ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΤΩΝ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΩΝ ΜΟΡΦΩΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ENVIRONMENTAL ACTIONS FOR THE PROMOTION OF ALTERNATIVE FORMS OF TOURISM/ ACRONYM: EN-ACT στο πλαίσιο του Προγράμματος Ευρωπαϊκής Εδαφικής Συνεργασίας Ελλάδα - Βουλγαρία 2007-2013 Παραδοτέο 4.1 Έκθεση - πρόταση ανάπτυξης δράσεων εναλλακτικού τουρισμού στην περιοχή,
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 3 2. ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ... 3 3. ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ... 3 3.1 ΝΥΜΦΑΙΟ ΣΤΗ ΦΛΩΡΙΝΑ... 4 3.2 ΕΘΝΙΚΟ ΠΑΡΚΟ ΔΑΣΟΥΣ ΔΑΔΙΑΣ ΛΕΥΚΙΜΜΗΣ ΣΟΥΦΛΙΟΥ ΣΤΟΝ ΕΒΡΟ... 4 3.3 ΛΙΜΝΗ ΚΕΡΚΙΝΗ... 5 3.4 ΟΡΕΙΝΗ ΚΟΡΙΝΘΙΑ... 6 4. ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΣΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ... 7 4.1 ΙΣΛΑΝΔΙΑ... 7 4.2 ΕΒΡΙΔΕΣ - ΔΥΤΙΚΑ ΝΗΣΙΑ ΣΚΩΤΙΑΣ... 7 4.3 ΠΑΡΚΟ ABRUZZO ΙΤΑΛΙΑΣ... 8 5. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ... 9 2
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι εναλλακτικές μορφές τουρισμού αποτελούν τουριστική προσέγγιση, η οποία διαφοροποιείται από το μοντέλο του μαζικού τουρισμού, τόσο ως προς τους λόγους επίσκεψης σε έναν προορισμό όσο και ως προς τη συνολική συμπεριφορά και τη βιωματική εμπειρία των επισκεπτών. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται η χρήση των εναλλακτικών μορφών τουρισμού ως βασικού άξονα της τοπικής. τουριστικής ανάπτυξης. Σημαντικά παραδείγματα καλών πρακτικών ανάπτυξης εναλλακτικού τουρισμού από την Ελλάδα και το εξωτερικό παρουσιάζονται στα ακόλουθα κεφάλαια. 2. ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Η χρήση της έννοιας του Εναλλακτικού Τουρισμού ποικίλλει κάποιες φορές αντιστοιχεί στον «αειφόρο τουρισμό», τον «ήπιο τουρισμό», τον «οικοτουρισμό», τον «υπεύθυνο τουρισμό» ή τον «τουρισμό με βαθιά γνώση και κατανόηση». Επικεφαλής τουριστικών πρακτορείων ορίζουν τον εναλλακτικό τουρισμό ως οποιονδήποτε ειδικό τύπο τουρισμού που προσελκύει χαμηλά νούμερα τουριστών. Η γενικότερη προσέγγιση αντιστοιχεί στον τουρισμό, ο οποίος δεν εκμεταλλεύεται με αρνητικό τρόπο τον τοπικό πληθυσμό, τον φυσικό πλούτο, τον πολιτισμό και την οικονομία της χώρας προορισμού. O εναλλακτικός τουρισμός αποτελεί ένα ευρύ πεδίο θεματικού τουρισμού. Στα θεματικά του πεδία αναφέρονται, ενδεικτικά, ο αγροτουρισμός (φυσιολατρικός, ήπιος, αλιευτικός), ο οικοτουρισμός (θαλάσσιος, υδροβιοτοπικός), ο θρησκευτικός, ο πολιτιστικός, ο ορειβατικός, ο αθλητικός, ο ιαματικός, κ.