Οι αρχειακές εργασίες στο αρχείο Ρετσίνα: τυπολογία των τεκμηρίων μιας επιχείρησης

Ανδρέας Μπάγιας - Λήδα Παπαστεφανάκη* Οι αρχειακές εργασίες στο αρχείο Ρετσίνα: τυπολογία των τεκμηρίων μιας επιχείρησης Η επιχείρηση Η βιομηχανία Ρετσίνα υπήρξε μία από τις μεγαλύτερες και μακροβιότερες κλωστοϋφαντουργίες της χώρας. Το 1872 οι αδελφοί Θεόδωρος, Αλέξανδρος και Δημήτριος Ρετσίνας ιδρύουν στον Πειραιά ένα μικρό νηματουργείο που διπλασιάζει το δυναμικό του σε λίγα χρόνια. Μέχρι το 1882 η επιχείρηση προχωρά στην "καθετοποίηση" της παραγωγής με την εγκατάσταση υφαντήριου και βαφείου-λευκαντηρίου. Το "ντρίλλι" του Ρετσίνα, ένα ύφασμα γερό και φτηνό, κατακτά σύντομα την τοπική αγορά. Γύρω στα 1885 στο εργοστάσιο λειτουργεί και ραφείο, όπου ράβονται στρατιωτικές στολές. Την περίοδο 1888-1891 η επιχείρηση αγοράζει τέσσερα εργοστάσια που είχαν πτωχεύσει στη διάρκεια της κρίσης 1884-1885. Στις αρχές του 20ού αιώνα, η επιχείρηση διατηρεί τα τέσσερα από τα πέντε εργοστάσια και αντιπροσωπεύει το 72% του δυναμικού του κλάδου στον Πειραιά, καθώς διαθέτει 25.000 ατράκτους, 500 αργαλειούς και 2.000 εργάτες. Εξάγει τα υφάσματα της, τις περίφημες "ρετσίνες", στις βαλκανικές χώρες και την Οθωμανική αυτοκρατορία 1. Η κρίση υπερπαραγωγής της κλωστοϋφαντουργίας του Πειραιά στα 1909 και το κλείσιμο των εργοστασίων Ρετσίνα για ένα μήνα περίπου υποδηλώνουν μια φάση ύφεσης για την επιχείρηση 2. Κατά τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου πολέμου τα εργοστάσια Ρετσίνα υ- * Ιστορικός, συνεργάτης του προγράμματος του ΚΝΕ/ΕΙΕ για τη "Διαχείριση Βιομηχανικών αρχείων". 1. Για το ιστορικό της επιχείρησης βλ. Χ. Αγριαντώνη, Οι απαρχές της εκβιομηχάνισης στην Ελλάδα τον 19ο αιώνα, Αθήνα 1986, 330-335. Επίσης, Chr. Agriantoni, " 'Frères Retsinas S.A'. Ascension et déchéance d' une grande entreprise textile de la Grèce" στον συλλογικό τόμο L ' entreprise en Grèce et en Europe XIX-XX siècles, εκδ. Association Interdisciplinaire Franco- Hellénique, Αθήνα 1991,213-226 και Χ.Χατζηιωσήφ, H γηραιά σελήνη. Η βιομηχανία στην ελληνική οικονομία, 1830-1940, Αθήνα 1993, 74-90. 2. Εφ. Ακρόπολις, 1.7.1909,2.7.1909,4.7.1909, 13.7.1909, 12.9.1909.

ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ 71 πολειτουργούν 3. Παρά τους κλυδωνισμούς του πολέμου, το 1923 η επιχείρηση συνεχίζει να λειτουργεί, μολονότι αποδυναμωμένη. Έχουν απομείνει τρία εργοστάσια και για μεγάλο χρονικό διάστημα δεν γίνονται επενδύσεις 4. Η μετατροπή της εταιρείας σε ανώνυμη το 1925 σηματοδότησε την έναρξη μιας καινούριας εποχής ανάπτυξης με δυναμικές επενδύσεις για ανανέωση του μηχανολογικού εξοπλισμού. Στη δεκαετία του 1930, τη Γενική Διεύθυνση των εργοστασίων αναλαμβάνει ο Κων/νος Α. Δρούλιας, ο οποίος επιχειρεί τον τεχνολογικό και οργανωτικό εκσυγχρονισμό του εργοστασίου "σύμφωνα με τις τελευταίες βιομηχανικές μεθόδους και συστήματα". Προστίθενται 10.000 άτρακτοι και 100 αργαλειοί στον παραγωγικό εξοπλισμό της βιομηχανίας. Έτσι, στις παραμονές του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, η επιχείρηση διαθέτει 38.000 α τράκτους, 1000 αργαλειούς, πάνω από το 15% του συνολικού παραγωγικού δυναμικού του κλάδου. Η επίταξη της παραγωγής του εργοστασίου από τις γερμανικές δυνάμεις κατοχής και η καταστροφή μέρους των εγκαταστάσεων του κατά τη διάρκεια του εμφυλίου αποτέλεσαν την απαρχή μιας μακράς περιόδου ύφεσης για την επιχείρηση στη μεταπολεμική περίοδο. Η έλλειψη ρευστού οδήγησε στον δανεισμό και στην υπερχρέωση στις τράπεζες με αποτέλεσμα να τεθεί η επιχείρηση σε αναγκαστική διαχείριση το 1955 και να κλείσει το ένα από τα τρία εργοστάσια. Στα μέσα της δεκαετίας του 1960 ξεκινά μια περίοδος βραδείας ανάκαμψης υπό τη γενική διεύθυνση του Ανδρέα Κ. Δρούλια. Η προσπάθεια εξυγίανσης θα οδηγήσει στην ίδρυση μιας θυγατρικής εταιρείας, της "Αχαϊκής Κλωστοϋφαντουργίας" στο Αίγιο το 1975. Η εταιρεία, ωστόσο, δεν κατορθώνει να αντιμετωπίσει τα οικονομικά της προβλήματα και το 1981 κλείνει οριστικά 5. Το αρχειακό υλικό - οι αρχειακές εργασίες Το αρχείο της "Α.Κ.Ε. Αδελφοί Ρετσίνα" εκτείνεται σε 100 γραμμικά μέτρα και περιλαμβάνει περί τα 1500 τεκμήρια. Το μεγαλύτερο μέρος των τεκμηρίων είναι φάκελοι (περί τους 1100 φυσικούς φακέλους) και κατάστιχα (περί τα 400). Στο υλικό του αρχείου περιλαμβάνονται ακόμη σχέδια και φωτογραφίες. 3. Στο σωζόμενο μισθολόγιο εκείνης της περιόδου στο Αρχείο Ρετσίνα διαφαίνεται η υπολειτουργία του Α' τουλάχιστον εργοστασίου από τον Δεκέμβριο του 1915 ως τον Απρίλιο του 1917. Για την κρίση στα νηματουργεία του Πειραιά κατά τη διάρκεια του πολέμου βλ. και Μιχ. Αιλιανού, "Τα νηματουργεία. Η Βιομηχανία των βαμβακερών", εφ. Οικονομολόγος Αθηνών, 25.2.1919. 4. Chr. Agriantoni, "Frères Retsinas S.A."..., ο.π. 5. Chr. Agriantoni, "Frères Retsinas S.A."..., ο.π.

72 ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ Τα παλαιότερα έγγραφα ανάγονται στην περίοδο 1912-1925, ενώ με σχετική πληρότητα καλύπτεται η περίοδος από το 1925 μέχρι τη διάλυση της εταιρείας. Το μεγαλύτερο τμήμα του υλικού προέρχεται από τη μεταπολεμική περίοδο. Η πληροφορία για την ύπαρξη του αρχείου και τη δυνατότητα αξιοποίησης του από το ΚΝΕ/ΕΙΕ δόθηκε το 1988 από τον τελευταίο πρόεδρο της "Α.