Παναγία, η μητέρα του Θεού ΟΜΑΔΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Ξανθή Αλμπανάκη, Θεολόγος ΣΧΟΛΕΙΟ Πειραματικό Λύκειο Πανεπ ιστημίου Μακεδονίας ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, 1 3/ 7/ 2 0 1 5
1. Συνοπ τική π εριγραφή της ανοιχτής εκπ αιδευτικής π ρακτικής Η εκπαιδευτική πρακτική υλοποιήθηκε στο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Μακεδονίας στην Α Λυκείου στο μάθημα των Θρησκευτικών με άξονα την ενότητα: Παναγία, η μητέρα του Θεού. Οι μαθητές δούλεψαν ομαδοσυνεργατικά σε πολυμεσικά περιβάλλοντα και σε ψηφιακές κοινότητες στις οποίες είχαν τη δυνατότητα να αλληλεπιδρούν εξ αποστάσεως. Κατά τη διάρκεια των δραστηριοτήτων οι μαθητές πρέπει να ανακαλύψουν τη νέα γνώση με τον εκπαιδευτικό να είναι συντονιστής και υποκινητής των διαδικασιών και να επεμβαίνει όταν κριθεί απαραίτητο. Στην πρακτική αξιοποιείται υλικό από το ψηφιακό σχολείο και πολυμεσικές εφαρμογές. Τα ψηφιακά μέσα όμως αναπλαισιώνονται και αναπροσαρμόζονται από τους μαθητές ώστε να παραχθεί πρωτότυπο αυθεντικό υλικό. Το σενάριο εμπλέκει ενεργά τους μαθητές στη μαθησιακή διαδικασία και στην παραγωγή εκπαιδευτικού υλικού και κατόπιν διαχέεται στο διαδίκτυο. Σελίδα 2 από 17
2. π Σχεδιασμός της ανοιχτής εκ αιδευτικής π ρακτικής 2.1 Στοιχεία σχεδιασμού Το σενάριο αναπτύχθηκε με βάση τον εποικοδομισμό και την oλιστική προσέγγιση, ενώ παράλληλα υιοθετήθηκε το μοντέλο της προσωπικής ανάπτυξης. Ακολουθείται επίσης η διερευνητική μέθοδος ώστε οι μαθητές να ανακαλύψουν και να διερευνήσουν μόνοι τους στοιχεία της λατρείας και την αναπόσπαστη σύνδεσή της με τη ζωή του πιστού, αλλά και την αναπλαισίωσή της στην προοπτική του σήμερα (σημασία της γιορτής της Θεοτόκου στην προσωπική και κοινωνική ζωή των μαθητών, νοηματοδότηση του εορτασμού σε στην Ορθόδοξη Εκκλησία). Η υλοποίηση του σεναρίου προϋποθέτει: α) μικρή εξοικείωση με εφαρμογές web2 β) εξοικείωση με την ομαδοσυνεργατική διδασκαλία. Για την πρακτική χρησιμοποιείται η αίθουσα πληροφορικής του σχολείου παράλληλα όμως γίνεται και εξ αποστάσεως επικοινωνία. Οι μαθητές χωρίζονται σε έξι ομάδες των τεσσάρων ατόμων, ενώ υπάρχει εξοικείωση με την ομαδοσυνεργατική διδασκαλία από την αρχή της σχολικής χρονιάς. Ο σχηματισμός των ομάδων έγινε βάσει των προτιμήσεων των μαθητών αφού λήφθηκαν υπόψη όμως και οι ιδιαίτερες δεξιότητες τους, ενώ στην αρχή της σχολικής χρονιάς είχε προηγηθεί έρευνα και βάσει κοινωνιογράμματος. Αρχικά γίνεται η κατανομή αρμοδιοτήτων στα μέλη κάθε ομάδας (χειριστής υπολογιστή, καθοδηγητής βημάτων φύλλου εργασίας, επεξεργαστής υλικού, συντονιστής). Σε σχέση με το μάθημα των Θρησκευτικών οι μαθητές έχουν διδαχθεί ήδη για την εικονογραφία, για τη Μακεδονική και την Κρητική σχολή και τον αγιογραφικό κύκλο σε προηγούμενα μαθήματα, αλλά και σε παλιότερες τάξεις. Σελίδα 3 από 17
