Άντον Πάννεκουκ ηµόσια ιδιοκτησία και Κοινοκτηµοσύνη Πηγή:http://sites.google.com/site/syrizaorizontia/in-thenews/ademosieutastaellenikaarthratouantonpanekouk ( ηµοσιεύτηκε στο περιοδικό Western Socialist, τον Νοέµβριο του 1947) Όλοι παραδέχονται ότι στόχος του σοσιαλισµού είναι να πάρει τα µέσα παραγωγής από τα χέρια της καπιταλιστικής τάξης και να τα παραδώσει στους εργαζόµενους. Μιλώντας γι αυτόν τον στόχο, χρησιµοποιούνται α- διακρίτως σα να ήταν ταυτόσηµες - οι εκφράσεις «δηµόσια ιδιοκτησία» και «κοινοκτηµοσύνη» των µέσων παραγωγής. Κι όµως, υπάρχει σαφής και θεµελιώδης διαφορά µεταξύ των δύο εκφράσεων. ηµόσια ιδιοκτησία είναι το δικαίωµα ιδιοκτησίας, δηλαδή το δικαίωµα διάθεσης, που ασκείται από ένα δηµόσιο σώµα το οποίο εκπροσωπεί την κοινωνία, δηλαδή από µια κυβέρνηση, από την κρατική εξουσία ή από κάποιο άλλο πολιτικό σώµα. Τα πρόσωπα που αποτελούν αυτό το σώµα, οι υπουργοί, οι πολιτικοί, οι αξιωµατούχοι, οι διοικητές, οι διαχειριστές, είναι οι άµεσοι κύριοι των µέσων παραγωγής αυτοί διευθύνουν και ρυθµίζουν την παραγωγική διαδικασία και διοικούν τους εργαζόµενους. Από την άλλη πλευρά, η κοινοκτηµοσύνη είναι το δικαίωµα διάθεσης που α- σκείται από τους ίδιους τους εργαζόµενους η ίδια η εργατική τάξη µε την ευρύτερη δυνατή σηµασία του όρου, δηλαδή του συνόλου όσων συµ- µετέχουν στην καθαρά παραγωγική εργασία, συµπεριλαµβανοµένων των εργατών, των υπαλλήλων, των αγροτών και των επιστηµόνων-, οι εργαζό- µενοι είναι οι άµεσοι κύριοι των µέσων παραγωγής, διαχειρίζονται, διευ- 1
θύνουν και ρυθµίζουν οι ίδιοι την παραγωγική διαδικασία, η οποία είναι στην πραγµατικότητα η κοινή τους εργασία. Στο καθεστώς της δηµόσιας ιδιοκτησίας, οι εργαζόµενοι δεν είναι κύριοι της εργασίας τους µπορεί να έχουν καλύτερη µεταχείριση και υψηλότερους µισθούς, σε σχέση µε τους εργαζόµενους σε καθεστώς ιδιωτικής ιδιοκτησίας, αλλά εξακολουθούν να βρίσκονται σε καθεστώς εκµετάλλευσης. Εκµετάλλευση δεν είναι µόνον το γεγονός ότι οι εργαζόµενοι δεν εισπράττουν ολόκληρο το προϊόν της εργασίας τους σε κάθε περίπτωση, ένα ση- µαντικό µέρος του προϊόντος πρέπει πάντοτε να δαπανάται στον παραγωγικό µηχανισµό (συντήρηση και αντικατάσταση) και σε µη παραγωγικές αλλά απαραίτητες για την κοινωνία δραστηριότητες. Η εκµετάλλευση συνίσταται στο γεγονός ότι κάποιοι άλλοι, που αποτελούν µιαν άλλη κοινωνική τάξη, έχουν το δικαίωµα της διάθεσης και της διανοµής του προϊόντος αυτοί αποφασίζουν ποιο µέρος του προϊόντος θα διατεθεί για µισθούς, ποιο µέρος θα κρατήσουν για τον εαυτό τους και ποιο για άλλους