ΜΕΤΑΒΑΣΗ ΥΓΕΙΑΣ Health transition «το σύγχρονο σκηνικό» Τζένη Κουρέα Κρεμαστινού Καθηγήτρια Δημόσιας Υγείας Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας
Μετάβαση υγείας Περιγράφει τον τρόπο σύμφωνα με τον οποίο μεταβάλλονται διαχρονικά οι ανάγκες για την υγεία παγκοσμίως
Μετάβαση υγείας Δημογραφική μετάβαση Επιδημιολογική μετάβαση
Δημογραφική μετάβαση Η αλλαγή του ρυθμού της γονιμότητας και θνησιμότητας διαμέσου των αιώνων. Υψηλή γονιμότητα και υψηλή θνησιμότητα Χαμηλή γονιμότητα και χαμηλή θνησιμότητα
Επιδημιολογική μετάβαση Οι μακροχρόνιες αλλαγές στη νοσηρότητα και την ανικανότητα που παρατηρούνται καθώς μεταβάλλεται η δημογραφική οικονομική και κοινωνική δομή των σύγχρονων κοινωνιών. Shifts in population structure and Patterns of disease
ΗΘεωρίατουOmran (1971) H περίοδος των λιμών (πείνας) και των λοιμών (επιδημιών) Η περίοδος της υποχώρησης των πανδημιών (Ευρώπη: 18 ος εως αρχές 20 ου αιώνα) Η περίοδος των μη μεταδιδομένων (χρονίων) νόσων. Η περίοδος επανεμφάνισης παλαιών και εμφάνισης νέων λοιμωδών νόσων σε συνδυασμό με την κυριαρχία των χρόνιων νόσων σε μεγαλύτερες ηλικίες
ΗΘεωρίατουOmran (1971)
World Health Organization Θάνατος και αρρώστια 243BC, πανώλη στην Κίνα 800s, ευλογιά στην Ιαπωνία 1090s, δυσεντερία στην Παλαιστίνη 1340s, «Μαύρος Θάνατος" στην Ευρώπη 1830s, χολέρα παγκοσμίως 1917-1919, γρίπη παγκοσμίως
ΗΘεωρίατουOmran (1971)
Η μετάβαση υγείας στη Σουηδία (1710-2000)
Infectious Diseases Mortality Rates NCD Epidemiologic Transition
Mortality Rates Trauma NIDDM CA CHD Epidemiologic Transition
Δημογραφικές Αλλαγές Αύξηση προσδόκιμου επιβίωσης Γήρανση του πληθυσμού Υπογεννητικότητα Αστικοποίηση Μετακινήσεις
Life expectancy at birth: England 1541-1994 1994
Διαχρονική εξέλιξη του Προσδόκιμου επιβίωσης κατά τη γέννηση (παγκόσμια 1950-2050) 14 years 35 years 1950 2050
ΑΠΟΛΥΤΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΤΟΜΩΝ ΑΝΩ ΤΩΝ 60 ΕΤΩΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΜΕΝΕΣ ΑΝΑΠΤΥΓΜΕΝΕΣ ΧΩΡΕΣ ΧΩΡΕΣ
Εξέλιξη του παγκόσμιου δείκτη γονιμότητας (1980-2015) 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 Δείκτης γονιμότητος 1980-1985 1986-1990 1991-1995 1996-2000 2001-2005 2006-2010 2011-2015 Πηγή:UN. World population prospects.the 2000 Revision Παιδιά / γυναίκα
ΔΕΙΚΤΗΣ ΓΟΝΙΜΟΤΗΤΟΣ ΑΝΑ ΧΩΡΑ,2004 Min Europe<1 Max Afghanistan=8 <2 2-2,5 2,6-4,5 >4,5 είκτης γονιμότητας = αριθ. παιδιών / γυναίκα σε αναπαραγωγική ηλικία Source: World Population Prospects: The 2004 Revision. Population Division of the Department of Economic and Social Affairs of the United Nations Secretariat
1960 Urban Rural rural urban USA Developing Countries
2007 Urban Rural urban rural USA Developing Countries