2.2 Διδακτικοί στόχοι Στόχοι ως προς το γνωστικό αντικείμενο Κατανόηση των επιμέρους πτυχών της Ορθόδοξης πίστης που αφορούν την Παναγία και ανάδειξη της σημασίας κάθε θεομητορικής εορτής. Γνωριμία με την υμνογραφία της βυζαντινής παράδοσης και εντοπισμός στοιχείων για το πρόσωπο της Παναγίας. Ενίσχυση δεσμών με τη θρησκευτική παράδοση της Ελλάδας και ενίσχυση της προσωπικής σχέσης με το πρόσωπο της Θεοτόκου. Κατανόηση αναγωγικής δύναμης των εικόνων στο πρωτότυπο και των συμβολισμών τους ώστε να επιτευχθεί εμβάθυνση της θεολογίας της εικόνας. Εντοπισμός και καταγραφή των θεοτοκωνυμίων. Αναγνώριση των διαφόρων τύπων τεχνοτροπίας εικονογραφίας (ανατολική και δυτική ). Στόχοι ως προς τη χρήση των νέων τεχνολογιών Εξοικείωση με εφαρμογές εργαλείων web 2 και λογισμικά παρουσίασης, ψηφιακής αφήγησης, podcast, λογισμικό δημιουργίας on line κουίζ, λογισμικό κατασκευής ηλεκτρονικού βιβλίου. Επαφή και εξοικείωση με τη χρήση των μαθησιακών αντικειμένων του φωτόδεντρου. Καλλιέργεια ικανότητας συμμετοχής σε ψηφιακές (on line) κοινότητες μάθησης και προώθηση ανάπτυξης του ψηφιακού αλφαβητισμού (information literacy). Ενεργή ενασχόληση με οπτικοακουστικό υλικό και ανάπτυξη βασικών δεξιοτήτων (κατανόηση και παραγωγή γραπτού και προφορικού λόγου) Καλλιέργεια ικανότητας αναζήτησης και συλλογής πληροφοριών από το διαδίκτυο ύστερα από αξιολόγηση. Σελίδα 4 από 17
Στόχοι ως προς τη μαθησιακή διαδικασία Καλλιέργεια συνεργατικότητας. Καλλιέργεια πολιτισμικής συνείδησης και ενίσχυση αισθήματος ταυτότητας- Αξιοποίηση πολιτισμικού πλούτου και κοινωνικοπολιτισμικού υπόβαθρου των μαθητών. Ενίσχυση αυτοπεποίθησης, ανεξαρτησίας, επιδεξιότητας και εκτέλεσης ενεργειών με ακρίβεια και καλλιέργεια δημιουργικότητας και φαντασίας. Αλληλοσυσχετισμός μαθημάτων (θρησκευτικά γεωγραφία-πληροφορικήμουσική, γλώσσα) και βαθμιαία ενιαιοποίηση σχολικής γνώσης. Καλλιέργεια ικανότητας ρύθμισης της γνώσης (αυτορρύθμιση), ώστε οι μαθητές να διαμορφώσουν προσωπικούς στόχους και τρόπους επίτευξης αυτών Καλλιέργεια ικανότητας αξιολόγησης & ετεροαξιολόγησης. Διασύνδεση των μαθητών, αλλά και των εκπαιδευτικών με άλλα σχολεία μέσω των ψηφιακών κοινοτήτων. 3. π Εφαρμογή της ανοιχτής εκ αιδευτικής π ρακτικής 3.1 Περιβάλλον π λαίσιο Η πρακτική εφαρμόστηκε στο μάθημα των Θρησκευτικών της Α Λυκείου με τίτλο: Παναγία, η μητέρα του Θεού, ενώ γίνεται παράλληλα και αξιοποίηση της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης και επικοινωνίας. Εμπλεκόμενες γνωστικές περιοχές είναι τα Θρησκευτικά, η Πληροφορική, η Μουσική, τα Εικαστικά, η Ιστορία, τα Αγγλικά, η Γεωγραφία και η Νεοελληνική Γλώσσα. Για την υλοποίηση του σεναρίου Σελίδα 5 από 17
χρησιμοποιείται η αίθουσα πληροφορικής του σχολείου. Στους μαθητές διανέμονται τα φύλλα εργασίας ηλεκτρονικά (όλες οι ομάδες έχουν τα ίδια φύλλα εργασίας). 3.2 Τάξη Νηπιαγωγείο A γυμνασίου Α δημοτικού Β γυμνασίου Β δημοτικού Γ γυμνασίου Γ δημοτικού Α λυκείου Χ Δ δημοτικού Β λυκείου Ε δημοτικού Γ λυκείου ΣΤ δημοτικού 3.3 Διάρκεια δραστηριότητας Ώρες διδασκαλίας: 2 ώρες Παράλληλα υπήρξε και ενασχόληση των μαθητών διαδικτυακά μεταξύ των μελών των ομάδων ώστε να ολοκληρωθούν κάποιες δραστηριότητες. 3.4 Αναλυτική π εριγραφή της πραγματοπ οίησης της ανοιχτής εκπ αιδευτικής πρακτικής Περιγραφή σχεδίου διδασκαλίας -Προτεινόμενες Δραστηριότητες Οι μαθητές εργάζονται ομαδοσυνεργατικά σε ομάδες των τεσσάρων ατόμων στο εργαστήριο πληροφορικής. Διαθέτουν επίσης ηχεία και ακουστικά για τις ανάγκες των δραστηριοτήτων (δημιουργία ηχητικών αρχείων). Οι μαθητές είναι εξοικειωμένοι από την αρχή της σχολικής χρονιάς στην εργασία με ομάδες. Η σύνθεση των ομάδων προέκυψε βάσει των προτιμήσεων των μαθητών αφού λήφθηκαν υπόψη όμως και τα αποτελέσματα έρευνας κοινωνιογράμματος που είχε προηγηθεί στην αρχή της Σελίδα 6 από 17
