Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Τμήμα Επικοινωνίας & Μ.Μ.Ε Εργαστήριο Νέων Τεχνολογιών Παρουσίαση Βιβλίου: Intelligent User Interfaces: Adaptation and Personalization Systems and Technologies Constantinos Mourlas & Panagiotis Germanakos (Eds) Κώστας Μουρλάς Επίκ. Καθηγητής
Intelligent User Interfaces: Adaptation and Personalization Systems and Technologies Το βιβλίο αυτό αναφέρεται σε τεχνικές σχεδιασμού και ανάπτυξης νέων περιβαλλόντων επικοινωνίας μεταξύ του χρήστη και του υπολογιστή οι οποίες έχουν ως βασικό τους σκοπό την παροχή ευχρηστίας, και τη βελτίωση της λειτουργικότητας υπηρεσιών ανάκτησης πληροφοριών και αναζήτησης που παρέχονται από ένα υπερμέσο και το διαδίκτυο. Βελτίωση Ευχρηστίας μέσω Τεχνικών Προσαρμογής και Εξατομίκευσης Περιεχομένου
Τεχνικές προσαρμογής και εξατομίκευσης περιεχομένου Η προσαρμογή και η εξατομίκευση του περιεχομένου βασίζεται πάντα σε μοντέλα αναπαράστασης του χρήστη που περιλαμβάνουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του όπως ενδιαφέροντα, δεξιότητες, δημογραφικά στοιχεία, γνωστικές παράμετροι κλπ.
Εισαγωγή Διαφορετικοί χρήστες διαφορετικές ανάγκες Gamer Photographer Professor Stock Broker Musician
Συμβατικό υπερμεσικό σύστημα: ίδιο στατικό περιεχόμενο, ίδια δομή πλοήγησης σε όλους τους χρήστες, ακόμα και αν έχουν διαφορετική γνώση ή εμπειρία σχετικά με ένα γνωστικό αντικείμενο. Προβλήματα Προβλήματα ευχρηστίας, ειδικά όταν υπάρχουν ετερόκλητα ενδιαφέροντα και ανάγκες, Οι χρήστες πλοηγούμενοι συνήθως αποκλίνουν από τον στόχο τους και χάνονται στην υπερπληροφορία του Διαδικτύου, Οι χρήστες έρχονται πολλές φορές αντιμέτωποι με τη δόμηση ενός ιστοχώρου η οποία πολλές φορές αντανακλά την προσωπική άποψη και την αισθητική του δημιουργού. Πρόταση: Προσαρμοστικότητα και Εξατομίκευση Η Προσαρμοστικότητα και Εξατομίκευση αντιμετωπίζουν τις δυσκολίες που σχετίζονται με την πλοήγηση και την απόδοση ομοειδούς περιεχομένου, που παρέχεται από τέτοιου είδους συστήματα, και να εφαρμόζουν μεθόδους και τεχνικές που να ικανοποιούν τα ετερογενή ενδιαφέροντα και ανάγκες των χρηστών, βελτιστοποιώντας και προσαρμόζοντας τις διαδικασίες αλληλεπίδρασης στις μοναδικές τους προτιμήσεις.
H έρευνα που παρουσιάζεται στο βιβλίο αυτό στηρίζεται στην πεποίθηση ότι αξιοποιώντας την πρωτόγνωρη δυναμική του Διαδικτύου, σε σχέση με τα παραδοσιακά ΜΜΕ, στον τομέα αυτό της προσαρμογής και της εξατομίκευσης, θα μπορεί ένα μελλοντικό διαδίκτυο να παρέχει τις επιθυμητές για τον χρήστη πληροφορίες, προσαρμοσμένες πάντα στις δικές του ανάγκες και ιδιαιτερότητες.
Σκοπός λοιπόν όλων των προσπαθειών που περιγράφονται στα κεφάλαια του βιβλίου είναι η εξάλειψη των δυσχερειών που η μαζική προσέγγιση θέτει σήμερα στα ψηφιακά μέσα σε τομείς όπως η εκπαίδευση, η ενημέρωση, η αναζήτηση αλλά και η επεξεργασία της πληροφορίας εν γένει, καθώς η ενσωμάτωση «ευφυών» προσαρμοζόμενων χαρακτηριστικών στις διαδικτυακές κυρίως εφαρμογές είναι σε θέση να προσφέρει ένα προσανατολισμένο στις ανάγκες του κάθε χρήστη περιεχόμενο.