ά. Ενδεικτικά ορίζονται ο οικοτουρισμός, ο αγροτουρισμός και ο ορεινός-ορειβατικός τουρισμός. Ως οικοτουρισμός ορίζεται ο περιβαλλοντικά υπεύθυνος τουρισμός με επίσκεψη σε φυσικές περιοχές, με στόχο την απόλαυση και εκτίμηση της φύσης και των πολιτισμικών στοιχείων του παρόντος και του παρελθόντος και ο οποίος προάγει τη διατήρηση της φύσης, έχει χαμηλή επίδραση επισκεπτών και παρέχει χρήσιμη ενεργή κοινωνικο-οικονομική ανάμιξη του ντόπιου πληθυσμού. Αγροτουρισμός ονομάζεται η εναλλακτική εκείνη η μορφή τουρισμού, η οποία αναπτύσσεται σε μη τουριστικά κορεσμένες αγροτικές περιοχές και συνδέεται με κοινωνικές, περιβαλλοντικές και πολιτισμικές αξίες, οι οποίες επιτρέπουν τόσο στους «οικοδεσπότες» όσο και στους «φιλοξενούμενους» των περιοχών αυτών να υφίστανται αλληλεπιδράσεις και να μοιράζονται εμπειρίες. Στον ορεινό τουρισμό υπάγεται ο τουρισμός ορεινών αθλημάτων (απλή ορειβασία, τεχνητή ορειβασία, αναρριχήσεις), ο τουρισμός της ορεινής ποδηλασίας και ο τουρισμός ορεινών κατασκηνώσεων. Ο ορειβατικός τουρισμός είναι υπάλληλη έννοια του ορεινού τουρισμού και περιλαμβάνει μόνο την ορειβασία και τις αναρριχήσεις. 3. ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Στην παρούσα ενότητα περιγράφονται παραδείγματα καλών πρακτικών στον ελλαδικό χώρο, σε σχέση με την αξιοποίηση του περιβαλλοντικού και πολιτιστικού πλούτου για την ανάπτυξη 3
εναλλακτικών μορφών τουρισμού, οι οποίες ενισχύουν την τοπική κοινωνία και οικονομία, παράλληλα με την προστασία του τοπίου. 3.1 ΝΥΜΦΑΙΟ ΣΤΗ ΦΛΩΡΙΝΑ Η κοινότητα Νυμφαίου αποτελεί ένα από τα χαρακτηριστικότερα παραδείγματα καλών πρακτικών στη χώρα μας. Γύρω στο 1950 εντοπίζεται η μεγάλη ερήμωση του Νυμφαίου, με χαρακτηριστικό πληθυσμό 35 μόλις κατοίκων το 1994, συγκριτικά με τους 3.000 παλαιότερων ετών. Από το 1995, με πρωτοβουλία μεμονωμένων ανθρώπων, οι οποίοι διατηρούσαν ένα όραμα για τον τόπο υλοποιείται σειρά δράσεων ανάπλασης στην περιοχή. Με απαρχή το όραμα αναβίωσης, αξιοποιήθηκε κάθε πρόσφορο μέσο για επίτευξη χρηματοδοτήσεων τόσο από Εθνικούς και Κοινοτικούς πόρους όσο και από την ιδιωτική πρωτοβουλία, με μεγάλους δωρητές να διαθέτουν σημαντικότατα κονδύλια σε έργα ανάπλασης του χωριού. Η αξιέπαινη προσπάθεια συνέβαλε σε μία συνολική και πολυεπίπεδη ανάπλαση, η οποία περιελάμβανε αποκατάσταση και ανάπλαση ιστορικών χώρων και μνημείων, μονοπατιών, καλντεριμιών, παραδοσιακών σπιτιών τα οποία είχαν εγκαταλειφτεί. Παράλληλα, ξεκίνησε η δράση της περιβαλλοντικής οργάνωσης Αρκτούρος και διαμορφώθηκε το καταφύγιο της αρκούδας. Ως αποτέλεσμα, νέες θέσεις εργασίας δημιουργήθηκαν και ενώ, έως τότε, οι κάτοικοι εγκατέλειπαν το χωριό, οι νέοι ξεκίνησαν να εγκαθίσταται. Παράλληλα δραστήριοι επιχειρηματίες, με καταγωγή από το χωριό, αξιοποιώντας Κοινοτικές Πρωτοβουλίες, όπως. το LEADER, δημιουργούν ξενώνες υψηλών προδιαγραφών και υπηρεσιών, εστιατόρια, παραδοσιακά καφενεία, ιππικό όμιλο, ενώ ιδρύεται και ένας γυναικείος συνεταιρισμός, ο οποίος δημιουργεί, συσκευάζει και πουλάει τοπικά προϊόντα της περιοχής. Το αρχοντικό βλαχοχώρι, Νυμφαίο, στις πλαγιές του όρους Βίτσι, αναγεννήθηκε μετά από πολλά χρόνια και προσφέρει πλέον ιδιαίτερες τουριστικές υποδομές σε ένα πανέμορφο φυσικό και αρχιτεκτονικό τοπίο πλούσιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Αποτελεί