αποσαφηνισθούν είτε «συμπεριφορές» των παραγόντων, είτε «συμπεριφορές» μεταβλητών που δεν εκφράζονται από παράγοντες και η ερμηνεία τους είναι σημαντική και ενδεικτική για τον χώρο και τον χρόνο αναφοράς. Ως ένα επί πλέον εργαλείο ανάγνωσης / ανάλυσης, ενδείκνυται και η χρησιμοποίηση των τυποποιημένων τιμών Z i 0,0 για κάποιες μεταβλητές. Η διαδικασία αυτή βοηθάει στην απεικόνιση (και επομένως στην καλύτερη αντίληψη) των περιοχών όπου οι σχετικές μεταβλητές εμφανίζουν τιμές ίσες ή μεγαλύτερες του μέσου όρου (μ.ό.) που καταγράφεται για τον Ορεινό Γεωγραφικό Χώρο της Ελλάδας (Ο.Γ.Χ.Ε.). (Λαφαζάνη Π., 2008) Εκτός των αναφερόμενων στατιστικών τεχνικών, χρησιμοποιούνται και «κλασικοί» γεωγραφικοί δείκτες, όπως δημογραφικοί δείκτες, προκειμένου να συνεισφέρουν στην τεκμηρίωση των συμπερασμάτων που προκύπτουν από τις πολυμεταβλητές αναλύσεις. 3. Παραμετροποίηση και χαρτογράφηση των γεωγραφικών χαρακτηριστικών Η θεματική χαρτογράφηση των μεμονωμένων παραγόντων, των συνδυασμένων παραγόντων, των ομάδων, των τιμών Z i 0,0 και των γεωγραφικών δεικτών, αναδεικνύει ακόμη καλύτερα τη γεωγραφική συμπεριφορά των φαινομένων στην Ορεινή Ήπειρο. 3.1. Πληθυσμιακή κατάσταση Ο Έντονος Αγροτικός Χαρακτήρας πλειοψηφεί στους ΟΤΑ που χαρακτηρίζονται από 376 10 ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία της Ηπειρωτικής Περιφέρειας, 12-14/11/2008

«μεγάλες τιμές» ορεινότητας, ενώ «διαμοιράζεται» με την Πληθυσμιακή Δυναμική τους ΟΤΑ με «μικρές τιμές» ορεινότητας. (Χάρτης 16) Σημειώνεται ότι η Πληθυσμιακή Δυναμική οφείλεται, κυρίως, σε ένα ή περισσότερα Δ.Δ. των αντίστοιχων Δήμων: Δήμοι Δ.Δ. Δ. Κόνιτσας Δ.Δ. Κόνιτσας Δ. Φιλιατών Δ.Δ. Φιλιατών Δ. Μετσόβου Δ.Δ. Μετσόβου Δ. Περάματος Δ.Δ. Περάματος Δ. Πασαρώνος Δ. Παμβώτιδος Δ.Δ. Ελεούσης Δ.Δ. Βουνοπλαγιάς Δ.Δ. Ροδοτοπίου Δ.Δ. Κατσικά Δ.Δ. Καστρίτσης Δ.Δ. Κουτσελίου Δ.Δ. Λογγάδων Δ.Δ. Πετροβουνίου Δ.Δ. Πλατανιάς Δ.Δ. Ηλιόκαλης Δ. Αγίου Δημητρίου Δ.Δ. Μουσιωτίσης Δ. Αθαμανίας Δ.Δ. Αθαμανίου Προφανώς, στην Ορεινή Ήπειρο κυριαρχεί ο Έντονος Αγροτικός Χαρακτήρας. Σε όλους τους ΟΤΑ με πληθυσμιακή δυναμική, πλειοψηφούν τόσο τα «μικρά» όσο και τα «μεγάλα» νοικοκυριά. Η συνύπαρξη αυτή εκφράζει, κατά κάποιο τρόπο, «τάσεις αστικοποίησης». (Χάρτης 17) 3.2. Δημογραφική κατάσταση Από τα πλέον σημαντικά φαινόμενα που συνδέονται με την αναπτυξιακή κατάσταση μιας περιοχής είναι (και) αυτό της Δημογραφικής Δυναμικής. Ο συνδυασμός των σχετικών παραγόντων F 4 και F 6 αποδίδει τους Δήμους / Κοινότητες όπου, σύμφωνα με τον Χάρτη 18 : Πλειοψηφούν οι άγαμοι κάτοικοι και οι κάτοικοι νέων και σημαντικά παραγωγικών ηλικιών, δηλαδή ηλικίες 0-44 ετών: Δήμοι / Κοινότητες Κ. Αετομηλίτας Κ. Πάπιγκου Κ. Δίστρατου Γεωγραφική Περιοχή (Βόρειο Τμήμα) Σύγχρονα Χαρτογραφικά Θέματα που Αφορούν την Ήπειρο 377

Δ. Πασαρώνος Δ. Περάματος Δ. Παμβώτιδος Δ. Μετσόβου Κ. Ματσουκίου Κ. Μελισσουργών (Κεντρικό Τμήμα) (Κεντρικό - Νότιο Τμήμα) Δ. Γεωργίου Καραϊσκάκη (Νότιο Τμήμα) Σημειώνεται ότι οι Δήμοι Πασαρώνος, Περάματος, Παμβώτιδος και Μετσόβου εμφανίζουν (και) Πληθυσμιακή Δυναμική που εκφράζεται είτε ως Αστικότητα (κατά ΕΣΥΕ), είτε ως μεγάλη πληθυσμιακή πυκνότητα. Πλειοψηφούν οι έγγαμοι κάτοικοι, οι κάτοικοι ηλικίας 45 ετών, καθώς και οι χηρεύοντες κάτοικοι: Δήμοι / Κοινότητες Δ. Μαστοροχωρίων Δ. Κόνιτσας Δ. Άνω Πωγωνίου Δ. Δελβινακίου Κ. Λάβδανης Δ. Φιλιατών Δ. Κεντρικού Ζαγορίου Δ. Ανατολικού Ζαγορίου Δ. Εγνατίας Κ. Μηλέας Δ. Δωδώνης Δ. Σελλών Δ. Δερβιτζιάνων Δ. Αγίου Δημητρίου Κ. Κρανέας Δ. Ξηροβουνίου Δ. Ανωγείου Δ. Κατσανοχωρίων Δ. Τζουμέρκων Κ. Βαθυπέδου Δ. Πραμάντων Δ. Αγνάντων Δ. Αθαμανίας Δ. Ηράκλειας Δ. Τετραφυλίας Γεωγραφική Περιοχή (Βόρειο Τμήμα) (Δυτικό - Κεντρικό Τμήμα) (Κεντρικό Νότιο και Νότιο Τμήμα) 378 10 ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία της Ηπειρωτικής Περιφέρειας, 12-14/11/2008

Πρόκειται για τους πλέον γηρασμένους ΟΤΑ του ορεινού γεωγραφικού χώρου της Ηπείρου. Το πλήθος τους υπερτερεί κατά πολύ των άλλων δύο αναφερόμενων κατηγοριών. Κυριαρχούν, συγχρόνως, οι δύο προηγούμενες δημογραφικές κατηγορίες. Αντικατοπτρίζεται ο «ώριμος», ηλικιακά, πληθυσμός της ορεινής Ηπείρου. Δήμοι / Κοινότητες Κ. Φούρκας Κ. Πωγωνιανής Δ. Καλπακίου Δ. Εκάλης Δ. Τύμφης Κ. Βοβούσης Δ. Μπιζανίου Κ. Σιράκου Κ. Καλαριτών Κ. Σουλίου Κ. Θεοδώριανων Γεωγραφική Περιοχή (Βόρειο Τμήμα) (Κεντρικό Τμήμα) (Νότιο Τμήμα) Η δημογραφική δυναμική με την επικράτηση του πολύ ώριμου έως γηρασμένου πληθυσμού, όπως απεικονίζεται, δείχνει κατάσταση μη αναστρέψιμη, απόρροια μοντέλων και πολιτικών ανάπτυξης που εφαρμόσθηκαν ή δεν εφαρμόσθηκαν. Μπορεί να ειπωθεί ότι ένταση της Δημογραφικής Δυναμικής απαντάται, κυρίως, στη ζώνη που περιλαμβάνει τους Δήμους Πασαρώνος, Περάματος, Μπιζανίου, Παμβώτιδος και Μετσόβου, και δευτερευόντως σε ΟΤΑ βορειότερα και νοτιότερα αυτής. (Χάρτης 18Α) Τα παραπάνω επιβεβαιώνονται και από τη χαρτογράφηση του «κλασικού» δείκτη γηρασμού που κυμαίνεται από 17,9% (Κ. Σιράκου) έως 88,5% (Κ. Λάβδανης), συνεπικουρούμενου από τους «κλασικούς» δείκτες νεότητας και εξάρτησης. (Χάρτες 18Β, 18Γ, 18Δ) Με τη βοήθεια του Χάρτη 19 διαπιστώνεται ότι ναι μεν, η ορεινότητα συνδέεται με το δημογραφικό επίπεδο, όμως «λειτουργούν» και άλλα «κριτήρια» που καθιστούν μια περιοχή δημογραφικά δυναμική ή όχι. Για τον Δ. Μετσόβου και την Κ. Πάπιγκου, π.χ., είναι γνωστά τα συγκριτικά πλεονεκτήματα του φυσικού περιβάλλοντος και του αρχιτεκτονικού χαρακτήρα. Όμως οι Κοινότητες Μελισσουργών και Ματσουκίου γιατί συγκεντρώνουν νέο πληθυσμό; Ερώτημα που ίσως μπορεί να απαντηθεί από την κατανομή των μεταβλητών της παραγωγικής διαδικασίας. 3.3. Οικονομική και κοινωνική κατάσταση 3.3.1. Συσχέτιση τομέων παραγωγής και μορφωτικού επιπέδου Η χωρική κατανομή των 3 τομέων παραγωγής αποτυπώνεται με τον Χάρτη 20. Προέρχεται από τον συνδυασμό των παραγόντων F 7 και F 10. Προφανώς, έχει μεγάλο ενδιαφέ- Σύγχρονα Χαρτογραφικά Θέματα που Αφορούν την Ήπειρο 379