Το κλειδί στον παραπάνω ορισμό είναι η φράση «μοναδικός χρήστης». Είναι δεδομένο πως κάθε άτομο φέρει τα δικά του ιδιαίτερα δημογραφικά και ψυχογραφικά χαρακτηριστικά, καθώς και ενδιαφέροντα και προτιμήσεις, το σύνολο των οποίων δεν μπορούν παρά να επηρεάζουν τη σχέση του με την επικοινωνία σε όλα τα επίπεδα (από διαπροσωπική έως μαζική).
Προσαρμοστικότητα και Εξατομίκευση Βασικά Ερωτήματα o Τι είδους περιεχόμενο θα παρουσιαστεί στον κάθε χρήστη; o Πως θα παρουσιαστεί το περιεχόμενο στον κάθε χρήστη; Πως θα εξασφαλιστεί η το απόρρητο των προσωπικών δεδομένων; o Πως θα δημιουργηθεί ένα καθολικό schema εξατομίκευσης; o Υπάρχει πλήρης αντίληψη των πραγματικών προτιμήσεων και ιδιαίτερων χαρακτηριστικών των χρηστών από τους σχεδιαστές και προγραμματιστές των υπερμεσικών εφαρμογών έτσι ώστε να τους παρέχουν ένα πραγματικά βελτιστοποιημένο αποτέλεσμα εξατομίκευσης; Που γίνεται προσαρμογή; Πεδία εφαρμογής Στη γνώση των χρηστών Στους στόχους των χρηστών Στην εμπειρία των χρηστών Στην εμπειρία των χρηστών με τους υπολογιστές Στις προτιμήσεις των χρηστών Στα ενδιαφέροντα των χρηστών Στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των χρηστών Σύμφωνα με το περιβάλλον χρήσης των χρηστών Εκπαιδευτικά Υπερμέσα Υπερμεσικά Πληροφοριακά Συστήματα Συστήματα Εξόρυξης Δεδομένων Υπερμέσα Οργανισμών Συστήματα διαχείρισης εξατομικευμένων όψεων στον πληροφοριακό χώρο
Προφίλ χρήστη Τεχνικές και μέθοδοι για την συλλογή των χαρακτηριστικών των χρηστών, και της προσαρμογής του υπερμεσικού περιεχομένου βάσει αυτών των χαρακτηριστικών. Το προφίλ μπορεί να δημιουργείται στατικά ή δυναμικά. Ένα συμβατικό προφίλ χρηστών Αλλά Πιο είδος προφίλ θεωρείται ολοκληρωμένο; Ποιοι είναι εκείνοι οι παράμετροι που θεωρούνται βασικοί για να συμπεριληφθούν σε ένα πιο περιεκτικό / βελτιστοποιημένο προφίλ χρήστη; Παραδοσιακά χαρακτηριστικά χρηστών: Γνώση, στόχοι, εμπειρία, προτιμήσεις, απαιτήσεις, ανάγκες, δημογραφικά χαρακτηριστικά, ηλικία, κοινωνικό-οικονομική κατάσταση, επάγγελμα, κτλ. Χαρακτηριστικά δικτύου / συσκευής: Δια-συνδεσιμότητα, εύρος ζώνης, μέγεθος οθόνης, τρόπος εισαγωγής δεδομένων και επιφάνεια αλληλεπίδρασης, αποθηκευτικός χώρος, δυνατότητες επεξεργαστή, δυνατότητες μπαταρίας, κτλ.
Η αρχιτεκτονική ενός προσαρμοζόμενου περιβάλλοντος επικοινωνίας μέσω διαδικτύου καθιστά εφικτή την εξατομίκευση του «μηνύματος» βάσει κάθε μοναδικού χρήστη- ένα πολύ σημαντικό βήμα μπροστά σε σχέση με μια γενική κατηγοριοποίηση πολλών κοινών/ κοινωνικών ομάδων όπως ίσως θα προέκυπτε στη βάση θεωριών «audience reception» από τον χώρο της επικοινωνίας.
Η εγγενής άλλωστε διαφορά βρίσκεται στο γεγονός ότι πλέον δεν εξετάζεται το πώς κάθε κοινό αντιλαμβάνεται το μήνυμα, όσο το πώς κάθε άτομο θα λάβει το μήνυμα που τον ενδιαφέρει, και ει δυνατόν σε μια σύμφυτη με τα χαρακτηριστικά του χρήστη μορφή. Μέσω λοιπόν της προσαρμογής είναι δυνατόν να αναφερθεί κανείς στην λήψη εξατομικευμένων μηνυμάτων.