πλέον χαρακτηρισμένο παραδοσιακό οικισμό και επιβραβεύεται σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ως ένα από τα δέκα ομορφότερα χωριά της Ευρώπης, ενώ στον παγκόσμιο διαγωνισμό της U.N.E.S.C.O. διεκδίκησε το Διεθνές Βραβείο Μελίνα Μερκούρη για την άριστη διαχείριση πολιτιστικού αποθέματος και φυσικού περιβάλλοντος., καταξιώνοντας το πλέον και πανευρωπαϊκά. Η συναρπαστική φύση που περιβάλλει την περιοχή, σε συνδυασμό με τις ιδιαίτερες τουριστικές υποδομές, την εξαίσια αρχιτεκτονική και το λαμπρό παρελθόν του, καθιστούν το Νυμφαίο ένα ιδιαίτερο τόπο επίσκεψης και έναν από τους πιο αξιόλογους προορισμούς εναλλακτικού τουρισμού στην Ελλάδα. 3.2 ΕΘΝΙΚΟ ΠΑΡΚΟ ΔΑΣΟΥΣ ΔΑΔΙΑΣ ΛΕΥΚΙΜΜΗΣ ΣΟΥΦΛΙΟΥ ΣΤΟΝ ΕΒΡΟ Μία αξιόλογη περίπτωση οικοτουρισμού είναι το Εθνικό Πάρκο Δάσους Δαδιάς Λευκίμμης Σουφλίου. Η κινητοποίηση για την προστασία και διατήρηση της συγκεκριμένης περιοχής πραγματοποιήθηκε με τη στήριξη της Διεθνούς Ένωσης για την Προστασία της Φύσης (International Union for Conservation of Nature - IUCN) και της Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης «Παγκόσμιο ταμείο για τη φύση» (World Wide Fund- WWF). Η ένταξη της περιοχής στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο Βιογενετικών Αποθεμάτων (European network of biogenetic reserves) ενέτεινε την αναγκαιότητα ολοκληρωμένης και ορθότερης διαχείρισης της περιοχής, με 4
αποτέλεσμα τη συμμετοχή της σε σειρά διαχειριστικών προγραμμάτων, τα οποία πραγματοποιήθηκαν με συγχρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η συγκεκριμένη περιοχή υποστηρίχθηκε από τις συγχρηματοδοτήσεις ποικίλων προγραμμάτων, όπως το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ», το συγχρηματοδοτούμενο πρόγραμμα LIFE και τα διασυνοριακά προγράμματα συνεργασίας INTERREG. Μέσω αυτών των προγραμμάτων κατασκευάστηκαν, διαμορφώθηκαν και ενισχύθηκαν ήπιες υποδομές στην περιοχή του πάρκου, όπως χώροι ταΐσματος των απειλούμενων αρπακτικών, παρατηρητήρια για τους επισκέπτες, κέντρο ενημέρωσης και πληροφόρησης επισκεπτών, παραδοσιακά γεφύρια και μονοπάτια. Με την υποστήριξη των Ε.Π. «ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ» και INTERREG INTERREG ΙΙΙΑ/PHARE CBC ΕΛΛΑΔΑ - ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ, ο φορέας διαχείρισης της περιοχής επανδρώθηκε με επιστημονικό δυναμικό, όπως συνοδούς επισκεπτών και περιβαλλοντολόγους και δασολόγους, αντίστοιχα. Το προαναφερθέν πρόγραμμα INTERREG στο οποίο συμμετέχει ο φορέας διαχείρισης υποστηρίζει τη δημιουργία και την πιλοτική λειτουργία ενός κέντρου τεκμηρίωσης του φυσικού περιβάλλοντος της διασυνοριακής περιοχής της Ανατολικής Ροδόπης. Η παρουσία και λειτουργία του Πάρκου αποτέλεσε και ακόμα και σήμερα αποτελεί σημαντικό πόλο προσέλκυσης τουρισμού, συγκεκριμένα τουρισμού φύσης, οικοτουρισμού και επιστημονικού τουρισμού. Ωστόσο, γεγονότα που σχετίζονται με την έλλειψη πόρων και τις μετατάξεις λόγω του Προγράμματος Καλλικράτη, δυσχεραίνουν τη λειτουργία και αποτελεσματικότητα του Φορέα Διαχείρισης. 