Πρόλογος Ο Ν.3389/2005 προβλέπει: (Πλασκοβίτης Ηλίας, Αναπληρωτής καθηγητής Παντείου, «Οι Σ.Δ.Ι.Τ. σε έργα αστικού περιβάλλοντος», σημειώσεις) Την νομοθετική κάλυψη συγκεκριμένων τύπων Σ.Δ.Ι.Τ. και ορίζει τα εμπλεκόμενα μέρη Την θέσπιση της Διυπουργικής Επιτροπής Συμπράξεων Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα (ΔΕΣΔΙΤ) και της Ειδικής Γραμματείας Συμπράξεων Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα (ΕΓΣΔΙΤ) Τους όρους και τις προβλέψεις της σύμβασης Εναρμόνιση των διαδικασιών προκήρυξης και ανάθεσης με το ΕυρωπαΪκό Δίκαιο Εξασφάλιση διαφάνειας και υγιούς ανταγωνισμού Όπως αναφέρεται στην επίσημη ιστοσελίδα για τις Σ.Δ.Ι.Τ.: «Πέρα από τη Μεγ. Βρετανία χώρα στην οποία ξεκίνησε ο θεσμός την δεκαετία του 90 και άλλες χώρες της Δυτ. Ευρώπης όπως η Πορτογαλία, η Γερμανία, η Ισπανία εφαρμόζουν αρκετά χρόνια το μοντέλο των ΣΔΙΤ. Χώρες όπως η Γαλλία, η Ολλανδία, το Βελγίο και η Τσεχία πρόσφατα προχώρησαν στην σύσταση εξειδικευμένων μονάδων και όπου ήταν αναγκαίο όπως στην περίπτωση της Γαλλίας σε ψήφιση συγκεκριμένου νόμου για την επιτάχυνση της προώθησης των συμπράξεων. Χαρακτηριστικό της ανάπτυξης του θεσμού είναι το γεγονός ότι και οι χώρες της ανατολικής Ευρώπης και των Βαλκανίων δρομολογούν ανάλογες κινήσεις.» Ερώτηση 1 η Ποιο είναι το αντικείμενο των Σ.Δ.Ι.Τ.; Μορφές μακροχρόνιας συνεργασίας μεταξύ δημόσιων και ιδιωτικών φορέων, προκειμένου για την εξασφάλιση της χρηματοδότησης, κατασκευής, συντήρησης ή/και λειτουργίας μιας υποδομής ή στην παροχή μιας υπηρεσίας από ιδιωτικούς φορείς. Υπάρχουν δύο μορφές: - Ανταποδοτικά έργα: το έργο χρηματοδοτείται από την Εταιρεία Ειδικού Σκοπού ΕΕΣ), την οποία αποπληρώνει το δημόσιο με ετήσιες πληρωμές διαθεσιμότητας όταν αρχίζει η λειτουργία του έργου (π.χ. σχολεία, νοσοκομεία) - Μη ανταποδοτικά έργα: το έργο χρηματοδοτείται από την Εταιρεία Ειδικού Σκοπού ΕΕΣ), την οποία αποπληρώνουν οι τελικοί χρήστες (καταναλωτές) των υποδομών (π.χ. αυτοκινητόδρομοι)
Χαρακτηριστικά Χρηματοδότηση όλου ή μέρους του κόστους κατασκευής από τον ιδιωτικό τομέα, περίπου για 15 25 έτη Πληρωμές αναδόχου συνδεδεμένες με την παροχή της υπηρεσίας κατά τη διάρκεια λειτουργίας Ενιαία προσέγγιση του έργου (μελέτη, κατασκευή, λειτουργία, συντήρηση) για όλη την οικονομική ζωή του. Βέλτιστη κατανομή των κινδύνων μεταξύ του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα Πώς κατανέμονται στις Σ.Δ.Ι.Τ. οι κίνδυνοι μεταξύ Δημόσιων και Ιδιωτικών Φορέων βάσει του άρθρου 18 του Ν.3389/2005 και των έργων υπό υλοποίηση ανά τομέα όπως προκύπτουν από την επίσημη Ιστοσελίδα για τις Σ.Δ.Ι.Τ.; Οι κίνδυνοι που παρουσιάζονται στο έργο κατανέμονται ανάμεσα στα εμπλεκόμενα μέρη με τέτοιο τρόπο ώστε το κάθε μέλος να αναλαμβάνει το ρίσκο που μπορεί να διαχειριστεί καλύτερα. Ο καταμερισμός του ρίσκου βασική αρχή για την ανάπτυξη του PFI ενδέχεται να διαφέρει ανάλογα με το είδος του έργου (πηγή: Grand Thornton) ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΚΙΝΔΥΝΩΝ ΑΔΕΙΕΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ / ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΑ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ΖΗΤΗΣΗ / ΧΡΗΣΗ ΔΙΑΘΕΣΙΜΟΤΗΤΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ / ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΑΝΩΤΕΡΑΣ ΒΙΑΣ ΔΗΜΟΣΙΟΣ ΤΟΜΕΑΣ / ΙΔΙΩΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΙΔΙΩΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΔΗΜΟΣΙΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΙΔΙΩΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ / ΔΗΜΟΣΙΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΙΔΙΩΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ / ΔΗΜΟΣΙΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΙΔΙΩΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΙΔΙΩΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΔΗΜΟΣΙΟΣ ΤΟΜΕΑΣ / ΙΔΙΩΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ Οι τοπικές αρχές αναλαμβάνουν: (Πλασκοβίτης Ηλίας, Αναπληρωτής καθηγητής Παντείου, «Οι Σ.Δ.Ι.Τ. σε έργα αστικού περιβάλλοντος», σημειώσεις) Έγκαιρη ολοκλήρωση γραφειοκρατικών διαδικασιών (π.χ. εξασφάλιση γης, αδειοδοτήσεων) Πρόωρη απαξίωση του σχεδίου λόγω ανταγωνισμού από παρεμφερείς δραστηριότητες του Δημοσίου
Αύξηση κόστους και/ή μείωση κέρδους λόγω εκ των υστέρων αλλαγής του θεσμικού πλαισίου Επιπτώσεις από πιθανή δικαστική διαμάχη για τους όρους ανάθεσης και διεκπεραίωσης της σύμβασης Αδυναμία εκπλήρωσης χρηματοδοτικών υποχρεώσεων των τοπικών αρχών (εφόσον αυτές προβλέπονται από την σύμβαση) Ο ιδιωτικός τομέας αναλαμβάνει: (Πλασκοβίτης Ηλίας, Αναπληρωτής καθηγητής Παντείου, «Οι Σ.Δ.Ι.Τ. σε έργα αστικού περιβάλλοντος», σημειώσεις) Υπερβάσεις στο κόστος και τον χρόνο κατασκευής Καθυστερήσεις στην ιδιωτική χρηματοδότηση του σχεδίου Υπερβάσεις κόστους λειτουργίας Απώλεια προσόδων λόγω λανθασμένων προβλέψεων, πολιτικής τιμών, marketing κλπ Κίνδυνο ατυχήματος ή βλάβες τρίτων κατά την περίοδο κατασκευής και λειτουργίας του σχεδίου Μη κατανεμητέοι κίνδυνοι: Μη ολοκλήρωση του σχεδίου λόγω οικονομικής αδυναμίας του αναδόχου Ανεπαρκείς δεσμεύσεις σε θέματα ασφάλειας, περιβαλλοντική προστασίας κλπ Αδυναμία αποφυγής υπερβολικής επιβάρυνσης χρηστών Ποιες δραστηριότητες αφορά το αντικείμενο των συμπράξεων και γιατί; Τομείς εφαρμογής συμπράξεων Οι Σ.Δ.Ι.Τ. μπορούν να εφαρμοστούν σε πολλούς τομείς της οικονομίας: - στον τομέα της εκπαίδευσης (δημιουργία σχολείων, βιβλιοθηκών, εστιών, Πανεπιστημίων) - στον τομέα της υγείας (δημιουργία νοσοκομείων, ειδικών μονάδων, κλινικών κέντρων υγείας) - στον τομέα της δικαιοσύνης (δημιουργία φυλακών, δικαστικών μεγάρων) - στον τομέα του τουρισμού (δημιουργία εκθεσιακών και συνεδριακών κέντρων) - στον τομέα της στέγασης των δημόσιων υπηρεσιών τομέας ασφάλειας (δημιουργία πυροσβεστικών σταθμών, αστυνομικών τμημάτων, υπουργείων), - στον τομέα της υποδομής λιμένων - στον τομέα του περιβάλλοντος (δημιουργία συστημάτων διαχείρισης στερεών και υγρών αποβλήτων, δικτύου αποχετεύσεων, διαχείριση πηγών ενέργειας, παροχή υπηρεσιών ύδρευσης/άρδευσης) - στον τομέα της ψυχαγωγίας (δημιουργία εμπορικών κέντρων, θεματικών πάρκων, αθλητικών εγκαταστάσεων, εκθεσιακών χώρων) - στον τομέα των τηλεπικοινωνιών (Skynet 5)
