ΚΕΦΑΛΑΙΟ 18 Ο ΕΡΓΑΣΙΑ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ Από τη σύσταση του νεοελληνικού κράτους μέχρι πρόσφατα,η Ελλάδα υπήρξε χώρα αποστολής μεταναστών. Για μια σειρά από κοινωνικούς και οικονομικούς λόγους (ανάπτυξη στο εσωτερικό, δημογραφικό πρόβλημα, διεθνής συγκυρία ) η Ελλάδα την τελευταία δεκαπενταετία έχει γίνει χώρα υποδοχής μεταναστών. Ο εργαζόμενος στην Ελλάδα πολλές φορές τυχαίνει να είναι αλλοδαπός εργαζόμενος. Για τους πολίτες χωρών μελών της Ευρωπαϊκής Ενώσεως ισχύουν σε γενικές γραμμές ό,τι και για τον Έλληνα εργαζόμενο,δεδομένου μάλιστα ότι μια από τις τέσσερις θεμελιώδεις ελευθερίες της Ευρωπαϊκής Ενώσεως και των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων είναι η ελευθερία διακινήσεως των εργαζομένων. Συνεπώς,οι πολίτες χωρών,οι οποίες είναι μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μπορούν να έλθουν και να εργασθούν στην Ελλάδα υπαγόμενοι στους ίδιους κανόνες με τους Έλληνες εργαζομένους,με την επισήμανση μάλιστα ότι οι κανόνες αυτοί συγκλίνουν, ολοένα και περισσότερο, σε όλα τα ευρωπαϊκά κράτη (ομοιογενοποίηση του δικαίου των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης). Για την εξαρτημένη εργασία αλλοδαπών,οι οποίοι δεν είναι πολίτες κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ισχύουν οι ειδικές διατάξεις του ν. 2910/2001 1. Πρέπει,όμως,προηγουμένως να τονισθεί ότι οι εγγυήσεις των θεμελιωδών δικαιωμάτων που περιέχονται στο Σύνταγμα ισχύουν και για τους αλλοδαπούς εργαζομένους (ιδίως ο σεβασμός της ανθρώπινης αξίας,ο σεβασμός της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας, ίση αμοιβή για εργασία ίσης αξίας,κοινωνική ασφάλιση,δικαίωμα απεργίας κλπ). Ως γενικός κανόνας ισχύει το ότι μπορεί ο αλλοδαπός να έλθει στην Ελλάδα και να παράσχει εξαρτημένη εργασία συγκεκριμένου είδους και σε συγκεκριμένο εργοδότη, εφόσον χορηγηθεί σε αυτόν άδεια από τον Νομάρχη (19 1 ν. 2910/2001). Στη χορηγούμενη από τον Νομάρχη άδεια πρέπει προσδιορίζονται τόσο ο εργοδότης του αλλοδαπού εργαζομένου όσο και το είδος εξαρτημένης εργασίας που θα παρέχει αυτός. Για να λάβει ο αλλοδαπός 105
εργαζόμενος την απαιτούμενη άδεια εργασίας ακολουθείται μια σύνθετη διαδικασία (άρθρο 19 2-9),η οποία συνίσταται από τα εξής στάδια: -Κάθε χρόνο με υπουργική απόφαση καθορίζονται ο ανώτατος αριθμός αδειών εργασίας που θα χορηγηθούν σε αλλοδαπούς εργαζόμενους,όπως επίσης η ιθαγένεια των εργαζομένων αυτών,το είδος και η διάρκεια της απασχόλησής τους,αλλά και ο νομός όπου θα απασχοληθούν. Αυτή η υπουργική απόφαση 2 βασίζεται σε σχετική έκθεση του Ο.Α.Ε.Δ., στην οποία αναφέρονται οι υπάρχουσες ανάγκες σε εργατικό δυναμικό και οι κενές θέσεις εργασίας που μπορούν να προσφερθούν σε αλλοδαπούς. -Η παραπάνω υπουργική απόφαση διαβιβάζεται στις ελληνικές προξενικές αρχές,στα Γραφεία Ευρέσεως Εργασίας που λειτουργούν στο εξωτερικό και στις υπηρεσίες εργασίας των Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων. -Τα Γραφεία Ευρέσεως Εργασίας που λειτουργούν στο εξωτερικό ενημερώνουν τους ενδιαφερόμενους αλλοδαπούς,ώστε να υποβάλουν αίτηση για να εργασθούν στην Ελλάδα. Με βάση τις αιτήσεις αυτές καταρτίζουν καταστάσεις των ενδιαφερομένων αλλοδαπών και τις αποστέλλουν στον Ο.