ρον η διάρθρωση της παραγωγής στον συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο. Απασχόληση στους Α-Γενή Τομέα και Β-Γενή Τομέα καταγράφεται στους ΟΤΑ: Δήμοι / Κοινότητες Γεωγραφική Περιοχή Δ. Φιλιατών (Κεντρο Δυτικό Τμήμα) Δ. Εγνατίας (Κεντρικό Τμήμα) Δ. Σελλών Δ. Τζουμέρκων Κ. Ματσουκίου Δ. Ξηροβουνίου (Νότιο Τμήμα) Δ. Αθαμανίας Δ. Ηράκλειας Δ. Τετραφυλίας Σύνολο ΟΤΑ: 9 Απασχόληση στους Α-Γενή Τομέα και Γ-Γενή Τομέα παρατηρείται στους ΟΤΑ: Δήμοι / Κοινότητες Γεωγραφική Περιοχή Κ. Αετομηλίτσας (Βόρειο Τμήμα) Κ. Πάπιγκου Δ. Κεντρικού Ζαγορίου (Κεντρικό Τμήμα) Δ. Τύμφης Κ. Σιράκου (Κεντρικό - Νότιο Τμήμα) Σύνολο ΟΤΑ: 5 Από τα παραπάνω προκύπτει το ερώτημα: η εμφάνιση Α-Γενή + Γ-Γενή τομέα στις Κ. Αετομηλίτσας και Σιράκου (μόνον σε αυτές), μέσα σε ένα διαφορετικό περιβάλλον παραγωγής που οφείλεται; Δηλαδή, παρατηρείται μια χωρική ασυνέχεια των τομέων παραγωγής που δεν μπορεί να ερμηνευθεί από τη γεωγραφική θέση των δύο κοινοτήτων. Απασχόληση στους Β-Γενή Τομέα και Γ-Γενή Τομέα εμφανίζεται στους ΟΤΑ: Δήμοι / Κοινότητες Δ. Μαστοροχωρίων Δ. Κόνιτσας Δ. Άνω Πωγωνίου Κ. Πωγωνιανής Δ. Δελβινακίου Γεωγραφική Περιοχή (Βόρειο και Βόρειο Δυτικό Τμήμα) 380 10 ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία της Ηπειρωτικής Περιφέρειας, 12-14/11/2008

Δήμοι / Κοινότητες Δ. Μετσόβου Δ. Περάματος Δ. Εκάλης Δ. Πασαρώνος Δ. Μπιζανίου Δ. Παμβώτιδος Δ. Δωδώνης Δ. Αγίου Δημητρίου Δ. Κατσανοχωρίων Δ. Πραμάντων Δ. Αγνάντων Κ. Θεοδώριανων Κ. Μελισσουργών Γεωγραφική Περιοχή (Κεντρικό Τμήμα) (Νότιο Τμήμα) Σύνολο ΟΤΑ: 18 Απασχόληση μόνον (κυρίως) στον Α-Γενή Τομέα χωροθετείται στους ΟΤΑ: Δήμοι / Κοινότητες Κ. Φούρκας Κ. Δίστρατου Κ. Λάβδανης Δ. Καλπακίου Δ. Ανατολικού Ζαγορίου Κ. Βοβούσης Κ. Μηλέας Κ. Καλαριτών Κ. Βαθυπέδου Κ. Σουλίου Δ. Δερβιτζιάνων Κ. Κρανέας Δ. Ανωγείου Δ. Γεωργίου Καραϊσκάκη Γεωγραφική Περιοχή (Βόρειο Τμήμα) (Κεντρικό Τμήμα) (Νότιο Τμήμα) Σύνολο ΟΤΑ: 14 Σύμφωνα με τον παράγοντα F 7 («Απασχόληση I και Μορφωτικό επίπεδο»), ο Α-Γενής Τομέας συνδέεται με το Μορφωτικό Επίπεδο Απόφοιτων ή όχι Δημοτικού Σχολείου και ο Γ-Γενής Τομέας συναρτάται με Μορφωτικό Επίπεδο ανώτερο της Γ Γυμνασίου. Επομένως, αναφορικά με την κατανομή των τομέων παραγωγής, απεικονίζεται και το μορφωτικό επίπεδο των κατοίκων της περιοχής σύμφωνα με τον Χάρτη 21. Σύγχρονα Χαρτογραφικά Θέματα που Αφορούν την Ήπειρο 381

«Κυριαρχούν» οι απόφοιτοι και μη Δημοτικού Σχολείου: (Η κατανομή όπως, Απασχολούμενοι «μόνον» στον Α-Γενή Τομέα) Δήμοι / Κοινότητες Κ. Φούρκας Κ. Δίστρατου Κ. Λάβδανης Δ. Καλπακίου Δ. Ανατολικού Ζαγορίου Κ. Βοβούσης Κ. Μηκέας Κ. Καλαριτών Κ. Βαθυπέδου Κ. Σουλίου Δ. Δερβιτζιάνων Κ. Κρανέας Δ. Ανωγείου Δ. Γεωργίου Καραϊσκάκη Γεωγραφική Περιοχή (Βόρειο Τμήμα) (Κεντρικό Τμήμα) (Νότιο Τμήμα) Εμφανίζονται, συγχρόνως, «ικανές» τιμές σε απόφοιτους και μη Δημοτικού Σχολείου, καθώς και σε απόφοιτους επιπέδου Γ Γυμνασίου και ανωτέρου : (Η κατανομή όπως, Απασχολούμενοι στον Α-Γενή Τομέα και Γ-Γενή Τομέα) Δήμοι / Κοινότητες Γεωγραφική Περιοχή Κ. Αετομηλίτσας (Βόρειο Τμήμα) Κ. Πάπιγκου Δ. Κεντρικού Ζαγορίου (Κεντρικό Τμήμα) Δ. Τύμφης Κ. Σιράκου (Κεντρικό - Νότιο Τμήμα) Καταγράφονται «ικανές» τιμές μορφωτικού επιπέδου Γ Γυμνασίου, χωρίς να αποκλείονται και αξιόλογες τιμές απόφοιτων και μη Δημοτικού Σχολείου: (Η κατανομή όπως, Απασχολούμενοι στον Β-Γενή Τομέα και Γ-Γενή Τομέα) Δήμοι / Κοινότητες Δ. Μαστοροχωρίων Δ. Κόνιτσας Δ. Άνω Πωγωνίου Κ. Πωγωνιανής Δ. Δελβινακίου Γεωγραφική Περιοχή (Βόρειο και Βόρειο Δυτικό Τμήμα) 382 10 ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία της Ηπειρωτικής Περιφέρειας, 12-14/11/2008

Δήμοι / Κοινότητες Δ. Μετσόβου Δ. Περάματος Δ. Εκάλης Δ. Πασαρώνος Δ. Μπιζανίου Δ. Παμβώτιδος Δ. Δωδώνης Δ. Αγίου Δημητρίου Δ. Κατσανοχωρίων Δ. Πραμάντων Δ. Αγνάντων Κ. Θεοδώριανων Κ. Μελισσουργών Γεωγραφική Περιοχή (Κεντρικό Τμήμα) (Νότιο Τμήμα) Εμφανίζονται, συγχρόνως, τιμές σε απόφοιτους και μη Δημοτικού Σχολείου καθώς και σε απασχολούμενους στον Β-Γενή τομέα. Στους τελευταίους καταγράφονται, προφανώς, και απασχολούμενοι Μ.Ε. Γ Γυμνασίου: (Η κατανομή όπως, Απασχολούμενοι στον Α-Γενή Τομέα και Β-Γενή Τομέα) Δήμοι / Κοινότητες Γεωγραφική Περιοχή Δ. Φιλιατών (Δυτικό Κεντρικό Τμήμα) Δ. Εγνατίας (Κεντρικό-Ανατολικό Τμήμα) Δ. Σελλών Δ. Τζουμέρκων (Κεντρικό - Νότιο Τμήμα) Κ. Ματσουκίου Δ. Ξηροβουνίου Δ. Αθαμανίας (Νότιο Τμήμα) Δ. Ηράκλειας Δ. Τετραφυλίας Μια Classification Ascendante Hiérarchique (C.A.H.) για τους απόφοιτους και μη Δημοτικού Σχολείου και μια Classification Ascendante Hiérarchique (C.A.H.) για τους έχοντες μορφωτικό επίπεδο Γ Γυμνασίου, θα δώσει μια καλύτερη εικόνα της κατανομής τους στην Ορεινή Ήπειρο. Επίσης, μια Classification Ascendante Hiérarchique (C.A.H.) των απασχολούμενων στον Γ-Γενή Τομέα θα αποσαφηνίσει, ακόμη περισσότερο, την κατανομή των σχετικών παραγόντων. Οι μικρότερες τιμές κατοίκων με Μορφωτικό Επίπεδο (Μ.Ε.) Δημοτικού Σχολείου καταγράφονται (Χάρτης 22) : στο κεντρικό, κυρίως, τμήμα, όπου «κυριαρχούν» είτε οι τομείς Α-Γενής + Γ- Σύγχρονα Χαρτογραφικά Θέματα που Αφορούν την Ήπειρο 383