- στον τομέα των μεταφορών (αεροδρόμια, αυτοκινητόδρομοι, οδικό δίκτυο, parking, ηλεκτροφωτισμός, εμπορευματικοί σταθμοί) Λόγοι εφαρμογής (πηγή: Grand Thornton) 1. Ολοκληρωμένη Προετοιμασία Δυσκολία του Δημόσιου Τομέα να κοστολογήσει με ακρίβεια μεγάλα και μακρόχρονα σχέδια Προτρέπει ολοκληρωμένη αξιολόγηση εναλλακτικών μεθόδων υλοποίησης έργων Πολιτική και εμπορική επιχειρηματική πραγματικότητα Πλήρης κοστολόγηση πριν την διαγωνιστική διαδικασία 2. Αποτελεσματικές Διαγωνιστικές Διαδικασίες Τήρηση των χρονοδιαγραμμάτων Λιγότερες αλλαγές στη διάρκεια της διαγωνιστικής διαδικασίας Αναλυτικός προσδιορισμός των παραδοτέων σε αρχικό στάδιο 3. Αποτελεσματικά Έργα Εξαντλητικός έλεγχος από πλευράς επενδυτών Ανάδειξη προβλημάτων και επίλυση αυτών πριν την ολοκλήρωση του σχεδίου 4. Ποιοτικές Υποδομές και Υπηρεσίες για τους πολίτες Η υποδομή διατηρείται σε καλή κατάσταση καθόλη τη διάρκεια της σύμβασης Το Δημόσιο μετακυλύει τους κινδύνους υπέρβασης κόστους και χρόνου Πρόστιμα για λειτουργικές αστοχίες Κίνητρα στον λειτουργό για άμεση επίλυση προβλημάτων 5. Δημοσιονομικοί λόγοι Περιορισμός δημοσίων δαπανών Προσέλκυση ιδιωτικών κεφαλαίων στην υλοποίηση αναπτυξιακών έργων. Αξιοποίηση δημόσιων πόρων για λοιπές κοινωνικές δραστηριότητες 6. Συνέργιες Επιτυγχάνονται συνέργιες από την ενιαία προσέγγιση του σχεδιασμού, της κατασκευής, της συντήρησης και της λειτουργίας
7. Μακροχρόνια ευθύνη Ο Ιδιωτικός τομέας από απλό κατασκευαστή, μετατρέπεται σε μακροχρόνιο φορέα υπηρεσιών - Η ευθύνη του Ιδιωτικού τομέα παρατείνεται για μακροχρόνιο διάστημα, καθώς ο ιδιώτης είναι υπόλογος όχι μόνο για την κατασκευή, αλλά και για τον ποιοτικό σχεδιασμό και συντήρηση του έργου σε βάθος χρόνου - Ο Ιδιωτικός τομέας έχει σημαντικό κίνητρο για τη διατήρηση των υπηρεσιών του έργου στο απαιτούμενο επίπεδο καθ όλη τη διάρκεια ζωής του έργου, καθώς μόνο τότε αποπληρώνεται πλήρως Συμβάσεις Δημοσίου ΠΛΗΡΩΜΕΣ 0 5 10 15 20 Κατασκευαστική περίοδος ΕΤΗ Περίοδος Λειτουργίας & Συντήρησης Πηγή: Grand Thornton
Συμβάσεις ΣΔΙΤ ΠΛΗΡΩΜΕΣ Μη καταβολή πληρωμών μέχρι την ολοκλήρωση του έργου 0 5 10 15 20 Κατασκευαστική περίοδος Περίοδος Λειτουργίας & Συντήρησης ΕΤΗ Πηγή: Grand Thornton
Ερώτηση 2 η Υπάρχουν δύο μορφές: - Ανταποδοτικά έργα - Μη ανταποδοτικά έργα «Η επιλογή του σχήματος ΣΔΙΤ που θα ακολουθηθεί εξαρτάται τόσο από τη φύση του υπό υλοποίηση έργου ή υπηρεσίας, όσο και από την απόφαση των ίδιων των φορέων του δημοσίου για το μέγεθος της εμπλοκής των ιδιωτών σε αυτή.» (επίσημη ιστοσελίδα για τις Σ.Δ.Ι.Τ.) Πρόσθετα από τους πόρους του κράτους, χρησιμοποιούνται και οι πόροι των ιδιωτικών φορέων, με αποτέλεσμα το κράτος να μην επιβαρύνεται στο ποσό που θα επιβαρυνόταν αν αποφάσιζε να προχωρήσει μόνο του στην υλοποίηση έργων. Οι συμπράξεις απλά λειτουργούν συμπληρωματικά. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στην επίσημη ιστοσελίδα για τις Σ.Δ.Ι.