Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο 2014-2019 Επιτροπή Πολιτικών Ελευθεριών, Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων 26.1.2016 ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ σχετικά με τη θέσπιση μηχανισμού της ΕΕ για τη δημοκρατία, το κράτος δικαίου και τα θεμελιώδη δικαιώματα Επιτροπή Πολιτικών Ελευθεριών, Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων Εισηγήτρια: Sophia in 't Veld DT\1084088.doc PE575.321v01-00 Eνωμένη στην πολυμορφία
Η ΕΕ είναι μια κοινότητα αξιών Η Ευρώπη έχει μακρά παράδοση στον τομέα της δημοκρατίας, του κράτους δικαίου και των δικαιωμάτων των πολιτών από την αθηναϊκή δημοκρατία, το ρωμαϊκό δίκαιο, τη Magna Carta του 1215, τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη του 1789, την Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, έως τον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων. Επιπροσθέτως, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ενσωματώσει τη δημοκρατία, το κράτος δικαίου και τα θεμελιώδη δικαιώματα (ΔΚΘ) στις βασικές της αρχές και στόχους που ορίζονται στα πρώτα άρθρα των Συνθηκών, καθώς και στα κριτήρια ένταξης στην ΕΕ. Μπορεί οι προσπάθειες να συμπεριληφθεί στις Συνθήκες ειδική αναφορά στις ιουδαιοχριστιανικές ρίζες της Ευρώπης να μην ευοδώθηκαν, ωστόσο αποδεικνύουν ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση αναγνωρίζεται ως μια κοινότητα αξιών. Στις εξωτερικές πολιτικές της, η ΕΕ εμμένει στα ανθρώπινα δικαιώματα και στη δημοκρατική διακυβέρνηση, ενώ οι μετανάστες στην Ευρώπη οφείλουν να σέβονται και να υιοθετούν τις κοινές μας αξίες. Δεν τίθεται καμία αμφιβολία: η ΕΕ είναι μια κοινότητα αξιών. Ωστόσο, παρατηρείται το εξής παράδοξο. Η Ευρωπαϊκή Ένωση διαθέτει ευρύ φάσμα μέσων για την επιβολή των νόμων και των Συνθηκών της όταν πρόκειται για ουσιώδη θέματα. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μπορεί να υποχρεώσει τα κράτη μέλη να προσαρμόσουν τους προϋπολογισμούς τους, τα συστήματα δημόσιας υγείας τους ή τις φορολογικές τους αποφάσεις ώστε να συμμορφώνονται με το δίκαιο της ΕΕ. Συνήθως, τα κράτη μέλη διαμαρτύρονται ελαφρώς όταν καλούνται να συμμορφωθούν με τους κανόνες της ΕΕ, αλλά δεν αμφισβητούν το γεγονός ότι δεσμεύονται από τις Συνθήκες της ΕΕ. Δεν ισχύει το ίδιο όσον αφορά την επιβολή των υποχρεώσεων που απορρέουν από τη Συνθήκη σχετικά με τη δημοκρατία, το κράτος δικαίου και τα θεμελιώδη δικαιώματα. Οι προσπάθειες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ως θεματοφύλακα των Συνθηκών, να υπενθυμίσει σε κράτος μέλος τις δεσμεύσεις του, αντιμετωπίζονται με απροθυμία ή σαφή άρνηση για αναγνώριση των από κοινού συμφωνηθέντων κανόνων και της δικαιοδοσίας της ΕΕ να επιβάλει τους εν λόγω κανόνες. Η παρέμβαση της Επιτροπής έχει αποδειχθεί ανεπαρκής και αυθαίρετη. Η αδυναμία της ΕΕ να στηρίξει τους ίδιους της τους κανόνες και η αντίληψη ότι δεν