σκοπούς. Στο καθεστώς της δηµόσιας ιδιοκτησίας, αυτό αποτελεί µέρος της ρύθµισης της παραγωγικής διαδικασίας και επιτελείται από την γραφειοκρατία. Έτσι, στη Ρωσία, η γραφειοκρατία, ως άρχουσα τάξη, είναι ο κύριος της παραγωγής και του προϊόντος, και εκµεταλλεύεται τους Ρώσους εργαζόµενους. Στις δυτικές χώρες, γνωρίζουµε µόνον τη δηµόσια ιδιοκτησία του καπιταλιστικού κράτους (σε ορισµένους τοµείς). Παραθέτουµε εδώ τον διάσηµο Άγγλο «σοσιαλιστή» συγγραφέα, τον G.D.H. Cole, σύµφωνα µε τον οποίο ο σοσιαλισµός ταυτίζεται µε την δηµόσια ιδιοκτησία. Γράφει: «Το σώµα των µετόχων µιας µεγάλης σύγχρονης επιχείρησης είναι ικανότερο να διοικήσει µια βιοµηχανία απ ό,τι το σύνολο των εργαζοµένων Στον σοσιαλισµό, ακριβώς όπως γίνεται και στον καπιταλισµό στην ανώτερη βαθµίδα της ανάπτυξής του, θα είναι απαραίτητο να ανατεθεί η διοίκηση της βιοµηχανικής επιχείρησης σε µισθωτούς εµπειρογνώµονες, που θα έχουν επιλεγεί για τις εξειδικευµένες γνώσεις τους και την ικανότητά 2
τους σε σχέση µε ορισµένους τοµείς του έργου» (σελ. 674). «εν υπάρχει κανείς λόγος να υποθέτουµε ότι η κοινωνικοποίηση οποιασδήποτε βιοµηχανίας θα σήµαινε κάποια δραµατική αλλαγή στο ανώτατο διοικητικό προσωπικό» (σελ. 676, στο «An outline of Modern Knowledge», εκδ. Dr. W. ROSE, 1931). Με άλλα λόγια: η δοµή της παραγωγικής εργασίας παραµένει όπως ακριβώς ήταν στο καθεστώς του καπιταλισµού οι εργαζόµενοι παραµένουν υποταγµένοι σ αυτούς που τους διοικούν. Είναι σαφές ότι ούτε που περνάει από το µυαλό του «σοσιαλιστή» συγγραφέα ότι οι εργαζόµενοι, ως προσωπικό παραγωγής, µπορεί να είναι απολύτως ικανοί να διοικήσουν τις βιοµηχανίες στις οποίες εργάζονται. Μερικές φορές, ο έλεγχος των εργαζοµένων αποτελεί διεκδίκηση σαν ένα µέσο διόρθωσης της υπό κρατική διαχείριση παραγωγής. Όµως, το γεγονός ότι οι εργαζόµενοι διεκδικούν από κάποιον ιεραρχικά ανώτερο το δικαίω- µα να συµµετέχουν στον έλεγχο και τη διεύθυνση της δικιάς τους παραγωγής, αποτελεί ένδειξη της υποταγής των ανίσχυρων υποκειµένων της εκµετάλλευσης. Σου παρέχουν, λοιπόν, τη δυνατότητα να συµµετέχεις στον έ- λεγχο κάποιου που διαχειρίζεται και διευθύνει τη δική σου δουλειά µα όταν πρόκειται για τη δική σου δουλειά, δεν ζητάς να συµµετέχεις στον έλεγχο της διαχείρισής της, θέλεις να την διαχειρίζεσαι και να τη διευθύνεις εσύ ο ίδιος. Η παραγωγική εργασία, η κοινωνική παραγωγή, είναι ακραιφνώς υπόθεση των εργαζοµένων είναι το περιεχόµενο της ζωής τους, η καθαυτό δραστηριότητά τους. Οι εργαζόµενοι θα µπορούσαν από µόνοι τους να την διαχειριστούν και να την διευθύνουν, αν δεν τους εµπόδιζαν η αστυνοµία ή η κρατική εξουσία. Έχουν στα χέρια τους τα εργαλεία, τις µηχανές, τα χρησιµοποιούν και τα διαχειρίζονται. εν έχουν α- νάγκη γι αυτό ούτε από αφεντικά που να τους διοικούν ούτε από λογιστές που να ελέγχουν τα αφεντικά. Η δηµόσια ιδιοκτησία είναι το πρόγραµµα των «φίλων» των εργαζοµένων, 3