Γενής, είτε οι τομείς Β-Γενής + Γ-Γενής στο νότιο τμήμα όπου υπερτερεί είτε ο Α-Γενής Τομέας, είτε οι τομείς Α-Γενής + Β-Γενής. Όπως φαίνεται, Μ.Ε. Δημοτικού Σχολείου και τομείς παραγωγής δεν συνδέονται με συγκεκριμένη σχέση. Σημειώνεται ότι εκτός της Κ. Πάπιγκου που ανήκει στην ομάδα-τιμή 20,7%, στην υπόλοιπη ορεινή Ήπειρο η αναλογία των κατοίκων με Μ.Ε. Δημοτικού Σχολείου κυμαίνεται από 46,2% έως 71,9%. Η μεγαλύτερη τιμή καταγράφεται στον Δ. Τζουμέρκων και στις Κ. Βαθυπέδου και Μηλέας. Αναφορικά με τη γεωγραφική κατανομή του Μ.Ε. Γ Γυμνασίου, σημειώνονται τα εξής (Χάρτης 23 ) : Οι μεγαλύτερες τιμές καταγράφονται στους ΟΤΑ που δεν διακρίνονται για υψηλά επίπεδα Μ. Ε. Δημοτικού Σχολείου, καθώς και στους: Μορφωτικό Επίπεδο Δήμοι / Κοινότητες Μ.Ε. Γ Γυμνασίου Μ.Ε. Δημοτικού Σχολείου Δ. Μαστοροχωρίων Ομάδα 4: μ.ό. = 23,9% Ομάδα 7: μ.ό. = 57,4% Κ. Βοβούσης»»»»»» Κ. Θεοδώριανων»»» Ομάδα 6: μ.ό. = 52,2% Ως προς τη σύνδεση του αναφερόμενου Μ.Ε. με τους τομείς παραγωγής παρατηρείται ότι οι μεγαλύτερες τιμές του συνδέονται τόσο με τον Γ-Γενή τομέα όσο και με τον Β- Γενή. Σημειώνεται ότι αξιόλογες τιμές καταγράφονται, εκτός της περιοχής των Ζαγοροχωρίων και των τριών αναφερόμενων ΟΤΑ, σε: Δήμοι / Κοινότητες Μορφωτικό Επίπεδο Μ.Ε. Γ Γυμνασίου Κ. Αετομηλίτσας Ομάδα 4: μ.ό. = 23,9% Κ. Πωγωνιανής»»» Δ. Περάματος»»» Δ. Μπιζανίου»»» Κ. Σιράκου»»» Κ. Μελισσουργών»»» Με τον Χάρτη 24 απεικονίζεται, συμπληρωματικά προς τους Χάρτες 7, 10, 20, η χωρική κατανομή της απασχόλησης στον Γ-Γενή τομέα. Μεγάλες τιμές του σημειώνονται από Βορρά προς Νότο, στα Δυτικά και στα Ανατολικά της Ορεινής Ηπείρου. Αυτές οι ομάδες-τιμές κυμαίνονται από ομάδα 5 (μ.ό. = 33,9%) έως ομάδα 8 (μ.ό. = 60,2%). Πιο αναλυτικά, στην ομάδα 5 εμπίπτουν οι ΟΤΑ: Κ. Αετομηλίτσας Δ. Μαστοροχωρίων 384 10 ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία της Ηπειρωτικής Περιφέρειας, 12-14/11/2008

Κ. Σιράκου Κ. Μελισσουργών Κ. Λάβδανης και στην ομάδα 8 αναφέρεται η Κ. Πάπιγκου Όπως είναι γνωστό, μια από τις συνιστώσες του Γ-Γενή τομέα είναι και οι απασχολούμενοι σε Καταστήματα / Γραφεία και Ξενοδοχεία. Επομένως, η δυναμική του Γ- Γενή συναρτάται άμεσα (και) με την ύπαρξη ή όχι των σχετικών επιχειρήσεων παροχής υπηρεσιών. Αυτή η δυναμική στην Ορεινή Ήπειρο απεικονίζεται με τους Χάρτες 25, 25Α. Οι μεγαλύτερες ομάδες-τιμές εμφανίζονται σε: Δήμοι / Κοινότητες Ξενοδοχεία Καταστήματα - Γραφεία Κ. Πάπιγκου Ομάδα 8: μ.ό. = 5,2% Κ. Βοβούσης Ομάδα 5: μ.ό. = 2,7% Δ. Τύμφης Ομάδα 4: μ.ό. = 1,8% Δ. Δελβινακίου Ομάδα 3: μ.ό. = 1,6% Δ. Πασαρώνος»»» Δ. Μπιζανίου»»» Δ. Μετσόβου»»» Κ. Σουλίου»»» Δ. Κεντρικού Ζαγορίου Ομάδα 2: μ.ό. = 1,3% Όλοι οι υπόλοιποι ΟΤΑ ανήκουν στην Ομάδα 1 με μ.ό. = 0,8%. Το ερώτημα που δημιουργείται αναφέρεται στη σύνδεση της απασχόλησης στον Γ- Γενή τομέα με την ύπαρξη των σχετικών καταστημάτων. Δηλαδή, η παρατηρούμενη α- πασχόληση οφείλεται σε λειτουργούσες εγκαταστάσεις ή είναι «εισαγόμενη»; Αυτό το τελευταίο αντιστοιχεί είτε σε κατοίκους που απασχολούνται σε Γ-Γενή εκτός ΟΤΑ, είτε σε κατοίκους απασχολούμενους στον Γ-Γενή που ανήκουν όμως στον πραγματικό και όχι στον μόνιμο πληθυσμό του ΟΤΑ. Δηλαδή, απογράφονται με αυτή την ιδιότητα κατά την ημέρα της εθνικής απογραφής στον αναφερόμενο ΟΤΑ, ενώ η μόνιμη κατοικία τους είναι αλλού. Η περίπτωση, π.χ., της Κ. Σιράκου επιβεβαιώνει τα παραπάνω. 1 Έτσι, απαντάται και το ερώτημα του διαφορετικού παραγωγικού περιβάλλοντος στις Κ. Σιράκου και Αετομηλίτσας. 3.3.2. Η κατανομή του Β-γενη τομέα Κατά την Παραγοντική Ανάλυση, οι μεταβλητές που αποδίδουν την απασχόληση στον Β-Γενή Τομέα είναι: 1 Σύμφωνα με μαρτυρίες οι μόνιμοι κάτοικοι ανέρχονται σε 1 (ένα) Σύγχρονα Χαρτογραφικά Θέματα που Αφορούν την Ήπειρο 385

Οι Απασχολούμενοι, γενικά, στον Β-Γενή 2 Οι Απασχολούμενοι στις Κατασκευές Οι Μισθωτοί («φορτώνεται» πολύ ισχυρότερα και στον Γ-Γενή Τομέα) Από την Ανάλυση αποβάλλεται η μεταβλητή που αναφέρεται στη Μεταποίηση, λόγω μη επαρκούς συσχέτισής της με τις υπόλοιπες μεταβλητές. Βεβαίως, όπως σημειώθηκε, αναφέρεται εμμέσως κατά τον υπολογισμό του Β-Γενή Τομέα. Για την καλύτερη αντίληψη της χωρικής κατανομής του σχετικού παράγοντα F 10, χαρτογραφούνται επί πλέον οι ΟΤΑ όπου: 1. Μια τουλάχιστον μεταβλητή εμφανίζει Z i 0,0. 2. Η μεταβλητή που εκφράζει τους απασχολούμενους στις Κατασκευές έχει Z-τιμές 0,0. 3. Όλες οι μεταβλητές που συγκροτούν τον παράγοντα του Β-Γενή Τομέα εμφανίζουν Z-τιμές 0,0. Αυτές οι Z-τιμές δείχνουν τους ΟΤΑ όπου οι μεταβλητές παίρνουν τιμές ίσες ή μεγαλύτερες των αντίστοιχων μέσων όρων (μ.ό.) που αναφέρονται στον Ορεινό Γεωγραφικό Χώρο της Ελλάδας. (Χάρτης 26) Παρατηρείται ότι οι απασχολούμενοι στις κατασκευές εμφανίζουν αξιόλογες τιμές σε 27 ΟΤΑ, δηλαδή σε περισσότερους από τους μισούς. Άλλωστε η Ήπειρος είναι γνωστή για τους «κτιστάδες μαστόρους» της. Επίσης, σε 16 υπολογίζονται οι ΟΤΑ όπου όλες οι σχετικές μεταβλητές παίρνουν τιμές ανώτερες από τον μ.ό. του συνολικού Ορεινού Γεωγραφικού Χώρου. Προκειμένου να φανεί η γεωγραφική κατανομή της απασχόλησης στον Β-Γενή Τομέα χωρίς τη μεταβλητή των μισθωτών, γίνεται μια Classification Ascendante Hiérarchique (C.A.H.) για τον συνολικό Ορεινό Γεωγραφικό Χώρο. Έτσι, στον Χάρτη 27 εμφανίζονται οι ομάδες τιμές του Β-Γενή Τομέα που αναφέρονται στον Ορεινό Γεωγραφικό Χώρο της Ηπείρου. Οι τιμές που καταγράφονται (μ.ό. των αντίστοιχων ομάδων) κυμαίνονται από την ελάχιστη 9,4% (Κ. Λάβδανης) έως τη μέγιστη 28,5% (Κ. Ματσουκίου). Η σύγκριση των Χαρτών 10, 26, 27, δείχνει ότι οι (θετικές) τιμές του F 10 καλώς αποδίδουν τον Β-Γενή Τομέα, χωρίς η μεταβλητή των μισθωτών να «αλλοιώνει» το περιεχόμενό του. Στους ΟΤΑ όπου παρατηρείται ένταση του φαινομένου, αυτή οφείλεται στους απασχολούμενους στις Κατασκευές. 3.3.3. Συσχέτιση Β-γενη τομέα και ανεργίας Τη σύνδεση του Β-Γενή Τομέα με Ανεργία ίση ή μεγαλύτερη του μ.ό. του συνόλου, απεικονίζει ο Χάρτης 28. Παρατηρείται ότι η υψηλή ανεργία εμφανίζεται ανεξαρτήτως 2 Β-Γενής Τομέας (κατά ΕΣΥΕ): Εξόρυξη + Κατασκευές + Μεταποίηση + Ηλεκτρισμός + Φυσικό Αέριο + Νερό 386 10 ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία της Ηπειρωτικής Περιφέρειας, 12-14/11/2008