υφίστανται κοινές ευρωπαϊκές αξίες υπονομεύουν την αμοιβαία εμπιστοσύνη και την εφαρμογή ενός αξιόπιστου, σταθερού νομικού πλαισίου που είναι απαραίτητο για την εύρυθμη λειτουργία της ΕΕ σε όλους τους τομείς άσκησης πολιτικής. Ως εκ τούτου, αποτελεί επιτακτική ανάγκη να θεσπιστεί ένα πλαίσιο που να επιτρέπει στην ΕΕ να αντιμετωπίζει όχι μόνο τις παραβιάσεις συγκεκριμένων νόμων της ΕΕ αλλά και τις απειλές κατά της δημοκρατίας, του κράτους δικαίου και των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Το πλαίσιο αυτό θα πρέπει να είναι απόλυτα διαφανές και τεκμηριωμένο και πρέπει να εφαρμόζεται με αντικειμενικό και ισότιμο τρόπο σε όλα τα κράτη μέλη, ώστε να αποφεύγονται οι ισχυρισμοί περί πολιτικά υποκινούμενων παρεμβάσεων. Εάν η επιβολή των κανόνων της ΕΕ θεωρηθεί άνιση και άδικη, η ΕΕ θα χάσει την αξιοπιστία της. PE575.321v01-00 2/2 DT\1084088.doc
Δημοκρατία, κράτος δικαίου και θεμελιώδη δικαιώματα (ΔΚΘ) στις Συνθήκες Οι βασικές αξίες της ΕΕ ορίζονται στα πρώτα άρθρα των Συνθηκών πριν από όλα τα άλλα κεφάλαια που αφορούν τις πολιτικές. Είναι σαφές ότι οι ευρωπαϊκές αξίες έχουν πρωταρχική σημασία. Άρθρο 2: «Η Ένωση βασίζεται στις αξίες του σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της ελευθερίας, της δημοκρατίας, της ισότητας, του κράτους δικαίου, καθώς και του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένων των δικαιωμάτων των προσώπων που ανήκουν σε μειονότητες. Οι αξίες αυτές είναι κοινές στα κράτη μέλη εντός κοινωνίας που χαρακτηρίζεται από τον πλουραλισμό, την απαγόρευση των διακρίσεων, την ανοχή, τη δικαιοσύνη, την αλληλεγγύη και την ισότητα μεταξύ γυναικών και ανδρών». Το άρθρο 3 παράγραφος 2 και το άρθρο 3 παράγραφος 5 ορίζουν, μεταξύ άλλων, ότι «η Ένωση παρέχει στους πολίτες της χώρο ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης χωρίς εσωτερικά σύνορα», και ότι «στις σχέσεις της με τον υπόλοιπο κόσμο, η Ένωση προβάλλει και προωθεί τις αξίες της και τα συμφέροντά της και συμβάλλει στην προστασία των πολιτών της». Το άρθρο 6 αναφέρεται στα δικαιώματα, τις ελευθερίες και τις αρχές που ορίζονται στον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων και στον τρόπο ερμηνείας τους. Ορίζει επιπλέον ότι η Ένωση προσχωρεί στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την Προάσπιση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Θεμελιωδών Ελευθεριών. Το άρθρο 6 ορίζει επίσης ότι «Τα θεμελιώδη δικαιώματα [ ] αποτελούν μέρος των γενικών αρχών του δικαίου της Ένωσης». Το άρθρο 7 καθορίζει τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν σε περίπτωση (κινδύνου) σοβαρής παραβίασης των αξιών που αναφέρονται στο άρθρο 2 από κράτος μέλος. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι η Συνθήκη δεν προβλέπει κανένα μέτρο σε περίπτωση παραβίασης των αξιών από θεσμικό όργανο της ΕΕ. Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων Ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων θεσπίστηκε για να γίνουν περισσότερο σαφή τα δικαιώματα κάθε ατόμου. Ενσωματώθηκε στις Συνθήκες το 2009. Αν και οι αρχικοί στόχοι του Χάρτη ήταν φιλόδοξοι, το πεδίο εφαρμογής του είναι περιορισμένο. Οι διατάξεις ισχύουν για τα θεσμικά όργανα και οργανισμούς της ΕΕ, αλλά με σεβασμό προς την αρχή της επικουρικότητας (άρθρο 5 ΣΕΕ). Όσον αφορά τις εθνικές αρχές, ο Χάρτης ισχύει μόνο κατά την εφαρμογή του δικαίου της ΕΕ (άρθρο 51 του Χάρτη και άρθρο 6 της ΣΕΕ). Όταν μια περίπτωση δεν εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του Χάρτη, το σύστημα βασίζεται στα εθνικά συντάγματα ή στις παραδόσεις καθώς και στους διεθνείς μηχανισμούς. Εφαρμογή και επιβολή Η ΕΕ έχει στη διάθεσή της ένα ευρύτατο φάσμα μέσων για να διασφαλίσει ότι τηρούνται οι αρχές της δημοκρατίας, του κράτους δικαίου και των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Σε περίπτωση εικαζόμενης παραβίασης του δικαίου της ΕΕ, η Επιτροπή δύναται να κινήσει επίσημη διαδικασία επί παραβάσει, που ξεκινά με την αποστολή προειδοποιητικής επιστολής DT\1084088.doc 3/3 PE575.321v01-00
και φθάνει μέχρι την παραπομπή της υπόθεσης στο Δικαστήριο της ΕΕ. Άρθρο 7: η λεγόμενη «πυρηνική επιλογή» ορίζεται στη Συνθήκη του Άμστερνταμ ως μηχανισμός επιβολής κυρώσεων με σκοπό τη στήριξη των κοινών αξιών της ΕΕ σε περίπτωση «ύπαρξης σοβαρής και διαρκούς παραβίασης» των αξιών της Ένωσης, συμπεριλαμβανομένου του κράτους δικαίου, καθιστώντας δυνατή την αναστολή των δικαιωμάτων ένταξης στην ΕΕ. Με τη Συνθήκη της Νίκαιας προστέθηκε ένας μηχανισμός πρόληψης, σε περίπτωση «σαφούς κινδύνου σοβαρής παραβίασης [ ] των αξιών [της Ένωσης]» (άρθρο 7 παράγραφος 1 ΣΕΕ). Μέχρι στιγμής, δεν έχει ενεργοποιηθεί ούτε ο μηχανισμός επιβολής κυρώσεων ούτε ο μηχανισμός πρόληψης του άρθρου 7. Το ερώτημα είναι εάν το άρθρο 7 είναι το μόνο διαθέσιμο μέσο για την αντιμετώπιση των παραβιάσεων των αξιών της ΕΕ, εάν δηλαδή τα θεσμικά όργανα της ΕΕ δεν μπορούν να έχουν πρόσβαση σε κανέναν άλλον μηχανισμό σε τέτοιες περιπτώσεις. Ενώ, αντιθέτως, σύμφωνα με τις προηγούμενες Συνθήκες οι αξίες της ΕΕ δεν υπάγονταν στη δικαιοδοσία του Δικαστηρίου, η Συνθήκη της Λισαβόνας έθεσε υπό τη δικαιοδοσία του το άρθρο 2 της ΣΕΕ, γεγονός που υποδηλώνει ότι η παραβίαση των αξιών της ΕΕ μπορεί να αντιμετωπιστεί και μέσω νομικής προσέγγισης. Ωστόσο, αμφότερα τα μέσα είναι σε μεγάλο βαθμό συμπληρωματικά: ενώ κινούνται διαδικασίες επί παραβάσει σε περίπτωση μη συμμόρφωσης με το δίκαιο της ΕΕ, εφαρμόζονται παράλληλα και οι μηχανισμοί του άρθρου 7 χωρίς να υφίσταται άμεση παραβίαση της νομοθεσίας της ΕΕ. Κατόπιν πρότασης της ολλανδικής, της γερμανικής, της φινλανδικής και της δανικής κυβέρνησης για έναν «νέο, περισσότερο αποτελεσματικό, ταχύ και ανεξάρτητο» μηχανισμό για την προστασία των κοινών αξιών της ΕΕ «στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου», το