Στα κεφάλαια του βιβλίου αναλύεται η έννοια της προσαρμογής στις απτές μορφές που κατά κύριο λόγο λαμβάνει: την προσαρμοζόμενη επιλογή περιεχομένου, την προσαρμοζόμενη παρουσίαση και την προσαρμοζόμενη υποστήριξη πλοήγησης. Η προσαρμοζόμενη επιλογή περιεχομένου αναφέρεται στην άντληση από μια οποιαδήποτε δεξαμενή πληροφοριακού υλικού των στοιχείων εκείνων που αφορούν περισσότερο κάθε χρήστη, βάσει των χαρακτηριστικών που ενδιαφέρουν σε κάθε περίσταση.
Η προσαρμοζόμενη παρουσίαση υλικού σχετίζεται άμεσα με το επιλεχθέν υλικό, και έχει να κάνει περισσότερο με τον τρόπο απεικόνισης της πληροφορίας, συναρτήσει των προτιμήσεων κάθε μοναδικού χρήστη. Η προσαρμοζόμενη πλοήγηση, τέλος, συνήθως πραγματώνεται με: άμεση ή όχι καθοδήγηση, προσαρμοζόμενη ταξινόμηση συνδέσμων, προσαρμοζόμενη απόκρυψη συνδέσμων, προσαρμοζόμενη αφαίρεση συνδέσμων, προσαρμοζόμενη απενεργοποίηση συνδέσμων, προσαρμοζόμενη επισημείωση συνδέσμων, προσαρμογή του χάρτη πλοήγησης και εμφάνιση ή όχι εργαλείων πλοήγησης.
Συνεπώς, ένα προσαρμοζόμενο σύστημα προϋποθέτει: α) την ανάπτυξη ενός μοντέλου του χρήστη που αναπαριστά τη γνώση, τους στόχους και/ ή τα ιδιαίτερα προσωπικά χαρακτηριστικά όπως προτιμήσεις, ενδιαφέροντα και καθήκοντα του χρήστη και β) εξατομίκευση του γενικού στατικού πληροφοριακού υλικού σε επικεντρωμένο πάνω στο χρήστη εξατομικευμένο υλικό.
Για παράδειγμα, εφ όσον ένα έξυπνο σύστημα «γνωρίζει» πως ο χρήστης είναι αδαής επί της χρήσης Η/Υ, ενεργοποιεί την υποστήριξη πλοήγησης, απλοποιεί ή απενεργοποιεί τους υπερ-συνδέσμους που μπορεί να αποβούν αποπροσανατολιστικοί, καθοδηγεί άμεσα το χρήστη, μειώνει τον υπερβολικό ενδεχομένως όγκο πληροφορίας κ.ο.κ.
Αντίστοιχα, έχοντας δηλώσει ο χρήστης τα ενδιαφέροντα του, είναι εφικτό να φτάσει σε αυτόν το υλικό εκείνο που σχετίζεται περισσότερο στους σκοπούς ή τις προτιμήσεις του, και μάλιστα σε εξατομικευμένο βαθμό (ποσότητα), ή ακόμη και συνδυαστικά με άλλες παραμέτρους. Βέβαια, η κατασκευή του προφίλ του χρήστη αλλά και η προστασία των προσωπικών δεδομένων του όπως σχολιάζεται στο περιεχόμενο του βιβλίου, αποτελεί μείζον ερευνητικό αντικείμενο και συνιστά μεγάλη πρόκληση, καθώς η ενσωμάτωση σε αυτό των χαρακτηριστικών που κρίνονται σημαίνοντα σε κάθε πληροφοριακή διαδικτυακή αλληλεπίδραση είναι ένα πολύπλευρο και διεπιστημονικό ερώτημα.
Κατασκευή Προφίλ Χρήστη (α) Με ερωτηματολόγια ή συνεντεύξεις όπου ο χρήστης καλείται να απαντήσει σε ερωτήματα τα οποία αφορούν στα χαρακτηριστικά που εξετάζονται- από απλές ερωτήσεις περί δημογραφικών έως ψυχομετρικά εργαλεία για στοιχεία της προσωπικότητας του, των γνωστικών του προτιμήσεων/ χαρακτηριστικών, της συναισθηματικής του κατάστασης κ.ο.κ και (β) Με αυτοματοποιημένη (από το «έξυπνο» σύστημα) καταγραφή παρατηρήσιμων συμπεριφορών του χρήστη στο Διαδίκτυο όπου το προφίλ του χρήστη χτίζεται ενόσω ο ίδιος κινείται στον κυβερνοχώρο. Συνήθως εξετάζονται η πλοήγηση σε συγκεκριμένα θέματα καθώς και ο αριθμός «χτυπημάτων» (hits) σε συγκεκριμένο υλικό.