ΚΕ. Α δελφοί Ρετσίνα" Ανδρέα Δρούλια, ο οποίος είχε διαφυλάξει τα πρακτικά των Γενικών Συνελεύσεων και του Διοικητικού Συμβουλίου. Από τον σημαντικό ό γκο του αρχειακού υλικού βρέθηκε τακτοποιημένο μόνο το τμήμα που κατά τη διάλυση της εταιρείας ήταν σε χρήση (έγγραφα που αφορούσαν στο προσωπικό, τρέχουσα διαχείριση). Το υπόλοιπο αρχείο ήταν στοιβαγμένο στο παλαιό ξυλουργείο του εργοστασίου χωρίς κάποιου είδους κατάταξη ή ταξινόμηση. Η Χρ. Αγριαντώνη σε αλλεπάλληλες επισκέψεις της κατά το 1989 συσκεύασε το αρχείο σε σακούλες, με στόχο τη διάσωση του από την ολοσχερή καταστροφή. Η επιχείρηση ολοκληρώθηκε σε τρεις συνολικά μήνες και το αρχείο μεταφέρθηκε καταρχήν στα υπόγεια του EIE και αργότερα, το 1992 στην αποθήκη του Αγ. Αρτεμίου 6 Στη μορφή αυτή το αρχείο υπέστη αλλεπάλληλες επεξεργασίες - όλες όμως αποσπασματικές και από προσωπικό μη εξειδικευμένο. Ο στόχος των παραπάνω παρεμβάσεων ήταν να "συμμαζευτεί" το υλικό. Υπήρχε δηλαδή μια σύγχυση ανάμεσα στον διανοητικό έλεγχο του αρχείου και τη φυσική τακτοποίηση του. Η κακή κατάσταση στην οποία βρέθηκε το υλικό, σκορπισμένο σε σωρούς μέσα σε παλαιά αποθήκη του εργοστασίου, δεν κατέστησε εξαρχής, κατά τη συλλογή του, δυνατή τήν αποκατάσταση κάποιων ενδείξεων για την αρχική ταξινόμηση του. Επιπλέον, η αφαίρεση των κατεστραμμένων ντοσιέ, και το γεγονός ότι δεν υπήρξε συνεχής και συστηματική ενασχόληση με την ταξινόμηση των αρχείων λόγω έλλειψης πόρων, στέρησε την εργασία της ταξινόμησης από ορισμένες πληροφορίες απαραίτητες για την ταξινόμηση του. Η συστηματικότερη των προσπαθειών που προαναφέρθηκαν εντασσόταν στο πρόγραμμα "Ιστορία επιχειρήσεων - Βιομηχανική αρχαιολογία" (1994-95) και πραγματοποιήθηκε με επικεφαλής την Μ. Κορασίδου και βοηθούς τις Χρ. Μανασή και Β. Χρυσανθακοπούλου. Η ομάδα αυτή διέτρεξε όλο το υλικό, το ανατοποθέτησε σε νέους (φυσικούς) φακέλους και ομαδοποίησε τους φακέλους στα ράφια της αποθήκης κατά θεματική κατηγορία 7. Ωστόσο λόγω περιορισμέ- 6. Η πρώτη παρουσίαση του αρχείου, όταν πλέον αυτό περιήλθε στο Κ.Ν.Ε./Ε.Ι.Ε., ήταν της Chr. Agriantoni, "Frères Retsinas S.A."..., ο.π. 7. Μ. Κορασίδου, Το αρχείο της Ανωνύμου Κλωστοϋφαντουργικής Εταιρείας "Αδελφοί Ρετσίνα", Μνήμων 17, 1995, 175-180.

ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ 73 νου χρόνου και των λιγοστών πόρων που διατέθηκαν, κατά την εργασία αυτή δεν συμπληρώθηκαν καταγραφικά δελτία. Το τελικό αποτέλεσμα ήταν ένα αρχείο φυσικά τακτοποιημένο, στο οποίο ωστόσο δεν μπορούσε ο ερευνητής να α ποκτήσει πρόσβαση. Η αρχειακή παρέμβαση που ξεκίνησε τον Απρίλιο του 1996 στα πλαίσια του προγράμματος Leonardo έπρεπε να αντιμετωπίσει την παραπάνω κατάσταση και κυρίως να ανταποκριθεί στο πιεστικό αίτημα της σύνταξης ενός εργαλείου έρευνας γι'αυτό το τόσο σημαντικό υλικό. Απομονώθηκε καταρχήν το υλικό της "Αχαϊκής" (περί τα 100 χαρτόκουτα), το οποίο θα αποτελέσει "υπο-αρχείο" (sub-fonds) του αρχείου Ρετσίνα, και αφέθηκε για αργότερα η οριστική επεξεργασία του. Για το υπόλοιπο υλικό θεωρήθηκε πως από τις προηγούμενες απόπειρες είχαμε ήδη αποκομίσει μια εικόνα για τις κύριες παραμέτρους του υλικού (όγκος, είδος τεκμηρίων, περιεχόμενο, χρονολογίες των τεκμηρίων) και το ζητούμενο πλέον ήταν να προχωρήσουμε στη σύνταξη του εργαλείου έρευνας. Ως μονάδα εργασίας επελέγη το κατάστιχο και ο φάκελος για τα έγγραφα και ως ε πιδιωκόμενο εργαλείο έρευνας το αριθμητικό ευρετήριο. Τούτο υπαγόρευσαν τόσο η υφή των τεκμηρίων όσο και ο όγκος του υλικού που δεν επέτρεπε σ'αυτό το στάδιο αναλυτικότερη περιγραφή. Το καταγραφικό δελτίο (βλ. παράρτημα) που τελικώς υιοθετήθηκε περιλαμβάνει δύο ομάδες πληροφοριών: αυτές που