Συμβούλιο συμφώνησε ως προς τη διεξαγωγή ετήσιου διαλόγου σχετικά με το κράτος δικαίου. Ο πρώτος διάλογος πραγματοποιήθηκε υπό τη λουξεμβουργιανή προεδρία της ΕΕ τον Νοέμβριο του 2015. Τον Μάρτιο του 2014, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αντέδρασε εκδίδοντας ανακοίνωση με τίτλο «Ένα νέο πλαίσιο της ΕΕ για την ενίσχυση του κράτους δικαίου», μια μη δεσμευτική που προηγείται του άρθρου 7 διαδικασία η οποία δεν επιτρέπει την εξέλιξη μιας «συστημικής απειλής κατά του κράτους δικαίου» σε «σαφή κίνδυνο σοβαρής παραβίασης» που θα οδηγούσε ενδεχομένως στην ενεργοποίηση του άρθρου 7. Το πλαίσιο αποτελείται από τρία στάδια (αξιολόγηση, σύσταση, συνέχεια στη σύσταση). Όμως, η ανακοίνωση δεν έχει καμία δεσμευτική ή νομική αξία και δεν ορίζει καμία υποχρέωση ούτε και διαφανή κριτήρια για την ενεργοποίηση του εν λόγω μηχανισμού. Η προσχώρηση της ΕΕ στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ), η οποία συνιστά υποχρέωση βάσει της Συνθήκης, αποτελεί ουσιαστικό βήμα προς τη διασφάλιση της πρόσβασης των ατόμων στη δέουσα προστασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων τους από τις πράξεις και τις παραλείψεις της ΕΕ. Η ΕΣΔΑ εφαρμόζεται επίσης στις πράξεις της ΕΕ και στην υλοποίησή τους από τα κράτη μέλη της ΕΕ. Δεύτερον, ενισχύεται η προστασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων στην ΕΕ λόγω του ανεξάρτητου και εξωτερικού ελέγχου του κεκτημένου της ΕΕ από το ΕΔΑΔ στο Στρασβούργο. Ο νέος μηχανισμός μπορεί να βασιστεί σε διάφορους υφιστάμενους μηχανισμούς της ΕΕ για την τακτική αξιολόγηση της δημοκρατίας, του κράτους δικαίου και των θεμελιωδών PE575.321v01-00 4/4 DT\1084088.doc
δικαιωμάτων: πίνακας αποτελεσμάτων στον τομέα της δικαιοσύνης, μηχανισμός συνεργασίας και ελέγχου για τη Ρουμανία και τη Βουλγαρία, παρατηρητήριο για την πολυφωνία στα μέσα ενημέρωσης και κριτήρια της Κοπεγχάγης. Το κύριο όργανο για την εφαρμογή και την επιβολή της ευρωπαϊκής νομοθεσίας και των Συνθηκών είναι το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ). Το ΔΕΕ έχει ερμηνεύσει το πεδίο εφαρμογής των θεμελιωδών δικαιωμάτων με διαφορετικούς τρόπους με την πάροδο του χρόνου. Οι διατάξεις του Χάρτη δεν μπορούν από μόνες τους να αποτελέσουν τη βάση για τη δικαιοδοσία του Δικαστηρίου ούτε για την επέκταση των αρμοδιοτήτων της ΕΕ. Στις πιο πρόσφατες υποθέσεις, το ΔΕΕ ακολουθεί αυστηρότερη ερμηνεία: «ο Χάρτης εφαρμόζεται όταν η κατάσταση διέπεται από το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης», χωρίς ωστόσο να απαιτεί την εφαρμογή της νομοθεσίας της ΕΕ. Το Δικαστήριο δηλώνει επίσης ότι: «το γεγονός ότι ένα κράτος μέλος επικαλείται διατάξεις του εθνικού δικαίου, έστω και συνταγματικής φύσεως, δεν μπορεί να θίγει την αποτελεσματικότητα του δικαίου της Ένωσης στην επικράτεια του εν λόγω κράτους», ακόμη και αν το εθνικό επίπεδο προστασίας είναι υψηλότερο. Και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναφέρεται στον Χάρτη στο πλαίσιο των διαδικασιών παράβασης, ερμηνεύοντας ωστόσο το πεδίο εφαρμογής του με αυστηρό τρόπο: «Οι διατάξεις του Χάρτη απευθύνονται στα κράτη μέλη μόνον όταν αυτά εφαρμόζουν το δίκαιο της Ένωσης. Ως εκ τούτου, διαδικασίες παράβασης που αφορούν τον Χάρτη πρέπει να συνδέονται με τη διάταξη του δικαίου της Ένωσης». Μπορεί το ΕΔΑΔ να μην ερμηνεύει τον Χάρτη, όμως αναφέρεται σε αυτόν και στις αποφάσεις του ΔΕΕ για να στηρίξει τους ισχυρισμούς του. Η προσφυγή από πολίτες ή επιχειρήσεις είναι μια μορφή ιδιωτικής επιβολής του νόμου. Με την πάροδο των ετών, η προσφυγή έχει οδηγήσει στη δημιουργία σημαντικής νομολογίας, η οποία ωστόσο είναι εξαιρετικά περίπλοκη. Άλλα όργανα παρακολούθησης και επιβολής περιλαμβάνουν τον Οργανισμό Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, τον Ευρωπαίο Επόπτη Προστασίας Δεδομένων (και σύντομα το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Προστασίας Δεδομένων), το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των Φύλων και το Ευρωπαϊκό Ίδρυμα για τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και εργασίας. Τέλος, η Eurostat συλλέγει πληροφορίες σχετικά με τις στάσεις και τις αντιλήψεις, μεταξύ άλλων και σε τομείς σχετικούς με τη δημοκρατία, το κράτους δικαίου και τα θεμελιώδη δικαιώματα. Μολονότι η δέσμη εργαλείων για την επιβολή των ΔΚΘ είναι εκτενής, παρουσιάζει σημαντικές ελλείψεις και δεν υπάρχει κανένας μηχανισμός συστηματικής και ολοκληρωμένης παρακολούθησης στο εσωτερικό της ΕΕ. Το Σύμφωνο ΔΚΘ, μαζί με έναν πίνακα αποτελεσμάτων, θα πρέπει να καλύψει τις ελλείψεις και να εξασφαλίσει την ενοποίηση και τη συνέργεια των διαφόρων μέσων. Σύμφωνο για τη δημοκρατία, το κράτος δικαίου και τα θεμελιώδη δικαιώματα (Σύμφωνο ΔΚΘ) Η εισηγήτρια προτείνει ένα Σύμφωνο για τη δημοκρατία, το κράτος δικαίου και τα θεμελιώδη δικαιώματα μεταξύ των πολιτών, των κυβερνήσεων και των θεσμικών οργάνων της ΕΕ. Το DT\1084088.doc 5/5 PE575.321v01-00
Σύμφωνο θα γίνει κτήμα όλων και θα τους καθιστά όλους υπεύθυνους για την εγκαθίδρυση ισχυρής δημοκρατίας, κράτους δικαίου και θεμελιωδών δικαιωμάτων στο εσωτερικό της Ένωσης, αντί να αποτελεί απλώς ένα νομικό μέσο για την επιβολή από πάνω προς τα κάτω. Το Σύμφωνο ΔΚΘ θα αποτελείται από διάφορα στοιχεία, τα οποία πρέπει να αναπτυχθούν στα έγγραφα εργασίας: - ετήσιος πίνακας αποτελεσμάτων ΔΚΘ - ετήσιος πανευρωπαϊκός κοινοβουλευτικός διάλογος ΔΚΘ με βάση τον πίνακα αποτελεσμάτων, εντός των εθνικών κοινοβουλίων, του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου - ΔΚΘ σε εκτιμήσεις επιπτώσεων και διαδικασίες ελέγχου - χρήση του άρθρου 2 και του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων ως νομική βάση για τις διαδικασίες επί παραβάσει Άλλα θέματα που πρέπει να εξεταστούν στα έγγραφα εργασίας: - προσφυγή από πολίτες ως εργαλείο ιδιωτικής