από το επίπεδο του Β-Γενή. Έτσι, ο Δ. Μετσόβου, ο Δ. Παμβώτιδος και η Κ. Πωγωνιανής με αξιόλογα ποσοστά Β-Γενή εμφανίζουν και σημαντικές τιμές ανεργίας. Στον Χάρτη 29 απεικονίζονται: Η κατανομή των απασχολούμενων στον Β-Γενή Τομέα Η κατανομή των απασχολούμενων στις Κατασκευές με τιμές ανώτερες του μ.ό. Η κατανομή της Ανεργίας με τιμές ανώτερες της μέσης Εκτός των τριών αναφερόμενων ΟΤΑ οι οποίοι έχουν και ικανές τιμές απασχολούμενων στις Κατασκευές, υψηλή Ανεργία εμφανίζουν (και) η Κ. Καλαριτών, ο Δ. Δωδώνης και ο Δ. Δελβινακίου, όπου και εδώ οι απασχολούμενοι στις Κατασκευές υπερβαίνουν τον μ.ό. του συνολικού Ορεινού Γεωγραφικού Χώρου. Η γεωγραφική κατανομή των απασχολούμενων στις Μεταποιητικές Βιομηχανίες / Βιοτεχνίες επιχειρείται με μια Classification Ascendante Hiérarchique (C.A.H.) και απεικονίζεται στον Χάρτη 30. Σύμφωνα με τα προηγούμενα, οι ομάδες-τιμές κυμαίνονται από την ομάδα 1: μ.ό = 1,05% (ελάχιστη τιμή) (Κ. Βοβούσης 1,03%, Κ. Μηλέας 1,12%) έως την ομάδα 5: μ.ό. = 22,4% (μέγιστη τιμή) (Κ. Ματσουκίου 20,7%). Ικανοποιητικές τιμές, πλην της Κ. Ματσουκίου, εμφανίζονται στους ΟΤΑ: Δήμοι / Κοινότητες Απασχολούμενοι στον Β-Γενή Μέσος Όρος Ομάδας (%) % Απασχολούμενων Δ. Άνω Πωγωνίου Ομάδα 4: μ.ό. = 16,98 15,43 Δ. Πασαρώνος»»» 17,04 Δ. Περάματος»»» 17,99 Κ. Βαθυπέδου»»» 15,63 Κ. Φούρκας Ομάδα 3: μ.ό. = 10,22 9,89 Δ. Καλπακίου»»» 12,98 Δ. Εκάλης»»» 12,35 Δ. Εγνατίας»»» 9,54 Δ. Μπιζανίου»»» 13,88 Δ. Παμβώτιδος»»» 8,43 Δ. Σελλών»»» 10,73 Δ. Ξηροβουνίου»»» 10,41 Η σύνδεση της Μεταποίησης με την Ανεργία απεικονίζεται με τον Χάρτη 31. Και εδώ, οι υψηλές τιμές της Ανεργίας είναι ανεξάρτητες του επιπέδου της Μεταποίησης. Όπως και με τον Γ-Γενή, είναι ενδιαφέρον και απαραίτητο να φανεί πως κατανέμονται τα Εργοστάσια / Εργαστήρια που προφανώς συναρτώνται με την απασχόληση στη Μεταποίηση και ευρύτερα με τον Β-Γενή τομέα. Σύμφωνα με τον Χάρτη 32, μεγάλες Σύγχρονα Χαρτογραφικά Θέματα που Αφορούν την Ήπειρο 387

τιμές τέτοιων επιχειρήσεων σημειώνονται σε: Δήμοι / Κοινότητες Απασχολούμενοι στον Β-Γενή Τομέα Μέσος Όρος Ομάδας (%) % Απασχολούμενων Κ. Βοβούσης Ομάδα 8: μ.ό. = 6,92 6,92 Κ. Μηλέας Ομάδα 7: μ.ό. = 5,59 5,59 Δ. Πασαρώνος Ομάδα 6: μ.ό. =2,96 3,10 Δ. Μετσόβου Ομάδα 5: μ.ό. = 2,52 2,52 Κ. Δίστρατου Ομάδα 3: μ.ό. = 1,25 1,21 Δ. Μπιζανίου»»» 1,32 Δ. Περάματος»»» 1,12 Δ. Κόνιτσας Ομάδα 2: μ.ό. = 0,58 0,61 Δ. Καλπακίου»»» 0,49 Δ. Εκάλης»»» 0,67 Δ. Φιλιατών»»» 0,40 Δ. Ανατολικού Ζαγορίου»»» 0,58 Δ. Εγνατίας»»» 0,42 Δ. Παμβώτιδος»»» 0,40 Κ. Θεοδώριανων»»» 0,73 Δ. Αθαμανίας»»» 0,37 Η σύγκριση των Χαρτών 30, 32, δείχνει ότι: 1. Στις Κ. Βοβούσης και Μηλέας όπου καταγράφονται οι μεγαλύτερες τιμές εγκαταστάσεων Β-Γενή τομέα, η απασχόληση στη μεταποίηση εμφανίζει τις μικρότερες τιμές. Το λογικό συμπέρασμα που εξάγεται είναι ότι οι εγκαταστάσεις υφίστανται, όμως είτε δεν λειτουργούν, είτε απασχολούν ελάχιστους κατοίκους. 2. Υπάρχει ασυμβατότητα, γενικά, μεταξύ των δύο χαρτογραφήσεων. Εξαιρούνται οι Δήμοι Πασαρώνος, Περάματος, Μπιζανίου, Παμβώτιδος, Εγνατίας, Μετσόβου, Εκάλης και Καλπακίου, οι οποίοι δείχνουν την ύπαρξη σχέσης μεταξύ εγκαταστάσεων και απασχολούμενων σε αυτές. Βεβαίως, δεν είναι ανεξάρτητο το γεγονός ότι, εκτός του Δ. Μετσόβου, οι υπόλοιποι Δήμοι γειτνιάζουν περισσότερο ή λιγότερο με τον Δ. Ιωαννιτών και τη Βιομηχανική Περιοχή του. 3. Για την υπόλοιπη περιοχή, προφανώς, ισχύουν όσα αναφέρθηκαν στον Γ-Γενή τομέα, όπως, π.χ., η περίπτωση της Κ. Ματσουκίου. Επομένως, μπορεί να απαντηθεί και το ερώτημα που τέθηκε σχετικά με την εμφάνιση δημογραφικής έντασης στην κοινότητα. 388 10 ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία της Ηπειρωτικής Περιφέρειας, 12-14/11/2008

3.3.4. Συσχέτιση Α-γενη τομέα και ανεργίας Για την καλύτερη κατανόηση των χαρτογραφημένων παραγόντων σημειώνονται τα εξής: Όταν λέγεται, για διπολικό παράγοντα, ότι οι θετικές τιμές του απεικονίζουν το φαινόμενο Α και οι αρνητικές το φαινόμενο Β, αυτό δεν σημαίνει π.χ. ανυπαρξία των μεταβλητών του φαινομένου Β, εκεί όπου εμφανίζεται το φαινόμενο Α, αλλά υπερισχύουν οι τιμές των μεταβλητών του φαινομένου Α σε σχέση με αυτές του φαινομένου Β. Έτσι, ο συνδυασμός των παραγόντων F 7 και F 10, όπως αποδίδεται με τον Χάρτη 20, δείχνει π.χ. τους ΟΤΑ όπου υπερισχύουν οι τιμές του Α-Γενή Τομέα σε σχέση με τις μεταβλητές των άλλων τομέων παραγωγής. Με άλλα λόγια, η απασχόληση στον Α-Γενή είναι καθολική για την Ορεινή Ήπειρο και αυτό αποδίδεται με τον Χάρτη 33. Η Classification Ascendante Hiérarchique (C.A.H.) των μεταβλητών του Α-Γενή Τομέα, για τον συνολικό Ορεινό Γεωγραφικό Χώρο, εστιασμένη στην Ήπειρο δίνει ομάδεςτιμές από την ομάδα 2: μ.ό. = 18,65% (ελάχιστη τιμή) έως την ομάδα 6: μ.ό. = 37,56% (μέγιστη τιμή). Οι μεγαλύτερες τιμές εμφανίζονται σε: Δήμοι / Κοινότητες %Απασχολούμενων στον Α-Γενή τομέα Μέσος Όρος Ομάδας (%) Κ. Αετομηλίτσας Ομάδα 6: μ.ό. = 37,56% Κ. Φούρκας»»» Κ. Καλαριτών»»» Κ. Σουλίου»»» Κ. Κρανέας»»» Δ. Ανωγείου»»» Δ. Ηράκλειας»»» Δ. Γεωργίου Καραϊσκάκη»»» Κ. Βοβούσης Ομάδα 5: μ.ό. = 35,95% Κ. Πωγωνιανής Ομάδα 3: μ.ό. = 21,77% Κ. Δίστρατου»»» Όπως διαπιστώνεται από τη σχετική χαρτογράφηση, η Ανεργία παίρνει μεγάλες τιμές και στις «κυρίως Αγροτικές» Κ. Καλαριτών και Κρανέας, καθώς και στις «λιγότερο Α- γροτικές» Κ. Πωγωνιανής και Δίστρατου. 3.3.5. Η κατανομή της ανεργίας και της απασχόλησης Η Ανεργία, ως Γεωγραφικός Οικονομικός Δείκτης, συναρτάται άμεσα με το επίπεδο ανάπτυξης μιας περιοχής. Επομένως, είναι απαραίτητη η χαρτογράφηση της κατανομής της, προκειμένου να διαπιστωθεί η δυναμική της στην Ορεινή Ήπειρο. Με τον Χάρτη 9 απεικονίζονται τόσο οι Δήμοι / Κοινότητες με αξιόλογες τιμές Ανερ- Σύγχρονα Χαρτογραφικά Θέματα που Αφορούν την Ήπειρο 389

γίας, όσο και οι Δήμοι / Κοινότητες με αξιοσημείωτες τιμές Απασχόλησης. Όπως φαίνεται, η Ανεργία καταγράφει τιμές στο Κεντρικό, Κεντρικό-Δυτικό, Κεντρικό-Νότιο και Νότιο Τμήμα της Ορεινής Ηπείρου εξαιρουμένων των: Κ. Σουλίου Δ. Τζουμέρκων Κ. Μελισσουργών Κ. Θεοδώριανων όπου η Απασχόληση σημειώνει σημαντικές τιμές. Βεβαίως, ως «Απασχολούμενοι ΟΤΑ» εμφανίζονται και οι: Δ. Σελλών Δ. Κατσανοχωρίων Δ. Ανωγείου Δ. Ξηροβουνίου Δ. Αγνάντων Δ. Πραμάντων Κ. Μελισσσουργών Δ. Ηράκλειας Δ. Γεωργίου Καραϊσκάκη όπου η Απασχόληση εμφανίζει μικρότερες τιμές. Με τον Χάρτη 34 απεικονίζονται επί πλέον και οι ΟΤΑ στους οποίους η Ανεργία βρίσκεται σε επίπεδα ανώτερα του μ.ό., αναφορικά πάντα με τον συνολικό Ορεινό Γεωγραφικό Χώρο. Παρατηρείται ότι η Κ. Πάπιγκου μολονότι αποδίδεται ως «απασχολούμενος» ΟΤΑ, εν τούτοις σημειώνει ανεργία ανώτερη του μ.ό. Η κατανομή τόσο της Ανεργίας, όσο και της Απασχόλησης με τιμές ανώτερες των αντίστοιχων μέσων, αποδίδεται με τον Χάρτη 35. Είναι αξιοσημείωτο ότι στην Κ. Πάπιγκου και η απασχόληση υπερέχει του μέσου επιπέδου. Επίσης, υψηλές τιμές απασχόλησης καταγράφονται στους «άνεργους» ΟΤΑ, Κ. Μηλέας και Δ. Παμβώτιδος. Στον τελευταίο εμφανίζεται και ανεργία ανώτερη της μέσης 3. Με την παραπάνω χαρτογράφηση απεικονίζονται οι περιοχές όπου εμφανίζεται κάποια παραγωγική δυναμική, εφ όσον σε όλους τους «απασχολούμενους» ΟΤΑ, εκτός του Δ. Κόνιτσας, τα επίπεδα απασχόλησης είναι ανώτερα του μέσου. Κατά συνέπεια, η παρατηρούμενη δυναμική είναι συγκυριακή ή έχει προοπτική; Στην απάντηση ίσως βοηθήσει η κατανομή του Οικονομικά Ενεργού και μη Ενεργού Πληθυσμού, με τη σύγχρονη κατανομή των επιπέδων Απασχόλησης και Ανεργίας που υπερέχουν των αντίστοιχων μέσων. Δείκτες / Φαινόμενα που αποδίδονται με τον Χάρτη 36. Προφανώς, η επικράτηση του Οικονομικά Μη Ενεργού Πληθυσμού πιστοποιεί μια αρνητική γεωγραφική δυναμική. 3 Η χωροθέτηση της Κ. Πάπιγκου στους «απασχολούμενους» ΟΤΑ τεκμηριώνεται από τις Z-τιμές των θεωρούμενων μεταβλητών. Οι χωροθετήσεις, όμως, του Δ. Παμβώτιδος και, κυρίως, της Κ. Μηλέας οφείλονται στον αλγεβρικό υπολογισμό των παραγόντων. 390 10 ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία της Ηπειρωτικής Περιφέρειας, 12-14/11/2008

3.3.6. Συσχέτιση τομέων παραγωγής με ανεργία και απασχόληση Ως αναγκαία, επίσης, διαδικασία ανάγνωσης του γεωγραφικού χώρου, θεωρείται και η «ταυτόχρονη» απεικόνιση των τομέων παραγωγής και των δεικτών ανεργίας και απασχόλησης, προκειμένου να φανεί ο τρόπος σύνδεσης αυτών των παραμέτρων στην ορεινή Ήπειρο. Ο συνδυασμός των αντίστοιχων παραγόντων F 9, F 7, F 10 αποδίδει την αναφερόμενη συσχέτιση των τομέων παραγωγής με την ανεργία και την απασχόληση. (Χάρτης 37) Η Ανεργία εμφανίζει τιμές σε: Δήμοι / Κοινότητες Τομείς Παραγωγής Γεωγραφική Περιοχή Κ. Δίστρατου Α-Γενής Βόρειο Τμήμα Δ. Άνω Πωγωνίου Δ. Δελβινακίου Β-Γενής + Γ-Γενής Κεντρικό Δυτικό Τμήμα Κ. Πωγωνιανής Κ. Λάβδανης Α-Γενής Κεντρικό Δυτικό Τμήμα Δ. Τύμφης Δ. Κεντρικού Ζαγορίου Α-Γενής + Γ-Γενής Κεντρικό Τμήμα Δ. Μετσόβου Δ. Περάματος Β-Γενής + Γ-Γενής Κεντρικό Τμήμα Δ. Παμβώτιδος Δ. Μπιζανίου Β-Γενής + Γ-Γενής Κεντρικό Νότιο Τμήμα Κ. Σιράκου Α-Γενής + Γ-Γενής Κεντρικό Νότιο Τμήμα Δ. Δωδώνης Δ. Αγίου Δημητρίου Β-Γενής + Γ-Γενής Νότιο Τμήμα Δ. Αθαμανίας Δ. Τετραφυλίας Α-Γενής + Β-Γενής Νότιο Τμήμα Κ. Βαθυπέδου Κ. Καλαριτών Α-Γενής Κεντρικό Νότιο Τμήμα Δ. Δερβιτζιάνων Κ. Κρανέας Α-Γενής Νότιο Τμήμα Η Απασχόληση εμφανίζει τιμές σε: Δήμοι / Κοινότητες Τομείς Παραγωγής Γεωγραφική Περιοχή Κ. Αετομηλίτσας Α-Γενής + Γ-Γενής Βόρειο Τμήμα Δ. Μαστοροχωρίων Δ. Κόνιτσας Β-Γενής + Γ-Γενής Βόρειο Τμήμα Κ. Φούρκας Α-Γενής Βόρειο Τμήμα Κ. Πάπιγκου Α-Γενής + Γ-Γενής Κεντρικό Τμήμα Σύγχρονα Χαρτογραφικά Θέματα που Αφορούν την Ήπειρο 391

Δήμοι / Κοινότητες Τομείς Παραγωγής Γεωγραφική Περιοχή Δ. Καλπακίου Δ. Ανατολικού Ζαγορίου Κ. Βοβούσης Δ. Φιλιατών Δ. Εγνατίας Δ. Σελλών Δ. Τζουμέρκων Κ. Ματσουκίου Δ. Ξηροβουνίου Δ. Ηράκλειας Δ. Εκάλης Δ. Πασαρώνος Δ. Κατσανοχωρίων Δ. Πραμάντων Δ. Αγνάντων Κ. Μελισσουργών Κ. Θεοδώριανων Κ. Σουλίου Δ. Ανωγείου Δ. Γεωργίου Καραϊσκάκη Α-Γενής Α-Γενής + Β-Γενής Α-Γενής + Β-Γενής Β-Γενής+Γ-Γενής Β-Γενής+Γ-Γενής Α-Γενής Κεντρικό Τμήμα Κεντρικό Τμήμα Νότιο Τμήμα Κεντρικό Τμήμα Κεντρικό-Νότιο Τμήμα Νότιο Τμήμα Έτσι, αναφορικά με το ερώτημα για την εμφάνιση νέου πληθυσμού στις Κ. Ματσουκίου και Μελισσουργών, η απάντηση συναρτάται, μάλλον, με την απασχόληση που παρατηρείται στον Β-Γενή τομέα και στους δύο ΟΤΑ. 3.4. Παλαιότητα κτιρίων και υλικά κατασκευής και επικάλυψης Οι γεωγραφικές διαφοροποιήσεις δεν αποδίδονται μόνον με οικονομικούς ή δημογραφικούς δείκτες, αλλά καταγράφονται και με τη βοήθεια πολιτισμικών χαρακτηριστικών. Ως τέτοια χρησιμοποιήθηκαν: Η Παλαιότητα των Κτιρίων, τα Υλικά Κατασκευής τους, η Επικάλυψη των Στεγών κ.ά. Ο συνδυασμός των παραγόντων F 12 και F 15 δίνει την κατανομή των κτιρίων ως προς την παλαιότητα και τα υλικά κατασκευής τους. (Χάρτης 38) Επειδή, όμως, η Πέτρα, ως υλικό κατασκευής των κτιρίων, δεν συναρτάται πάντα με την παλαιότητα, δηλαδή τον χρόνο κατασκευής, μια Classification Ascendante Hiérarchique (C.A.H.) αποσαφηνίζει καλύτερα τους ΟΤΑ όπου πλειοψηφούν τα πέτρινα κτίρια. (Χάρτης 39) Οι Δήμοι / Κοινότητες όπου η παλαιότητα των κτιρίων τους χρονολογείται από το 1961 και μετά, εντάσσονται στις ακόλουθες ομάδες-τιμές, αναφορικά με την αναλογία των πέτρινων κτιρίων που καταγράφονται σε αυτούς: 392 10 ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία της Ηπειρωτικής Περιφέρειας, 12-14/11/2008

Δήμοι / Κοινότητες % Κτιρίων από Πέτρα (σε Κτίρια μετά το 1961) Μέσος Όρος Ομάδας Μεμονωμένες τιμές Δ. Μετσόβου Ομάδα 6: μ.ό. = 57,25 52,15 Δ. Μπιζανίου Ομάδα 5: μ.ό. = 45,03 37,93 Δ. Περάματος Ομάδα 4: μ.ό. = 31,48 32,26 Δ. Πασαρώνος»»» 34,87 Δ. Παμβώτιδος»»» 29,48 Κ. Κρανέας»»» 27,01 Δ. Πραμάντων Ομάδα 2: μ.ό. = 15,75 16,23 Η Ομάδα 2 εκφράζει την ελάχιστη τιμή πέτρινων κτιρίων για την Ορεινή Ήπειρο και ανήκει σε αυτή μόνον ο Δ. Πραμάντων. Η μέγιστη τιμή αντιστοιχεί στην Ομάδα 9: μ.ό. = 96,21% και αναφέρεται στους ΟΤΑ όπου η παλαιότητα δεν εμφανίζει την ίδια τιμή: Δήμοι / Κοινότητες % Κτιρίων από Πέτρα (σε Κτίρια ανεξαρτήτως Παλαιότητας) Μέσος Όρος Ομάδας Μεμονωμένες τιμές Κ. Αετομηλίτσας Ομάδα 9: μ.ό. = 96,21 100,00 Κ. Πάπιγκου»»» 7,63 Δ. Τύμφης»»» 92,57 Δ. Κεντρικού Ζαγορίου»»» 94,09 Όπως έχει αναφερθεί, χαρακτηριστικά γεωγραφικής διαφοροποίησης αποτελούν τόσο η ύπαρξη ή όχι στεγών, όσο και τα υλικά επικάλυψής τους. Το φυσικό περιβάλλον και η πολιτισμική ταυτότητα συνδέονται με τα αναφερόμενα. Ο συνδυασμός των παραγόντων F 12, F 15, F 13, αποδίδει την παλαιότητα των κτιρίων και τα υλικά επικάλυψης των στεγών τους. (Χάρτης 40) Οι στέγες με κεραμίδια υπερέχουν στους ΟΤΑ: Δήμοι / Κοινότητες % Στεγών με Κεραμίδια Γεωγραφική Περιοχή Κ. Σουλίου 81,92 Δ. Δερβιτζιάνων 74,80 Κ. Κρανέας 80,27 Δ. Πραμάντων 87,14 Κ. Ματσουκίου 59,92 Νότιο Τμήμα Κ. Μελισσουργών 81,25 Δ. Αγνάντων 62,52 Δ. Αθαμανίας 61,86 Δ. Τετραφυλίας 87,67 Δ. Μετσόβου 62,04 Κεντρικό Τμήμα Δ. Μαστοροχωρίων 71,06 Βόρειο Τμήμα Σύγχρονα Χαρτογραφικά Θέματα που Αφορούν την Ήπειρο 393