3.3 ΛΙΜΝΗ ΚΕΡΚΙΝΗ Η λίμνη Κερκίνη αποτελεί ένα ιδιαίτερο παράδειγμα ανάπτυξης εναλλακτικών μορφών τουρισμού. Η ιδιαιτερότητά της έγκειται στο γεγονός ότι το πολύτιμο οικοσύστημα που φιλοξενείται στην περιοχή προέρχεται από την ανθρώπινη παρέμβαση δημιουργίας φράγματος για την κάλυψη των γεωργικών αναγκών άρδευσης της περιοχής. Η τεχνητή λίμνη προστατεύεται από τη Σύμβαση Ramsar και το Δίκτυο NATURA 2000 και αποτελεί υγροβιότοπο διεθνούς σημασίας, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον τη σπάνιο ορνιθοπανίδα. Αξιοποιήθηκαν ποικίλα προγράμματα για την ανάπτυξη της περιοχής, όπως το LEADER, μέσω του οποίου δημιουργήθηκε το κέντρο προώθησης οικοτουρισμού, με σκοπό το συντονισμό όλων των προσπαθειών από δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς για την ολοκληρωμένη προώθηση του τουρισμού στη λίμνη Κερκίνη. Το πρόγραμμα ΕΠΠΕΡ υποστήριξε την ανάπτυξη της περιοχής μέσω σειράς δράσεων, όπως η προμήθεια φωτογραφικού εξοπλισμού, ηλεκτρονικού εξοπλισμού και λογισμικού και κατάλληλων οχημάτων. Επίσης, μέσα από κοινοτικές πρωτοβουλίες INTERREG, πραγματοποιήθηκε προβολή της περιοχής και της σημασίας της για την Ελλάδα και το εξωτερικό. Παράλληλα, διαμορφώθηκαν ήπιες υποδομές, οι οποίες προσφέρουν ένα συνολικό πακέτο υπηρεσιών υποδοχής τουριστών. Ενδεικτικά αναφέρεται η δημιουργία σημείων για ξεκούραση και παρατήρηση, υπηρεσίες ξενάγησης γύρω από τη λίμνη, ξύλινα περάσματα, μονοπάτια και σήμανση αυτών. Παράλληλα, προγράμματα όπως το LIFE+ έχουν αξιοποιηθεί καταλλήλως από φορείς της περιοχής για τη διασφάλισης της απειλούμενης ορνιθοπανίδας. 5
Η προστασία και αειφορική ανάπτυξη της περιοχής υποστηρίζεται από σύνολο Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων, με κύριες την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρία και Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF - Ελλάς). Στην περιοχή παρέχονται σειρά δραστηριοτήτων εναλλακτικού τουρισμού, όπως ιππασία, περιήγηση με οχήματα 4χ4, πεζοπορία, ποδηλασία και περιήγηση στη λίμνη με κανό ή «πλάβες», τις παραδοσιακές βάρκες της λίμνης. Επιπροσθέτως, η ιδιωτική πρωτοβουλία συμβάλλει στην προσέλκυση όλο και περισσότερων επισκεπτών και στην καθιέρωση της περιοχής ως εναλλακτικό προορισμό, με τη δημιουργία παραδοσιακών ξενώνων και εστιατορίων. 3.4 ΟΡΕΙΝΗ ΚΟΡΙΝΘΙΑ Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα διαμόρφωσης περιοχής ως εναλλακτικό προορισμό αποτελεί η περιοχή της ορεινής Κορινθίας. Παρόλο που η έως τώρα κινητοποίηση στηρίζεται κυρίως σε ιδιωτικές πρωτοβουλίες, η αναφορά της συγκεκριμένης πρακτικής είναι αξιόλογη, καθώς πραγματοποιούνται ενέργειες προσέλκυσης και εθνικών και κοινοτικών κονδυλίων. Η περιοχή της Ορεινής Κορινθίας διαθέτει πλήθος ορειβατικών και πεζοπορικών διαδρομών, καθώς και ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες οδικές διαδρομές σε ασφάλτινο και χωμάτινο οδόστρωμα, γι αυτό και οι ορεινές περιηγητικές εξορμήσεις με 4 τροχούς είναι ιδιαίτερα δημοφιλείς στην περιοχή. Πλήθος δράσεων εναλλακτικού τουρισμού προσφέρονται στην περιοχή, ενδεικτικά αναφέρονται η ιππασία, ποδηλασία βουνού, σκοποβολή, τοξοβολία, αιωροπτερισμός, διαδρομές στις λίμνες και εξερεύνηση σπηλαίων. Το Κέντρο Ελεύθερης Ιππασίας και το Αθλητικό - Χιονοδρομικό Κέντρο Ζήρειας συμβάλλουν στη διοργάνωση εκδηλώσεων, όπως Ιππική συναντήσεις Ελεύθερης Ιππασίας, οι οποίες αποτελούν πόλο έλξης επισκεπτών. Παράλληλα, η προσέλκυση ιδιωτικών κεφαλαίων οδήγησε στη δημιουργία παραδοσιακού τύπου χώρων διαμονής και φιλοξενίας, οι οποίοι σε συνδυασμό με το μοναδικό φυσικό τοπίο, μέρος του οποίου προστατεύεται υπό το καθεστώς NATURA 2000, διαμορφώνουν έναν μοναδικό προορισμό. Μία από τις σημαντικότερες επενδυτικές προτάσεις, στις οποίες χωρικά εντάσσεται και η ορεινή Κορινθία, υποστηρίζεται από δίκτυο Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων, όπως η η περιβαλλοντική οργάνωση «Ερύμανθος», το Δίκτυο Περιβαλλοντικών Οργανώσεων «Απία Φύση» και η Κοινότητα Νέων Εθελοντών. Στόχος του είναι η καλλιέργεια της περιβαλλοντικής συνείδησης, η προβολή και ανάδειξη της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς και ο συντονισμός της δράσης δήμων, πολιτιστικών φορέων και ΜΚΟ για την υλοποίηση καινοτόμων οικοτουριστικών αναπτυξιακών πρωτοβουλιών. Σε αυτό το πλαίσιο, η εν λόγω πρόταση αφορά στην υλοποίηση επενδυτικού αναπτυξιακού προγράμματος θεματικών πάρκων και «οικοχωριών», με τίτλο «Ηράκλειοι Τόποι, με στόχο τη συγκέντρωση του απαραίτητου κοινωνικού κεφαλαίου για την εκκίνηση του στρατηγικού σχεδίου και τη δημιουργία πρόσφορου επιχειρηματικού περιβάλλοντος για την ανάπτυξη του πολιτιστικού και ιστορικού τουρισμού στην περιοχή. Παράλληλα, δράσεις περιλαμβάνουν τη διαδημοτική συνεργασία των δήμων της περιοχής για την «ολοκληρωμένη αξιοποίηση του Ορεινού Όγκου της Ζήρειας και τη δημιουργία βασικών και συμπληρωτικών υποδομών τουριστικής ανάπτυξης, µε απόλυτο σεβασμό στο φυσικό τοπίο και το περιβάλλον της περιοχής». 6
Τέλος, σημαντικές πρωτοβουλίες αφορούν και την πιστοποίηση τοπικών προϊόντων, καθώς στην περιοχή παράγονται όσπρια. Τα «Φασόλια - Βανίλιες Φενεού» είναι πλέον προστατευόμενα ως προϊόντα ΠΟΠ ΠΓΕ, έπειτα από οργανωμένη πρωτοβουλία του Γεωργικού Πιστωτικού Συνεταιρισμού Γκούρας. 4. ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΣΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ 4.1 ΙΣΛΑΝΔΙΑ Η Ισλανδία αποτελεί έναν από τους πιο βιώσιμους οικοτουριστικούς προορισμούς της Ευρώπης. Αποτελεί ένα ιδιαίτερο παράδειγμα προορισμού, καθώς η αειφορική προσέγγιση εφαρμόζεται στο σύνολο της τουριστικής βιομηχανίας της χώρας. Εξαιτίας της πρόσβασής της σε εναλλακτικές πηγές υδροηλεκτρικής και γεωθερμικής ενέργειας, η Ισλανδία είναι η πιο καθαρή καταναλώτρια ενέργειας