Ένηαξη και ιζόηιμη ζςνεκπαίδεςζη μαθηηών με δςζκολίερ μάθηζηρ ζηο γενικό ζσολείο

Ζκέιινπ, Όιγα (2011). Έληαμε θαη ηζφηηκε ζπλεθπαίδεπζε καζεηψλ κε δπζθνιίεο κάζεζεο ζην γεληθφ ζρνιείν. ην: Αιεβίδνο Γ., Βιάρνπ Α., Γελά Α., Πνιπρξνλνπνχινπ., Μαπξνπνχινπ., Υαξνχπηαο Α. & Υηνπξέα Οπ. (επηκ.). Δμεηδηθεπκέλε εθπαηδεπηηθή ππνζηήξημε γηα έληαμε καζεηώλ κε αλαπεξία ή/θαη εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο, ζ. 28-54. Αζήλα: ΤΠΓΒΜΘ. Γηαζέζηκν ζηνλ ηζηφηνπν: http://www.autismhellas.gr/files/el/bookfinal.pdf Ένηαξη και ιζόηιμη ζςνεκπαίδεςζη μαθηηών με δςζκολίερ μάθηζηρ ζηο γενικό ζσολείο Γξ Όιγα Ηκέιινπ Δηδηθή παηδαγσγόο/οξζνπαηδαγσγόο, Δξγνζεξαπεύηξηα Γηδάθησξ Φηινζνθίαο Παλεπηζηεκίνπ Αζελώλ Σρνιηθή Σύκβνπινο 11 εο Πεξηθέξεηαο Γεκνηηθήο Δθπαίδεπζεο Αζελώλ Διζαγυγή Σελ ηειεπηαία δεθαεηία ζηελ Διιάδα, κεηά ηελ ςήθηζε ησλ λφκσλ 2817/2000 θαη 3699/2008 γηα ηελ εηδηθή αγσγή θαη εθπαίδεπζε, κεγάινο αξηζκφο καζεηψλ κε δπζθνιίεο κάζεζεο θνηηά ζηηο ηάμεηο ηνπ γεληθνχ ζρνιείνπ. Οη δπζθνιίεο κάζεζεο απνηεινύλ έλα ζπλερέο γλσζηαθώλ θαη πξνζαξκνζηηθώλ δπζθνιηώλ, νη νπνίεο αληρλεύνληαη ζε εθπαηδεπηηθά πιαίζηα, γίλνληαη αληηιεπηέο σο δπζθνιίεο ζε έλα ή πεξηζζόηεξα γλσζηηθά αληηθείκελα ηνπ αλαιπηηθνύ πξνγξάκκαηνο- ζεκαληηθά πεξηζζόηεξεο από απηέο ηεο πιεηνςεθίαο ησλ παηδηώλ ηεο ίδηαο ειηθίαο, θαηαιήγνπλ ζε πεξηνξηζκνύο ηεο ιεηηνπξγηθήο ηθαλόηεηαο θαη νθείινληαη ζε πνηθίινπο ζπλδπαζκνύο, ζπρλά αιιειεπηδξώλησλ, βηνινγηθώλ θαη πεξηβαιινληηθώλ παξαγόλησλ (Ζκέιινπ, 2003α: 39-42). ηα πιαίζηα ηνπ ειιεληθνχ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο, ε ππνζηήξημε ησλ καζεηψλ κε δπζθνιίεο κάζεζεο πινπνηείηαη: (α) απφ ηνλ εθπαηδεπηηθφ ηεο ηάμεο ζηηο πεξηπηψζεηο πνπ δελ ππάξρνπλ δηαζέζηκεο ππεξεζίεο εηδηθήο αγσγήο θαη εθπαίδεπζεο θαη ζην βαζκφ πνπ απηφ είλαη εθηθηφ, (β) ζπλεξγαηηθά απφ ηνλ εθπαηδεπηηθφ ηεο ηάμεο θαη ηνλ εηδηθφ παηδαγσγφ/νξζνπαηδαγσγφ ζηα πιαίζηα ιεηηνπξγίαο ηνπ ηκήκαηνο έληαμεο (Ζκέιινπ & Υαξνχπηαο, 2005α Ζκέιινπ & Υαξνχπηαο, 2006) θαη (γ) ζπλεξγαηηθά απφ ηνλ εθπαηδεπηηθφ ηεο ηάμεο θαη ηνλ εηδηθφ παηδαγσγφ/νξζνπαηδαγσγφ ζηα πιαίζηα πινπνίεζεο ηνπ ζεζκνχ ηεο ζπλεθπαίδεπζεο/παξάιιειεο ζηήξημεο (Ν. 3699/2008, άξζξν 6). Ο ζεζκφο ηεο ζπλεθπαίδεπζεο/παξάιιειεο ζηήξημεο απνηειεί ζηελ νπζία εθαξκνγή ηνπ ζπκβνπιεπηηθνχ κνληέινπ ηζφηηκεο ζπλεθπαίδεπζεο θαη ε πινπνίεζή ηνπ ζηελ ειιεληθή εθπαηδεπηηθή πξαγκαηηθφηεηα έρεη δερζεί έληνλε θξηηηθή (Υαξνχπηαο, 2007α Υαξνχπηαο, 2007β Μφζρνο, ηξαηηδάθε & Μπαθέ, 2009). Έξεπλεο γηα ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ πξνγξακκάησλ ηζφηηκεο ζπλεθπαίδεπζεο εληφο ηεο ζπλεζηζκέλεο ζρνιηθήο ηάμεο έρνπλ αλαδείμεη ηε κεγάιε ζεκαζία ηνπ πεξηβάιινληνο κάζεζεο ζηελ επίηεπμε ησλ επηζπκεηψλ εθπαηδεπηηθψλ απνηειεζκάησλ, ηδηαίηεξα γηα ηνπο καζεηέο κε δπζθνιίεο κάζεζεο (Sideridis & Greenwood, 1998 Vaughn & Schumm, 1994). 1. Η ιζόηιμη ζςνεκπαίδεςζη μαθηηών με δςζκολίερ μάθηζηρ Ζ δηαρείξηζε ησλ δηαζέζηκσλ αλζξψπηλσλ θαη πιηθψλ πφξσλ κηαο ζρνιηθήο ηάμεο, ζε ζπλδπαζκφ κε ηε ζσζηή δηαρείξηζε ηνπ ρξφλνπ ηεο ζρνιηθήο εξγαζίαο (Ζκέιινπ, 2002α), ζα πξέπεη λα αληαπνθξίλεηαη ζην ζχλνιν ησλ ηθαλνηήησλ θαη αλαγθψλ φισλ ησλ καζεηψλ ηεο ζρνιηθήο ηάμεο θαη ζηελ αλάγθε γηα δεκηνπξγία ελφο ζεηηθνχ γηα ηε δηδαζθαιία θαη ηε κάζεζε πεξηβάιινληνο, ην νπνίν λα ζηεξίδεηαη ζηελ αξρή ηεο ηζνηηκίαο φισλ ησλ καζεηψλ, ζηελ ακνηβαία εκπηζηνζχλε θαη ζηνλ ακνηβαίν ζεβαζκφ κεηαμχ εθπαηδεπηηθψλ θαη καζεηψλ θαη ζηελ εγθαζίδξπζε -απφ θνηλνχ ζπκθσλεκέλσλ- ζαθψλ θαλφλσλ, ξνπηηλψλ θαη πξνζδνθηψλ. Ζ θηινζνθία ηνπ κε απνθιεηζκνχ ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο, απνηέιεζκα ησλ ζχγρξνλσλ ηάζεσλ απνθπγήο ηνπ δηαρσξηζκνχ θαη παξνρήο ίζσλ επθαηξηψλ εθπαίδεπζεο (Unesco, 28

1994), απνηειεί θνηλφ ζεκείν αλαθνξάο ηεο απφδνζεο ζηελ ειιεληθή γιψζζα ηνπ αγγιηθνχ φξνπ «inclusion» κε φξνπο φπσο «ελζσκάησζε», «έληαμε» θαη «ηζφηηκε ζπλεθπαίδεπζε», νη νπνίνη ζπρλά ζηελ ειιεληθή βηβιηνγξαθία ρξεζηκνπνηνχληαη αδηαθνξνπνίεηα (Εψληνπ- ηδέξε, 2000 Πνιπρξνλνπνχινπ, 1999). Απφ ηηο απνδφζεηο πνπ έρνπλ θαηαγξαθεί (Ζκέιινπ, 2003α: 85-87), πην θνληά ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία ζεσξνχκε φηη βξίζθεηαη ν φξνο «ηζφηηκε ζπλεθπαίδεπζε» (Υαξνχπηαο, 