Στην υπόλοιπη Ορεινή Ήπειρο «υπερτερούν σχετικά» οι στέγες με Φύλλα Επικάλυψης. Δηλαδή, σε όλους τους ΟΤΑ τα κτίρια με Φύλλα Επικάλυψης, ως αναλογία (%), δεν είναι πάντα περισσότερα από τα κτίρια με Κεραμίδια, πάλι ως αναλογία (%). Αυτό συμβαίνει διότι στην Παραγοντική Ανάλυση είναι σημαντικός ο ρόλος των Z-τιμών οι οποίες σχετίζονται άμεσα με την κατανομή των μεταβλητών. Η κατανομή, πάλι, εξαρτάται από το πλήθος των οντοτήτων, δηλαδή τη μέση τιμή και την τυπική απόκλιση. Σύμφωνα, λοιπόν, με την κατανομή των μεταβλητών «Φύλλα Επικάλυψης» και «Κεραμίδια» για το σύνολο του Ορεινού Γεωγραφικού Χώρου, οι ΟΤΑ με τα «Φύλλα Επικάλυψης» εμφανίζουν, συνήθως, μεγαλύτερες Z-τιμές σε αυτή τη μεταβλητή από ότι στα «Κεραμίδια». Έτσι, οι ΟΤΑ με ικανές Z-τιμές στα «Φύλλα Επικάλυψης», ως προς το σύνολο της κατανομής, εμφανίζονται στην κατηγορία αυτών που χαρακτηρίζονται από Φύλλα Επικάλυψης στις στέγες των κτιρίων τους, ανεξαρτήτως των ποσοστών (%) των κτιρίων με φύλλα επικάλυψης ή κεραμίδια που καταγράφονται σε κάθε ΟΤΑ. Βεβαίως, λαμβάνεται υπ όψη και ο αλγεβρικός υπολογισμός των παραγοντικών τιμών, όπου συμμετέχουν και άλλες μεταβλητές και όχι μόνον αυτές που προσδιορίζουν τους παράγοντες. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν κάποιες περιπτώσεις όπου η παραγοντική τιμή δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. 4 Διακρίνονται οι εξής ομάδες ΟΤΑ: ΟΤΑ με τιμές παράγοντα 0,0 F 13 < 0,5: 6,7% < Στέγες με Φύλλα Επικάλυψης < 40,0% ΟΤΑ με τιμές παράγοντα 0,5 F 13 <1,0: 12,0% < Στέγες με Φύλλα Επικάλυψης < 43,0% ΟΤΑ με τιμές παράγοντα F 13 1,0: Στέγες με Φύλλα Επικάλυψης > 53,0% Στην τελευταία ομάδα ΟΤΑ η μικρότερη τιμή, 53,3% καταγράφεται στον Δ. Κόνιτσας και η μεγαλύτερη, 100,0%, αναφέρεται στην Κ. Αετομηλίτσας. 4. Διαπιστώσεις Συμπεράσματα Με την Ανάγνωση Ανάλυση που προηγήθηκε διαπιστώθηκαν τα ακόλουθα: 4.1. Δείκτες / Φαινόμενα όπως Η Πληθυσμιακή και Δημογραφική Κατάσταση (Χάρτες 1, 18, 18Α, 18Β, 18Γ, 18Δ, 19) Το Μορφωτικό Επίπεδο (Χάρτες 21, 22, 23) Η Ανεργία και η Απασχόληση (Χάρτες 9, 35) προσδιορίζουν χωροθετούν περιοχές οι οποίες μπορούν να διακριθούν από Αναπτυξιακή Προοπτική. Πρόκειται για γεωγραφικές ενότητες στο Βόρειο, Βόρειο-Κεντρικό, Κεντρικό, Κεντρικό-Νότιο και Νότιο τμήμα της Ορεινής Ηπείρου. Να σημειωθεί ότι στους περισσότερους «Απασχολούμενους» ΟΤΑ οι τιμές Απασχό- 4 Υπάρχει, ήδη, σχετική αναφορά 394 10 ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία της Ηπειρωτικής Περιφέρειας, 12-14/11/2008

λησης είναι ανώτερες του μ.ό. του συνόλου. Μάλιστα, οι ΟΤΑ με αυτό το χαρακτηριστικό υπερτερούν αυτών που παρουσιάζουν επίπεδα Ανεργίας ανώτερα του μέσου. 4.2. Οι Τομείς Παραγωγής σε αμφίδρομη σχέση με τους προηγούμενους δείκτες μπορούν να αποδώσουν τη διαφοροποίηση της Αναπτυξιακής Προοπτικής και να εξειδικεύσουν την (επιτυγχανόμενη) Αναπτυξιακή Δυναμική. Οι άξονες Β-Γενή και Γ-Γενή Τομέα στο Βόρειο-Δυτικό και στο Κεντρικό-Νότιο τμήμα, Η περιοχή Μεταποίησης στο Βόρειο-Δυτικό τμήμα, Η ζώνη Μεταποίησης στο Κεντρικό-Ανατολικό τμήμα, Η ζώνη Α-Γενή και Β-Γενή Τομέα στο Δυτικό-Κεντρικό και στο Νότιο τμήμα, Η περιοχή Α-Γενή και Γ-Γενή Τομέα στο Κεντρικό τμήμα και Η περιοχή Α-Γενή και Β-Γενή και Γ-Γενή τομέα στο Κεντρικό-Ανατολικό τμήμα έχουν ήδη χωροθετήσει τη διαφοροποίηση της παραγωγικής διαδικασίας. Το ζητούμενο είναι η διαμορφούμενη εικόνα να μη λειτουργεί ως «στιγμιαία φωτογραφία», αλλά να περικλείει δυναμική. Εκπορεύεται κάτι τέτοιο; (Χάρτης 41) Αναφορικά με τις περιοχές όπου πλειοψηφεί ο Β-Γενής τομέας, η έντασή του οφείλεται, κυρίως, στις κατασκευές και όχι στη λειτουργία εγκαταστάσεων του Β-Γενή. Άλλωστε, η απασχόληση στη Μεταποίηση χωροθετείται σε μια ζώνη που εκτείνεται στο Κεντρικό, Κεντρικό-Νότιο και Κεντρικό-Ανατολικό τμήμα. Επίσης, σε αυτή τη ζώνη χωροθετούνται, κυρίως, τα καταστήματα του Β-Γενή. Δεν είναι τυχαίο, όπως έχει επισημανθεί, ότι η ένταση της Μεταποίησης καταγράφεται στην ευρύτερη περιοχή του Δ. Ιωαννιτών. Θα μπορούσε να ειπωθεί, λοιπόν, ότι η συγκεκριμένη περιοχή λειτουργεί ως φράγμα για την εξάπλωση της Μεταποιητικής Δραστηριότητας και στην υπόλοιπη Ορεινή Ήπειρο. Βεβαίως, «εισαγόμενη» Μεταποίηση καταγράφεται και στους Δ. Δελβινακίου και Άνω Πωγωνίου, καθώς και στην Κ. Λάβδανης, στο Βόρειο-Δυτικό Τμήμα. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει τα αναφερόμενα. (Χάρτης 41, 45) Συμπληρωματικά προς τα παραπάνω, Χάρτης 42, εντοπίζονται 4 γεωγραφικές ενότητες όπου καταγράφεται ένταση καταστημάτων του Γ-Γενή τομέα, καθώς και αξιόλογη απασχόληση στον Γ-Γενή, εκτός των Κ. Βοβούσης και Σουλίου όπου υπερτερεί ο Α- Γενής τομέας. Οι ενότητες αυτές είναι: Δ. Κόνιτσας, Κ. Πάπιγκου, Δ. Κεντρικού Ζαγορίου, Δ. Τύμφης και Κ. Βοβούσης, στο Βόρειο-Κεντρικό τμήμα Δ. Δελβινακίων, στο Κεντρικό-Δυτικό τμήμα Δ. Μετσόβου, στο Κεντρικό-Ανατολικό τμήμα Δ. Πασαρώνος και Δ. Μπιζανίου στο Κεντρικό-Νότιο τμήμα Κ. Σουλίου, στο νότιο τμήμα Προφανώς, και εδώ, η αρνητική επίδραση του Δ. Ιωαννιτών είναι φανερή. Για παράδειγμα, οι Δ. Περάματος και Παμβώτιδος καταγράφονται στη μικρότερη ομάδα-τιμή Σύγχρονα Χαρτογραφικά Θέματα που Αφορούν την Ήπειρο 395

