1 ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΥ ΤΣΑΜΠΟΥΚΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ Αρ.Μητρώου: 37565 Ε.Α.Π. Σπουδές στον Ελληνικό Πολιτισµό ΜΕ ΘΕΜΑ : Η επανάσταση του 1821 αποτέλεσε το επιστέγασµα µιας µακροχρόνιας διαδικασίας. Να αναφερθείτε στους οικονοµικούς, κοινωνικούς και πολιτισµικούς παράγοντες που αφορούν στη διαδικασία αυτή και συντέλεσαν στην εξέγερση των Ελλήνων (2500 λέξεις).
2 Η περίοδος των Οθωµανικών κατακτήσεων ξεκινά πολύ πριν την άλωση της Κωνσταντινούπολης και συνεχίζεται για µεγάλο χρονικό διάστηµα µετά από αυτήν. Η συµπλήρωση της κατάκτησης του ελλαδικού χώρου άλλωστε, θα πραγµατωθεί πολύ αργότερα, το 1715, µε την οριστική κατάληψη της έως τότε βενετοκρατούµενης Κρήτης. Η Οθωµανική αυτοκρατορία περιλάµβανε τεράστιες εκτάσεις γης µε τους υπηκόους της να ανήκουν σε πολλές φυλές, γλώσσες και θρησκείες. Ας δούµε λοιπόν ποιες ήταν οι συγκυρίες, οι ζυµώσεις και οι διεργασίες που συντέλεσαν στην ελληνική αυτοσυνειδησία ώστε αυτό πού σήµερα αναγνωρίζουµε ως ελληνικό χώρο, να µεταλλαχθεί από ένα µωσαϊκό γλωσσών, διαλέκτων, θρησκειών και πολιτιστικών ταυτοτήτων σε ένα µόρφωµα µε εθνικό και κοινωνικό περιεχόµενο. Η ανάσχεση των τουρκικών κατακτήσεων κατά το δεύτερο µισό του 16 ου αιώνα, η απώλεια εδαφών ή η αναγκαστική εκχώρηση αυτονοµιών κατά το 17 ο και 18 ο αιώνα και εσωτερικά προβλήµατα διοίκησης οδηγούν σε κρίση την οθωµανική αυτοκρατορία. Έχοντας φθάσει σε οριακό σηµείο κατακτήσεων, αντιµετωπίζει τεράστιες και δυσβάστακτες δαπάνες για εκστρατείες που αποφέρουν πλέον µεγαλύτερο κόστος από κέρδος. Η εξουσία του σουλτάνου εξασθενεί, ο κρατικός έλεγχος καθίσταται ελλειµµατικός και η προσαρµογή στη νέα διεθνή πραγµατικότητα προβληµατική. 1 Από την άλλην πλευρά η παγκοσµιοποίηση της οικονοµίας, η καθιέρωση νέων δρόµων για την Ινδία που δεν διέρχονται από το χώρο του οθωµανικού κράτους, η µεταφορά του κέντρου της οικονοµικής ανάπτυξης πέρα από τη Μεσόγειο και τα πανευρωπαϊκά πληθωριστικά φαινόµενα λόγω της εισροής χρυσού και αργύρου από την Αµερική, δυσχεραίνουν την οικονοµική κατάσταση ενός κράτους, του οποίου η άρχουσα τάξη διακρινόταν στο στρατό ή στη διοίκηση και όχι στον επιχειρηµατικό τοµέα. 2 Η αδυναµία όµως του κράτους να συντηρήσει πλέον αξιόµαχες και πειθαρχηµένες στρατιωτικές δυνάµεις είναι ολοφάνερη. Η ποιοτική κρίση του σώµατος των γενίτσαρων µε τη διείσδυση σε αυτό οποιουδήποτε διέθετε ικανό χρηµατικό ποσό για την απόκτηση της ιδιότητας και η αποτυχία των προσπαθειών αναδιοργάνωσης του τακτικού στρατού, στέρησαν την Υψηλή Πύλη από αποτελεσµατικές στρατιωτικές δυνάµεις. Αντίθετα οι γενίτσαροι διαδραµατίζουν όλο και σηµαντικότερο ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις διεκδικώντας εξουσία, συντελώντας στην άνοδο και πτώση αξιωµατούχων του κράτους, προσπαθώντας εκβιάζοντας καταστάσεις να τροµοκρατήσουν βεζίρηδες ακόµα και σουλτάνους. 