εξωτερικά μπορεί να διακρίνει κανείς και εκείνες που απαιτούν από τον ταξινόμο να διατρέξει το φάκελο ή το κατάστιχο. Οι πληροφορίες του δελτίου δεν αφορούν μόνο στην περιγραφή ("Τίτλος", "Χρόνος", "Περιεχόμενο", "Τύπος τεκμηρίου", "Αριθμός φύλλων ή υποφακέλων", "Παραγωγός"), αλλά στοχεύουν επίσης να διευκολύνουν την ταξινόμηση ("Παραγωγός", "Παλαιός τίτλος", "Παλαιές ενδείξεις ταξινόμησης", "Περιεχόμενο") ή να επισημάνουν τα τεκμήρια που χρήζουν ιδιαίτερης φροντίδας ("Κατάσταση του τεκμηρίου"). Το πεδίο "Παρατηρήσεις" δημιουργήθηκε για να φιλοξενήσει τις πληροφορίες που αφορούν στην ιστορική αξιοποίηση των τεκμηρίων ή τους συνειρμούς που δημιουργούνται στον ταξινόμο διατρέχοντας το υλικό. Οι παραπάνω διευκρινήσεις είναι απαραίτητες για να αντιληφθεί ο αναγνώστης πως οι πληροφορίες του καταγραφικού δελτίου μπορεί να αποδειχθούν πολλαπλώς χρήσιμες χωρίς απαραίτητα να εμφανίζονται στο εργαλείο έρευνας. Αντίστοιχα τα δελτία, τα οποία συμπληρώθηκαν με τη βοήθεια του προγράμματος Access και που είναι διαθέσιμα τόσο σε έντυπη όσο και σε ηλεκτρονική μορφή, όσο και αν εξασφαλίζουν μια πρόσβαση στο υλικό δε συνιστούν από μόνα τους δομημένο εργαλείο έρευνας.

74 ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΈΣ ΕΦΑΡΜΟΓΈΣ Κατά την καταγραφή προσπαθήσαμε να διακρίνουμε τις πρωτογενείς ενδείξεις του αρχειακού υλικού ("Παλαιές ενδείξεις ταξινόμησης 1") από τις μεταγενέστερες παρεμβάσεις ("Παλαιές ενδείξεις ταξινόμησης 2"). Δυστυχώς, η καταγραφική εργασία επιβεβαίωσε σε μεγάλο βαθμό την έλλειψη παλαιών τίτλων και ταξινομικών ενδείξεων. Επίσης, σε κάθε τεκμήριο δινόταν ένας αύξων α ριθμός ("Α/α"), ο οποίος χρησίμευε ως ταυτότητα των εγγράφων και προληπτικό μέτρο για τις παρατοποθετήσεις. Σε αρκετές περιπτώσεις κρίθηκε σκόπιμο να περιγράψουμε ξεχωριστά τους υποφακέλους ενός φυσικού φακέλου και να τους αποδώσουμε διαφορετικούς αριθμούς. Τούτο ήταν απαραίτητο καθώς συχνά διαπιστώθηκε ότι εντός των φυσικών φακέλων το περιεχόμενο ήταν εξόφθαλμα ανομοιογενές. Ετσι, παρότι ο επισκέπτης διακρίνει στην αποθήκη του Αγ. Αρτεμίου περί τους χίλιους φυσικούς φακέλους, στην πραγματικότητα τα καταγραφικά δελτία και οι αντίστοιχοι διανοητικοί φάκελοι είναι πολύ περισσότεροι. Αυτή η απόφαση αφορούσε στην καταγραφή και δεν αποκλείει βέβαια τις ενοποιήσεις κατά το στάδιο της ταξινόμησης. Για τις ανάγκες του σεμιναρίου επιχειρήθηκε με βάση τα μέχρι τότε συμπληρωμένα δελτία η εκπόνηση ενός προσωρινού ευρετηρίου 8. Το ταξινομικό διάγραμμα που προέκυψε από την επεξεργασία του ανωτέρω υλικού περιλαμβάνει τις εξής σειρές: 1. Διοίκηση 2. Οικονομικές υπηρεσίες - Λογιστήριο 3. Προσωπικό 4. Παραγωγή 5. Εκμετάλλευση προϊόντων Πρόκειται φυσικά για ένα ταξινομικό σχήμα ανοικτό, καθώς η καταγραφή του αρχείου συνεχίζεται, και συνεπώς το ευρετήριο υπόκειται και αυτό σε αλλαγές. Θεωρούμε ωστόσο ότι είναι ενδεικτικό του τρόπου με τον οποίο το αρχειακό υλικό του αρχείου Ρετσίνα αντανακλά τις δραστηριότητες του οργανισμού, της κλωστοϋφαντουργίας Ρετσίνα δηλαδή, που το παρήγαγε. 8. Έχουν καταγραφεί μέχρι στιγμής 1.100 φάκελοι. Τα αποτελέσματα αυτής της πρώτης καταγραφής βρίσκονται στο Α.Μπάγιας- Λ.Παπαστεφανάκη, "Αρχείο Ρετσίνα. Προσωρινό ευρετήριο", Αθήνα 1996, που παρουσιάστηκε στο σεμινάριο για τα βιομηχανικά αρχεία που διοργάνωσε το Κ.Ν.Ε./Ε.Ι.Ε. στις 2-6 Δεκεμβρίου 1996.

ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ 75 Μια τυπολογία: η σειρά "Προσωπικό" Η καταγραφή της σειράς "Προσωπικό" έχει ολοκληρωθεί, καθώς ερευνητικά ενδιαφέροντα το υπέβαλαν. Μετά την ολοκλήρωση της καταγραφής, το αποτέλεσμα της οποίας φαίνεται στο προσωρινό ευρετήριο και στο ταξινομικό σχήμα του αρχείου, επιχειρήθηκε η σύνταξη μιας τυπολογίας των τεκμηρίων που απαντώνται στη σειρά "Προσωπικό". Στόχος αυτής της τυπολογίας είναι να παρουσιάσει σε ένα γενικό πλαίσιο τη διαδικασία παραγωγής των τεκμηρίων στη σειρά "Προσωπικό", τις ανάγκες που επιβάλλουν την παραγωγή τους, τις λειτουργίες, εντέλει, που αυτά εξυπηρετούν. Σχηματοποιώντας, διακρίναμε τρεις βασικούς άξονες/τομείς που διέπουν την επαγγελματική ζωή των εργαζομένων και οι οποίοι αλληλοσυνδέονται και αλληλοεπηρρεάζονται: - Κίνηση προσωπικού - Μισθοδοσία - Ασφάλιση. Από τις λειτουργίες αυτών των τομέων απορρέουν τα αντίστοιχα τεκμήρια. Χρειάζεται να δηλωθεί εξαρχής, ότι οι τομείς της κίνησης προσωπικού, της μισθοδοσίας και της ασφάλισης δεν αποτελούν ανεξάρτητα και ασύνδετα μεταξύ τους επίπεδα, αλλά αντίθετα πρόκειται για σφαίρες δράσης επάλληλες, ενίοτε δε και επικαλυπτόμενες. Συνεπώς, ο χαρακτηρισμός των αντίστοιχων τεκμηρίων δεν αποτελεί μια απλουστευτική μηχανική διαδικασία "λειτουργισμού", αλλά θα πρέπει να αποδίδει αυτό ακριβώς το ενδεχόμενο της αλληλοεπικάλυψης. 1. Κίνηση προσωπικού Ο άξονας αυτός αναφέρεται στην επαγγελματική πορεία των εργαζομένων και περιλαμβάνει την είσοδο και έξοδο από το εργοστάσιο, τα χρόνια εργασίας, την μονιμότητα ή την προσωρινότητα της εργασίας, την ανεργία, το ωράριο. Μπορούμε να εντοπίσουμε δύο οριακά σημεία στην επαγγελματική ζωή των εργαζομένων: την πρόσληψη στην επιχείρηση και την απόλυση/αποχώρηση απ'αυτή ν. Βασικό έγγραφο σ'αυτή τη κατηγορία είναι το ατομικό δελτίο προσλήψεως του εργαζομένου, που συμπληρώνεται κατά την πρόσληψη από την επιχείρηση και συνιστά ένα είδος ατομικής καρτέλλας (βλ. διάγραμμα 1). Σ' αυτό το δελτίο

76 ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ αναγράφονται πληροφορίες σχετικά με τα πιστοποιητικά με τα οποία είναι ε φοδιασμένος ο προσλαμβανόμενος (πιστοποιητικά κοινωνικών φρονημάτων, ποινικού μητρώου, στρατολογικής κατάστασης, γνωματεύσεις ιατρών) και τις συστάσεις τις οποίες έχει (π.χ. τα Δελτία του Γραφείου ευρέσεως εργασίας). Στο πίσω μέρος του δελτίου υπογράφει ο εργαζόμενος όταν αποχωρήσει οικειοθελώς ή απολυθεί, δηλώνοντας ότι αποζημιώθηκε και δεν έχει πλέον απαιτήσεις από την επιχείρηση. Με βάση τα δελτία προσλήψεως προσωπικού συντάσσονται οι συνολικές καταστάσεις προσληφθέντων. Από τα δελτία πρόσληψης προκύπτουν οι βεβαιώσεις εργασίας, τις οποίες προμηθεύεται ο εργαζόμενος προκειμένου να βρει αλλού απασχόληση. Ειδικά στην περίπτωση της απόλυσης (και όταν μάλιστα πρόκειται για μαζικές απολύσεις) συγκροτείται ένας ξεχωριστός φάκελος που περιλαμβάνει την καταγγελία της σύμβασης και τις αποδείξεις εξόφλησης/αποζημίωσης. Το σύνολο των εργαζομένων που απολύονται διαφαίνεται στις καταστάσεις απολυθέντος προσωπικού. Η καθημερινή ροή των εργαζομένων στο εργοστάσιο αποτυπώνεται στους καταλόγους/δελτία προσκλήσεως προσωπικού, η υπερωριακή απασχόληση στα βιβλία υπερωριών, ενώ η αδειοδότηση (για λόγους ασθενείας ή άλλους) του προσωπικού διαφαίνεται στα βιβλία αδειών. 