καταστημάτων Γ-Γενή τομέα. Είναι φανερό ότι και οι επισκέπτες του σπηλαίου Περάματος εξυπηρετούνται από την πόλη των Ιωαννίνων. Οι 4 αναφερόμενες ενότητες λειτουργούν ως «περιοχές - σημεία» και όχι ως «περιοχές άξονες». Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι σε όλη την υπόλοιπη Ορεινή Ήπειρο το πλήθος των καταστημάτων Γ-Γενή τομέα εμφανίζει τις μικρότερες τιμές, καθώς όλοι οι αντίστοιχοι ΟΤΑ ανήκουν στην ομάδα 1 με μ.ό. = 0,76% (η μικρότερη ομάδα-τιμή). Οι Χάρτες 35, 43, είναι αποκαλυπτικοί! Η Ορεινή Ήπειρος δεν «εξαντλείται» μόνον στην «Τουριστική Αξιοποίηση» του Βόρειου-Κεντρικού τμήματός της. Το φυσικό περιβάλλον είναι μοναδικό και στην υπόλοιπη, όπου τα επίπεδα Απασχόλησης είναι ανώτερα του μέσου. Επιπροσθέτως, οι περιοχές με Ανεργία εμφανίζονται στην κατ εξοχήν «Τουριστική» Ορεινή Ήπειρο. Μόνο με τις κατάλληλες πολιτικές και προγράμματα θα είναι δυνατός ο μετασχηματισμός των «περιοχών - σημείων» σε «περιοχές - άξονες» έτσι ώστε να επιτευχθεί η σωστή αξιοποίηση όλης της περιοχής. Είναι όμως δυνατό κάτι τέτοιο όταν καθοριστικές γεωγραφικές παράμετροι, όπως το ανθρώπινο δυναμικό, εξελίσσονται αρνητικά; 4.3. Ο Οικονομικώς Μη Ενεργός Πληθυσμός (Χάρτες 35, 36) με τη χωρική κατανομή του δεν αφήνει περιθώρια αισιοδοξίας. Κυριαρχεί ακόμη και στους «απασχολούμενους» ΟΤΑ. Αυτό σημαίνει : Η όποια παρατηρούμενη δυναμική είναι συγκυριακή, χωρίς μακροπρόθεσμη προοπτική. Η ζώνη Μεταποίησης στο Κεντρικό και Κεντρικό-Νότιο τμήμα λειτουργεί, ακόμη πιο αρνητικά, ως όριο που δείχνει «εκτόνωση» και όχι τάση εξάπλωσης που εμποδίζεται. Όπως φαίνεται, λοιπόν, από τις χαρτογραφήσεις των φαινομένων και δεικτών που αναφέρθηκαν, η αναπτυξιακή οπτική και προοπτική της Ορεινής Ηπείρου συνδέεται ά- μεσα με τη δημογραφική της δυναμική. Ο γηρασμένος πληθυσμός της αποτελεί την καλύτερη απόδειξη για μια συνεχώς φθίνουσα αναπτυξιακή πορεία. 4.4. Εκτός των «καθαρά» δημογραφικών και οικονομικών δεικτών / φαινομένων, απαραίτητη θεωρείται η αναφορά (και) στους δείκτες Παλαιότητα των Κτιρίων και Υλικά Κατασκευής Κτιρίων και Στεγών Πρόκειται για μεταβλητές που εκφράζουν το Ιστορικό και Φυσικό Περιβάλλον, τον Μορφολογικό Χαρακτήρα, την Αρχιτεκτονική Φυσιογνωμία. Τα χαρακτηριστικά αυτά συνδέονται άμεσα με την παραγωγική διαδικασία, καθώς συμβάλλουν ακόμη περισσότερο στην «εξειδίκευση» της αναπτυξιακής προοπτικής. (Χάρτες 38, 39, 40) 396 10 ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία της Ηπειρωτικής Περιφέρειας, 12-14/11/2008

5. Καθορισμός αξόνων Ζωνών Πόλων στην ορεινή Ήπειρο Η «ταυτόχρονη» ανάγνωση σημαντικών γεωγραφικών δεικτών / φαινομένων έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία κάποιων σύνθετων χαρτών με τη βοήθεια των οποίων (θα) είναι δυνατή η χωροθέτηση περιοχών είτε ως ζώνες, είτε ως άξονες, είτε ως πόλοι, εντοπίζοντας έτσι τις βασικές διαφοροποιήσεις στο εσωτερικό της Ηπειρωτικής Περιφέρειας. Με τους Χάρτες 43, 44, 45, εντοπίζονται: 1. Οι άξονες Β-Γενή και Γ-Γενή τομέα, Α 1 και Α 2, στο Βόρειο-Δυτικό και στο Κεντρικό- Νότιο τμήμα, αντίστοιχα. Στον πρώτο χωροθετείται μια περιοχή Μεταποίησης, Β 1, η οποία δεν μπορεί να λειτουργήσει ως πόλος, δεδομένης της ανυπαρξίας σε αυτή εγκαταστάσεων του Β-Γενή τομέα. Στον δεύτερο άξονα παρατηρείται μια εγκάρσια προς αυτόν ζώνη Μεταποίησης, Β 2, η οποία εκτείνεται μέχρι το ανατολικό τμήμα της ορεινής Ηπείρου. Είναι η περιοχή ό- που είναι χωροθετημένες, κυρίως, οι εγκαταστάσεις Β-Γενή τομέα, μη λαμβανομένου υπ όψη του Δ. Ιωαννιτών. (Χάρτες 43, 45) 2. Η ζώνη Α-Γενή και Β-Γενή τομέα, Γ, στο Δυτικό-Κεντρικό και στο Νότιο τμήμα. (Χάρτες 43, 45) 3. Η περιοχή Α-Γενή και Γ-Γενή τομέα, Δ, στο Κεντρικό τμήμα. Όπως έχει ήδη σημειωθεί, η εμφάνιση σημαντικών τιμών Γ-Γενή τομέα οφείλεται στο τουριστικό «βάρος» της συγκεκριμένης περιοχής. Παρά το πλήθος καταστημάτων Γ-Γενή τομέα, σύμφωνα με την ΕΣΥΕ, η περιοχή δεν μπόρεσε να λειτουργήσει ως πόλος ανάπτυξης με υπεύθυνη γι αυτό την έλλειψη συγκροτημένης αναπτυξιακής πολιτικής. (Χάρτες 42, 43, 45) 4. Η περιοχή Α-Γενή, Β-Γενή και Γ-Γενή τομέα στο Κεντρικό-Ανατολικό τμήμα, Ε, όπου «δεσπόζει» ο Δ. Μετσόβου. Η λειτουργία καταστημάτων Β-Γενή και Γ-Γενή τομέα, τα ποσοστά απασχόλησης και στους τρεις τομείς παραγωγής, το μορφωτικό επίπεδο, η εμφανιζόμενη δημογραφική ένταση και τα υψηλά ποσοστά απασχόλησης και ανεργίας, με την τελευταία να υπερέχει, προσδιορίζουν την πολική λειτουργία του δήμου. Όμως, ο Οικονομικά μη Ενεργός Πληθυσμός υπερτερεί του Οικονομικά Ενεργού, σύμφωνα με την Απογραφή του 2001. Εάν αντιστραφεί η σχέση αυτών των δύο δεικτών και βελτιωθούν προς το καλύτερο τα επίπεδα απασχόλησης και ανεργίας, τότε η λειτουργία του Δ. Μετσόβου ως πόλου, για την ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής του, είναι αναπόφευκτη. (Χάρτες 43, 44, 45) 5. Αναφορικά με τον σημαντικό δείκτη της Ανεργίας, παρατηρείται ότι, όπως έχει επισημανθεί, τιμές του καταγράφονται: Στα δυτικά του άξονα Α 1 και κατά μήκος του άξονα Α 2, Σε ολόκληρη την περιοχή Β 1, Στην κεντρική και ανατολική περιοχή της ζώνης Β 2, Στο ανατολικό τμήμα της ζώνης Γ, Στο κεντρικό τμήμα της περιοχής Δ, Σύγχρονα Χαρτογραφικά Θέματα που Αφορούν την Ήπειρο 397

Από βορρά προς νότο στην περιοχή Ε. Όπως φαίνεται, δημιουργείται μια πρώτη ζώνη ανεργίας από βορειο-δυτικά έως νοτιο-ανατολικά και μια δεύτερη από βορειο-κεντρικά έως κεντρικο-ανατολικά. Στην πρώτη, το κοινό χαρακτηριστικό είναι η απασχόληση στον Β-Γενή τομέα, στη δεύτερη το κοινό χαρακτηριστικό αναφέρεται στον Γ-Γενή τομέα. (Χάρτες 43, 45) 6. Η κατανομή του Μορφωτικού Επιπέδου διακρίνεται στις ζώνες περιοχές Α 1, Α 2, Β 1 και Β 2. Όπως έχει αναφερθεί, το Μ.Ε. Γ Γυμνασίου υπερτερεί στις ζώνες Α 1 και Α 2 όπου κυριαρχεί η απασχόληση στον Β-Γενή και Γ-Γενή τομέα. (Χάρτες 44, 21) 7. Προφανώς, η Δημογραφική Κατάσταση είναι δείκτης καθοριστικός για το παρόν και το μέλλον μιας γεωγραφικής περιοχής. Στην Ορεινή Ήπειρο η περιοχή, όπου εμφανίζεται δημογραφική ένταση με προοπτική, περιλαμβάνει ενότητες του βορειοκεντρικού, κεντρικού, κεντρικο-ανατολικού και κεντρικο-νότιου τμήματος. Επίσης δύο ακόμη περιοχές εμφανίζονται στο βόρειο και νότιο τμήμα. (Χάρτες 44, 18Α) 8. Με τη Δημογραφική Δυναμική συναρτάται άμεσα και η κατανομή του Οικονομικά μη Ενεργού Πληθυσμού. Η χωρική συνέχεια του τελευταίου διασπάται μόνον από τις ε- νότητες που διακρίνονται από δημογραφική ένταση και χωροθετούνται σε μικρές περιοχές στο κεντρικό και κεντρικο-νότιο τμήμα. (Χάρτες 44, 45) 9. Κάποιες ενότητες λειτουργούν ως πόλοι. Με την έννοια της συγκέντρωσης σε αυτές καταστημάτων, κυρίως, Γ-Γενή τομέα είτε καταστημάτων Β-Γενή και Γ-Γενή τομέα (Δ. Κόνιτσας, Περιοχή Ζαγοροχωρίων, Δ. Μετσόβου, Δ. Πασαρώνος, Δ. Μπιζανίου). Σε κάποιες άλλες απλώς η συγκέντρωση καταστημάτων Γ-Γενή είναι μεγαλύτερη από την υπόλοιπη Ορεινή Ήπειρο (Δ. Δελβινακίου, Κ. Σουλίου). (Χάρτες 42, 45) Όπως φαίνεται από τα αναφερόμενα, κυριαρχούν τα αρνητικά χαρακτηριστικά: της έλλειψης Δημογραφικής Δυναμικής, του Οικονομικά μη Ενεργού Πληθυσμού, της έλλειψης καταστημάτων Γ-Γενή τομέα, της προβληματικής κατανομής των καταστημάτων του Β-Γενή τομέα. Η Ορεινή Ήπειρος έχει εγκαταλειφθεί στη «μοίρα» της; Υπάρχει ελπίδα αναστροφής; Η Ενδογενής Ανάπτυξη με την απαραίτητη αρωγή της Πολικής Ανάπτυξης, τα σχετικά Προγράμματα και τα Δημόσια Έργα της Πολιτείας, οι Ευρωπαϊκές Αναπτυξιακές πολιτικές, οι σύγχρονες μέθοδοι διαχείρισης των φυσικών πόρων, με σεβασμό στον άνθρωπο και το περιβάλλον, και κυρίως η συνειδητοποίηση των νέων και παραγωγικά δυναμικών κατοίκων ότι, κάθε είδους επένδυση και πολλή δουλειά «στη δική μας περιοχή» επιστρέφουν πολλαπλασιαστικά ως ποιότητα ζωής «σε εμάς και τα παιδιά μας», ίσως καταστήσουν την Ορεινή Ήπειρο δημογραφικά δυναμική και παραγωγικά ικανή. Θαύματα μπορούν να γίνονται ακόμη και σήμερα. 398 10 ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία της Ηπειρωτικής Περιφέρειας, 12-14/11/2008