Α.Ε.Δ. και στις υπηρεσίες εργασίας των Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων. -Οι εργοδότες που ενδιαφέρονται να προσλάβουν αλλοδαπούς υποβάλλουν αίτηση στις υπηρεσίες εργασίας των Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων. -Αν οι θέσεις που ζητούνται δεν καλύπτονται από το εγχώριο εργατικό δυναμικό (Έλληνες και αλλοδαπούς που διαμένουν στην Ελλάδα), ο Ο. Α. Ε. Δ. μπορεί να εγκρίνει την κάλυψη των θέσεων αυτών από αλλοδαπούς που δεν διαμένουν ήδη στην Ελλάδα. Τότε οι ενδιαφερόμενοι εργοδότες επιλέγουν από τις καταρτισμένες ονομαστικές καταστάσεις τους αλλοδαπούς που επιθυμούν να απασχολήσουν και υποβάλλουν αίτηση προς τον Νομάρχη (μαζί με τα αναγκαία δικαιολογητικά), ώστε να χορηγηθεί στους συγκεκριμένους αλλοδαπούς άδεια εργασίας. -Ο Νομάρχης χορηγεί την άδεια εργασίας στον συγκεκριμένο αλλοδαπό,ύστερα από απλή γνωμοδότηση της αστυνομικής αρχής του νομού. Η άδεια έχει διάρκεια ένα χρόνο. Μπορεί να ανανεώνεται για ένα χρόνο κάθε φορά,ύστερα από αίτηση του 1 Από 1.1.2006 θα ισχύουν οι διατάξεις του ν. 3386/2005 «Είσοδος, διαμονή και κοινωνική ένταξη υπηκόων τρίτων χωρών στην Ελληνική Επικράτεια» (ΦΕΚ Α 212/23.8.2005),με τις οποίες επέρχεται μεταβολή στα μέχρι τώρα ισχύοντα. 106
αλλοδαπού εργαζόμενου και με τον όρο ότι έχουν εκπληρωθεί οι φορολογικές και ασφαλιστικές υποχρεώσεις που τον αφορούν. -Μόλις εκδοθεί η άδεια ο Νομάρχης τη διαβιβάζει στο ελληνικό προξενείο,το οποίο δίδει θεώρηση εισόδου. Ο αλλοδαπός που έλαβε θεώρηση εισόδου στην Ελλάδα,λαμβάνει άδεια παραμονής,εφόσον συντρέχουν σωρευτικά οι ακόλουθες προϋποθέσεις :α)έχει άδεια εργασίας,β)έχει συνάψει σύμβαση εργασίας,γ) είναι υγιής και έχει ασφαλισθεί ή έχει υποβάλει αίτηση να ασφαλισθεί για την κάλυψη εξόδων νοσηλείας,ιατρικής και φαρμακευτικής περίθαλψης και για την κάλυψη εργατικού ατυχήματος,δ) έχει εξασφαλίσει κατάλυμα. Για τη χορήγηση της άδειας παραμονής πρέπει να υποβληθεί αίτηση του αλλοδαπού με επισυναπτόμενα τα αναγκαία δικαιολογητικά,από τα οποία προκύπτει η συνδρομή των παραπάνω προϋποθέσεων. Η άδεια παραμονής έχει διάρκεια ένα έτος και ανανεώνεται κάθε φορά για το ίδιο χρονικό διάστημα,υπό τον όρο ότι εξακολουθούν να υφίστανται οι προϋποθέσεις χορηγήσεώς της και ο αλλοδαπός έχει εκπληρώσει τις φορολογικές και ασφαλιστικές υποχρεώσεις του. Αφού συμπληρώσει ο αλλοδαπός εργαζόμενος έξι χρόνια συνολικής παραμονής στην Ελλάδα,μπορεί να λάβει ανανέωση της άδειας παραμονής του για δύο έτη με απόφαση του Υπουργού Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης. Εφόσον συμπληρώσει δέκα έτη παραμονής στην Ελλάδα,μπορεί να λάβει άδεια παραμονής αόριστης διάρκειας με απόφαση του προαναφερθέντος Υπουργού,υπό τον όρο πάντοτε της συνδρομής των απαιτούμενων προϋποθέσεων. Ο αλλοδαπός εργαζόμενος μπορεί να συνάπτει σύμβαση εργασίας με άλλον εργοδότη κατά τη διάρκεια ισχύος της άδειας παραμονής και της άδειας εργασίας του, με την παράλληλη υποχρέωσή του να ενημερώνει για τη μεταβολή αυτή τον Νομάρχη. Αντίστοιχα με τα παραπάνω ισχύουν και για τους αλλοδαπούς που επιθυμούν να εισέλθουν στην Ελλάδα για την παροχή ανεξάρτητων υπηρεσιών ή για να συνάψουν σύμβαση έργου. 2 Αρμόδιοι για την έκδοση αυτής της αποφάσεως είναι από κοινού οι υπουργοί α)εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, β)εσωτερικών Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης και γ)εξωτερικών ) 107