3 Η αντιµετώπιση των µεγάλων προβληµάτων που κάθε τόσο ανέκυπταν επικεντρώθηκε στην κάλυψη του τεράστιου οικονοµικού ελλείµµατος. Η ανάθεση των αξιωµάτων µε µόνο κριτήριο το πλειοδοτούν προσφερόµενο ποσό, η πώληση των δηµοσίων προσόδων µετά από πλειστηριασµό σε ισόβιους ή µη µισθωτές, η αύξηση της φορολογίας και οι επανειληµµένες νοθεύσεις του νοµίσµατος, υπήρξαν µέτρα ανάγκης, που όµως οδήγησαν στην αποσύνθεση του κράτους. 4 Το κύριο βάρος πέφτει στους θεσµικά πιο αδύναµους, τους χριστιανούς ραγιάδες, οι οποίοι στη νέα κατάσταση της κατ αποκοπής εκµίσθωσης των φόρων, δουλεύουν απευθείας για τη συσσώρευση πλούτου του αφέντη τους, περισσότερο έκθετοι, ελεγχόµενοι και εξαρτηµένοι στις προσωπικές του επιδιώξεις. Η αύξηση της φορολογίας που είναι αλµατώδης, αποδιοργανώνει την παραγωγή και τον αγροτικό πληθυσµό ενώ η αυθαιρεσία της τουρκικής διοίκησης, η εκµετάλλευση από τα κρατικά όργανα και τους ντόπιους 1 2 3 4 Ιστορία του Ελληνικού Έθνους εκδ. Εκδοτικής Αθηνών ΑΕ, Αθήνα 1975, τόµος ΙΑ, σελ.99. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους εκδ. Εκδοτικής Αθηνών ΑΕ, Αθήνα 1975, τόµος ΙΑ, σελ.100. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους εκδ. Εκδοτικής Αθηνών ΑΕ, Αθήνα 1975, τόµος ΙΑ, σελ.110. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους εκδ. Εκδοτικής Αθηνών ΑΕ, Αθήνα 1975, τόµος ΙΑ, σελ.100.
3 παράγοντες µαζί µε την έλλειψη κράτους δικαίου αναγκάζουν τους έντροµους αγρότες να αφήσουν τα χωριά τους αναζητώντας προστασία στις πόλεις. Τα παραπάνω αποτελούν παράγοντες που συντελούν σε φαινόµενα εσωτερικής και εξωτερικής µετανάστευσης, που εντείνονται αυτή την περίοδο. 5 Πως αντιµετωπίζει όµως τους υπηκόους της η Οθωµανική αυτοκρατορία; Σύµφωνα µε το κοράνι, οι Οθωµανοί κατακτητές παραχώρησαν στους λαούς των ιερών βιβλίων, χριστιανούς και εβραίους, το δικαίωµα περιορισµένης και ελεγχόµενης διοίκησης σε τοπικό επίπεδο. Ιδιαίτερα οι περιοχές όπου ο τρόπος κατάκτησης ήταν η χωρίς αντίσταση υποταγή, είχαν ακόµα ευνοϊκότερη και προνοµιακή µεταχείριση. Σε αντάλλαγµα οι κατακτηµένοι λαοί υποχρεώνονταν να πληρώνουν αρχικά τον κεφαλικό φόρο και αργότερα έναν όλο και µεγαλύτερο αριθµό φόρων και επιβαρύνσεων. 