που θα ήθελαν να αντικαταστήσουν την σκληρή εκµετάλλευση του καπιταλισµού της ιδιωτικής οικονοµίας µε µια µαλακότερη µοντέρνα εκµετάλλευση. Η κοινοκτηµοσύνη είναι το πρόγραµµα της ίδιας της εργατικής τάξης, που αγωνίζεται αυτόνοµα για την απελευθέρωσή της. Και βέβαια, εδώ δεν µιλάµε για µια σοσιαλιστική ή κοµµουνιστική κοινωνία σε προχωρηµένο στάδιο ανάπτυξης, όταν η παραγωγή θα είναι οργανωµένη µε τέτοιο τρόπο που δεν θα υπάρχει κανένα πρόβληµα πια, όταν ο καθένας θα παίρνει από την αφθονία των προϊόντων όσα θέλει ανάλογα µε τις ανάγκες του, και η όλη έννοια της ιδιοκτησίας θα έχει εξαφανιστεί. Μιλάµε για την περίοδο που η εργατική τάξη θα έχει κατακτήσει την πολιτική και κοινωνική εξουσία, και θα βρίσκεται αντιµέτωπη µε το καθήκον να οργανώσει την παραγωγή και την διανοµή κάτω από εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες. Η ταξική πάλη των εργαζοµένων σήµερα αλλά και στο προσεχές µέλλον θα καθορίζεται αποφασιστικά από τις απόψεις τους για τους άµεσους στόχους που πρέπει να επιτευχθούν εκείνη την χρονική στιγµή αν θα πρόκειται, δηλαδή, για δηµόσια ιδιοκτησία ή για κοινοκτηµοσύνη των µέσων παραγωγής. Αν, τώρα, η εργατική τάξη, απορρίπτει τη δηµόσια ιδιοκτησία, µαζί µε την υποτέλεια και την εκµετάλλευση που συνεπάγεται, και διεκδικεί την κοινοκτηµοσύνη, µαζί µε την ελευθερία και τον αυτοκαθορισµό που συνεπάγεται, αυτό µπορεί να το πραγµατοποιήσει µόνον εφόσον πληροί κάποιες προϋποθέσεις και εφόσον αναλαµβάνει κάποιες υποχρεώσεις. Η κοινοκτηµοσύνη των εργαζοµένων προϋποθέτει, πρώτ απ όλα, ότι το σύνολο όλων των εργαζοµένων είναι κύριοι όλων των µέσων παραγωγής και τα χρησιµοποιούν στο πλαίσιο ενός καλά σχεδιασµένου συστήµατος της συνολικής παραγωγής της κοινωνίας. Ύστερα, προϋποθέτει, ότι σε όλα τα συνεργεία των εργοστασίων, σε όλα τα εργοστάσια και σε όλες τις επιχειρήσεις, οι εργαζόµενοι που αποτελούν το προσωπικό της κάθε µονάδας ρυθµίζουν την συλλογική τους εργασία σαν ένα κοµµάτι του συνόλου. Κατά συνέπεια, οφείλουν να δηµιουργήσουν τα όργανα µέσω των οποίων θα 4