Απλούστερη είναι η διαδικασία για όσους αλλοδαπούς επιθυμούν να παράσχουν εποχιακή εργασία (μέχρι έξι μήνες το πολύ κάθε φορά) και δεν έχουν μόνιμη κατοικία στην Ελλάδα. Ο εργοδότης που επιθυμεί να απασχολήσει αλλοδαπό για εποχιακή εργασία,οφείλει να λάβει έγκριση από τον Ο.Α.Ε.Δ.,αφού προηγούμενως υποβάλει αίτηση προς την οικεία Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση, τουλάχιστον τρεις μήνες πριν από την έναρξη των εργασιών του. Διεθνείς συμβάσεις της Ελλάδας με άλλα κράτη ρυθμίζουν τις ειδικότερες λεπτομέρειες για την εποχιακή εργασία αλλοδαπών. Ο ν. 2910/2001 προβλέπει επίσης δυνατότητα να εισέλθουν στην Ελλάδα αλλοδαποί για λόγους σπουδών (8-16 ν. 2910/2001),για άσκηση ανεξάρτητης οικονομικής δραστηριότητας (19-24 ν. 2910/2001),για οικογενειακή συνένωση (άρθρα 28-30/2001),αλλοδαποί αθλητές (άρθρο 34 ν. 2910/2001) και αλλοδαποί που είναι μέλη Διοικητικών Συμβουλίων ή Διαχειριστές εταιρειών ή συγκαταλέγονται στο προσωπικό εταιρειών (άρθρο 35 ν. 2910/ 2001).Επίσης, από την κοινή νομοθεσία προβλέπεται η χορήγηση άδειας παραμονής σε ομογενείς (17 ν. 1975/91),αλλά και σε πρόσφυγες που χρειάζονται αναγνώριση και περίθαλψη (24-25 ν. 1975/91,π.δ. 83/93,π.δ. 209/94). Στις μέρες μας, ο αλλοδαπός εργαζόμενος αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της ελληνικής κοινωνίας. Η υποχρέωση όλων μας για σεβασμό προς αυτόν επιτάσσεται τόσο από το Σύνταγμα,τις διεθνείς συνθήκες και την κοινή νομοθεσία,αλλά κυρίως από τις θεμελιώδεις αρχές του Ανθρώπινου Πολιτισμού. Σχετικές διατάξεις: Ν.2910/2001, Ν. 3386/2005. ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ- ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΕΜΠΕΔΩΣΗ 1.Καλώς έχουν οι αλλοδαποί εργαζόμενοι δικαιώματα στην Ελλάδα; 108
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 19 Ο ΚΑΤΑΓΓΕΛΙΑ ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΣΕΩΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 1.Λύση της σχέσεως εργασίας Η σύμβαση εργασίας, που συνάφθηκε έγκυρα μεταξύ εργαζόμενου και εργοδότη, λύεται εφόσον υφίσταται μία από τις ακόλουθες περιπτώσεις: α)θάνατος του εργαζομένου,β)παύση των εργασιών της επιχείρησης,γ)συμφωνία εργαζομένου και εργοδότη ότι λύεται η εργασιακή σχέση, δ)καταγγελία της σύμβασης εργασίας. 2.