6 Ο διαχωρισµός των υπηκόων µε βάση το θρήσκευµα, το σύστηµα των µιλετίων, βρισκόταν στη βάση της οργάνωσης της αυτοκρατορίας. Η πολιτική εξουσία των κατακτητών εντάσσει στο σύστηµά της το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, το οποίο αποτελεί πλέον ένα αυστηρά ιεραρχηµένο διοικητικό µηχανισµό υπεύθυνο, υπόλογο και αντιπροσωπευτικό του συνόλου των χριστιανών υπηκόων. Εκτός από την υποχρέωση της είσπραξης και απόδοσης του δηµόσιου φόρου, ο εκκλησιαστικός θεσµός έχει και δικαστικά προνόµια µε διευρυµένες δικαιοδοσίες τόσο στο αστικό όσο και το οικογενειακό δίκαιο. Η διασύνδεση της Εκκλησίας µε την κοινωνία των χριστιανών, µολονότι δεν έµεινε αλώβητη από τα πολιτικό-στρατιωτικά προβλήµατα της αυτοκρατορίας υπήρξε ζωντανή, πάντα επίκαιρη και διατηρούσε τη δική της εσωτερική δυναµική. 7 Γύρω από το Πατριαρχείο συγκεντρώθηκε ένας αριθµός αρχοντικών οικογενειών της µεταβυζαντινής κοινωνίας, που κλήθηκε να καλύψει τις ανάγκες και τις ελλείψεις του Οθωµανικού κράτους τόσο στην πολιτική διαχείριση των εσωτερικών πραγµάτων, όσο και στις εξωτερικές σχέσεις µε άλλα κράτη. Οι Φαναριώτες, µε τη δραστηριότητά τους, την πνευµατική τους υπεροχή και την πολιτική τους ευελιξία, διείσδυσαν στις υπηρεσίες της Υψηλής Πύλης, διακρίθηκαν και αποτέλεσαν ιθύνουσα τάξη διαδραµατίζοντας σηµαίνοντα ρόλο στα πράγµατα της εκκλησίας και του γένους. 8 Η τάξη αυτή των έµπειρων πολιτικών χαρακτηρίζεται από την αυτοκρατορική τους ταυτότητα λόγω της σχέσης τους µε τη βυζαντινή παράδοση, την ελληνική τους συνείδηση, την ένταξη τους στο ιαφωτισµό ή άλλα πνευµατικά κινήµατα του καιρού τους, αλλά και την εκµετάλλευση και αυθαιρεσία που συχνά άσκησαν ως ηγεµόνες στις παραδουνάβιες χώρες. Η αξία τους αλλά και η όποια απαξία τους αποτελεί ακόµα ανοικτό θέµα διαλόγου ιστορικής συζήτησης, µελέτης και αναζήτησης. 9 Από τα τέλη του 16 ου αιώνα ήδη, η σοβαρή επιδείνωση των βιοτικών όρων, οδηγεί µεγάλο µέρος αγροτικού πληθυσµού στη ληστεία. Αργότερα µε την επέκταση της γεωργίας, το ακολουθεί και µέρος του ποιµενικού πληθυσµού αλλά και πρώην µέλη των έµµισθων στρατιωτικών σχηµατισµών που η κεντρική εξουσία δεν µπορεί να συντηρήσει πλέον. Στην προσπάθειά της να καταπολεµήσει της ληστρικές επιδροµές της κλεφτουριάς η οθωµανική εξουσία θεσµοθετεί τους αρµατολούς, ένοπλα χριστιανικά σώµατα µε αποστολή τους την τήρηση της τάξης και τη δίωξη των κλεφτών. Η υποταγή 5 6 7 8 9 Εγχειρίδιο Ελληνικής Ιστορίας, Νεότερη και Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία, εκδ. Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήµιο, Πάτρα 1999, τόµος Γ, σελ.46. Ιστορία του Νέου Ελληνισµού εκδ. Ελληνικά Γράµµατα, Αθήνα 2003, τόµος Β, σελ.310. Νίκος Γ. Σβορώνος, Επισκόπηση της Νεοελληνικής Ιστορίας, εκδ. Θεµέλιο, Αθήνα 1999, σελ.44. Ιστορία του Νέου Ελληνισµού εκδ. Ελληνικά Γράµµατα, Αθήνα 2003, τόµος Β, σελ.297. Ιστορία του Νέου Ελληνισµού εκδ. Ελληνικά Γράµµατα, Αθήνα 2003, τόµος Β, σελ.307-308.