διευθύνουν ως εργαζόµενοι και το καθαυτό δικό τους έργο και την συνολική παραγωγή της κοινωνίας. Οι θεσµοί του Κράτους και της κυβέρνησης δεν µπορούν να εξυπηρετήσουν αυτό τον σκοπό, διότι είναι στην ουσία τους όργανα κυριαρχίας και συγκεντρώνουν τα κοινά, τις δηµόσιες υποθέσεις, στα χέρια µιας µικρής οµάδας εξουσιαστών. Στον Σοσιαλισµό, όµως, οι δηµόσιες υποθέσεις και η κοινωνική παραγωγή ταυτίζονται άρα αφορούν όλους όσους συµµετέχουν σ αυτήν, το προσωπικό κάθε µονάδας µιας επιχείρησης, τον κάθε εργαζόµενο αποτελούν ζητήµατα που πρέπει να συζητούνται και πάνω στα οποία πρέπει να λαµβάνονται αποφάσεις, κάθε στιγµή, από τους ίδιους τους εργαζόµενους. Τα όργανά τους πρέπει να αποτελούνται από α- ντιπροσώπους που αποστέλλονται σαν κοµιστές των αποφάσεών τους, και οι οποίοι πρέπει διαρκώς να επιστρέφουν στη βάση τους και να αναφέρουν τα αποτελέσµατα στα οποία κατέληξαν οι συνελεύσεις των αντιπροσώπων στις οποίες συµµετείχαν. Μέσω αυτών των αντιπροσώπων, οι οποίοι είναι ανακλητοί και µπορούν να αντικατασταθούν κάθε στιγµή, εδραιώνεται η διασύνδεση µεταξύ µικρότερων και ευρύτερων οµάδων εργαζοµένων και εξασφαλίζεται η οργάνωση της συνολικής παραγωγής. Τέτοιου είδους σώµατα αντιπροσώπων, για τα οποία καθιερώθηκε η ονο- µασία εργατικά συµβούλια, σχηµατίζουν αυτό που θα µπορούσε κανείς να παραδεχτεί σαν κατάλληλη πολιτική οργάνωση για µια εργατική τάξη που αυτόνοµα απελευθερώνεται από την εκµετάλλευση. εν είναι δυνατόν να δηµιουργηθούν εργαστηριακά, µέσα σε γραφεία ή βιβλιοθήκες πρέπει να πάρουν τη µορφή τους, να προκύψουν, από την πρακτική δραστηριότητα των ίδιων των εργαζοµένων, όταν θα παρουσιαστεί η ανάγκη γι αυτά. Αυτοί οι αντιπρόσωποι δεν είναι βουλευτές, δεν είναι κυβερνήτες, δεν είναι αρχηγοί, αλλά µεσολαβητές, επιδέξιοι αγγελιοφόροι, που αποτελούν τον σύνδεσµο µεταξύ των οµάδων προσωπικού των διαφόρων επιχειρήσεων και οι οποίοι από τις πολλές και διάφορες µεµονωµένες απόψεις συνθέτουν µια κοινή απόφαση. Η κοινοκτηµοσύνη απαιτεί κοινή διοίκηση της 5
εργασίας καθώς και κοινή παραγωγική δραστηριότητα µπορεί να πάρει σάρκα και οστά µόνον εάν όλοι οι εργαζόµενοι συµµετέχουν στην αυτοδιαχείριση αυτού που είναι η βάση και το περιεχόµενο της κοινωνικής ζωής, και εάν προχωρήσουν στη δηµιουργία των οργάνων που θα ενοποιούν τις διάφορες µεµονωµένες βουλήσεις τους σε µια κοινή δράση. εδοµένου ότι αυτά τα εργατικά συµβούλια πρόκειται αδιαµφισβήτητα να παίξουν πολύ σηµαντικό ρόλο στη µελλοντική οργάνωση της πάλης και των στόχων των εργαζοµένων, αξίζει να τους δοθεί η δέουσα προσοχή και να µελετηθούν σε βάθος από όλους όσους υποστηρίζουν την ασυµβίβαστη πάλη για την απελευθέρωση της εργατικής τάξης. Μετάφραση: Γ. Παπαπαναγιώτου 6