1997: 58), ελψ νη φξνη «έληαμε» θαη «ελζσκάησζε» αλαθέξνληαη θαη ζε άιια πιαίζηα πινπνίεζεο ηεο θηινζνθίαο ηνπ κε απνθιεηζκνχ, φπσο ζε επίπεδν θνηλσλίαο (θνηλσληθή έληαμε, θνηλσληθή ελζσκάησζε). ηελ εθπαηδεπηηθή πξαθηηθή, ν φξνο «έληαμε», ζπλήζσο, ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα πεξηγξάςεη δηαδηθαζίεο θαηά ηηο νπνίεο παηδηά κε δπζθνιίεο κάζεζεο ππνζηεξίδνληαη γηα λα κπνξνχλ λα ζπκκεηέρνπλ ζην θνηλφ ζρνιηθφ πξφγξακκα, ελψ ν φξνο «ηζφηηκε ζπλεθπαίδεπζε» ππνλνεί ηελ πξνζπκία αλαδφκεζεο ηνπ ζρνιηθνχ πξνγξάκκαηνο σο ζπλέπεηα ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο ησλ παηδηψλ πνπ ην παξαθνινπζνχλ (Ainscow, 2000: 111). Ζ ηζφηηκε ζπλεθπαίδεπζε αλαθέξεηαη ζε κηα δέζκεπζε ηεο πνιηηείαο, ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο θαη φζσλ πξνζθέξνπλ ηηο ππεξεζίεο ηνπο ζε απηφ λα παξέρνπλ ζην θάζε παηδί κε δπζθνιίεο κάζεζεο εηδηθή εθπαίδεπζε ζηηο ηάμεηο ηνπ θνηλνχ ζρνιείνπ -ζε φζν κεγαιχηεξε έθηαζε είλαη απηφ δπλαηφ- κε ηελ παξνρή ππνζηεξηθηηθψλ ππεξεζηψλ. Γηα ηελ ηνπνζέηεζε καζεηψλ κε δπζθνιίεο κάζεζεο ζε πιαίζηα ηζφηηκεο ζπλεθπαίδεπζεο είλαη απαξαίηεην λα ηεξνχληαη θάπνηεο πξνδηαγξαθέο, νη νπνίεο κπνξνχλ λα ιεηηνπξγήζνπλ σο εγγχεζε απνηειεζκαηηθφηεηαο ησλ ζρεηηθψλ πξνγξακκάησλ (Westling & Fox, 2000: 31-32). Απηέο είλαη νη αθφινπζεο: νη καζεηέο κε δπζθνιίεο κάζεζεο πξέπεη λα θνηηνχλ ζην γεληθφ ζρνιείν ηεο γεηηνληάο ηνπο, ην νπνίν είλαη θαηάιιειν γηα ηε ρξνλνινγηθή ηνπο ειηθία, νη καζεηέο πξέπεη λα θνηηνχλ ζε ηάμεηο γεληθνχ ζρνιείνπ, ζηηο νπνίεο ηνπο παξέρεηαη ε απαξαίηεηε ππνζηήξημε γηα λα ιεηηνπξγήζνπλ επηηπρψο, ε βαζηθή ηάμε ελφο παηδηνχ κε δπζθνιίεο κάζεζεο πξέπεη λα είλαη ε ηάμε ηνπ γεληθνχ ζρνιείνπ, αθφκε θη αλ παξαθνινπζεί θάπνην πξφγξακκα ζε ηκήκα έληαμεο, ζε ηκήκα εληζρπηηθήο δηδαζθαιίαο ή αιινχ, ε ηνπνζέηεζε ησλ καζεηψλ κε δπζθνιίεο κάζεζεο ζε ηάμεηο γεληθνχ ζρνιείνπ πξέπεη λα βαζίδεηαη ζηε θπζηθή αλαινγία, γηα ηελ πξναγσγή επηηπρεκέλσλ πξαθηηθψλ ηζφηηκεο ζπλεθπαίδεπζεο, κπνξεί λα γίλεη ρξήζε πνηθίισλ ηαθηηθψλ, φπσο ε ζπλεξγαηηθή κάζεζε, ε δηδαζθαιία απφ ζπλνκειίθνπο, ε πξνζαξκνγή ηνπ αλαιπηηθνχ πξνγξάκκαηνο θαη ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πιηθνχ, ε ζπλεξγαηηθή επίιπζε πξνβιεκαηηθψλ θαηαζηάζεσλ, θ.