4 τους όµως στην αποµακρυσµένη κεντρική αρχή αποδεικνύεται συµβατική. Στις αρχές του 18 ου αιώνα εµφανίζουν έντονα στοιχεία ανεξαρτησίας και στενής συνεργασίας µε τους κλέφτες. Το πέρασµα από την κατάσταση του κλέφτη σε αυτή του αρµατολού και το αντίθετο αποτελεί συνηθισµένο φαινόµενο. Τα αρµατολίκια µαζί µε τα ληµέρια των κλεφτών, στην τελευταία περίοδο της τουρκοκρατίας, αποτελούν πυρήνες και βάσεις για την παρασκευαζόµενη εξέγερση και µε τη βαθµιαία εθνική συνείδηση που αναπτύσσουν, επιτυγχάνουν να αναβαθµιστούν σε εθνική στρατιωτική δύναµη. 10 Η αδυναµία του πολύπλοκου συγκεντρωτικού διοικητικού συστήµατος της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας να ασκήσει άµεση διοίκηση στο αχανές έδαφός της καθώς επίσης και η είσπραξη φόρων µε τη µέθοδο της εκµίσθωσης, συµβάλουν στην προαγωγή των κοινοτήτων και στην ανάπτυξη µορφών αυτοδιοίκησης σε τοπικό επίπεδο. Η αριστοκρατία της γης που δηµιουργείται (πρωτίστως µουσουλµανική και αργότερα χριστιανική) ασκεί σηµαντική επιρροή, συµβάλλοντας περαιτέρω στην αδυναµία της κεντρικής διοίκησης και στην ανάπτυξη φυγόκεντρων και αποσχιστικών τάσεων. 11 ιαµορφώνεται ο κοινοτικός θεσµός, µια ποικιλία συστηµάτων αυτοδιοίκησης, µέσα στα οποία εµφανίζονται έντονες κοινωνικές ιεραρχήσεις. Η δίκαιη κατανοµή των βαρών, το ελεύθερο φρόνηµα, το δικαίωµα εκλογής των αρχόντων και της επιλογής του δασκάλου, ο αποκλεισµός ή ακόµα και η αποµάκρυνση του ιερέα, αποτελούν πραγµατικές ελευθερίες µέσα στην κοινότητα, µε επίδραση στη διαµόρφωση ηθικού χαρακτήρα και την άνοδο του πολιτικού επιπέδου των µελών της. Οι κοινότητες αποτέλεσαν αποφασιστικής σηµασίας συντελεστή για την επιβίωση του ελληνισµού ως έθνους, αφού γύρω από αυτές συσπειρώθηκε ο χριστιανικός πληθυσµός για να αντιµετωπίσει την οθωµανική δεσποτεία, διατηρώντας την ηθική και θρησκευτική του ενότητα, την ταυτότητα του χαρακτήρα του, τη γλώσσα του, ακόµα και το δίκαιο στις διάφορες λαϊκές µορφές του. Μέσω αυτών άλλωστε δηµιουργήθηκαν και εδραιώθηκαν τοπικές αυθεντίες, όπως οι Μαυροµιχαλαίοι και οι Ζαΐµιδες που µε την Επανάσταση επεξέτειναν τους ρόλους τους από το τοπικό σε εθνικό επίπεδο. 12 Η µετανάστευση στο εξωτερικό, που ήδη αναφέρθηκε και οι γενικότερες ιστορικές συνθήκες στην Ευρώπη, διαµορφώνουν το κατάλληλο περιβάλλον για σηµαντική οικονοµική ανάπτυξη του υπόδουλου Ελληνισµού. Η ελληνική διασπορά, οι ανεπτυγµένες και οργανωµένες ορθόδοξες κοινότητες στα ελεύθερα λιµάνια και τα οικονοµικά κέντρα της Ευρώπης, αποτέλεσαν συνδετικό κρίκο για την άνθηση του εµπορίου. Οι ανάγκες της Ευρώπης για αγροτικά προϊόντα και πρώτες ύλες και ο εµπορικός ανταγωνισµός ανάµεσα στους υτικούς, τους οδηγεί σε άµεση συνεργασία µε τους ντόπιους χριστιανούς που ήδη ελέγχουν το κύριο µέρος του εσωτερικού εµπορίου. 