Χάρτης: Ονόματα Δήμων και Κοινοτήτων στην Ορεινή Ήπειρο Σύγχρονα Χαρτογραφικά Θέματα που Αφορούν την Ήπειρο 399

Χάρτης 1: Πληθυσμιακή Δυναμική και Έντονος Αγροτικός Χαρακτήρας Χάρτης 2: Υψόμετρο και Ορεινός Πληθυσμός Χάρτης 3: «Μεγάλα» Νοικοκυριά Χάρτης 4: Δημογραφική Δυναμική I 400 10 ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία της Ηπειρωτικής Περιφέρειας, 12-14/11/2008

Χάρτης 5: «Μικρά» Νοικοκυριά Χάρτης 6: Δημογραφική Δυναμική II Χάρτης 7: Απασχόληση Ι και Μορφωτικό Επίπεδο Χάρτης 8: Οικονομικώς Ενεργός και Οικονομικώς Μη Ενεργός Πληθυσμό Σύγχρονα Χαρτογραφικά Θέματα που Αφορούν την Ήπειρο 401

Χάρτης 9: Απασχόληση και Ανεργία Χάρτης 10: Απασχόληση II Χάρτης 11: Κτιριακό Απόθεμα Χάρτης 12: Κτίρια από Πέτρα και Σύγχρονα Κτίρια 402 10 ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία της Ηπειρωτικής Περιφέρειας, 12-14/11/2008

Χάρτης 13: Στέγες με Κεραμίδια και Στέγες με Φύλλα Επικάλυψης Χάρτης 14: Υποδομές Γ-Γενή Τομέα (Ξενοδοχεία, Κατ/τα-Γραφεία, Εκκλησίες-Μοναστήρια) Χάρτης 15: Παλαιά Κτίρια (προ 1919+Πέτρινα) και Κτίρια περιόδου 1961-1980 Χάρτης 16: Ορεινότητα και Πληθυσμιακή Κατάσταση Σύγχρονα Χαρτογραφικά Θέματα που Αφορούν την Ήπειρο 403

Χάρτης 17: Δυναμική των Νοικοκυριών Χάρτης 18: Δημογραφική Δυναμική Χάρτης 18Α: Ένταση της Δημογραφικής Δυναμικής Χάρτης 18Β: Δείκτης Γηρασμού 404 10 ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία της Ηπειρωτικής Περιφέρειας, 12-14/11/2008

Χάρτης 18Γ: Δείκτης Νεότητας Χάρτης 18Δ: Δείκτης Εξάρτησης Χάρτης 19: Ορεινότητα και Δημογραφική Δυναμική Χάρτης 20: Οι τρεις Τομείς Παραγωγής Σύγχρονα Χαρτογραφικά Θέματα που Αφορούν την Ήπειρο 405

Χάρτης 21: Η Κατανομή του Μορφωτικού Επιπέδου (Παράγοντες 7, 10) Χάρτης 22: Μορφωτικό Επίπεδο Δημοτικού Σχολείου (Cluster Analysis) Χάρτης 23: Μορφωτικό Επίπεδο >= Γ Γυμνασίου (Cluster Analysis) Χάρτης 24: Η Απασχόληση στον Τριτογενή Τομέα (Cluster Analysis) 406 10 ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία της Ηπειρωτικής Περιφέρειας, 12-14/11/2008

Χάρτης 25: Ξενοδοχεία και Καταστήματα Γραφεία (Cluster Analysis) Χάρτης 25Α: Ένταση Ξενοδοχείων και Καταστημάτων-Γραφείων Χάρτης 26: Δευτερογενής Τομέας (Παράγοντας 10) και Επίπεδα Μεταβλητών μ.ό. του Ο.Γ.Χ.Ε. Χάρτης 27: Δευτερογενής Τομέας (Cluster Analysis) Σύγχρονα Χαρτογραφικά Θέματα που Αφορούν την Ήπειρο 407

Χάρτης 28: Δευτερογενής Τομέας (Cluster Analysis) και Ανεργία μ.ό. του Ο.Γ.Χ.Ε. Χάρτης 29: Δευτερογενής Τομέας (Cluster Analysis) και Επίπεδα Μεταβλητών μ.ό. του Ο.Γ.Χ.Ε. Χάρτης 30: Απασχόληση στη Μεταποίηση (Cluster Analysis) Χάρτης 31: Απασχόληση στη Μεταποίηση και Ανεργία μ.ό. του Ο.Γ.Χ.Ε. 408 10 ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία της Ηπειρωτικής Περιφέρειας, 12-14/11/2008

Χάρτης 32: Κατανομή Εργοστασίων-Εργαστηρίων (Cluster Analysis) Χάρτης 33: Πρωτογενής Τομέας (Cluster Analysis) και Ανεργία μ.ό. του Ο.Γ.Χ.Ε. Χάρτης 35: Απασχολούμενοι Άνεργοι (Παράγοντας 9) και Ανεργία, Απασχόληση μ.ό. του Ο.Γ.Χ.Ε. Χάρτης 36: Οικονομικά Ενεργός-Μη Ενεργός Πληθυσμός (Παραγ. 8) και Ανεργία, Απασχόληση μ.ό. του Ο.Γ.Χ.Ε. Σύγχρονα Χαρτογραφικά Θέματα που Αφορούν την Ήπειρο 409

Χάρτης 37: Κατανομή Ανεργίας, Απασχόλησης και των Τομέων Παραγωγής Χάρτης 38: Παλαιότητα Κτιρίων (Παράγοντες 12, 15) Χάρτης 39: Κτίρια από Πέτρα (ανεξαρτήτως Παλαιότητας) (Cluster Analysis) Χάρτης 40: Παλαιότητα Κτιρίων και Υλικά Επικάλυψης (Παράγοντες 12, 15, 13) 410 10 ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία της Ηπειρωτικής Περιφέρειας, 12-14/11/2008

Χάρτης 41: Άξονες και Περιοχές των Τομέων Παραγωγής Χάρτης 42: Ένταση Καταστημάτων Γραφείων του Τριτογενή Τομέα Χάρτης 43: Άξονες Περιοχές των Τομέων Παραγωγής και Άξονες - Περιοχές με Ανεργία Χάρτης 44: Οικον. Ενεργός + Μη Ενεργός Πληθυσμός, Μορφωτικό Επίπεδο, Άξονες-Περιοχές με Ανεργία, Άξονες-Περιοχές Δημογραφικής Δυναμικής Σύγχρονα Χαρτογραφικά Θέματα που Αφορούν την Ήπειρο 411

Χάρτης 45: Οικονομικά Ενεργός και Μη Ενεργός Πληθυσμός, Ζώνες Τομέων Παραγωγής, Καταστήματα Β-Γενή + Γ-Γενή Τομέα, Άξονες-Περιοχές με Ανεργία 6. Βιβλιογραφία 1. Δημητριάδης Ευ., «Στατιστικές Εφαρμογές με S.P.S.S., εκδόσεις ΚΡΙΤΙΚΗ 2003» 2. Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδας (Ε.Σ.Υ.Ε.), Γενική Απογραφή 2001 3. Καρανικόλας Ν., Λαφαζάνη Π., Μυρίδης Μ., Ράμναλης Δ., «The Uniform European Union as a Mosaic of Unequal Regions: Geographic Approach Cartographic Documentation», 22 ο Διεθνές Συνέδριο Χαρτογραφίας της I.C.A.: Mapping Approaches into a Changing World, A Corunia, 2005. 4. Λαφαζάνη Π., «Γεωγραφική Ανάλυση και Περιφερειακή Οργάνωση του Χώρου. Εφαρμογή στον Ν. Κιλκίς. Διδακτορική Διατριβή, Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, 1993» 5. Λαφαζάνη Π., Μυρίδης Μ., «Χωροθέτηση Περιοχών για Παραγωγικές Δραστηριότητες σε Επίπεδο Νομού», 3 ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας, ΧΕΕΕ σελ. 119-132, εκδόσεις ΖΗΤΗ, Θεσσαλονίκη 1997. 6. Λαφαζάνη Π., «Γεωγραφικές Μέθοδοι Ανάλυσης, Πανεπιστημιακές Παραδόσεις, τόμος 2, 412 10 ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία της Ηπειρωτικής Περιφέρειας, 12-14/11/2008