στον κόσμο, με το 75% της συνολικής κατανάλωσης ενέργειας να προέρχεται από αυτές τις φυσικές πηγές. Η χώρα διακηρύσσει ότι η φύση είναι, στην πραγματικότητα, το εμπορικό σήμα της, και ως εκ τούτου, πρέπει να «αφιερωμένη στη διατήρηση αυτού του φυσικού πλούτου μέσω της υπεύθυνης διατήρησης». Ένα σύνολο περιβαλλοντικών δράσεων, με άξονα και τον αειφορικό τουρισμό, έφεραν την Ισλανδία στην κορυφή του Περιβαλλοντικού Δείκτη Απόδοσης το 2010. Συγκεκριμένα, η Ισλανδία αξιολογήθηκε ως παγκοσμίως πρώτη στον έλεγχο της ρύπανσης και των αερίων του θερμοκηπίου, τη διαχείριση φυσικών πόρων και την αναδάσωση. Το Συμβούλιο Τουρισμού της χώρας διοργανώνει κάθε χρόνο Περιβαλλοντικά Βραβεία με τα οποία τιμά ξενοδοχεία, ξενώνες, αξιοθέατα, εκδρομές, τουριστικές πρωτοβουλίες και συλλόγους, γεγονός το οποίο υποδηλώνει μια ισχυρή δέσμευση για τη περιβαλλοντική συνείδηση και την αειφορία του περιβάλλοντος σε ολόκληρη την τουριστική βιομηχανία της Ισλανδίας. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι νικητές των βραβείων για την οικολογική τους συνείδηση και πρακτική έχουν χαρακτηριστεί το Blue Lagoon, ένα από τα πιο διάσημα αξιοθέατα της Ισλανδίας, καθώς αποτελεί ένα φυσικό γεωθερμικό spa,οι Ισλανδικοί Οδηγοί Βουνών, μία οργάνωση η οποία προσφέρει πλήθος εκδρομών στο βουνό, με δραστηριότητες όπως αναρρίχηση, ιππασία, ποδηλασία, πεζοπορία και διάφοροι ξενώνες. Συγκεκριμένα, «πράσινοι ξενώνες» στο Ρέικιαβικ και ξενοδοχεία μέλη του δικτύου «Οικοτουριστικές Ισλανδικές Διακοπές» επικεντρώνονται στην ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων της λειτουργίας τους στο περιβάλλον και προσφέρουν περιβαλλοντική εκπαίδευση στους τουρίστες και οδηγίες για τη μείωση του οικολογικού τους αποτυπώματος. Η παρούσα Στρατηγική Τουρισμού της χώρας δεσμεύεται να διασφαλίσει ότι οποιεσδήποτε πιέσεις, σχετικές με τον τουρισμό, που προκαλούνται στο περιβάλλον «θα κατανέμονται ομοιόμορφα σε ολόκληρη την χώρα και τους κατοίκους της και θα παραμένουν εντός των ορίων ανοχής που ορίζεται μέσω έρευνας». Αυτό αποδεικνύει την ευαισθητοποίηση των φορέων στη φέρουσα ικανότητα της κάθε περιοχής και διασφαλίζει ότι ο τουρισμός ενισχύει, αντί να καταστρέφει, το φυσικό πλούτο. 4.2 ΕΒΡΙΔΕΣ - ΔΥΤΙΚΑ ΝΗΣΙΑ ΣΚΩΤΙΑΣ 7
Οι Εβρίδες (Hebrides), στις οποίες συμπεριλαμβάνεται η πλειοψηφία των δυτικών νήσων της Σκωτίας, αποτελούν έναν αξιόλογο προορισμό εναλλακτικού τουρισμού. Τα συγκεκριμένα νησιά επιδοτούνται από το Συμβούλιο Δυτικών Νήσων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (European Union Western Isles Council) Πρωταρχικός κλάδος απασχόλησης των κατοίκων είναι η παραγωγή ρεύματος μέσω ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και ο οικοτουρισμός. Προσφέρονται περιηγήσεις και εκδρομές στην άγρια φύση, κρουαζιέρες στα νησιά, καταδυτικές εκδρομές και σκάφη προς ενοικίαση για καταδύσεις και παρατήρηση πουλιών με εξειδικευμένους οδηγούς. Ο οργανισμός Wild