13 Η ελληνική ναυσιπλοΐα αναπτύσσεται µαζί µε το εµπόριο ενώ η συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή, πέρα της ρωσικής προστασίας των χριστιανών υπηκόων της Οθωµανικής αυτοκρατορίας, επιτρέπει στην ελληνική ναυτιλία τη χρήση της ρωσικής σηµαίας. Όταν δε µε τη Γαλλική Επανάσταση και τους πολέµους του Ναπολέοντα οι ρυθµοί διεξαγωγής του ευρωπαϊκού εµπορίου αναστατώθηκαν και η Γαλλία µε την Αγγλία σχεδόν αποσύρθηκαν λόγω της εµπλοκής τους στους πολέµους και στον αποκλεισµό, η ελληνική ναυτιλία ήταν έτοιµη και στην κατάλληλη θέση να καλύψει το κενό. Ο αριθµός των πλοίων και η χωρητικότητά τους αυξήθηκαν ραγδαία ενώ ο κίνδυνος της πειρατείας 10 11 12 13 Ιστορία του Νέου Ελληνισµού εκδ. Ελληνικά Γράµµατα, Αθήνα 2003, τόµος Β, σελ.339,343-344&360. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους εκδ. Εκδοτικής Αθηνών ΑΕ, Αθήνα 1975, τόµος ΙΑ, σελ.107. Ιστορία Ιστορία του Ελληνικού Έθνους εκδ. Εκδοτικής Αθηνών ΑΕ, Αθήνα 1975, τόµος ΙΑ, σελ.141. Ιστορία του Νέου Ελληνισµού εκδ. Ελληνικά Γράµµατα, Αθήνα 2003, τόµος Α, σελ.280.
5 δικαιολογεί τον εξοπλισµό τους και εξασφαλίζει στους Ρωµιούς έναν ετοιµοπόλεµο στόλο, όταν αυτός χρειασθεί. 14 Η έντονη εµπορική δραστηριότητα συµβάλλει επίσης στην αύξηση της αγροτικής παραγωγής µε τη χρήση µονοκαλλιεργειών και της βιοτεχνικής παραγωγής η οποία τείνει να αποκολληθεί πλέον από την οικιακή οικονοµία. 15 Αµεσότερη συνέπεια της οικονοµικής ανόδου των Ελλήνων, υπήρξε ο σχηµατισµός µιας νεότευκτης αστικής εµπορικής τάξης, σταθεροποιούµενης προοδευτικά, που µετέχει και αυτή στη διοίκηση του Έθνους. Μέσα από την οικονοµική της δραστηριότητα και την κοινωνική της άνοδο, συνειδητοποιεί την ανάγκη της δηµιουργίας ενός σύγχρονου αστικού κράτους µε γραπτούς νόµους, δικαίωµα ιδιοκτησίας. 16 Οι Έλληνες αστοί των παροικιών ζουν από τα τέλη του 18 ου αιώνα µέσα στον απόηχο των ιδεολογικών ζυµώσεων του ιαφωτισµού και της Γαλλικής Επανάστασης. Με αποκρυσταλλωµένη την εθνική τους ταυτότητα, έχοντας έρθει σε επαφή µε τις ιδέες του έθνους που διαχέονταν στην Ευρώπη, δηµιουργούν τους πρώτους πυρήνες που θα προετοιµάσουν την ιδεολογική έκρηξη της επανάστασης. 