Η καταγγελία Η καταγγελία είναι η μονομερής και απευθυντέα δικαιοπραξία, η οποία προκαλεί λύση της εργασιακής σχέσεως,εφόσον υφίστανται οι νόμιμες προϋποθέσεις. Είναι μονομερής,διότι τελείται από έναν μόνο από τους αντισυμβαλλόμενους: είτε από τον εργαζόμενο είτε από τον εργοδότη. Αν τελεσθεί από τον εργαζόμενο,πρόκειται για παραίτηση του εργαζομένου. Αν τελεσθεί από τον εργοδότη,πρόκειται για απόλυση του εργαζόμενου. Είναι απευθυντέα,διότι για να επιφέρει τα έννομα αποτελέσματα που προβλέπονται,δηλ. τη λύση της εργασιακής σχέσεως, πρέπει να περιέλθει σε γνώση του αντισυμβαλλόμενου -δηλαδή του εργαζομένου,αν την απευθύνει ο εργοδότης (απόλυση), ή του εργοδότη, αν την απευθύνει ο εργαζόμενος (παραίτηση)-. 3.Η καταγγελία συμβάσεως εργασίας αόριστου χρόνου από τον εργοδότη Ο εργοδότης που απασχολεί εργαζόμενο με σύμβαση εξαρτημένης εργασίας αόριστου χρόνου, μπορεί να καταγγείλει οποτεδήποτε τη σύμβαση,εφόσον τηρηθούν οι ακόλουθες προϋποθέσεις : α)έγγραφο: Η καταγγελία θα γίνει εγγράφως και θα κοινοποιηθεί στον εργαζόμενο. β)προμήνυση: Πρέπει να τηρηθεί ορισμένος χρόνος προειδοποιήσεως του εργαζομένου (προμήνυση), δηλαδή να προειδοποιηθεί ο εργαζόμενος ότι θα απολυθεί μετά από ορισμένο χρονικό διάστημα. Ο χρόνος προμηνύσεως προσδιορίζεται στον Νόμο ανάλογα με τον χρόνο απασχόλησης του μισθωτού. Η προμήνυση κατά κανόνα απαιτείται για την καταγγελία της συμβάσεως εργασίας των υπαλλήλων και όχι των εργατών. 109
Γ)Αποζημίωση :Στον απολυόμενο εργαζόμενο πρέπει να καταβληθεί αποζημίωση που προσδιορίζεται στον Νόμο σε μηνιαίους μισθούς ανάλογα με τον χρόνο απασχόλησής του στην επιχείρηση που τον απολύει. Προϋπόθεση για την καταβολή αποζημίωσης είναι να έχει απασχοληθεί ο εργαζόμενος στην επιχείρηση που τον απολύει τουλάχιστον δυο μήνες πριν από την απόλυσή του. Για την απόλυση υπαλλήλων η αποζημίωση είναι ίση ι)με ένα μηνιαίο μισθό, εάν ο μισθωτός έχει συμπληρωμένους δυο μήνες απασχόλησης,ιι)με δύο μηνιαίους μισθούς, εάν ο μισθωτός έχει συμπληρωμένο ένα έτος απασχόλησης, ιιι) με τρεις μηνιαίους μισθούς,εάν ο μισθωτός έχει συμπληρωμένα τέσσερα έτη απασχόλησης.ο μισθωτός που έχει συμπληρώσει τέσσερα έτη απασχόλησης δικαιούται έναν επιπλέον μισθό ως αποζημίωση για κάθε διετία επιπλέον απασχόλησης (δηλαδή τέσσερις μισθούς,αν έχει συμπληρώσει εξαετία, πέντε μισθούς, αν έχει συμπληρώσει οκταετία, και έξι μισθούς αν έχει συμπληρώσει δεκαετία).ο μισθωτός που έχει συμπληρώσει δεκαετή απασχόληση δικαιούται έναν επιπλέον μισθό ως αποζημίωση για κάθε έτος επιπλέον απασχόλησης μέχρι τη συμπλήρωση εικοσιοκτώ ετών συνολικής απασχόλησης (δηλ. επτά μισθούς, εάν έχει συμπληρωμένα ένδεκα έτη απασχόλησης κ.ο.κ. ). Η αποζημίωση που δικαιούται απολυόμενος υπάλληλος που έχει συμπληρώσει περισσότερα από εικοσιοκτώ (28) έτη απασχόλησης στον ίδιο εργοδότη είναι (πάντοτε) ίση με εικοσιτέσσερις (24) μηνιαίους μισθούς. Εάν προηγήθηκε προμήνυση,η αποζημίωση που δικαιούται ο απολυόμενος υπάλληλος είναι το ήμισυ αυτής που προσδιορίσθηκε παραπάνω. Για την απόλυση εργατών η αποζημίωση είναι ίση ι)με πέντε (5) ημερομίσθια, εάν ο μισθωτός έχει συμπληρωμένους δυο μήνες απασχόλησης,ιι)με επτά (7) ημερομίσθια,εάν ο μισθωτός έχει συμπληρωμένο ένα έτος απασχόλησης, ιιι) με δεκαπέντε (15) ημερομίσθια,εάν ο μισθωτός έχει συμπληρωμένο δύο έτη απασχόλησης, ιν)με τριάντα (30) ημερομίσθια,εάν ο μισθωτός έχει συμπληρωμένο πέντε έτη απασχόλησης. Ο μισθωτός που έχει συμπληρώσει δέκα έτη απασχόλησης δικαιούται τριάντα ημερομίσθια επιπλέον για κάθε επιπλέον πενταετία απασχόλησης μέχρι τη συμπλήρωση απασχόλησης είκοσι ετών. Εφόσον συμπληρώσει χρόνο απασχόλησης είκοσι ετών, δικαιούται ως αποζημίωση απολύσεως εκατόν πέντε (105) ημερομίσθια και εφόσον συμπληρώσει εικοσιπέντε έτη,δικαιούται εκατόν είκοσι 110