2. Μισθοδοσία Πρόκειται για την εξαιρετικής σημασίας λειτουργία που αφορά στην αμοιβή της εργασίας. Απ' αυτήν συνάγεται -ως ένα βαθμό τουλάχιστον- και το κόστος εργασίας και το επίπεδο διαβίωσης των εργαζομένων. Κεντρική θέση σ'αυτή τη λειτουργία έχουν τα μισθολόγια (βλ. διάγραμμα 2). Πρόκειται για βιβλία που τηρεί η επιχείρηση (το τμήμα Προσωπικού). Εδώ καταγράφονται οι μισθοί και τα ημερομίσθια που η εργοδοσία καταβάλλει ανά μισθολογική περίοδο στο σύνολο των εργαζομένων 9. Τα μισθολόγια περιλαμβάνουν: ονοματεπώνυμο του εργαζόμενου, ημερομίσθιο, σύνολο εργασίμων ημερών, κρατήσεις, πρόστιμα, ε πιτηδεύματα, τελικό ποσό που καταβάλλεται ("πληρωθέν"), παρατηρήσεις. Μπορούν επίσης να αναγράφονται οι θέσεις εργασίας, οι προκαταβολές και τα 9. Το παλαιότερο μισθολόγιο του αρχείου Ρετσίνα είναι του 1912-13 με ασυνεχή τρόπο τα μισθολόγια συνεχίζονται μέχρι το 1924-25. Από το 1925 μέχρι το 1981 υπάρχει πλήρης σειρά μισθολογίων. Τηρούνται διαφορετικά μισθολόγια για κάθε εργοστάσιο της επιχείρησης (Α ', Γ ' και Ε ' ). Στη δεκαετία του 1920 για λόγους εσωτερικής οργάνωσης τηρούνται διαφορετικά μισθολόγια για τους άνδρες και διαφορετικά για τις γυναίκες.

ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ 77 διάφορα δώρα (παραγωγής, παραμονής, τριμηνίας). Επίσης καταχωρίζονται οι αυξήσεις, κατά τη μισθολογική περίοδο στην οποία δίνονται. Από το 1937 κ.ε. στο μισθολόγιο εγγράφονται και οι εισφορές της εταιρείας και του εργαζομένου στο Ίδρυμα Κοινωνικών Ασφαλίσεων (Ι.Κ.Α.). Οι αυξήσεις, τα επιδόματα, τα δώρα, οι προκαταβολές, οι κρατήσεις μπορούν να καταγράφονται -κυρίως μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο- σε διαφορετικά βιβλία που ενημερώνονται παράλληλα με το μισθολόγιο (βιβλίο προκαταβολών, επιδομάτων, δώρων, αυξήσεων, δανείων). Από τα μισθολόγια προκύπτουν οι βεβαιώσεις αποδοχών (που χρησιμοποιούνται από τους εργαζόμενους για φορολογικούς λόγους). 3. Ασφάλιση Το 1937 με την ίδρυση του ΙΚΑ εισάγεται και κατοχυρώνεται στην Ελλάδα ο θεσμός των κοινωνικών ασφαλίσεων για όλες τις κατηγορίες εργαζομένων. Έτσι από το 1937 όλοι οι εργαζόμενοι πλέον και όχι μόνο ορισμένες επαγγελματικές κατηγορίες αποκτούν ασφάλιση (στο ΙΚΑ και στα άλλα κλαδικά ασφαλιστικά ταμεία). Βασικό τεκμήριο όσον αφορά την ασφάλιση είναι το ατομικό βιβλιάριο α σφαλίσεως του εργαζομένου (βλ. διάγραμμα 3). Εκδότης του βιβλιαρίου είναι το ΙΚΑ. Πρόκειται για το βιβλιάριο στο οποίο επικολλώνται τα ένσημα του εργαζόμενου και ως εκ τούτου "συνιστά το σώμα των δικαιωμάτων του" σε θέματα ασφάλισης και συνταξιοδότησης. Παράλληλα, ο εργαζόμενος είναι ασφαλισμένος και σε ταμεία επικουρικής ασφάλισης (όπως ΤΕΑΜΚ, Ταμείο Επικουρικής Ασφαλίσεως Εργατοτεχνιτών Δομικών και Ξυλουργικών Εργασιών κ.λ.π.). Κανονικά, τα βιβλιάρια ασφάλισης δεν κατατίθενται στο αρχείο της επιχείρησης, αλλά πρέπει να συνοδεύουν τον κάθε εργαζόμενο στις αλλαγές εργασίας μέχρι τη συνταξιοδότηση του. Συνεπώς, η εύρεση των ασφαλιστικών βιβλιαρίων στο αρχείο αποτελεί εξαίρεση. Αντίθετα, στο αρχείο βρίσκονται η αλληλογραφία της επιχείρησης με τους α σφαλιστικούς οργανισμούς και οι πίνακες των ασφαλιστικών εισφορών που κάθε φορά εκδίδουν οι ασφαλιστικοί φορείς,τα βιβλιάρια αγοράς ενσήμων και τα βιβλία μισθολογίων, στα οποία ο εργοδότης συμπληρώνει κατά επαγγελματικό κλάδο τους εργαζόμενους, τις ειδικότητες, τα ημερομίσθια,το σύνολο εργάσιμων ημερών, το σύνολο των αποδοχών και τις εισφορές εργαζομένων και εργοδότη στον ασφαλιστικό φορέα.