Τ.: «Οι ιδιώτες οι οποίοι αναλαμβάνουν την υλοποίηση του έργου ΣΔΙΤ, αναλαμβάνουν και τους κίνδυνους που σχετίζονται με την κατασκευή του ή / και τη διαθεσιμότητα του. Με τον τρόπο αυτό, το δημόσιο αποφεύγει την πληρωμή υπερβάσεων λόγω προβλημάτων κατά την κατασκευαστική περίοδο που θα μπορούσαν αλλιώς να οδηγήσουν σε αυξήσεις του προϋπολογισμού του έργου» Επίσης: «Οι ιδιώτες που αναλαμβάνουν να συμπράξουν στη δεύτερη περίπτωση έργων μη ανταποδοτικών αποπληρώνονται απευθείας από το δημόσιο με τις επονομαζόμενες «πληρωμές διαθεσιμότητας» (πληρωμές προς τους ιδιώτες για την διαθεσιμότητα των υποδομών προκειμένου τα δημόσιο να παρέχει τις υπηρεσίες του προς τους πολίτες). Με τον τρόπο αυτό το δημόσιο εξασφαλίζει ότι κοινωνικού χαρακτήρα υπηρεσίες όπως η παιδεία, η υγεία και πολλές άλλες θα συνεχίσουν να προσφέρονται δωρεάν στους πολίτες ανεξάρτητα από το εάν η κατασκευή και η συντήρησή των απαραίτητων για την παροχή τους υποδομών χρηματοδοτούνται και πραγματοποιούνται από ιδιώτες». Με αυτόν τον τρόπο μειώνονται οι κρατικές δαπάνες που θα επιβάρυναν τον προϋπολογισμό του κράτους.
Επιπλέον αναφέρεται ότι: «Οι ΣΔΙΤ διασφαλίζουν ότι ο δημόσιος προϋπολογισμός δεν θα επιβαρύνεται λόγω υπερβάσεων και καθυστερήσεων που σε αρκετές περιπτώσεις στο παρελθόν εκτίνασσαν το κόστος των έργων». Άλλωστε «Ο κύριος λόγος που εισήχθη ο θεσμός στη Μ. Βρετανία ήταν οι πολύ μεγάλες υπερβάσεις των προϋπολογισμών και οι καθυστερήσεις στην υλοποίηση των έργων που προκηρύσσονταν ως «δημόσια έργα». Ο λόγος για τους οποίους ο θεσμός προωθήθηκε στη Μ. Βρετανία είναι ότι μέσα από τις συμπράξεις, οι υποδομές και οι υπηρεσίες αποδείχθηκε ότι πραγματοποιούνται κατά 88%, εντός του αρχικού προϋπολογισμού και χρονοδιαγράμματος ενώ το κόστος τους σε σχέση την κλασσική μέθοδο προκήρυξης είναι κατά κανόνα μικρότερο. Επιπρόσθετα το δημόσιο επωφελείται δημοσιονομικά αφού ξεκινάει να πληρώνει για αυτές μετά από την έναρξη της λειτουργίας τους, σε βάθος χρόνου και ανάλογα με την αποδοτικότητα της λειτουργίας τους αυτής». Επιβάρυνση προϋπολογισμού λόγω: (Αιτιολογική Έκθεση στο σχέδιο νόμου «Συμπράξεις Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα», Έκθεση του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους της 1 ης Αυγούστου 2005) Ετήσιας δαπάνης λόγω σύστασης της Διυπουργικής Επιτροπής Συμπράξεων Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα (ΔΕΣΔΙΤ) και της Ειδικής Γραμματείας Ενδεχόμενη δαπάνη από την από την προσαύξηση με τόκους υπερημερίας του πιστωτικού υπολοίπου Φ.Π.Α. που ζητείται η επιστροφή του, από τον αντισυμβαλλόμενο σε Σ.Δ.Ι.Τ. ιδιώτη και δεν αποδίδεται εντός της οριζόμενης προθεσμίας. Ενδεχόμενη δαπάνη από την συμμετοχή των φορέων του δημοσίου τομέα στην χρηματοδότηση του αντικειμένου των Σ.Δ.Ι.Τ. Τέλος, αναφερόμαστε στην φορολογική μεταχείριση των ΕΕΣ που αναλαμβάνουν την σύμπραξη έργων: Οι ΕΕΣ που συμπράττουν απαλλάσσονται από τον φόρο εισοδήματος επί των δεδουλευμένων τόκων που αποκτούν μέχρι την έναρξη του χρόνου εκμετάλλευσης Αν καταβληθεί χρηματοδοτική συμβολή από δημόσιο φορές, αυτή λογίζεται ως επιχορήγηση κεφαλαίου και δεν επιβαρύνεται με Φ.Π.Α.