ιπ., νη καζεηέο κε δπζθνιίεο κάζεζεο έρνπλ πεξηζζφηεξεο πηζαλφηεηεο ελεξγεηηθήο ζπκκεηνρήο ζε ηάμεηο ζηηο νπνίεο ε κάζεζε γίλεηαη κέζα απφ δξαζηεξηφηεηεο, ν εηδηθφο παηδαγσγφο/νξζνπαηδαγσγφο πξέπεη λα ζπλεξγάδεηαη κε ηνλ εθπαηδεπηηθφ ηεο ηάμεο ηνπ γεληθνχ ζρνιείνπ ζηελ αλάπηπμε δξαζηεξηνηήησλ νη νπνίεο πξνάγνπλ ηελ θαηάιιειε κάζεζε γηα ηνπο καζεηέο κε δπζθνιίεο κάζεζεο θαη νη νπνίεο θαιιηεξγνχλ ηελ θνηλσληθή αιιειεπίδξαζε αλάκεζα ζηνπο καζεηέο κε θαη ρσξίο δπζθνιίεο κάζεζεο, νη καζεηέο ρσξίο δπζθνιίεο κάζεζεο κπνξεί λα παίμνπλ δηαθνξεηηθνχο ξφινπο ζηελ αιιειεπίδξαζή ηνπο κε ηνπο καζεηέο κε δπζθνιίεο κάζεζεο: ζπλεξγάηεο ζε δξαζηεξηφηεηεο κάζεζεο, βνεζνί, δάζθαινη, θίινη, ν εθπαηδεπηηθφο ηεο ηάμεο ηνπ γεληθνχ ζρνιείνπ πξέπεη λα είλαη κέινο ηεο εθπαηδεπηηθήο νκάδαο ππνζηήξημεο ηνπ παηδηνχ κε δπζθνιίεο κάζεζεο θαη λα ζπκκεηέρεη ζην ζρεδηαζκφ θαη ηελ πινπνίεζε ηνπ Αηνκηθνχ Πξνγξάκκαηνο Δθπαίδεπζεο (Α.Π.Δ.) 1, 1 ηελ εξγαζία απηή, ν φξνο Αηνκηθφ Πξφγξακκα Δθπαίδεπζεο (Α.Π.Δ.) έρεη αληηθαηαζηήζεη ηνλ φξν Δμαηνκηθεπκέλν Δθπαηδεπηηθφ Πξφγξακκα (Δ.Δ.Π.), ηα αξρηθά ηνπ νπνίνπ είλαη ίδηα κε ηα αξρηθά ηνπ φξνπ Δηδηθφ Δθπαηδεπηηθφ Πξνζσπηθφ (Δ.Δ.Π). 29

ε δηεχζπλζε ηνπ ζρνιείνπ πξέπεη λα ζηεξίδεη ηελ ππφζεζε ηεο ηζφηηκεο ζπλεθπαίδεπζεο, παξέρνληαο επαξθή ρξφλν γηα ζπλεξγαζία θαη ζρεδηαζκφ ζηα εκπιεθφκελα κέιε ηνπ πξνζσπηθνχ ηνπ ζρνιείνπ. πλνπηηθά, πξνυπφζεζε γηα ηελ επηηπρή πινπνίεζε πξνγξακκάησλ ηζφηηκεο ζπλεθπαίδεπζεο ζεσξείηαη ε αιιαγή ζε ηξεηο βαζηθνχο άμνλεο ηεο εθπαηδεπηηθήο πξαθηηθήο: ζην αλαιπηηθφ πξφγξακκα, ζην δηδαθηηθφ πιηθφ θαη ζηε δηαρείξηζε ηεο ζρνιηθήο ηάμεο. Ζ δηαπξαγκάηεπζε ηνπ αλαιπηηθνχ πξνγξάκκαηνο ηνπ ζρνιείνπ θνίηεζεο, ε θαηάξηηζε Α.Π.