επιβολής του νόμου - μέθοδοι και υφιστάμενοι μηχανισμοί για την αξιολόγηση της κατάστασης της δημοκρατίας, του κράτους δικαίου και των θεμελιωδών δικαιωμάτων - η λογική διακυβέρνησης: ποια είναι τα κοινά κριτήρια για μια «υγιή» δημοκρατία Ο μηχανισμός του Συμφώνου ΔΚΘ διαμορφώνεται με βάση το σύμφωνο οικονομικής διακυβέρνησης και περιέχει ένα προληπτικό και διορθωτικό σκέλος στο πλαίσιο ενός ετήσιου «Εξαμήνου ΔΚΘ», περιλαμβάνοντας μια ετήσια κοινοβουλευτική συζήτηση σχετικά με τον πίνακα αποτελεσμάτων και τη διατύπωση συστάσεων. Με τον τρόπο αυτό θα δίνεται μια κλιμακούμενη απάντηση βάσει των στοιχείων που συγκεντρώνονται για τον ετήσιο πίνακα αποτελεσμάτων, ενώ όλες οι χώρες και όλα τα θεσμικά όργανα της ΕΕ θα αξιολογούνται ισότιμα σύμφωνα με διαφανή και αντικειμενικά κριτήρια. Ο μηχανισμός θα στηρίζεται σε υφιστάμενους μηχανισμούς, ιδίως στον μηχανισμό κράτους δικαίου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και διευρύνεται με έναν μηχανισμό υποβολής εκθέσεων (πίνακας αποτελεσμάτων), την υποχρέωση κοινοποίησης και την επιβολή κυρώσεων (διαδικασίες επί παραβάσει ή, ως ύστατη επιλογή, ενεργοποίηση του άρθρου 7). Ο μηχανισμός θα περιλαμβάνει στοιχεία για τα οποία θα είναι απαραίτητη η λήψη πολιτικής απόφασης, στοιχεία που θα απαιτούν τη θέσπιση νομοθεσίας και στοιχεία που θα απαιτούν τροποποίηση της Συνθήκης. Θα πρέπει να αναπτυχθεί ένα σύνολο δεικτών για την υποβολή εκθέσεων ανά χώρα στο πλαίσιο ενός ετήσιου πίνακα αποτελεσμάτων. Οι δείκτες θα πρέπει να ορίζονται βάσει υφιστάμενων και αναγνωρισμένων προτύπων για τα θεμελιώδη δικαιώματα όπως αυτά του Συμβουλίου της Ευρώπης και των οργάνων της, ιδίως της Επιτροπής της Βενετίας, του ΟΗΕ ή του ΟΟΣΑ λαμβάνοντας υπόψη τη συμβολή του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ, της κοινωνίας των πολιτών και των ενώσεων επαγγελματιών, όπως δημοσιογράφοι, δικαστές και δικηγόροι. Το EFRIS (ευρωπαϊκό πληροφοριακό σύστημα για τα θεμελιώδη δικαιώματα), το νέο εργαλείο του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, θα είναι πολύ χρήσιμο για την ανάπτυξη των δεικτών. Οι δείκτες θα πρέπει να καλύπτουν τις αξίες που κατοχυρώνονται στο άρθρο 2 της ΣΕΕ, στον PE575.321v01-00 6/6 DT\1084088.doc
Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων και στα πολιτικά κριτήρια των κριτηρίων της Κοπεγχάγης όπως: ελευθερία του λόγου, ελευθερία του τύπου και πολυφωνία στα μέσα ενημέρωσης, ισότητα και απαγόρευση διακρίσεων, ελευθερία θρησκείας, πεποιθήσεων και συνείδησης, ανεξαρτησία της δικαιοσύνης, πρόσβαση στη δικαιοσύνη, ελευθερία του συνέρχεσθαι, διαχωρισμός εξουσιών, ανάπτυξη της κοινωνίας των πολιτών, διαφάνεια, προστασία της ιδιωτικής ζωής και των δεδομένων. Η μεθοδολογία για τον καθορισμό και την αξιολόγηση των εν λόγω κριτηρίων θα πρέπει να στηρίζεται στα υφιστάμενα μέσα παρακολούθησης που προαναφέρονται. DT\1084088.doc 7/7 PE575.321v01-00