Ο Θεσμός της Επαγγελματικής Ασφάλισης Διεθνώς: Προοπτικές και Επιπτώσεις από την Χρηματοπιστωτική Κρίση Νικόλαος Τεσσαρομάτης ALBA Graduate Business School και ΕΔΕΚΤ-ΟΤΕ Ένωση για την Προάσπιση των Κοινωνικών Δικαιωμάτων, Ιανουάριος 2009
Εισαγωγή Στις ερχόμενες δεκαετίες αναμένεται σημαντική αύξηση των κρατικών δαπανών για συντάξεις εξαιτίας της: αύξησης του προσδόκιμου ορίου ζωής υπογεννητικότητας συνταξιοδότησης της γενιάς των baby boomers Για την εξασφάλιση της βιωσιμότητας και της επάρκειας των συνταξιοδοτικών τους συστημάτων, σε πολλές χώρες έγιναν και συνεχίζονται μέχρι σήμερα εκτενείς μεταρρυθμίσεις αύξηση εισφορών αλλαγές στους κανόνες τιμαριθμοποίησης των συντάξεων μικρότερη αναπλήρωση του προ της συνταξιοδότησης μισθού κίνητρα με στόχο την επιμήκυνση του χρόνου εργασίας προ-χρηματοδότηση μελλοντικών ελλειμμάτων κίνητρα για την περαιτέρω ανάπτυξη ή για την δημιουργία επαγγελματικών ταμείων
Τύποι επαγγελματικών ταμείων Παραδοσιακά ταμεία καθορισμένων παροχών (defined benefit) Ταμεία καθορισμένων εισφορών (defined contribution) Υβριδικά ταμεία (hybrid plans) εξαρτημένα ταμεία παροχών (conditional benefit plans) average career pension plans cash balance plans
Βασικοί τύποι επαγγελματικών ταμείων σε επιλεγμένες χώρες του ΟΟΣΑ,, 2006 (% συνολικής περιουσίας σε ταμεία ΚΕ και ΚΠ)
Περιουσία επαγγελματικών ταμείων στις χώρες του ΟΟΣΑ,, 2007 (% ΑΕΠ)
Ποσοστό εργαζομένων που ασφαλίζονται σε επαγγελματικά ταμεία Ολλανδία 90.0% Δανία 73.0% Γερμανία 60.0% Βέλγιο 51.0% Μ. Βρετανία 47.1% ΗΠΑ 44.4% Ιρλανδία 40.1% Καναδάς 39.0% Ιταλία 31.0% Γαλλία 15.0% Αυστρία 13.2% Σουηδία 9.0% Ισπανία 8.0% Φινλανδία 8.0% Πορτογαλία 3.7% Πηγή: Privately managed funded pension provision and their contribution to adequate and sustainable pension, Social Protection Committee, EU, 2008.
Πηγές εισοδημάτων συνταξιούχων - το μέγεθος των τριών πυλώνων Χώρα 1 ος Πυλώνας 2 ος Πυλώνας 3 ος Πυλώνας Γερμανία 85% 5% 10% Γαλλία 79% 6% 15% Ιταλία 74% 1% 25% Ισπανία 92% 4% 4% Ολλανδία 50% 40% 10% Ελβετία 42% 32% 26% Μ. Βρετανία 65% 25% 10% ΗΠΑ 45% 13% 42% Πηγή: Axel Borsch-Supan, Mind the gap: the effectiveness of incentives to boost retirement savings in Europe, 2004.
Περιουσία ιδιωτικών ασφαλιστικών ταμείων και ποσοστό αναπλήρωσης από δημόσιες συντάξεις Πηγή: OECD Global Pension Statistics and OECD estimates.