Δ., ε πξνζαξκνγή θαη ε ηξνπνπνίεζε ηνπ δηδαθηηθνχ πιηθνχ θαη ε δηαρείξηζε κεηαβιεηψλ ηεο ζρνιηθήο ηάμεο είλαη ζεκεία θιεηδηά ζηελ ππφζεζε ηεο ηζφηηκεο ζπλεθπαίδεπζεο ζε νπνηνδήπνηε πιαίζην εθαξκνγήο ζρεηηθψλ εθπαηδεπηηθψλ πξνγξακκάησλ. Σν θαηεγνξηθφ κνληέιν εηδηθήο εθπαίδεπζεο, αλ θαη ζηφρεπε ζηε δεκηνπξγία νκνηνγελψλ νκάδσλ καζεηψλ κε παξαπιήζηεο δηαγλψζεηο θαη ηε δηεπθφιπλζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ έξγνπ, δελ ππήξμε απνηειεζκαηηθφ γηαηί, νπζηαζηηθά, θάζε δηαγλσζηηθή θαηεγνξία καζεηψλ αληηπξνζσπεχεη κηα αλνκνηνγελή νκάδα, ζηελ νπνία νη καζεηέο εληάζζνληαη κε βάζε πνηθίια θαη, πνιιέο θνξέο, αζαθή θξηηήξηα (Ζκέιινπ, 2003α: 82-83). ε θάζε πεξίπησζε ζρνιηθήο ηάμεο, ε αλνκνηνγέλεηα ζηε ζχλζεζε ηνπ καζεηηθνχ δπλακηθνχ είλαη έλα γεγνλφο πνπ πξέπεη λα ζπλεθηηκεζεί. 1.1 Σα πλαίζια ςλοποίηζηρ ππακηικών ένηαξηρ και ιζόηιμηρ ζςνεκπαίδεςζηρ ην ειιεληθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα νη καζεηέο κε δπζθνιίεο κάζεζεο, ζχκθσλα κε ην λφκν 3699/2008, κπνξεί λα θνηηνχλ: (α) ζηελ ηάμε ηνπ γεληθνχ ζρνιείνπ κε ζηήξημε απφ εηδηθφ παηδαγσγφ/νξζνπαηδαγσγφ, ζηα πιαίζηα ηνπ ζεζκνχ ηεο ζπλεθπαίδεπζεο/παξάιιειεο ζηήξημεο, (β) ζε δηαρσξηζκέλα ηκήκαηα (ηκήκαηα έληαμεο, ηκήκαηα εληζρπηηθήο δηδαζθαιίαο) πνπ ιεηηνπξγνχλ κέζα ζηα ζρνιεία γεληθήο εθπαίδεπζεο, (γ) ζε απηνηειή ζρνιεία εηδηθήο αγσγήο (λεπηαγσγεία εηδηθήο αγσγήο, δεκνηηθά εηδηθήο αγσγήο), (δ) ζε ζρνιεία ή ηκήκαηα πνπ ιεηηνπξγνχλ είηε σο απηνηειή είηε σο παξαξηήκαηα άιισλ ζρνιείσλ ζε λνζνθνκεία, θέληξα απνθαηάζηαζεο, ηδξχκαηα αγσγήο αλειίθσλ ή ηδξχκαηα ρξνλίσο παζρφλησλ θαη (ε) ζην ζπίηη. πκπεξαζκαηηθά, ηα είδε ησλ ζρνιηθψλ ηάμεσλ ζηηο νπνίεο κπνξεί λα θνηηήζεη έλα παηδί κε δπζθνιίεο κάζεζεο είλαη ηξία: ζρνιηθή ηάμε γεληθνχ ζρνιείνπ, ζρνιηθή ηάμε δηαρσξηζκέλνπ ηκήκαηνο θαη ζρνιηθή ηάμε εηδηθνχ ζρνιείνπ. Οη ηξεηο απηνί ηχπνη ζρνιηθήο ηάμεο απνηεινχλ ην πεδίν πινπνίεζεο πξαθηηθψλ έληαμεο θαη ηζφηηκεο ζπλεθπαίδεπζεο. Ζ πινπνίεζε ησλ πξαθηηθψλ απηψλ πξνβιέπεηαη λα γίλεηαη κέζα ζηα πιαίζηα εθαξκνγήο ζπγθεθξηκέλσλ κνληέισλ έληαμεο θαη ηζφηηκεο ζπλεθπαίδεπζεο. 30