Green Travel προσφέρει ένα σύνολο οικοτουριστικών δραστηριοτήτων, προβάλλοντας επίσης τα τοπικά προϊόντα. Ως αποτέλεσμα, πέραν των περιηγήσεων στην άγρια φύση προσφέρει πολυήμερες περιοδείες και ξενάγηση σε γνωστά σκωτσέζικα αποστακτήρια ουίσκι (Lagavulin, Bowmore, Bruichladdich, Kilchoman) και μπύρας (Islay). Οικογενειακές επιχειρήσεις, με την αξιοποίηση επιχορηγήσεων, διοργανώνουν θαλάσσιες εκδρομές, με δραστηριότητες κωπηλασίας, κατασκήνωσης και ξενάγησης. Ο οργανισμός Wilderness Scotland, βραβευμένος με σειρά διακρίσεων στην πράσινη επιχειρηματικότητα του τουρισμού, υποστηρίζει σημαντικά τη διατήρηση του φυσικού πλούτου και συμβάλλει στην ανάπτυξη των δραστηριοτήτων εναλλακτικού τουρισμού. Η πολιτική λειτουργίας του επιδεικνύει δέσμευση στο σεβασμό και την προστασία του περιβάλλοντος, ενώ μέσω των δράσεών του αντισταθμίζει το ανθρακικό του αποτύπωμα κάθε χρόνο κατά 100%, το οποίο προσφέρεται στον ανεξάρτητο ΜΚΟ Climate Care. Οι δράσεις του επίσης περιλαμβάνουν περιηγήσεις, ιστιοπλοΐα, ορεινή ποδηλασία και πεζοπορία, με βασικό άξονα τον αειφορικό τουρισμό. Παράλληλα, στην περιοχή των νήσων Εβρίδων αξιοποιούνται προγράμματα όπως το LEADER, με στόχο την αναβίωση των κοινοτήτων και ειδικά θεματικά αντικείμενα, την προστασία της σκωτσέζικης γαεαλικής γλώσσας και κληρονομιάς, τη διαφοροποίηση του τοπικού εισοδήματος και την αειφορική διατήρηση του περιβάλλοντος. Το ανέγγιχτο ειδυλλιακό τοπίο σε συνδυασμό με την τοπική δραστηριοποίηση των οργανώσεων και φορέων συμβάλλουν στη διαμόρφωση ενός μοναδικού οικοτουριστικού προορισμού στη θαλάσσια περιοχή της Σκωτίας. 4.3 ΠΑΡΚΟ ABRUZZO ΙΤΑΛΙΑΣ Το Εθνικό Πάρκο του Abruzzo αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά επιτεύγματα της σύγχρονης Ιταλίας. Περιλαμβάνει μία προστατευόμενη περιοχή 150.000 στρεμμάτων, με έναν μοναδικό ασφαλτοστρωμένο δρόμο και αποτελεί πόλο έλξης εναλλακτικού τουρισμού, καθώς υποδέχεται δύο εκατομμύρια επισκέπτες το χρόνο. Αποτελεί ένα από τα πιο επιτυχή και βιώσιμα παραδείγματα ολοκληρωμένης διαχείρισης φυσικών περιοχών και προσέλκυσης εναλλακτικού τουρισμού στην Ευρώπη. Η ολοκληρωμένη δραστηριότητα του Φορέα Διαχείρισης του Πάρκου αναγνωρίζεται και τιμάται με τη διάκριση «Ευρωπαϊκό Δίπλωμα Προστατευόμενων Περιοχών», ένα διεθνές βραβείο το οποίο χορηγείται σε φυσικές και ημι-φυσικές περιοχές και τοπία εξαιρετικής ευρωπαϊκής σημασίας για τη διατήρηση της βιολογικής και γεωλογικής ποικιλομορφίας του τοπίου και τη διαχείρισή τους με υποδειγματικό τρόπο. 8