σχολικής χρονιάς. Αρχικά, στο εργαστήριο γίνεται κατανομή αρμοδιοτήτων στα μέλη κάθε ομάδας (χειριστής υπολογιστή, καθοδηγητής βημάτων φύλλου εργασίας, επεξεργαστής υλικού, συντονιστής) και κατόπιν παρουσίαση των βημάτων που θα ακολουθήσουν. Α. 1 η διδακτική ώρα. Πρώτη φάση: Eνασχόληση με το ψηφιακό σχολείο και εφαρμογές web 2. Οι μαθητές καλούνται να αξιοποιήσουν πρότερες γνώσεις και βιώματα που έχουν. Στόχος είναι να εντοπίσουν και να κατανοήσουν στοιχεία για το πρόσωπο της Παναγίας μέσα από ακρόαση ύμνων και επεξεργασία εικόνων και να γνωρίσουν το περιεχόμενο του μηνύματος κάθε θεομητορικής εορτής. Δουλεύουν ομαδοσυνεργατικά και αξιοποιούν υλικό από: α) το ψηφιακό σχολείο (http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8928) εφόσον διαθέτει πλούσιο υλικό β) video σχετικά με τη θεματική γ) εφαρμογή δημιουργίας on line quiz (blubbr), η οποία συνδυάζει τον ήχο και την εικόνα και αξιοποιεί video, τα οποία ο χρήστης μπορεί να εντοπίσει στο διαδίκτυο. Με το εργαλείο αυτό εντάσσεται το παραγόμενο υλικό στη διδασκαλία με ένα πολύ πιο δημιουργικό τρόπο εφόσον ο χρήστης-διδάσκων έχει τη δυνατότητα να ενσωματώνει στο video ερωτήσεις τις οποίες οι μαθητές καλούνται να απαντήσουν. Οι μαθητές ενημερώνονται από την αρχή ότι θα κληθούν στο τέλος του video quiz να απαντήσουν σε ερωτήσεις, ενώ υπάρχει και συγκεκριμένος χρόνος που πρέπει να απαντήσουν. Μ' αυτό τον τρόπο το ενδιαφέρον των μαθητών διατηρείται αμείωτο κατά τη διάρκεια της πετυχαίνοντας ενεργητική ακρόαση και οι μαθητές εστιάζουν στα σημαντικά σημεία. Τα ευρήματα καταγράφονται στο φύλλο εργασίας. Ακολουθεί αναστοχασμός πάνω στις δραστηριότητες, ενώ υιοθετείται το μοντέλο της διαμορφωτικής αξιολόγησης. Αναλυτικότερα οι μαθητές θα μεταβούν στο φωτόδεντρο για να δουν μια συλλογή εικόνων με την Παναγία και να καταγράψουν γιορτές της. Στη συνέχεια θα ακούσουν απολυτίκια των εορτών της Θεοτόκου και θα πρέπει να εντοπίσουν τις απαντήσεις σε Σελίδα 7 από 17
ερωτήματα που ακολουθούν. Τέλος θα λύσουν ένα σχετικό κουίζ από το ψηφιακό σχολείο (http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/5591). Β. 2 η διδακτική ώρα. Δεύτερη φάση: Ενασχόληση με εφαρμογές και παραγωγή εκπ/κού υλικού. Στη 2 η -διδακτική ώρα (2 ο -3 ο φύλλο εργασίας) οι μαθητές θα εντοπίσουν και θα καταγράψουν στο φύλλο εργασίας διαφορές από εικόνες που θα προβληθούν από το ψηφιακό σχολείο σε σχέση με τη Παναγία όπως πρόσωπα, χρώματα, στάσεις, αντικείμενα (Ανατολικής και Δυτικής τεχνοτροπίας). Ακολουθεί παρουσίαση των αποτελεσμάτων στην ολομέλεια, σχολιασμός-ανατροφοδότηση. Στη συνέχεια προτείνονται και άλλες ιστοσελίδες από την εκπαιδευτικό όπου ο μαθητής μπορεί να εντοπίσει πλούσιο υλικό. Οι μαθητές καταγράφουν σε ένα κείμενο word σε μορφή λίστας όσα θεοτοκωνύμια