78 ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ Συμπερασματικά Η προσπάθεια ανασύστασης των σχέσεων των εγγράφων μιας επιχείρησης με τις δραστηριότητες της υπόκειται βεβαίως σε περιορισμούς. Τα σχήματα της ανάλυσης αυτής μπορούν να γίνουν απλουστευτικά, αν δεν ληφθεί υπόψη ότι ακόμα και τα τεκμήρια που συνιστούν στο σύνολο τους ομοιογενείς "σειρές" εγγράφων με αντοχή στο χρόνο υπόκεινται σε διαφοροποιήσεις. Οι διαφορές ανάγονται ήδη στην αιτία παραγωγής των τεκμηρίων: άλλα τεκμήρια προκύπτουν από τις "κατά νόμον" υποχρεώσεις της εταιρείας και άλλα από τις δραστηριότητες της ως κερδοσκοπικού οργανισμού. Μια δεύτερη διάκριση αφορά στην περιοδικότητα. Δεν εμφανίζουν όλα τα τεκμήρια την ίδια κανονικότητα στην παραγωγή τους. Άλλα τεκμήρια παράγονται σε τακτά χρονικά διαστήματα, όπως για παράδειγμα τα μισθολόγια, τα ο ποία ενημερώνονται κάθε νέα μισθολογική περίοδο, δηλαδή ανά δεκαπενθήμερο άλλα πάλι τεκμήρια παράγονται ή ενημερώνονται με ακανόνιστο τρόπο, όπως για παράδειγμα τα δελτία προσλήψεως των εργαζομένων που παράγονται κατά την πρόσληψη, ενημερώνονται ενδεχομένως κατά τη διάρκεια της ε παγγελματικής τους ζωής στο εργοστάσιο και πάντως ενημερώνονται -για τελευταία φορά-κατά την απόλυση ή αποχώρηση τους 10. Μια τελευταία διάκριση προκύπτει από τον αριθμό των εργαζομένων στους οποίους αναφέρονται τα τεκμήρια. Άλλοτε αφορούν στο σύνολο των εργαζομένων, όπως τα μισθολόγια ή οι κατάλογοι προσκλήσεως προσωπικού, άλλοτε κλάδους ή υποσύνολα εργαζομένων, όπως το βιβλίο δανείων ή το βιβλίο υπερωριών, άλλοτε πάλι αφορούν ατομικά στον κάθε εργαζόμενο, όπως τα δελτία προσλήψεως προσωπικού ή οι ιατρικές γνωματεύσεις. Η ανάλυση που επιχειρήθηκε δεν στόχευε σε μια στατική απαρίθμηση των κατηγοριών του τεκμηριωτικού υλικού, αλλά στην ανάδειξη της σχέσης των εγγράφων μιας επιχείρησης με τις δραστηριότητες της. Το ενδιαφέρον της νομίζουμε ότι έγκειται τόσο στη μέθοδο, η οποία μπορεί να αποτελέσει υπόδειγμα για συναφείς εργασίες, όσο και στα αποτελέσματα που δεν περιορίζονται στη συγκεκριμένη περίπτωση του αρχείου Ρετσίνα, αλλά έχουν ευρύτερη εφαρμογή και σε άλλα αρχεία βιομηχανικών ή εμπορικών επιχειρήσεων όσον αφορά τη σειρά "προσωπικό". 10. Είναι πιθανό βέβαια αυτή η φαινομενικά ακανόνιστη παραγωγή και ενημέρωση των δελτίων προσλήψεως προσωπικού να υπακούει σε άλλες, διαφορετικές κανονικότητες (μετανάστευσης, προσφυγιάς, ανεργίας), η ανάλυση των οποίων ξεφεύγει από το πλαίσιο αυτής της εργασίας.

ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ 79 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Δείγμα της καρτέλας που χρησιμοποιήθηκε στην ταξινόμηση του Αρχείου Ρετσίνα Α/α: Κουτί: Τύπος: Παλαιός τίτλος: Παλαιές ενδείξεις: Τίτλος: Χρόνος: Παραγωγός: Αριθμός φύλλων ή υποφακ.: Περιεχόμενο: Κατάσταση: Παρατηρήσεις:

Εργασίας Κοινωνικών Φρονημάτων Ποινικού Μητρώου ΚΑΡΤΑ ΥΠΟΑΕΙΞΕΩΣ ΜΙΣΘΩΤΟΥ Στρατολογικής Κατάστασης Γνωματεύσεις Ιατρών ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΤΙΚΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΠΡΟΣΛΑΜΒΑΝΟΜΕΝΩΝ ΚΑΤΑΛΟΓΟΙ - ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΚΙΝΗΣΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΚΑΤΑΛΟΓΟΙ ΠΡΟΣΚΛΗΣΕΩΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΥΠΕΡΩΡΙΑΚΗ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟ ΥΠΕΡΩΡΙΩΝ ΔΕΛΤΙΟ ΑΔΕΙΕΣ ΓΝΩΜΑΤΕΥΣΕΙΣ ΙΑΤΡΩΝ ΒΙΒΛΙΟ ΑΔΕΙΩΝ ΚΑΤΑΓΓΕΛΙΑ ΣΥΜΒΑΣΗΣ ΠΡΌΣΛΗΨΗΣ (ΨΗΣ 1 ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΤΙΚΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΑΠΟΔΕΙΞΗ ΕΞΟΦΛΗΣΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΑΠΟΛΥΘΕΝΤΩΝ ΚΑΡΤΑ ΥΠΟΑΕΙΞΕΩΣ ΜΙΣΘΩΤΟΥ Διάγραμμα 1. Διαδικασία παραγωγής εγγράφων σχετικών με την κίνηση προσωπικού

i; ΜΙΣΘΟΣ ΠΡΟΚΑΤΑΒΟΑΕΣ *\ Γ ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΟΚΑΤΑΒΟΛΩΝ ν ΕΠΙΔΟΜΑΤΑ ) y ΒΙΒΛΙΟ ΕΠΙΔΟΜΑΤΩΝ ι f ΜΙΣΘΟΛΟΓΙΟ / ΑΩΡΑ >Ν ^ J ΒΙΒΛΙΟ ΔΩΡΩΝ ΑΥΞΗΣΕΙΣ Ì ΒΙΒΛΙΟ ΑΥΞΗΣΕΩΝ ν ^ *- ^JT vili ΚΡΑΤΗΣΕΙΣ "ì y 1 Ι ΒΕΒΛΙΩΣΕΙΣ ΑΠΟΔΟΧΩΝ #111 ΔΑΝΕΙΑ j ΒΙΒΛΙΟ ΔΑΝΕΙΩΝ Διάγραμμα 2. Διαδικασία παραγωγής εγγράφων σχετικών με τη μισθοδοσία

S, y ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ ΦΑΚΕΛΟΙ ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑΣ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟ ΤΑΜΕΙΟ /"" h ΕΙΣΦΟΡΕΣ ΜΙΣΘΟΛΟΓΙΟ ΑΣΦΑΛΙΣΜΕΝΟΥ- ΕΡΓΟΑΟΤΗ \.»ΚΑ - ΤΑΜΕΙΑ ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΗΣ ΑΓΟΡΑ ΕΝΣΗΜΩΝ ΒΙΒΛΙΑΡΙΟ ΑΓΟΡΑΣ ΕΝΣΗΜΩΝ >Η Η ΕΠΙΚΟΛΛΗΣΗ ÌH ΕΝΣΗΜΩΝ ΒΙΒΛΙΑΡΙΟ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ Διάγραμμα 3. Διαδικασία παραγωγής εγγράφων με την ασφάλισης του προσωπικού

Arcò / dt& i u l Ss» e//*?* 7S IÎMT Ό VOUU luvl txtt'vullov 2#J Ite&Éi Ύ./1/Ρ SJJ / Λ wjjj Kg g so ^ ^ :^f* 7Cy*ç~> m l/*~yc*. Λ fy/ fy* ^ Δείγμα σελίδας μισθολογίου. Αρχείο Ρετσίνα.