Ο φορέας διαχείρισης του Πάρκου διοργανώνει προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης για όλες τις βαθμίδες γνωστικού αντικειμένου, τα οποία υλοποιούνται από εξειδικευμένη ομάδα εκπαιδευτικών και ξεναγών, με στόχο την πληροφόρηση των επισκεπτών για τις ιδιαιτερότητες του πάρκου. Η περιοχή διαθέτει πολυάριθμους χωματόδρομους οι οποίοι προσφέρονται για ποδηλασία, επτά κέντρα επισκεπτών στα οποία προσφέρονται χάρτες και πληροφορίες για τις περίπου 150 διαδρομές ποικίλων αποστάσεων και δυσκολίας και ξενάγηση στους χώρους της άγριας ζωής, όπου φιλοξενούνται ζώα σε ημι-άγρια κατάσταση. Το πάρκο χρησιμοποιεί σύγχρονα μέσα και εργαλεία για την ανάπτυξη του τουρισμού με βιώσιμες μεθόδους. Χαρακτηριστικό είναι το Ευρωπαϊκό Κεφάλαιο για τον Αειφορικό Τουρισμό στις Προστατευόμενες Περιοχές (The European Charter for Sustainable Tourism in Protected Areas - ECST). Βασικό στοιχείο αυτού του διαχειριστικού εργαλείου είναι η συνεργασία με όλους τους ενδιαφερόμενους εμπλεκόμενους φορείς για την ανάπτυξη κοινής στρατηγικής και σχεδίου δράσης, με βάση την ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης της περιοχής. Η αξιοποίηση κοινοτικών πρωτοβουλιών, όπως το INTERREG, συμβάλει σημαντικά στη λειτουργία και προβολή του πάρκου, με πιο πρόσφατες δράσεις, τη χρήση υφιστάμενης γεωγραφικής πληροφορίας και την αποτύπωση παραμέτρων κοινωνικο-οικονομικών, φυσικών περιβαλλοντικών και πολιτιστικών, με στόχο τη διαμόρφωση ολοκληρωμένων εργαλείων διαχείρισης. Επιπρόσθετα, νέες επενδυτικές πρωτοβουλίες σχεδιάζονται στην περιοχή του Abruzzo. Το νέο έργο προώθησης του οικοτουρισμού ονομάζεται "Slow Park" και πρόκειται να συγχρηματοδοτηθεί από το ΕΤΠΑ. Αφορά στην προώθηση οικοτουριστικών δράσεων για τη διαμόρφωση φυσικών μονοπατιών και διαδρομών για άτομα με μειωμένη κινητικότητα. 5. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Ως γενικό συμπέρασμα από τις μελετώμενες περιπτώσεις καλών πρακτικών τόσο στην Ελλάδα όσο και το εξωτερικό, είναι εμφανές ότι, σε πολλές περιπτώσεις οι προορισμοί διαμορφώθηκαν με πρωτοβουλία κάποιων ανθρώπων, οι οποίοι είχαν την έμπνευση και διατηρούσαν το όραμα για την ανάπλασή τους. Σε άλλες περιπτώσεις, οι φορείς οι οποίοι υποστήριξαν σημαντικά τη διαμόρφωση των προορισμών ήταν οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις και η πολυδιάστατη δράση τους. Η αξιοποίηση κοινοτικών πρωτοβουλιών και επιχειρησιακών προγραμμάτων προς όφελος της περιοχής, είτε αυτό αφορούσε, σε πρώτο στάδιο, την προστασία και διατήρηση της περιοχής είτε, σε δεύτερο στάδιο, τη διαμόρφωση ήπιων υποδομών για την προσέλκυση εναλλακτικού τουρισμού, συνέβαλε σημαντικά και συνεχίζει να συμβάλει στη βιωσιμότητα και την προβολή αυτών των προορισμών. Ο ρόλος των μη κυβερνητικών, μη κερδοσκοπικών φορέων στην περιοχή μελέτης είναι εξαιρετικά σημαντικός. ΟΙ συγκεκριμένοι φορείς οφείλουν να λάβουν πρωτοβουλίες για τη δημιουργία ενός πλαισίου σχεδιασμού για τη διαμόρφωση της περιοχής με τη συμμετοχή και συνεργασία τοπικών φορέων, περιβαλλοντικών και πολιτιστικών, επιχειρηματιών και κατοίκων. Μέσα από το ρόλο των ΜΚΟ, αναδεικνύεται και η σημασία της συμμετοχικότητας των πολιτών και τοπικών εμπλεκόμενων φορέων, καθώς, με αυτόν τον τρόπο, διαμορφώνεται υπευθυνότητα και δέσμευση αυτών απέναντι στις αναπτυξιακές προοπτικές και δράσεις της περιοχής τους. 9