μπορούν να εντοπίσουν. Μέσα από την εφαρμογή thinglink εντοπίζουν έναν διαδραστικό χάρτη της Ελλάδος με τον τίτλο «Παναγίες», που υποδεικνύεται από τη διδάσκουσα. Στο χάρτη έχουν τοποθετηθεί ονόματα της Παναγίας ανάλογα με την περιοχή που εορτάζεται. Η εφαρμογή αυτή είναι ένα διαδικτυακό εργαλείο, δωρεάν, το οποίο επιτρέπει στους χρήστες να συγκεντρώσουν και να οργανώσουν διάφορες πληροφορίες (κείμενο, εικόνες, βίντεο). Το περιβάλλον του λογισμικού δίνει τη δυνατότητα διάχυσης στο διαδίκτυο καθώς και δυνατότητα ανάρτησης σχολίων, λήψη στατιστικών επισκεψιμότητας και δυνατότητα διάδρασης/επιλογή «touch» (όπως συμβαίνει με το «like» σε άλλα κοιωνικά δίκτυα κοινωνικής δικτύωσης). Με αυτό τον τρόπο επιτυγχάνεται η ανατροφοδότηση και η ενίσχυση της αυτοεκτίμησής τους των μαθητών. Παράλληλα από τη διδάσκουσα έχει ηχογραφηθεί και ένα μικρό συνοδευτικό κείμενο στο περιβάλλον του διαδραστικού χάρτη. Ο χάρτης είναι όμως ημιτελής και οι μαθητές θα πρέπει να δουλέψουν ομαδικά και να βρουν σε ποιες περιοχές εορτάζεται η Παναγία και τι ιδιαίτερο Θεοτοκωνύμιο έχει. Μπορούν επίσης να προσθέσουν και πολυμεσικό Σελίδα 8 από 17
υλικό (video ή συλλογή εικόνων). Παράλληλα θα πρέπει να αξιοποιήσουν λογισμικό podcast για να ηχογραφήσουν στοιχεία για την γιορτή της Παναγίας. Στο τέλος θα επιλέξουν μία περιοχή της Ελλάδας ή την περιοχή από την οποία κατάγονται (ή οι γονείς τους και οι παππούδες τους) και θα κάνουν μία παρουσίαση για την Παναγία σχετικά με τις παραδόσεις γύρω από το πρόσωπό της με όποιο λογισμικό θέλουν. Τέλος οι μαθητές θα πρέπει να αξιοποιήσουν την εφαρμογή δημιουργίας κουίζ με την οποία ασχολήθηκαν την προηγούμενη με τα απολυτίκια και να ετοιμάσουν για την επόμενη φορά ένα ανάλογο κουίζ ερωτήσεων πάνω σε ένα ύμνο που θα αναφέρεται στην Παναγία. Το κουίζ και οι απαντήσεις σ αυτό θα αποτελέσουν κι ένα κριτήριο της συνολικής τους αξιολόγησης. Γ. Τρίτη φάση(εξ αποστάσεως): Βιωματική δραστηριότητα ποίησης on-line/ Δραστηριότητα δημιουργικής γραφής. Στο πλαίσια της διδασκαλίας θα πραγματοποιηθεί δραστηριότητα δημιουργικής γραφής ποίησης με τίτλο «Φαντάσου αν»(imagine if ). Οι μαθητές αξιοποιώντας την τεχνολογία θα δουλέψουν συνεργατικά και θα πρέπει να φανταστούν τι θα είχε συμβεί αν η Παναγία είχε αρνηθεί να εκπληρώσει το θέλημα του Θεού. Σκοπός της δραστηριότητας είναι η καλλιέργεια ενσυναίσθησης των μαθητών και η απόκτηση εμβρυακών κατευθύνσεων γραφής ποίησης μέσω διαδικτύου. Αναλυτικότερα, οι μαθητές θα γράψουν ένα ποίημα συνεργατικά μέσω των κοινόχρηστων εγγράφων της google. Η διδάσκουσα έχει προηγουμένως μεταφορτώσει ένα έγγραφο στα κοινόχρηστα έγγραφα της google με οδηγίες και μέσω της επιλογής share δίνει στους μαθητές δικαιώματα συνδημιουργίας του εγγράφου. Το κοινόχρηστο έγγραφο αλλάζει συνεχώς μορφή κάθε φορά που ένας μαθητής της ομάδας συμπληρώνει ένα στίχο ή μία στροφή. Στο τέλος ανακοινώνονται στη τάξη οι διάφορες εκδοχές του ποιήματος και δημιουργείται ένα ηλεκτρονικό οπτικοποιημένο ανθολόγιο με λέξειςκλειδιά. Σελίδα 9 από 17