1.2 Μονηέλα ένηαξηρ και ιζόηιμηρ ζςνεκπαίδεςζηρ Οη δηάθνξεο πξαθηηθέο ηζφηηκεο ζπλεθπαίδεπζεο νδήγεζαλ ζηε δεκηνπξγία κνληέισλ εθαξκνγήο, ηα νπνία πξνζθέξνληαη σο ελαιιαθηηθέο ιχζεηο γηα ηελ παξνρή εθπαίδεπζεο ζε καζεηέο κε δπζθνιίεο κάζεζεο. Αλαθέξνληαη αξθεηά κνληέια έληαμεο θαη ηζφηηκεο ζπλεθπαίδεπζεο (Webber, 1997: 43 Gildner & Zionts, 1997: 105), ηα ζεκαληηθφηεξα απφ ηα νπνία είλαη: 1.Σνπνζέηεζε ζε ηάμε εηδηθνχ ζρνιείνπ κε κεξηθή ηνπνζέηεζε ζε ηάμε γεληθνχ ζρνιείνπ. Σν κνληέιν απηφ πινπνηείηαη άηππα ζε δηάθνξεο πεξηνρέο ηεο Διιάδαο θαη ζηεξίδεηαη ζηελ νπζηαζηηθή ζπλεξγαζία εθπαηδεπηηθψλ πνπ ππεξεηνχλ ζε ζρνιηθέο κνλάδεο γεληθήο θαη εηδηθήο εθπαίδεπζεο. Σα πξνγξάκκαηα πνπ, θπξίσο, πινπνηνχληαη κε ην κνληέιν απηφ αθνξνχλ ηε ζρνιηθή θαη θνηλσληθή έληαμε παηδηψλ κε ζνβαξέο δπζθνιίεο κάζεζεο θαη άπηνληαη δεπηεξεπφλησλ καζεκάησλ ηνπ αλαιπηηθνχ πξνγξάκκαηνο ηνπ γεληθνχ ζρνιείνπ ή γίλνληαη ζηα πιαίζηα ζρνιηθψλ ενξηψλ. 2.Σνπνζέηεζε ζε ηάμε γεληθνχ ζρνιείνπ κε ππνζηήξημε ζε εηδηθή ηάμε ή ηκήκα έληαμεο. Σν κνληέιν απηφ άξρηζε λα εθαξκφδεηαη ζηελ Διιάδα ην ζρνιηθφ έηνο 1983-84, ηδηαίηεξα γηα ηα παηδηά κε δπζθνιίεο κάζεζεο (ηαζηλφο, 1991: 245). Μεηά ηελ ςήθηζε ηνπ λφκνπ 2817/2000, νη εηδηθέο ηάμεηο κεηνλνκάζηεθαλ ζε ηκήκαηα έληαμεο, ελψ ε ιεηηνπξγία ηνπο βξίζθεηαη ζε πεξίνδν αλαπξνζδηνξηζκνχ (Ζκέιινπ, 2003α: 92-93). 3.Σνπνζέηεζε ζε ηάμε γεληθνχ ζρνιείνπ κε ππνζηήξημε απφ έλαλ πεξηπαηεηηθφ εηδηθφ (peripatetic teacher). Σν κνληέιν ηνπ πεξηπαηεηηθνχ δαζθάινπ πξνηάζεθε απφ ην λφκν 2817/2000 (άξζξν 1, παξάγξαθνο 11α). χκθσλα κε ηε ζπγθεθξηκέλε πξφηαζε, ε ηνπνζέηεζε ηνπ παηδηνχ κε δπζθνιίεο κάζεζεο ζπλνδεχεηαη απφ ηελ ππνζηήξημε εηδηθνχ παηδαγσγνχ/νξζνπαηδαγσγνχ, ν νπνίνο ππεξεηεί είηε ζηα Κέληξα Γηάγλσζεο Αμηνιφγεζεο θαη Τπνζηήξημεο (Κ.Γ.Α.Τ.) ηα νπνία έρνπλ κεηνλνκαζηεί πιένλ ζε Κέληξα Γηαθνξνδηάγλσζεο, Γηάγλσζεο θαη Τπνζηήξημεο (ΚΔ.Γ.Γ.Τ.)- είηε ζε ρνιηθέο Μνλάδεο Δηδηθήο Αγσγήο θαη Δθπαίδεπζεο (.Μ.Δ.Α.Δ.). 4.πκβνπιεπηηθφ κνληέιν (consultation model) ή ηνπνζέηεζε ζε ηάμε γεληθνχ ζρνιείνπ κε ππνζηήξημε απφ εηδηθφ παηδαγσγφ/νξζνπαηδαγσγφ. Ζ εθαξκνγή ηνπ ζπκβνπιεπηηθνχ κνληέινπ, αξρηθά απφ ηνπο εηδηθνχο παηδαγσγνχο/νξζνπαηδαγσγνχο ησλ ηκεκάησλ έληαμεο, ζηηο ηάμεηο ηνπ ειιεληθνχ γεληθνχ δεκνηηθνχ ζρνιείνπ έγηλε δπλαηή χζηεξα απφ ηελ ππνγξαθή ζρεηηθήο απφθαζεο κε ζέκα: «Έληαμε, θνίηεζε θαη απνθνίηεζε ησλ αηόκσλ κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο ζε όινπο ηνπο ηύπνπο ησλ ζρνιείσλ Δηδηθήο Αγσγήο θαη ηα Τκήκαηα Έληαμεο», ε νπνία δεκνζηεχηεθε ζην Φ.