Τάσεις και προοπτικές επαγγελματικών ταμείων διεθνώς 1. Κίνητρα για την δημιουργία ή ανάπτυξη επαγγελματικών ταμείων την περίοδο 2000-2006 θεσμοθετήθηκαν επαγγελματικά ταμεία σε 15 χώρες προώθηση κλαδικών ταμείων σε Βέλγιο και Γερμανία απλοποίηση και μείωση λειτουργικού κόστους ταμείων καθορισμένων εισφορών σε Ιρλανδία, Μ. Βρετανία και Σουηδία 2. Στροφή από ταμεία καθορισμένων παροχών σε υβριδικά και ταμεία καθορισμένων παροχών Μ. Βρετανία περιορισμός συμμετοχής νέων εργαζομένων σε ταμεία καθορισμένων παροχών ΗΠΑ στροφή σε cash balance plans και ταμεία καθορισμένων εισφορών Ολλανδία στροφή σε average career pension plans
Τάσεις και προοπτικές επαγγελματικών ταμείων διεθνώς 3. Περισσότερη και καλύτερη εποπτεία νέοι λογιστικοί κανόνες που αφορούν την αποτίμηση των υποχρεώσεων (ΙFRS 17/IAS19/FAS87) και την αποτύπωση τους στον ισολογισμό των επιχειρήσεων έχουν μεγεθύνει το κόστος και του κινδύνους για τις εταιρίες χορηγούς κανονιστικά πλαίσια με βάση τους κινδύνους (risk based regulation) ταμεία προστασίας συντάξεων (π.χ. PBGC-ΗΠΑ, PPF-Μ. Βρετανία) 4. Καλύτερη διακυβέρνηση απαραίτητη προϋπόθεση για την δημιουργία αποτελεσματικού ιδιωτικού τομέα συντάξεων υιοθέτηση κανονισμών χρηστής διακυβέρνησης 5. Νέα χρηματο-οικονομικά προϊόντα για την διαχείριση κινδύνων μακροχρόνια κρατικά ομόλογα ομόλογα συνδεδεμένα με τον πληθωρισμό παράγωγα (συμβόλαια ανταλλαγής επιτοκίων και πληθωρισμού) annuities
Χρηματοπιστωτική κρίση: συνέπειες 1. Μείωση περιουσίας Μεγάλη πτώση στην περιουσία των ταμείων Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, μέχρι τον Οκτώβριο του 2008, η συνολική περιουσία των ταμείων του δευτέρου πυλώνα είχε μειωθεί κατά 20%. Υπολογίζω ότι μέχρι το τέλος του έτους οι απώλειες των ταμείων θα ξεπεράσουν το 25%. Παρά την μεγάλη πτώση του 2008, η μέση ετήσια πραγματική απόδοση ταμείων την τελευταία δεκαπενταετία ήταν στην Σουηδία 8,5% και στις ΗΠΑ και την Μ. Βρετανία 6,1% (ΟΟΣΑ, Pension Markets in Focus, Dec. 2008)
Αποδόσεις επαγγελματικών ταμείων στις ΗΠΑ και την Μ. Βρετανία (1982-2008) 2008) Πηγή: Comparing aggregate investment returns in privately managed pension funds, W. Tapia, OECD working paper, Sept. 2008. Οι αποδόσεις του 2008 βασίζονται σε στοιχεία από το Pension Markets in Focus, OECD Dec. 2008 και υπολογισμούς του συγγραφέα
Χρηματοπιστωτική κρίση: συνέπειες 1. Μείωση περιουσίας Οι επιπτώσεις από την μείωση της περιουσίας, εξαρτώνται από τον τύπο του επαγγελματικού ταμείου Ταμεία καθορισμένων εισφορών Επιπτώσεις εξαρτώνται από την κατανομή επενδύσεων (% σε μετοχές) και την ηλικία του ασφαλισμένου Ταμεία καθορισμένων παροχών Κίνδυνος μειωμένων συντάξεων σε περίπτωση πτώχευσης του εργοδότη.
Χρηματοπιστωτική κρίση: συνέπειες 2. Αύξηση υποχρεώσεων Η κρίση είχε σαν συνέπεια την μείωση της περιουσίας και παράλληλα την αύξηση των υποχρεώσεων των ταμείων Την περίοδο 1998-2008 ο λόγος περιουσίας/ υποχρεώσεων επιδεινώθηκε κατά 36,3% (29% επιδείνωση το 2008) Πηγή: 2009 Global Pension Assets Study, Watson Wyatt worldwide
Χρηματοπιστωτική κρίση: συνέπειες 3. Μικρότερη ανοχή στον κίνδυνο Μείωση των επενδύσεων σε μετοχές, αύξηση των ομολόγων, διασπορά επενδυτικού κινδύνου Αναθεώρηση της απόφασης για επενδύσεις σε προϊόντα υψηλού κινδύνου (hedge funds, private equity, structured products, commodities) Λιγότερη χρήση παραγώγων για αντιστάθμιση κινδύνων(μετοχών, επιτοκίων, πληθωρισμού, μακροζωίας) ελαχιστοποίηση κινδύνου αντισυμβαλλομένου (counterparty risk) Ελαστικότερη εφαρμογή κανόνων για την αποτίμηση των υποχρεώσεων και την διατήρηση του λόγου περιουσίας υποχρεώσεων
Επαγγελματικά ταμεία τάσεις και προοπτικές συμπεράσματα Σχεδιασμός νέων τύπων ταμείων που θα: μοιράζουν τους κινδύνους προσαρμόζουν τις παροχές στις επικρατούσες χρηματοοικονομικές συνθήκες εγγυώνται ένα ελάχιστο επίπεδο παροχών Αποτελεσματικότερη εποπτεία, διακυβέρνηση και προστασία Η χρηματοοικονομική κρίση αναδεικνύει την αξία του συστήματος πολλών πυλώνων
ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ
2. Χρηματοπιστωτική κρίση και ελλείμματα των Βρετανικών επαγγελματικών ταμείων (σε δισ δισ. λίρες) Πηγή: Pension Protection Fund, The PPF 7800 index, UK, Dec. 2008