3.5 Ρόλος του διδάσκοντα Διδακτικός Προπονητικός Ενθαρρυντικός Χ Διαχειριστικός Υποστηρικτικός Χ Μέντωρ Χ Συμβουλευτικός Χ Υποκινητικός Χ Διευκολυντικός Χ Κριτικός Συντονιστικός Χ Επιμελητής περιεχομένου (curator) Χ Ηγετικός Τεχνική υποστήριξη Χ Διαμεσολαβητικός Χ Άλλος ρόλος: Εποπτικός 4. π Πηγές Ψηφιακού Εκ αιδευτικού Περιεχόμενου π ου αξιοποιήθηκαν 1. Συλλογή εικόνων της Παναγίας, http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8928. 2.Ύμνος : Κοντάκιο του Ακάθιστου Ύμνου "Τη Υπερμάχω", http://photodentro.edu.gr/lor/r/8521/6412?locale=el. Αρχείο ήχου με το πιο γνωστό και ιστορικά συνδεδεμένο με την πολιορκία της Κων/πολης Κοντάκιο της Παναγίας που ψάλλεται κατά την Ακολουθία του Ακάθιστου Υμνου. Παράλληλα προβάλλεται σχετική εικόνα και τα λόγια του ύμνου. 3.Κουίζ : Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου, http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/5591. 4.Συλλογή εικόνων: Ο Ευαγγελισμός (εικόνες ανατολικής τεχνοτροπίας), http://photodentro.edu.gr/lor/r/8521/1204?locale=el. 5.Συλλογή εικόνων : Ο Ευαγγελισμός (εικόνες δυτικής τεχνοτροπίας), http://photodentro.edu.gr/aggregator/lo/photodentro-lor-8521-1205/. Σελίδα 10 από 17
5. Στοιχεία τεκμηρίωσης και επέκτασης της ανοιχτής εκπαιδευτικής πρακτικής 5.1 Αποτελέσματα - Αντίκτυπος Το σενάριο εμπλέκει ενεργά τους μαθητές στη μαθησιακή διαδικασία και στην παραγωγή εκπαιδευτικού υλικού μέσω διαδικτυακών εργαλείων. Κατά τη διάρκεια καλλιεργήθηκε η κριτική ικανότητα τους αφού το σενάριο παρέχει ελευθερία για διερεύνηση νέων ιδεών, χωρίς το φόβο της αποτυχίας ή της σκληρής κριτικής. Η καθιερωμένη διδακτική προσέγγιση με το μοντέλο: μετάδοση/πρόσληψη γνώσης αναμορφώθηκε σε μία ενεργό διαδικασία εμπλοκής των μαθητών γεγονός που καθιστά την πρακτική καινοτόμα. Αποτέλεσμα των παραπάνω ήταν η επίτευξη αποτελεσματικότερης μάθησης, καλλιέργεια μεταγνώσης και επίγνωσης των διαδικασιών της μάθησης («μαθαίνω πώς να μαθαίνω»), ενώ παράλληλα καλλιεργήθηκε η δημιουργικότητα και η φαντασία. Πολύ σημαντικός αντίκτυπος υπήρξε η καλλιέργεια πνεύματος συνεργασίας μέσα από την εργασία σε ομάδες σε συνδυασμό με εργαλεία και εφαρμογές web 2. Η διαπροσωπική επικοινωνία που αναπτύχθηκε επίσης (Συμμετρική αλληλεπίδραση: άμεση ανταπόκριση και Ασύμμετρη αλληλεπίδραση: έμμεση ανταπόκριση) συνέβαλε στη αποτελεσματικότητα της μάθησης. Οι μαθητές δούλευαν ομαδικά σε πολυμεσικά περιβάλλοντα όπου είχαν τη δυνατότητα να αλληλεπιδρούν. Μέσω της κατευθυνόμενης ανακάλυψης οι μαθητές Σελίδα 11 από 17
ενθαρρύνονταν να κάνουν διάλογο μεταξύ τους. Δόθηκε επίσης μεγάλη σημασία από την αρχή της πρακτικής στις διαπροσωπικές σχέσεις και τις προσδοκίες, στο παιδαγωγικό κλίμα της σχολικής τάξης και στην οργάνωση αυτής. Κατά τη διάρκεια των δραστηριοτήτων υιοθετήθηκαν από τους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές στάσεις που τους επιτρέπουν να βλέπουν τον κόσμο με διαφορετικούς τρόπους: να τον περιγράφουν, να τον ερμηνεύουν, να τον ελέγχουν, να τον βιώνουν, να τον «μετρούν», να τον εξηγούν, να τον απεικονίζουν να τον αναπαριστούν και μάλιστα με περισσότερους του ενός τρόπους και σε περισσότερες της μιας γλώσσες (εικόνα, ήχος). Ο μαθητής αναδείχθηκε σε κεντρικό ρόλο με τον καθηγητή να επιβλέπει