Ηλικιακή πυραμίδα του πληθυσμού της Ελλάδος τα έτη 1956 και 2004 80-84 70-74 60-64 50-54 40-44 θήλεις1956 θήλεις2004 άρρενες1956 άρρενες2004 30-34 20-24 10-14ετών 0-4 ετών -500000-400000 -300000-200000 -100000 0 100000 200000 300000 400000 500000
Ποσοστιαία κατανομή του πληθυσμού κατά ομάδες ηλικιών (Ελλάδα 1971-2001) 70 63,72 63,58 67,06 67,71 60 50 40 30 25,36 23,69 απογραφή 1971 απογραφή 1981 απογραφή 1991 απογραφή 2001 19,25 20 15,2 12,73 10,92 13,69 17,08 10 0 κάτω των 15 ετών 15-64 ετών 65 ετών και άνω
Φυσική αύξηση (γεννήσεις μείον θάνατοι) των 15 χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης Ιρλανδία 2001; 6,39 Λουξεμβούργο 2003; 2,87 Γαλλία 2001; 4,05 Ολλανδία 2003; 3,59 Δανία 2001; 1,46 Φινλανδία 2001; 1,45 Ισπ ανία 2002; 1,22 Βέλγιο 1997; 1,22 2003 Αυστρία 2003; -0,03 Ελλάδα 2003; -0,1 Ηνωμένο Βασίλειο 2002; 1,05 Ευρωπ αϊκή Ένωση (15) 2002; 0,89 Πορτογαλία 2002; 0,74 Σουηδία 2002; 0,09 είκτης γονιμότητας 2004:1,3 Ευρώπη:1,49 Γερμανία 2001; -1,14 Ιταλία 2001; -0,45-2 -1 0 1 2 3 4 5 6 7 Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας
Προσδόκιμο επιβίωσης κατά τη γέννηση (1970-2004) 80 79 78 Life expectancy at birth, in years 2004: 76,67άνδρες Ελλάδα 81,46γυναίκες 77 76 75 74 Ε.Ε πριντο 2004 Greece EU members before May 2004 73 72 71 1970 1980 1990 2000 2010 Πηγή:WHO/Europe HFA Database /January2010
Κατάταξη σε σχέση με άλλες Ευρωπαικές χώρες Θέση 1 η Θέση 2 η : 1991 77,32 Θέση 3η Θέση 4 η Θέση 5 η :1996 77,79 Θέση 6 η Θέση 7 η Θέση 8 η Θέση 9 η Θέση 10 η Θέση 11 η 2004 79,05
85 80 75 70 65 60 Προσδόκιμο υγιούς ζωής 76,67 69,1 άνδρες (Ελλάδα 2004) 81,46 γυναίκες 72,9 HALE: Healthy Adjusted Life Expectancy :Προσδόκιμο υγιούς ζωής /επιβίωσης ΠΕ HALE
Εξέλιξη της βρεφικής θνησιμότητας (1975-2000) 160 Θάνατοι βρεφών ανά 100 γεννηθέντα ζώντα 140 120 100 80 60 40 20 Παγκόσμια Αναπτυγμένες χώρες Λιγότερο αναπτυγμένες χώρες 0 1975-1980 1980-1985 1985-1990 1990-1995 1995-2000
Εξέλιξη της βρεφικής θνησιμότητας στην Ελλάδα και την Ε.Ε(1970-2008) Ελλάδα:2,65%ο Ε.Ε πριν το 2004 Ε.Ε Πηγή:WHO/Europe HFA Database /January2010
Εξέλιξη της προτυπωμένης γενικής θνησιμότητας ανά 100.000 πληθυσμού (1971-2004) 1100 SDR all causes, all ages, per 100000 1000 900 Ελλάδα ΕΕ πριν το 2004 Greece EU members before May 2004 800 700 600 1970 1980 1990 2000 2010 Πηγή:WHO/Europe HFA Database /January2010
Infectious Diseases Mortality Rates NCD Epidemiologic Transition
Death Rates for TB in England and Wales 4500 4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 1840 1855 1875 1895 1915 1935 1948 1958 1968
Death Rates for TB in England and Wales 4500 4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 TB Bacillus Identified Chemotherapy BCG Vaccination 1840 1855 1875 1895 1915 1935 1948 1958 1968
Death Rates for Measles in Children in England and Wales 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 1850 1870 1890 1910 1930 1950 1970