17 Με την ίδρυση σχολείων στις ιδιαίτερες πατρίδες τους, τη θέσπιση κληροδοτηµάτων για να σπουδάσουν νέοι συµπατριώτες τους και την έντονη εκδοτική τους δραστηριότητα µε βιβλία, εφηµερίδες και περιοδικά, έπαιξαν έντονο διαµεσολαβητικό ρόλο στη µετακένωση ιδεών και στοχαστικών ρευµάτων από τη ύση στην Ανατολή. 18 Η οικονοµική άνθηση, το πνευµατικό κίνηµα του ιαφωτισµού και οι κοινωνικές ανακατατάξεις, είναι φαινόµενα που καθορίζουν τον ελληνικό χώρο τις τελευταίες δεκαετίες του 18 ου αιώνα. Αποτελούν τους παράγοντες που δηµιουργούν το µεγάλο άνοιγµα στο δυτικό κόσµο και διαµορφώνουν την ανάγκη για τη συγκρότηση και διάδοση µιας εθνικής παιδείας, µε βασικό φορέα την εκπαίδευση. Μιας ελληνικής παιδείας που στα χρόνια της τουρκοκρατίας κράτησε άγρυπνη την εθνική συνείδηση και συντέλεσε στη διατήρηση των παραδόσεων του υπόδουλου ελληνισµού. 19 Ο αναπροσανατολισµός αυτής της παιδείας µε την αποκληρικοποίησή της, η εθνική απελευθέρωση που θεωρείται ότι θα προέλθει από τη διάδοσή της και από την εισαγωγή νέων δηµοκρατικών ιδεών, καθώς επίσης και η κοινωνική απελευθέρωση, µε την επιδίωξη δηµιουργίας κοινωνικά θεµελιωµένης ισότητας αποτελούν τις εσωτερικές κοινωνικές διεργασίες της εποχής κάτω από το σχήµα του Ελληνικού διαφωτισµού. 20 Παρά το γεγονός ότι αποτελεί κίνηµα που αφορά κυρίως τις καλλιεργηµένες και εγγράµµατες οµάδες της ελληνικής κοινωνίας και πέρα των αναδιπλώσεων ή υποχωρήσεων που τον οδήγησαν οι συσχετισµοί των δυνάµεων, ο νεοελληνικός ιαφωτισµός διαµόρφωσε την ιδεολογία του αλυτρωτισµού στα βαλκάνια ενώ µέσω της σύνδεσης µε την αρχαιότητα συνέβαλε στην ανάδειξη της εθνικής ταυτότητας του νέου ελληνισµού. 21 Οι λόγιοι, κύριοι εκπρόσωποι του διαφωτισµού επηρέασαν µε τις πιο προοδευτικές τάσεις τους το ανερχόµενο αίτηµα για τη δηµιουργία έθνους-κράτους. Ο Ρήγας Φεραίος µε το πολύπλευρο συγγραφικό του έργο και µε στόχο την ένταξη της 14 15 16 17 18 19 20 21 Ιστορία του Νέου Ελληνισµού εκδ. Ελληνικά Γράµµατα, Αθήνα 2003, τόµος Α, σελ.284-285. Νίκος Γ. Σβορώνος, Επισκόπηση της Νεοελληνικής Ιστορίας, εκδ. Θεµέλιο, Αθήνα 1999, σελ.53. Νίκος Γ. Σβορώνος, Επισκόπηση της Νεοελληνικής Ιστορίας, εκδ. Θεµέλιο, Αθήνα 1999, σελ.54. Ιστορία του Νέου Ελληνισµού εκδ. Ελληνικά Γράµµατα, Αθήνα 2003, τόµος Α, σελ.97-98. Ιστορία του Νέου Ελληνισµού εκδ. Ελληνικά Γράµµατα, Αθήνα 2003, τόµος Α, σελ.103-104. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους εκδ. Εκδοτικής Αθηνών ΑΕ, Αθήνα 1975, τόµος ΙΑ σελ.313 & 322. Ιστορία του Νέου Ελληνισµού εκδ. Ελληνικά Γράµµατα, Αθήνα 2003, τόµος Β, σελ.10-11. Ιστορία του Νέου Ελληνισµού εκδ. Ελληνικά Γράµµατα, Αθήνα 2003, τόµος Β, σελ.26.