και να επεμβαίνει, όπου χρειάζεται. Ο διδάσκοντας είχε διαμεσολαβητικό ρόλο («φθίνουσα καθοδήγηση») σε υποστηρικτική βάση (μελέτες, απόψεις, εργαλεία), αναγνωστικές οδηγίες για μεθοδική παρατήρηση. Το επικοινωνιακό πλαίσιο μετατράπηκε από δασκαλοκεντρικό σε τοπικές επικοινωνιακές νησίδες και επιχειρήθηκε ενθάρρυνση και ανάθεση ρόλου στους μαθητές με αξιολογικές κρίσεις. Υπήρξε επίσης επίτευξη ασύγχρονης επικοινωνίας μεταξύ μαθητών και εκπαιδευτικού και ουσιαστικά επήλθε κατάργηση χρονικών και τοπικών περιορισμών. Το σχολείο άνοιξε τις πόρτες του και δεν περιορίστηκε στους τοίχους του. Το γεγονός αυτό ενεργοποίησε και άλλους εκπαιδευτικούς του σχολείου σε παρόμοιες εκπαιδευτικές πρακτικές. Τέλος, οι εφαρμογές που επιλέχθηκαν δίνουν τη δυνατότητα διάχυσης του παραγόμενου υλικού στο διαδίκτυο. Επανεξετάζοντας το που, το πώς και το πότε οι άνθρωποι μαθαίνουν, γίνεται αντιληπτό ότι το σχολείο δεν είναι πλέον παρά ένα μόλις τμήμα ενός ευρύτερου οικοσυστήματος μάθησης, που τείνει να υιοθετεί ολοένα και περισσότερο τις Τεχνολογίες της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας. Σελίδα 12 από 17
Σε σχέση με τους αρχικούς στόχους προέκυψε πρόσθετη μαθησιακή αξία από την αξιοποίηση του ψηφιακού εκπαιδευτικού περιεχομένου, εφόσον: α) έγινε αλληλοσυσχετισμός μαθημάτων (θρησκευτικά γεωγραφία-ιστορία-μουσικήγλώσσα) και βαθμιαία ενιαιοποίηση σχολικής γνώσης β) ενισχύθηκε η αυτοπεποίθηση, η ανεξαρτησία, η επιδεξιότητα και η εκτέλεση ενεργειών με ακρίβεια. γ) καλλιεργήθηκε (δια)πολιτισμική συνείδηση και ενισχύθηκε το αίσθημα ταυτότητας παράλληλα με την αξιοποίηση του πολιτισμικού πλούτου και του κοινωνικοπολιτισμικού υπόβαθρου των μαθητών από την αξιοποίηση του ψηφιακού εκπαιδευτικού περιεχομένου (π.χ χάρτες) δ) παρατηρήθηκε αυξημένη ενεργητική συμμετοχή των μαθητών ε) επιτεύχθηκε επίσης ρύθμιση της γνώσης (αυτορρύθμιση), ώστε οι μαθητές να διαμορφώνουν προσωπικούς στόχους και τρόπους επίτευξης αυτών και ικανότητα να αξιολογούν οι ίδιοι την πρακτική. Η αξιολόγηση επίτευξης των στόχων γίνεται και μέσα από τη σταδιακή δημιουργία ενός «e-portfolio» των μαθητών, το οποίο τηρείται και εμπλουτίζεται. Κριτήριο επίσης αποτελεί η συμμετοχή των μαθητών στις διάφορες δραστηριότητες καθώς και η ετεροαξιολόγηση και αυτοαξιολόγηση που γινόταν σε όλη τη διάρκεια των δραστηριοτήτων. Οι ομάδες αξιολογούνται τέλος από τη συνεργασία των μελών τους, τη συμπλήρωση των φύλλων εργασίας και το αποτέλεσμα-παρουσίαση της εργασίας τους. Οι μαθητές πρέπει καθ όλη τη διάρκεια του μαθήματος να έχουν στραμμένη την προσοχή τους είτε στην προβολή εικόνων είτε στην ακρόαση ύμνων ώστε να μπορέσουν να απαντήσουν στις ερωτήσεις. Αφού οι μαθητές ολοκληρώνουν τις δραστηριότητες πρέπει να δείξουν πλέον τι μπορούν να κάνουν με αυτά που έμαθαν, να ανακοινώσουν τα αποτελέσματα στην τάξη, να αξιολογήσουν και να αξιολογηθούν κάτι που αποτελεί μια πολύ ελκυστική εμπειρία για τα παιδιά. Επιτυγχάνεται με αυτό τον τρόπο αποτελεσματικότερη μάθηση, καλλιέργεια μεταγνώσης και επίγνωσης των διαδικασιών της μάθησης. Σελίδα 13 από 17