Death Rates for Measles in Children in England and Wales 1400 1200 1000 800 600 400 Immunization begun 200 0 1850 1870 1890 1910 1930 1950 1970
Εξέλιξη της προτυπωμένης θνησιμότητας από λοιμώδη νοσήματα στην Ελλάδα και την ΕΕ (1970-2008) Ελλάδα Ε.Ε πριν το 2004 Ε.Ε Πηγή:WHO/Europe HFA Database /January2010
Επιδημιολογικά δεδομένα Κατανομή των θανάτων διεθνώς ανά αιτία, 2005 διαβήτης 2% αναπνευτικά 7% κακοήθειες 13% καρδιαγγειακά 30% ατυχήματα 9% Συνολικοί θάνατοι:58εκ.,2005 Άλλα αίτια 9% λοιμώδη/μητρικά και περιγεννητικά αίτια /υποσιτισμός 30% Source:WHO,Preventing chronic disease. A vital investment, WHO Geneva 2005
Φτώχεια: Ποσοστό πληθυσμού με εισόδημα <1$ την ημέρα, 2002 < 5 6-15 16-25 26-50 >50 Πηγή: The World Bank Group.
Ο δρόμος δεν είναι ίδιος για όλους. Οι αναπτυσσόμενες χώρες αγωνίζονται ακόμη για τον έλεγχο των μεταδοτικών νοσημάτων Θα πρέπει να αντιμετωπίσουν το τρίπτυχο των : Μεταδοτικών νοσημάτων Μη μεταδοτικών νοσημάτων Νοσημάτων συμπεριφοράς
ΚΥΡΙΕΣ ΑΙΤΙΕΣ ΘΑΝΑΤΟΥ ΚΑΙ ΝΟΣΗΡΟΤΗΤΑΣ (DALY S) ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ, 2002 Πηγή:World Health Report 2003
Έτη ζωής σταθμισμένα ως προς την ανικανότητα (DALYs) ως ποσοστό του συνόλου των DALYs Έτη ζωής με ανικανότητα (YLDs) ως ποσοστό όλων των YLDs Υφήλιος 12 31 4 Αφρική 18 Η επιβάρυνση που προκαλούν στην υγεία τα νευροψυχιατρικά νοσήματα ως ποσοστό της συνολικής επιβάρυνσης των νόσων, ΠΟΥ 2000 Ευρώπη 20 43
Κύριες αιτίες θανάτου Ελλάδα 2002 Κυκλοφορικό Κακοήθη νεοπλάσματα Νοσήματα αναπνευστικού 18% 31% Ατυχήματα Νοσήματα πεπτικού Νοσήματα ουροποιητικού 14% 1% 1% 2% 5% 24% Ενδοκρινικά, μεταβολικά νοσήματα και ανοσολογικές διαταραχές Άλλες αιτίες 4% νόσοι των αγγείων του εγκεφάλου
Δέκα αιτίες ανικανότητας σε ποσοστό DALYS ανά φύλο στην Ελλάδα (WHO 2003) Κατηγορίες Άνδρες Γυναίκες Ομάδες ανικανότητας Σύνολο DALYs (%) Ομάδες ανικανότητας Σύνολο DALYs (%) 1. Καρδιαγγειακά 24,9 1. Νευροψυχιατρικές διαταραχές 24,8 2. Νευροψυχιατρικές διαταραχές 19,5 2. Καρδιαγγειακά 23,9 3. Κακοήθη νοσήματα 16,5 3. Κακοήθη νοσήματα 14,1 4. Ατυχήματα 11,2 5. Νοσ. αναπνευστικού 8,0 4. Νοσ. αναπνευστικού 5. Μυοσκελετικά νοσήματα 7,5 5,5 6. Διαταραχές των αισθήσεων 4,2 6. Διαταραχή των αισθήσεων 5,5 7. Μυοσκελετικά νοσήματα 3,1 7. Ατυχήματα 4,1 8. Νοσήματα του πεπτικού 2,6 8. Νοσήματα του πεπτικού 3,4 9. Διαβήτη ΙΙ 2,2 9. Διαβήτη ΙΙ 2,4 10. Λοιμώξεις του αναπνευστικού 1,1 10. Λοιμώξεις του αναπνευστικού 1,0 DALY: Disability Adjusted Life Years, Χρόνια χαμένης υγιούς ζωής Εκφράζεται και ως φορτίο ασθενείας που καταμετρά το χάσμα μεταξύ της υφιστάμενης υγείας ενός πληθυσμού και της ιδανικής κατάστασης όπου κάθε ένας μπορεί να ζει μέχρι το τέλος της ζωής του σε πλήρη υγεία.