Παραδείγματα Προσαρμογής και Εξατομίκευσης Περιεχομένου Personalizing Mobile Portals Community-Based Personalizing of Web Search Personalized E-learning Environments
The menu hierarchy (a) and hittable entries (b) corresponding to a sequence of visits by a given user. (c) menu tree corresponding to the static, default portal structure.
The Case for Community-Based Web Search
Η περίπτωση ενός Προσαρμοζόμενου Περιβάλλοντος Ηλεκτρονικής Μάθησης
Προφίλ χρήστη Περιεκτικό Προφίλ Χρήστη Εξατομίκευση Περιεχομένου Χρήστης Αναδόμηση περιεχομένου & προσαρμογή Διαδίκτυο Περιεκτικό Προφίλ Χρήστη Περιεχόμενο μεταδεδομένων Παροχέας περιεχομένου Περιεκτικό Προφίλ Χρήστη Παραδοσιακό Προφίλ Χρήστη + Χαρακτηριστικά Αντιληπτικής Προτίμησης Ημέρες Ευχρηστίας και Προσβασιμότητας 2008 Γνωστικά Στυλ Ταχύτητα Γνωστικής Επεξεργασίας (Ταχύτητα, Έλεγχος, και Οπτική επεξεργασία) Συναισθηματική Επεξεργασία
Προφίλ χρήστη (συνέχεια) Μοντέλο Χαρακτηριστικών Αντιληπτικής Προτίμησης Χρήστη (ΧΑΠΧ) Ημέρες Ευχρηστίας και Προσβασιμότητας 2008
Προφίλ χρήστη (συνέχεια) Επιρροή στον Πληροφοριακό Χώρο Ημέρες Ευχρηστίας και Προσβασιμότητας 2008
Προφίλ χρήστη Διάγραμμα Συσχέτισης των Παραμέτρων του μοντέλου ΧΑΠΧ με Δομικά Χαρακτηριστικά του Υπερμεσικού Περιεχομένου Ημέρες Ευχρηστίας και Προσβασιμότητας 2008
Αξιολόγηση του προτεινόμενου μοντέλου Πεδίο η-μάθησης (4/4) Αποτελέσματα: (συνέχεια) Έχει αποδειχτεί αύξηση της απόδοσης των φοιτητών κατά την αλληλεπίδραση και την εκμάθηση τους μέσω των περιβαλλόντων με σύμφωνη συνθήκη, σε σχέση με: Το γνωστικό στυλ (οπτικός/λεκτικός, ολιστής/αναλυτής), Την ταχύτητα γνωστικής επεξεργασίας (διαθέσιμος χρόνος βάσει της τυπολογίας τους, γρήγορος/μέτριος/αργός), Την χωρητικότητα εργασιακής μνήμης (ολόκληρη ή μειωμένη ποσότητα υπερμεσικού περιεχομένου βάσει του αν είχαν μεγάλη/μέτρια/χαμηλή χωρητικότητα), Τη συναισθηματική επεξεργασία (το άγχος διαφάνηκε ότι είναι ένας εξίσου σημαντικός παράγοντας: τα μέτρια επίπεδα άγχους συσχετίζονται με την αύξηση της απόδοσης, ενώ τα αισθητικά χαρακτηριστικά και η επιπλέον υποστήριξη πλοήγησης βοήθησε σημαντικά τους φοιτητές που είχαν υψηλό άγχος σε σχέση με την απόδοση τους).
Αξιολόγηση του προτεινόμενου μοντέλου Πεδίο η-εμπορίου Διαφοροποίηση στον τρόπο σχεδιασμού / αναδόμησης υπερμεσικού περιεχομένου η- Εμπορίου Στόχος: προσαρμογή που να άπτεται στις τυπολογίες των γνωστικών τους στυλ, αυξάνοντας την αποτελεσματικότητα και την ικανοποίηση τους, και την παροχή επιπρόσθετων εργαλείων πλοήγησης για τον έλεγχο του φόρτου της εργασιακής τους μνήμης.
Αξιολόγηση του προτεινόμενου μοντέλου Πεδίο η-εμπορίου Αποτελέσματα: (συνέχεια) Η αντιληπτική προτίμηση των χρηστών κατά την αλληλεπίδραση τους με το εξατομικευμένο περιβάλλον κυμάνθηκε σε ποσοστό 43%, σε σχέση με το συμβατικό που ήταν 25%, ενώ ένα ποσοστό της τάξεως του 32% ήταν ενδιάμεσοι των δύο περιβαλλόντων.