Τα παραγόμενα τω μαθητών δημοσιεύονται στο ιστολόγιο των θρησκευτικών της διδάσκουσας ή στην ιστοσελίδα του σχολείου. Ακολουθείται τέλος συνολικά το μοντέλο της διαμορφωτικής αξιολόγησης σε όλη τη διάρκεια της πρακτικής. Για τη διεξαγωγή συμπερασμάτων της αποδοτικότητας της πρακτικής διενεργήθηκε επιπλέον έρευνα πεδίου και για την ανάλυση των δεδομένων χρησιμοποιήθηκε η ποσοτική μέθοδος. 5.2 Σχέση με άλλες ανοιχτές εκπ αιδευτικές πρακτικές Ο σχεδιασμός της ανοιχτής εκπαιδευτικής πρακτικής βασίστηκε στην αξιοποίηση ψηφιακού περιεχομένου. Η πρωτοτυπία της πρακτικής έγκειται στο γεγονός ότι τα ψηφιακά μέσα αναπλαισιώνονται κάθε φορά και αναπροσαρμόζονται από τους μαθητές ώστε να παραχθεί πρωτότυπο αυθεντικό υλικό. Αξιοποιήθηκαν λογισμικά και εφαρμογές, ιδιαίτερα αγαπητά στους μαθητές (π.χ εντασσόμενα όμως στη διδασκαλία με ένα πολύ δημιουργικό τρόπο. google earth, google maps) Υιοθετήθηκε επίσης το μοντέλο της αντίστροφης τάξης (flipped classroom), πρακτική που δίνει ένα ακόμη έναυσμα στο μαθητή να συμμετάσχει με τους δικούς του ρυθμούς και ένα ακόμη μέσο για την επίτευξη του μαθησιακού στόχου. Πολλές από τις δραστηριότητες ολοκληρώθηκαν στο σπίτι συνεργατικά εξ αποστάσεως χωρίς όμως να έχουν την έννοια των παραδοσιακών εργασιών και το σχολείο λειτούργησε ως οργανισμός μάθησης και καινοτομίας. Κατά τη διάρκεια των δραστηριοτήτων οι συμμετέχοντες έμπαιναν σε διαφορετικούς ρόλους, ενώ αποστασιοποιούνταν και αξιολογούσαν συμπεριφορές και στάσεις (δραστηριότητα ποίησης). Ουσιαστικά δημιουργούνταν μία «Ζώνη Αποποινικοποίησης» (no Penalty Zone), δοκιμάζοντας οι μαθητές να πάρουν δύσκολες αποφάσεις και να δουν τι θα συμβεί «αν...» ζώντας με τις συνέπειες των αποφάσεών τους. Η ελεύθερη επιλογή και βούλησή άλλωστε, που έχει ο άνθρωπος τον καθιστά ελεύθερο και το Σελίδα 14 από 17
μάθημα των Θρησκευτικών οφείλει να αναδεικνύει αυτά τα στοιχεία μέσα από ποικίλες δράσεις, οι οποίες προβάλλουν την ελευθερία του ανθρώπου και το σεβασμό του άλλου. Μέσω των διάφορων τεχνικών («arfulthinking»-διδασκαλία μέσα από την τέχνη, νέες τεχνολογίες κ.α) έγινε προσπάθεια να καλλιεργηθούν και άλλες δεξιότητες των μαθητών και η διδασκαλία να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις όλων. Η αξιοποίηση πολυμεσικών περιβαλλόντων έδωσε την ευκαιρία στους μαθητές να αλληλεπιδρούν, ενώ η επικοινωνία υλοποιήθηκε σε νέα επικοινωνιακά πλαίσια και σε διαφορετικά περιβάλλοντα. Οι διδακτικές επιλογές τέλος πλαισιώθηκαν με πόρους που απορρέουν από την κοινωνική «τοπογραφία» της τάξη. Δημιουργήθηκαν ακόμη αυθεντικές καταστάσεις κάτι που συνήθως απουσιάζει από τη μαθησιακή διαδικασία, ενώ προωθήθηκε η ατομική ανάπτυξη των μαθητών ακολουθώντας το προσωπικό μοντέλο ανάπτυξης. Προτεινόμενες στρατηγικές διδασκαλίας και τεχνικές διδασκαλίας (artfulthinking κ.α) που αξιοποιήθηκαν προέρχονται από το Πρόγραμμα Σπουδών στα Θρησκευτικά Δημοτικού - Γυμνασίου και τον αντίστοιχο Οδηγό για τον Εκπαιδευτικό (2011, αναθεωρημένη έκδοση 2014) και το Πρόγραμμα Λυκείου για τα θρησκευτικά (2015). 