Εξέλιξη της προτυπωμένης θνησιμότητας από νοσήματα του κυκλοφορικού (0-64 ετών) στην Ελλάδα και την ΕΕ (1970-2008) Ελλάδα Ε.Ε Ε.Ε πριν το 2004 Πηγή:WHO/Europe HFA Database /January2010
Εξέλιξη της προτυπωμένης θνησιμότητας από ισχαιμική καρδιοπάθεια (0-64 ετών) στην Ελλάδα και την ΕΕ (1970-2008) Ε.Ε πριντο 2004 Ε.Ε Ελλάδα Πηγή:WHO/Europe HFA Database /January2010
Εξέλιξη της προτυπωμένης θνησιμότητας από κακοήθη νοσήματα (0-64 ετών) στην Ελλάδα και την ΕΕ (1970-2008) Ε.Ε πριν το 2004 Ε.Ε Ελλάδα Πηγή:WHO/Europe HFA Database /January2010
Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας
Πρωτυποποιημένη θνησιμότητα από τροχαία ατυχήματα σε όλες τις ηλικίες /100000 ΕU Ελλάδα
Εξέλιξη της προτυπωμένης θνησιμότητας από τροχαία ατυχήματα στην Ελλάδα και την ΕΕ (1970-2008) Ελλάδα Ε.Ε πριν το 2004 Ε.Ε Πηγή:WHO/Europe HFA Database /January2010
Τρόπος ζωής και υγεία Μείζονες παράγοντες κινδύνου Μη Μεταδοτικά Νοσήματα
ΚΥΡΙΑΧΡΟΝΙΑΝΟΣΗΜΑΤΑ (NCD s) Καρδιαγγειακά, Κακοήθειες, διαβήτης ΧΑΠ, Ψυχική νόσος Τροποποιήσιμοι Παράγοντες Κινδύνου Κάπνισμα, Ανθυγιεινή διατροφή, Έλλειψη Φυσικής δραστηριότητας Μη τροποποιήσιμοι Ηλικία Κληρονομικότητα ΕΝ ΙΑΜΕΣΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ Παχυσαρκία,Υπερλιπιδαιμία Υπεργλυκαιμία Υπέρταση Κάθε χρόνο : ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟΙ 4,9 εκατομμύρια άνθρωποι ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ, πεθαίνουν από τη χρήση καπνού ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΙ, 1,9 ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ, εκατομμύρια άνθρωποι ΠΕΡΙΒΑΛΟΝΤΙΚΟΙ πεθαίνουν από ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ έλλειψη σωματικής - ΦΤΩΧΕΙΑ άσκησης 2,7 εκατομμύρια άνθρωποι πεθαίνουν από χαμηλή κατανάλωση φρούτων και λαχανικών ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ 2,6 εκατομμύρια άνθρωποι ΑΣΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ πεθαίνουν επειδή είναι υπέρβαροι και παχύσαρκοι 7,1 εκατομμύρια άνθρωποι ΓΗΡΑΝΣΗ πεθαίνουν ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ από υψηλή αρτηριακή πίεση 4,4 εκατομμύρια άνθρωποι πεθαίνουν από υψηλά επίπεδα χοληστερόλης Πηγή : World Health Report 2004
O τρόπος που ζούμε σήμερα διαγράφει το μέλλον μας; Έλλειψη φυσικής δραστηριότητα ς παχυσαρκία κάπνισμα αλκοόλ Χρόνος που παρακολουθoύν TV ηλικίας 18-25 ετών σε επιλεγμένες χώρες