Επίλογος Όλα τα παραπάνω έχουν σαν αποτέλεσμα: Κινητοποίηση διαφορετικών πηγών κεφαλαίου. Αύξηση επενδυτικών έργων Υλοποίηση των έργων εντός χρονοδιαγράμματος και προϋπολογισμού Μειωμένο συνολικό κόστος του έργου (whole life cost) Βελτίωση ποιότητας παρεχόμενων υπηρεσιών και υποδομής Βέλτιστη κατανομή των κινδύνων Καλύτερη ποιότητα έργων/υπηρεσιών Σημαντικά καλύτερη επίτευξη χρονοδιαγράμματος και αρχικού προϋπολογισμού Υποθέσεις για την επιτυχή υλοποίηση των Σ.Δ.Ι.Τ. Προσεκτική επιλογή κατάλληλων έργων Επιλογή έργων που εντάσσονται σε ευρύτερο στρατηγικό σχεδιασμό ανάπτυξης Κατάλληλη προετοιμασία των δημόσιων φορέων Σαφήνεια στις επιδιώξεις και τις ζητούμενες προδιαγραφές Διευρυμένη συμμετοχή εμπλεκόμενων φορέων στα αρχικά στάδια Οργανωμένη προσέγγιση της αγοράς Επαρκώς προσδιορισμένα έργα Βέλτιστη κατανομή των κινδύνων Εξασφάλιση αναγκαίων πηγών για την αναγκαία χρηματοδότηση από πλευράς δημοσίου Πολιτική βούληση και συνεπής πολιτική καθόλη τη διάρκεια της διαδικασίας - Κοινή στάση εμπλεκόμενων φορέων του δημοσίου Κοινωνική αποδοχή Διαφάνεια στις διαδικασίες ανάθεσης Τήρηση χρονοδιαγραμμάτων Επιλογή κατάλληλων και έμπειρων συμβούλων
Η μέθοδος της σύμπραξης με τον Ιδιωτικό τομέα έχει καταδειχθεί διεθνώς ότι αποτελεί, όχι πανάκεια, αλλά ένα αποτελεσματικό μέσο υλοποίησης του στόχου. Απειλή: υποκατάσταση δημοσίων επενδύσεων από ιδιωτική χρηματοδότηση σχεδίων ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Τάτσος Ν., «Προϋπολογισμός Δημοσίων Φορέων και Οργανισμών, Δημόσια Διοίκηση και Πολιτική», ΕΑΠ Τόμος Ε, Πάτρα 2000 2. Παπαδόπoυλος Α., «Σύμπραξη Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα ( ΣΔΙΤ). Νέο περιβάλλον υλοποίησης έργων & παροχής υπηρεσιών για την Τοπική Αυτοδιοίκηση», The Prefectural Local Authority of Drama-Kavala-Xanthi,and the Committee of the Regions, Grand Thornton, Καβάλα, 3 Ιουλίου 2006 3. Καραβασίλης Σ., «Συμπράξεις Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα», Ειδική Γραμματεία Σ.Δ.Ι.Τ., Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών, Ιανουάριος 2008 4. Πλασκοβίτης Η., «Οι Σ.Δ.Ι.Τ. σε έργα αστικού περιβάλλοντος», σημειώσεις 5. www.parliament.gr/ergasies/nomodetails.asp?lawid=374, Αιτιολογική Έκθεση στο σχέδιο νόμου «Συμπράξεις Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα», Έκθεση του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους της 1 ης Αυγούστου 2005 και Ειδική Έκθεση του Υπουργού Οικονομίας και Οικονομικών της 3 ης Αυγούστου 2005 6. www.sdit.mnec.gr 7. www.sdit.mnec.gr/export/sites/sdit/el/infopoint/law/law_3389_2005.pdf