6 παιδείας στο πολιτικό πρόγραµµα της απελευθέρωσης, διέδωσε το υπερεθνικό του σχέδιο για δηµιουργία ενός ελεύθερου δηµοκρατικού πολυεθνικού βαλκανικού κράτους χωρίς διακρίσεις θρησκείας και εθνικότητας. Ο Αδαµάντιος Κοραής µε τη σειρά του βοήθησε περισσότερο από κάθε άλλον στο ξεκαθάρισµα των ριζοσπαστικών προθέσεων, στηρίζοντας την ιδέα της διεκδίκησης εθνικού κράτους. Με το έργο του απαντά στο συντηρητικό και αντιδιαφωτιστικό ρεύµα που κυριαρχεί στους πατριαρχικούς κύκλους και προσπαθεί να δηµιουργήσει τις προϋποθέσεις εθνικής αφύπνισης. Η γέννηση του νέου ελεύθερου έθνους των Γραικών, πιστεύει ότι είναι υπόθεση παιδείας, συνείδησης εθνικής όσο και πολιτική πράξη για αυτό και µε το έργο του αναδεικνύει την ιστορία, τη γλώσσα, τις αρχές και τον πολιτισµό του ελληνικού έθνους. 22 Στη διάρκεια της προεπαναστατικής αυτής περιόδου, ο Ελληνισµός πέρα από τη διαφύλαξη της ύπαρξης του, καταφέρνει να ξανασυγκεντρώσει τα διασκορπισµένα µέσα στο χώρο και χρόνο συστατικά του στοιχεία, να αφοµοιώσει την πολιτιστική εισφορά της ύσης και να ενσωµατώσει τα ξένα εθνολογικά στοιχεία που είχαν εισχωρήσει στις εθνικά ελληνικές περιοχές. 23 Η αδιάκοπη χρήση της κοινής ελληνικής γλώσσας, της γραπτής κυρίως, αποτέλεσε ένα στέρεο δεσµό, που διαφυλάχθηκε και διασώθηκε από την Ορθόδοξη Εκκλησία για θρησκευτικούς και δογµατικούς λόγους. Η πάτριος παιδεία είναι το άλλο συντελεστικό στοιχείο, που είχε συνεχή αλλά άνιση παρουσία δια µέσου των αιώνων. Η διασύνδεση του λαϊκού στοιχείου µε τους αρχαίους ένδοξους προγόνους, η πολιτισµική διασύνδεση που καλλιεργήθηκε συστηµατικά από τους λόγιους του ιαφωτισµού, θα αποτελέσει τον κοινό πυρήνα της νεοελληνικής αυτοσυνειδησίας στις παραµονές του ξεσηκωµού, όταν συντελείται το πέρασµα από το γένος στο έθνος. Τέλος ο χώρος, µε τα οπωσδήποτε ασαφή όρια του, έχοντας διατηρήσει ανά τους αιώνες την ίδια γεωγραφική ονοµασία Ελλάς, αποκτά βαρύνουσα σηµασία στη συνειδησιακή ταύτιση του ιστορικού τόπου και του νέου κράτους που πασχίζουν να δηµιουργήσουν το 19 ο αιώνα οι Έλληνες. 24 Το γένος προχωρώντας στην ανασυγκρότηση του συνειδητοποιεί όλο και περισσότερο τους συνδετικούς δεσµούς του. Το ιδεολογικό υπόβαθρο της βυζαντινής κληρονοµιάς, η επίγνωση της ιστορικής συνέχειας µαζί µε τη δόξα και το θαυµασµό για τους αρχαίους προγόνους, η οικονοµική, κοινωνική και πνευµατική άνοδος, συντελούν στη δηµιουργία ενός συναισθήµατος υπεροχής και αυτοπεποίθησης. 25 Τα γράµµατα, υποχρέωση και προνόµιο άλλοτε των λίγων, γίνονται τώρα ανάγκη και επιδίωξη των πολλών στην προσπάθεια αποτίναξης του ζυγού της αµάθειας. Σχολεία χτίζονται παντού σε ολόκληρη τη βαλκανική χερσόνησο. Μαζί µε τις νέες ιδέες που έρχονται από τη ύση, βρίσκουν ανταπόκριση και τα επαναστατικά κηρύγµατα του 1789. Το υπόδουλο Γένος διψούσε για Ελευθερία, ονειρευόταν γκρέµισµα των τυράννων, ταύτιζε τη δόξα των αρχαίων προγόνων του µε τη δηµοκρατία. 26 Συνοψίζοντας θα µπορούσαµε να διαπιστώσουµε ότι στις αρχές του 19 ου αιώνα, στον ελλαδικό και εξωελλαδικό χώρο, κέντρο βάρους δεν είναι πια η βασιλεύουσα. Υπάρχουν πολυάριθµες εστίες κοινωνικών, ιδεολογικών και πολιτικών ζυµώσεων όπου παρατηρείται ο ίδιος πυρετός, οι ίδιες πατριωτικές ανησυχίες. Το όραµα της 22 23 24 25 26 Εγχειρίδιο Ελληνικής Ιστορίας, Νεότερη και Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία, εκδ. Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήµιο, Πάτρα 1999, τόµος Γ, σελ.57. Νίκος Γ. Σβορώνος, Επισκόπηση της Νεοελληνικής Ιστορίας, εκδ. Θεµέλιο, Αθήνα 1999, σελ.58. Ιστορία του Νέου Ελληνισµού εκδ. Ελληνικά Γράµµατα, Αθήνα 2003, τόµος β σελ.42. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους εκδ. Εκδοτικής Αθηνών ΑΕ, Αθήνα 1975, τόµος ΙΑ σελ.433. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους εκδ. Εκδοτικής Αθηνών ΑΕ, Αθήνα 1975, τόµος ΙΑ σελ.436.