WHO : NCDnet (3 X 4) Καρδιαγγειακά Νοσήματα Κακοήθειες Διαβήτης Χρόνια αναπνευστικά νοσήματα Κάπνισμα Ανθυγιεινή διατροφή Έλλειψη σωματικής άσκησης Κατάχρηση αλκοόλ Υπέρταση Υπερλιπιδαιμία Αυξημ.σάκχαρο Υψηλο BMI
Building the Global WHO-NCD-Supercourse Human Network
Παράγοντες κινδύνου νοσηρότητας εκφρασμένες σε DALY s στην Ευρώπη
Η κατανάλωση καπνού είναι η πρώτη αιτία θανάτου στον κόσμο από αυτές που μπορούν να προληφθούν World Health Organization: The World Health Report 2003
Το κάπνισμα θα σκοτώσει πάνω απο 175 εκατομύρια ανθρώπους μεταξύ 2005 και 2030 http://www.cancer.org/downloads/aa/tobaccoatlas3/ta3_chapt_10.pdf
Εκτός από τον καρκίνο του πνεύμονα Η φυσιολογία της επιδημίας Οι επιπτώσεις του καπνίσματος στην Υγεία : A Report of the Surgeon General. 2004
Η κατανάλωση καπνού είναι μεγαλύτερη στα χαμηλά οικονομικά στρώματα παγκοσμίως World health statistics. Geneva, World Health Organization, 2007
Οι φτωχότεροι έχουν αυξημένη πιθανότητα σε σχέση με τους πλούσιους να εμφανίσουν παθήσεις σχετιζόμενες με την κατανάλωση καπνού και να πεθάνουν από αυτές... World no tobacco day 2004 materials. World Health Organization
Ποσοστό συστηματικών καπνιστών άτομα ηλικίας 15+ Πηγή: Atlas of health in Europe/2nd edition. WHO, 2008
Το κάπνισμα ανάμεσα στις γυναίκες της Ευρώπης 40 % of regular daily smokers in the population, age 15+, female Ελλάδα 30 Ισπανία 20 Ιταλία Greece Italy Spain European Region 10 0 Last available
Παθητικό κάπνισμα Έκθεση στο καπνό άλλων στο σπίτι Έκθεση στο καπνό άλλων στην εργασία 2% 32% 2% 38% 66% 60% ναι όχι ΔΑ ναι όχι ΔΑ Πηγή:Κέντρο Μελετών Υπηρεσιών Υγείας (ΙΚΠΙ) Τούντας και συν.2007
Ο πόλεμος εκ των έσω
77
78
79
80
Global Tobacco Surveillance System (GTSS) ΗμελέτηGHPSS: Kαπνιστικές συνήθειες φοιτητών επαγγελμάτων υγείας Global Health Professions Students Survey ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΥΓΕΙΑΣ
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 2. Ποσοστό καπνιστών ανά σχολή 60% 40% 20% 0% 16,3% Νοσηλευτικές σχολές Αθηνών 30,0% 38,7% Ιατρικές σχολές 52,4% Οδοντιατρική Νοσηλευτική σχολή σχολή Λάρισας Οιδιαφορέςτωνποσοστώντωνκαπνιστώνανάμεσασταδιαφορετικά είδη σχολών είναι στατιστικά σημαντικές (χ2=34.8, p<0.01)