Συμπεράσματα Εξατομίκευση και Προσαρμοστικότητα : Τεχνικές Βελτίωσης Ευχρηστίας Το σύστημα AdaptiveWeb Αξιολόγηση του προτεινόμενου μοντέλου ΧΑΠΧ στο πεδίο της η-μάθησης και η-εμπορίου Κύρια αποτελέσματα Σε ένα περιβάλλον η-μάθησης: Οι χρήστες που έλαβαν σύμφωνο περιβάλλον στις γνωστικές και συναισθηματικές τους τυπολογίες απέδωσαν πολύ υψηλότερα από εκείνους που έλαβαν αδιαφοροποίητο Σε ένα περιβάλλον η-εμπορίου: Η εξατομίκευση ενός γενικότερου υπερμεσικού περιεχομένου βάσει του προτεινόμενου μοντέλου, δύναται να αυξήσει την ευχρηστία του και κατ επέκταση την ικανοποίηση των χρηστών κατά την πλοήγηση τους, ενώ μετριάζει αισθητά την γνωστική τους υπερφόρτωση κατά την αναζήτηση των γνωστικών τους στόχων αυξάνοντας την εγκυρότητα των αποκρίσεων και την ταχύτητα ανάδρασης τους
Προτάσεις για μελλοντικές κατευθύνσεις στην Ηλεκτρονική Μάθησης Η διεξαγωγή περαιτέρω πειραμάτων για αποσαφήνιση με μεγαλύτερη ακρίβεια της επιρροής των παραμέτρων του προτεινόμενου μοντέλου ΧΑΠΧ και σε άλλα πεδία εφαρμογής του πληροφοριακού χώρου εστιάζοντας σε πιο πολυσύνθετα και περίπλοκα περιεχόμενα πολυμέσων, καθώς επίσης και η θεμελίωση της εγκυρότητας των διαφαινόμενων συσχετίσεων μεταξύ τους. Η διερεύνηση και διεξαγωγή πειραμάτων με την χρήση βιομετρικών αισθητήρων για την λήψη οργανικών μετρήσεων (όπως καρδιακοί παλμοί, πίεση, ύγρανση δέρματος κτλ.) και της συσχέτισης τους με παράγοντες των συναισθηματικών διεργασιών των χρηστών (όπως το άγχος), με όραμα την προσαρμογή ενός περιεχομένου στις ανάγκες τους χωρίς την παρεμβολή ενδιάμεσων συνθηκών. Η διερεύνηση και διεξαγωγή πειραμάτων με την χρήση του εργαλείου eye-tracker για την εκμαίευση της οπτικής προσοχής και σάρωσης το εκάστοτε περιβάλλοντος από τον χρήστη, προς τεκμηρίωση των μετρήσεων των ψυχομετρικών εργαλείων που έχουν ήδη χρησιμοποιηθεί και την εξαγωγή συμπερασμάτων σχετικά με τον πιο εύστοχο και αποδεκτό σχεδιασμό εξατομικευμένων Διαδικτυακών περιβαλλόντων βάσει της τυπολογίας και των γνωστικών ιδιαιτεροτήτων του εκάστοτε χρήστη.
Που απευθύνεται Το βιβλίο αυτό απευθύνεται κυρίως σε ερευνητές και επιστήμονες της επικοινωνίας και της πληροφορικής οι οποίοι ασχολούνται με τη μελέτη των περιβαλλόντων επικοινωνίας ανθρώπου - υπολογιστή, με το σχεδιασμό και την υλοποίησης έξυπνων συστημάτων διάδρασης που αφορούν τα υπερμέσα και το διαδίκτυο και τα οποία μπορούν να προσαρμόζονται στις ιδιαιτερότητες και τα χαρακτηριστικά του χρήστη με τελικό στόχο τη βέλτιστη αποδοχή του χρήστη, την ευχρηστία και την απόδοση.
Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας! Εργαστήριο Νέων Τεχνολογιών Τμήμα Επικοινωνίας και Μ.Μ.Ε Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών mourlas@media.uoa.gr http://www.media.uoa.gr/~mourlas AdaptiveWeb: www3.cs.ucy.ac.cy/adaptiveweb Το υλικό της παρουσίασης έχει προκύψει από τα Κεφάλαια του βιβλίου καθώς και από την έρευνα που αναπτύχθηκε στα πλαίσια των διδακτορικών διατριβών των Π. Γερμανάκου, Ν. Τσιάνου και Ζ. Λέκκα στο Εργαστήριο Νέων Τεχνολογιών υπό την επίβλεψή μου