7 ανορθωµένης πατρίδας αποκτά ολοένα και περισσότερο την ωριµότητα που χρειάζεται για τη χάραξη της παραπέρα πορείας του προς την αναβίωση της Ελλάδας. Ο υπόδουλος αντιµετωπίζει τον εαυτό του όχι πλέον ως υπήκοο, µια απλή φορολογική µονάδα, αλλά ως εν δυνάµει πολίτη µε δικαιώµατα. Συνειδητοποιεί ότι δεν µπορεί να περιµένει απελευθέρωση από ξένους αλλά ότι πρέπει να βασιστεί στις δικές του δυνάµεις. ιεκδικεί το δικαίωµα της ύπαρξης ως απόγονος, συνεχιστής, περίπου ως νόµιµος κληρονόµος, των αρχαίων Ελλήνων τους οποίους η Ευρώπη θαυµάζει. Πλησιάζει την Ευρώπη και δηλώνει τµήµα της, λαός οµόθρησκος που υποφέρει υπό την κυριαρχία αλλόθρησκων. 27 Η εξασθενισµένη Οθωµανική αυτοκρατορία βρίσκεται πια αντιµέτωπη µε έναν ελληνικό πληθυσµό που ξεπερνά τα τρία εκατοµµύρια µε συγκεντρωµένα τα πλούτη των τραπεζιτών του εξωτερικού και των εφοπλιστών των νησιών του Αιγαίου ικανά να ανταποκριθούν στις πρώτες ανάγκες της επανάστασης. Οι κλέφτες και οι αρµατολοί µαζί µε άλλες ένοπλες δυνάµεις υπολογίζονται σε πολλές δεκάδες χιλιάδες, µεγάλος αριθµός των οποίων έχει καλά ασκηθεί στους Ναπολεόντειους πολέµους, στα στρατιωτικά σώµατα που δηµιουργήθηκαν από Γάλλους και Άγγλους στα νησιά του Ιονίου και στη σχολή του Αλή Πασά. Ο ελαφρός και γρήγορος εµπορικός στόλος των νησιών, εξοπλισµένος κατά των πειρατών κι έχοντας υπηρετήσει στους πολέµους της Ρωσίας, Γαλλίας και Αγγλίας µπορεί άφοβα να αντιµετωπίσει τον τουρκικό στόλο που αποµένει χωρίς τα έµπειρα ελληνικά πληρώµατά του. 28 Πάνω από όλα όµως έχει να αντιµετωπίσει ένα ισχυρό ελληνικό στοιχείο µε παγιωµένη πλέον εθνική συνείδηση που επιθυµεί µέσω από ένα συνονθύλευµα επιδιώξεων, διαφορετικών για κάθε οµάδα, την αποτίναξη του οθωµανικού ζυγού. 27 28 Ιστορία του Ελληνικού Έθνους εκδ. Εκδοτικής Αθηνών ΑΕ, Αθήνα 1975, τόµος ΙΑ σελ.438. Νίκος Γ. Σβορώνος, Επισκόπηση της Νεοελληνικής Ιστορίας, εκδ. Θεµέλιο, Αθήνα 1999 σελ.64.
8 Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, εκδ. Εκδοτική Αθηνών ΑΕ, Αθήνα 1975, τόµος ΙΑ. Ιστορία του Νέου Ελληνισµού, εκδ. Ελληνικά Γράµµατα, Αθήνα 2003, τόµος Α. Ιστορία του Νέου Ελληνισµού, εκδ. Ελληνικά Γράµµατα, Αθήνα 2003, τόµος Β. Νίκος Γ. Σβορώνος, Επισκόπηση της Νεοελληνικής Ιστορίας, εκδ. Θεµέλιο, Αθήνα 1999. Νεότερη και Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία, Εγχειρίδιο Ελληνικής Ιστορίας, εκδ. ΕΑΠ, Πάτρα 1999, τόµος Γ.