πέντε (125) ημερομίσθια. Η αποζημίωση που δικαιούται απολυόμενος εργάτης που έχει συμπληρώσει περισσότερα από εικοσιπέντε (25) έτη απασχόλησης στον ίδιο εργοδότη είναι (πάντοτε) ίση με εκατόν είκοσι πέντε (125) ημερομίσθια. Η καταβολή αποζημιώσεως μικρότερης από τη νόμιμη προκαλεί ακυρότητα της καταγγελίας, εκτός εάν οφείλεται σε δικαιολογημένη άγνοια ή πλάνη. Η αποζημίωση υπολογίζεται με βάση τις πραγματικά καταβαλλόμενες τακτικές αποδοχές,με τον συνυπολογισμό των δώρων εορτών και των κάθε λογής επιδομάτων. Δ)Η καταγγελία να μην αντίκειται στον Νόμο: Είναι άκυρη η καταγγελία που αντίκειται σε ειδικές διατάξεις του Νόμου,όπως λ.χ. αν ο εργοδότης απολύσει εργαζόμενη έγκυο ή εργαζόμενο που προστατεύεται με βάση τον ν. 2643/1998 ή συνδικαλιστικό στέλεχος προστατευόμενο με βάση τον ν. 1264/1982 κλπ. Ε)Η καταγγελία να μην αποτελεί κατάχρηση του διευθυντικού δικαιώματος του εργοδότη (281ΑΚ) : έχει κριθεί επανειλημμένα από τη νομολογία ότι αποτελεί κατάχρηση του διευθυντικού δικαιώματος του εργοδότη η καταγγελία που γίνεται για λόγους μίσους ή εκδίκησης του εργοδότη ή του εκπροσώπου του προς τον μισθωτό ή διότι δεν ενέδωσε σε μη νόμιμες ή αθέμιτες απαιτήσεις του (σεξουαλική παρενόχληση, επιπλέον μη αμειβόμενη εργασία) κλπ. 4.Η καταγγελία συμβάσεως ορισμένου χρόνου από τον εργοδότη Η σύμβαση εξαρτημένης εργασίας ορισμένου χρόνου λύεται μετά την πάροδο του συμφωνημένου χρόνου. Ο εργοδότης μπορεί να καταγγείλει τη σύμβαση εργασίας ορισμένου χρόνου μόνο για σπουδαίο λόγο. Σπουδαίο λόγο συνιστά η ακαταλληλότητα ή η ανεπάρκεια του μισθωτού,η ανάρμοστη συμπεριφορά του κλπ. Αν ο σπουδαίος λόγος αφορά τον ίδιο τον εργοδότη και μόνο τότε οφείλεται αποζημίωση στον μισθωτό. 5.Βλαπτική μεταβολή των όρων εργασίας του μισθωτού Αν από υπαιτιότητα του εργοδότη (πρόθεση,αμέλεια) μεταβληθούν ουσιωδώς και προς το χειρότερο οι όροι εργασίας του μισθωτού,τότε ο μισθωτός έχει το δικαίωμα να θεωρήσει ότι επήλθε (τεκμαρτή) καταγγελία της συμβάσεως εργασίας 111
του και να διεκδικήσει τη νόμιμη αποζημίωση (σαν να είχε απολυθεί κανονικά ), απομακρυνόμενος από την εργασία του. Τέτοιες περιπτώσεις είναι η μετάθεση του μισθωτού σε τόπο διαφορετικό από αυτόν της συνήθους κατοικίας του, ο υποβιβασμός του μισθωτού σε θέση που δεν αντιστοιχεί στα προσόντα του,η συνεχής σημαντική καθυστέρηση καταβολής της αμοιβής του κλπ. Σχετικές διατάξεις: -ν.3198/1955 -ν.2112/1920 -β.δ. 16/18 Ιουλίου 1920 ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΕΜΠΕΔΩΣΗ 1. Πως καταγγέλλεται η σύμβαση εργασίας ορισμένου χρόνου και πως η σύμβαση εργασίας αόριστου χρόνου; 2. Γιατί ορισμένοι εργοδότες προτιμούν να συνάπτουν συμβάσεις εργασίας ορισμένου χρόνου με τους εργαζόμενους που απασχολούν ; 112