5.3 Αξιοπ οίηση, Γενίκευση, Επεκτασιμότητα Η πρακτική υλοποιείται εύκολα είτε αυτούσια είτε τμηματικά. Μπορεί η εξοικείωση με τις εφαρμογές web 2 και η παραγωγή εκπαιδευτικού υλικού να είναι χρονοβόρα για τον εκπαιδευτικό. Μετά όμως από τα αρχικά στάδια εξοικείωσης με την τεχνολογία τόσο οι μαθητές όσο και οι εκπαιδευτικοί μπορούν να γίνουν περισσότερο δημιουργικοί και αποτελεσματικοί αναβαθμίζοντας τη διαδικασία μάθησης. Υπάρχει δυνατότητα επίσης το υλικό να επαναχρησιμοποιηθεί από άλλους εκπαιδευτικούς εφόσον τα διάφορα λογισμικά που προτείνονται δίνουν τη δυνατότητα στο χρήστη να έχει πρόσβαση, να Σελίδα 15 από 17
τα μετατρέψει, να τα εμπλουτίσει είτε απλά να τα παρουσιάσει, ενώ είναι on line και δωρεάν. Τα λογισμικά που παρουσιάζονται τέλος, δίνουν τη δυνατότητα στον εκπαιδευτικό να δημιουργήσει το δικό του εκπαιδευτικό υλικό κατάλληλα προσαρμοσμένο στις ανάγκες των μαθητών. Αρκετές δουλειές των μαθητών δημοσιεύθηκαν στο διαδίκτυο και παρουσιάστηκαν σε ημερίδες και σεμινάρια εκπαιδευτικών και αποτέλεσαν ενδεικτικές προτάσεις διδασκαλίας (Ενδεικτικά: Εκκλησιαστικό μουσείο με εικόνες της Παναγίας). Επιλεκτικές δραστηριότητες τέλος μπορούν να αξιοποιηθούν και στο Δημοτικό, στη Β και στη Γ Γυμνασίου, στην Α & Β Λυκείου, αλλά και στα μαθήματα της Ιστορίας, των Εικαστικών και της Ερευνητικής Εργασίας στη Α και Β Λυκείου (η Παναγία στη Λογοτεχνία, στα δημοτικά τραγούδια κ.α). Τα παραγόμενα προϊόντα/αρχεία τέλος δημοσιεύονται συνήθως στο ιστολόγιο των θρησκευτικών είτε την ιστοσελίδα του σχολείου και είναι διαθέσιμα σε κάθε ενδιαφερόμενο. 6. Πρόσθετο υλικό π ου αξιοποιήθηκε Βιβλία Αλμπανάκη, Ξ. (2013). Σύγχρονες διδακτικές προσεγγίσεις του μαθήματος των Θρησκευτικών στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση με δημιουργική αξιοποίηση των Νέων Τεχνολογιών, Θεσσαλονίκη: Μπαρμπουνάκης. Κουλουμπαρίτση, Α., & Ματσαγγούρας, Η. (2004). Φάκελος εργασιών του μαθητή (Portfolio): Η αυθεντική αξιολόγηση στη διαθεματική διδασκαλία, στο Π. Αγγελίδης και Γ. Μαυροειδής (επιμ.), Εκπαιδευτικές Καινοτομίες για το Σχολείο του Μέλλοντος. Αθήνα: Τυπωθείτω, 2004. Μητροπούλου, Β., «Το εκπαιδευτικό σενάριο με χρήση των ΤΠΕ στη διδασκαλία των Θρησκευτικών. Στο: Αγωγή αγάπης και ελευθερίας, Τιμητικό αφιέρωμα στον ομότιμο καθηγητή Χ. Βασιλόπουλο, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 2012. Σελίδα 16 από 17
Wooland, B., (1999) Η τέχνη του δράματος στο δημοτικό σχολείο. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Websites Google earth, https://www.google.com/earth/ Google maps, https://www.google.gr/maps/. Λογισμικό Thinglink, https://www.thinglink.com. Λογισμικό vocaroo, http://vocaroo.com/. Λογισμικό δημιουργίας on line κουίζ, https://www.blubbr.tv. Λογισμικό κατασκευής ηλεκτρονικού βιβλίου, http://www.flipsnack.com. Λογισμικό power point, http://microsoft_powerpoint.el.downloadastro.com/. Νέο Πρόγραμμα Σπουδών για τα Θρησκευτικά Λυκείου, 2015. Ανακτήθηκε από: http :// www. iep. edu. gr / images / npsfek /% CE % A 6 EK _% CE %98% CE % A 1% CE %97% CE % A 3% CE %9 A % CE %95% CE % A 5% CE % A 4% CE %99% CE %9 A % CE %91. pdf, στις 24/2/2015. Artfulthinking, http://www.pz.gse.harvard.edu/artful_thinking.php. Flipped Learning, http://www.flippedlearning.org/definition. Σελίδα 17 από 17