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 3. Διαφορές στις απόψεις ανά σχολή 90% 65% 40% 55,4% 57,1% 70,2% 68,0% 15% -10% Ιατρικές σχολές Οδοντιατρική σχολή Νοσηλευτικές σχολές Αθηνών Νοσηλευτική σχολή Λάρισας 32. Πιστεύετε πως οι επαγγελματίες υγείας αποτελούν «πρότυπο συμπεριφοράς» για τους ασθενείς τους και το κοινό; Οι διαφορές των ποσοστών των καπνιστών ανάμεσα στα διαφορετικά είδη σχολών είναι στατιστικά σημαντικές (χ2=10.8, p<0.05)
Διαχρονικές τάσεις κατανάλωσης οινοπνευματωδών στην Ελλάδα Πρόγραμμα DAFNE 1981 1987 1998 2004
Πρόγραμμα ΕΠΙΚ: Εκατοστιαία ποσοστά ανδρών και γυναικών με συστολική αρτηριακή πίεση μεγαλύτερη από 140 mmhg, ανά ομάδα ηλικιών. Ελλάδα 1995-2000 Σύνολο ανδρών: 11.566 Σύνολο ανδρών με αυξημένη πίεση: 2.790 Σύνολο γυναικών: 16.460 Σύνολο γυναικών με αυξημένη πίεση: 4.187 εκατοστιαία ποσοστά 70 60 50 40 30 20 10 0 25-34 35-44 45-54 55-64 65-74 75+ ηλικία άνδρες γυναίκες
Πρόγραμμα ΕΠΙΚ: Εκατοστιαία ποσοστά ανδρών και γυναικών με ολική χοληστερόλη πλάσματος μεγαλύτερη ή ίση με 240 mg/dl, ανά ομάδα ηλικιών. Ελλάδα 1995-2000 εκατοστιαία ποσοστά 50 40 30 20 Σύνολο ανδρών: 8.728 Ανδρών με αυξημένη χοληστερόλη: 1.891 Σύνολο γυναικών: 12.243 Γυναικών με αυξημένη χοληστερόλη: 3.339 10 0 25-34 35-44 45-54 55-64 65-74 75+ ηλικία άνδρες γυναίκες
Πρόγραμμα ΕΠΙΚ: Εκατοστιαία ποσοστά ανδρών και γυναικών που ασκούνται συστηματικά, ανά ομάδα ηλικιών. Ελλάδα 1995-2000 εκατοστιαία ποσοστά 25 20 15 10 5 Σύνολο ανδρών: 11.545 Άνδρες που αθλούνται: 1.147 Σύνολο γυναικών: 16.469 Γυναίκες που αθλούνται: 1.235 άνδρες γυναίκες 0 25-34 35-44 45-54 55-64 65-74 75+ ηλικία άνδρες γυναίκες
Ποσοστό παχύσαρκων Ελλήνων ανά φύλο
Ποσοστό υπέρβαρων και παχύσαρκων παιδιών 15 ετών ανά φύλο
Πρόγραμμα ΕΠΙΚ: Ποσοστά ανδρών και γυναικών ανά κατηγορία δείκτη μάζας σώματος, ανά ομάδα ηλικιών. Ελλάδα 1995-2000 Σύνολο ανδρών:11.579 % ποσοστά ΔΜΣ 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 26.7 21.6 16.8 16.1 20.4 21.9 53.7 51.2 52.9 55.4 48.2 53.4 20.5 22.9 29.5 32.7 31.4 24.8 25-34 35-44 45-54 55-64 65-74 75+ ηλικία <25 25-29.9 >30 % ποσοστά ΔΜΣ 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 39.9 56.6 Σύνολο γυναικών: 16.477 23.6 14.0 10.7 15.4 37.2 36.0 42.5 38.4 38.3 28.1 48.7 53.4 37.9 42.2 15.2 21.8 25-34 35-44 45-54 55-64 65-74 75+ ηλικία <25 25-29.9 >30
Αναμενόμενη μείωση του προσδόκιμου επιβίωσης υπέρβαρων και παχύσαρκων ανδρών στην Αγγλία (2003-2051)