Δ.Κ. 1319/Σ/Β /10-10-2002 θαη ππνγξάθεθε απφ ηνλ Τπνπξγφ Παηδείαο Π. Δπζπκίνπ. Σν κνληέιν απηφ έρεη εθαξκνζηεί πεηξακαηηθά κε ηδηαίηεξα ελζαξξπληηθά απνηειέζκαηα (Νηεξνπνχινπ-Νηέξνπ, 2000 Βιάρνπ-Μπαιαθνχηε, 2000β Υαξνχπηαο, 2000 Imellou, 2000 Γελά, 2001 Υαξνχπηαο θαη Πεξβαλάο, 2002 Ζκέιινπ, 2002β). ελψ ηα ηειεπηαία ρξφληα θαηαγξάθεηαη κε ηνλ φξν ζπλεθπαίδεπζε/παξάιιειε ζηήξημε. 5.Σνπνζέηεζε ζε ηάμε γεληθνχ ζρνιείνπ κε ηαπηφρξνλε θαη ζε κφληκε βάζε ππνζηήξημε απφ εηδηθφ παηδαγσγφ/νξζνπαηδαγσγφ (φια ηα παηδηά κε δπζθνιίεο κάζεζεο ζε κηα ηάμε) ή εηδηθφ παηδαγσγφ/νξζνπαηδαγσγφ θαη κέινο παξαταηξηθνχ πξνζσπηθνχ ή κφλν βνεζφ (πξνυπφζεζε: ε ηάμε λα κελ έρεη πεξηζζφηεξα απφ 24 παηδηά). Σν κνληέιν απηφ δελ εθαξκφδεηαη ζηελ Διιάδα. 6.Σνπνζέηεζε ζε ηάμε θνηλνχ ζρνιείνπ κε ιίγεο ή κεδακηλέο ππνζηεξηθηηθέο ππεξεζίεο. Ζ πινπνίεζε απηνχ ηνπ κνληέινπ πξνυπνζέηεη ηελ πξνεγνχκελε ππνζηήξημε ηνπ παηδηνχ κε δπζθνιίεο κάζεζεο ζηα πιαίζηα θάπνηνπ άιινπ απφ ηα ήδε αλαθεξζέληα κνληέια έληαμεο θαη ηζφηηκεο ζπλεθπαίδεπζεο. Σν ζπκβνπιεπηηθφ κνληέιν (consultation model) είλαη έλα απφ ηα πιένλ δεκνθηιή θαη ζεσξείηαη σο ην πιένλ επηηπρεκέλν κνληέιν πιήξνπο έληαμεο παηδηψλ κε δπζθνιίεο κάζεζεο. χκθσλα κε απηφ, ν εηδηθφο, ν νπνίνο ζπλήζσο είλαη εηδηθφο παηδαγσγφο/νξζνπαηδαγσγφο, 31

εξγάδεηαη ζπλεξγαηηθά κε ην εθπαηδεπηηθφ γεληθήο εθπαίδεπζεο ζηνλ πξνγξακκαηηζκφ θαη ηε δηδαζθαιία καζεκάησλ, ζηελ πξνζαξκνγή ζηξαηεγηθψλ, ζηε δηαρείξηζε ηεο ζπκπεξηθνξάο ησλ καζεηψλ θαη ζηελ αλάπηπμε δηδαθηηθνχ πιηθνχ. Ο εηδηθφο παηδαγσγφο/νξζνπαηδαγσγφο κπνξεί λα βνεζά ηνλ εθπαηδεπηηθφ γεληθήο εθπαίδεπζεο λα πξνζαξκφδεη, λα επαλαζρεδηάδεη θαη λα ειέγρεη ηηο ζηξαηεγηθέο πνπ εθαξκφδνληαη ζηελ ηάμε, θαη νη νπνίεο αθνξνχλ ζπγθεθξηκέλνπο καζεηέο. Αθφκα, κπνξεί λα παξέρεη παξαηεξήζεηο ζπκπεξηθνξψλ, δηαγλσζηηθέο αμηνινγήζεηο, θαζνδήγεζε, ζπλεξγαηηθφ πξνγξακκαηηζκφ θαη πιηθφ απαξαίηεην ζηελ εθπαηδεπηηθή επηηπρία ηνπ καζεηή. Ζ ζπλεξγαζία εθπαηδεπηηθνχ γεληθήο θαη εηδηθήο εθπαίδεπζεο κπνξεί λα γίλεηαη ζε επίπεδν ζρνιηθήο κνλάδαο (ζπλεξγαζία κε φινπο ηνπο εθπαηδεπηηθνχο γεληθήο εθπαίδεπζεο ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο) ή ζε επίπεδν κέξνπο ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο (ζπλεξγαζία κε δχν έσο ηέζζεξηο εθπαηδεπηηθνχο γεληθήο εθπαίδεπζεο). ε πεξηπηψζεηο εγθαζίδξπζεο πξαθηηθψλ ζπλεξγαζίαο, παξάγνληεο φπσο ε ζπρλφηεηα αληαιιαγήο απφςεσλ θαη ε ζεκαηηθή εζηίαζε ηεο θάζε ζπλεδξίαο ζεκαηνδνηνχλ ηελ πνηφηεηα ησλ ίδησλ ησλ πξαθηηθψλ (Belmont & Vérillon, 1999). Τπάξρνπλ αξθεηέο παξαιιαγέο ηνπ ζπκβνπιεπηηθνχ κνληέινπ, φπσο: (α) ε νκαδηθή δηδαζθαιία (team teaching), (β) ε ππνζηεξηγκέλε εθπαίδεπζε (supported education), (γ) ε ζπκπιεξσκαηηθή δηδαζθαιία (complementary instruction) θαη (δ) ε παξάιιειε δηδαζθαιία (parallel instruction). ηελ ππνζηεξηγκέλε εθπαίδεπζε, ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο δηδαζθαιίαο γίλεηαη απφ ηνλ εθπαηδεπηηθφ γεληθήο εθπαίδεπζεο, ελψ ν εηδηθφο παηδαγσγφο/νξζνπαηδαγσγφο εθηειεί θάπνηεο δξαζηεξηφηεηεο ζηελ ηάμε, φπσο γξάςηκν ζην δηαθαλνζθφπην ή ζηνλ πίλαθα, θαηαζθεπή θπιιαδίσλ πνπ ζα κνηξαζηνχλ ζηα παηδηά, θιπ. ηε ζπκπιεξσκαηηθή δηδαζθαιία, δπν καζήκαηα δηδάζθνληαη ηαπηφρξνλα, θαζψο ην έλα κάζεκα ζπκπεξηιακβάλεηαη ζην άιιν, φπσο γηα παξάδεηγκα ε δηδαζθαιία ηνπ πψο λα θξαηάλε ηα παηδηά ζεκεηψζεηο κπνξεί λα εκπεξηέρεηαη ζην κάζεκα ηεο Μειέηεο Πεξηβάιινληνο. ηελ παξάιιειε δηδαζθαιία, ν εηδηθφο παηδαγσγφο/νξζνπαηδαγσγφο δηδάζθεη ζε κηα κηθξή νκάδα παηδηψλ ρσξηζηά, ελψ ν εθπαηδεπηηθφο γεληθήο εθπαίδεπζεο εξγάδεηαη κε ηελ ππφινηπε ηάμε. Ζ παξάιιειε δηδαζθαιία πξνηείλεηαη, ζπλήζσο, γηα καζεηέο κε ζνβαξέο δπζθνιίεο κάζεζεο. Ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ε νκαδηθή δηδαζθαιία, ζηελ νπνία ν εηδηθφο παηδαγσγφο/νξζνπαηδαγσγφο ζρεδηάδεη θαη εθαξκφδεη καζήκαηα ζε ζπλεξγαζία κε ηνλ εθπαηδεπηηθφ γεληθήο εθπαίδεπζεο. Κάζε εθπαηδεπηηθφο κπνξεί λα είλαη ππεχζπλνο γηα έλα ηκήκα ηνπ θαζεκεξηλνχ καζήκαηνο. ηελ παξαιιαγή απηή θαίλεηαη δπλαηή ε ζπκπεξίιεςε αξθεηψλ καζεηψλ κε δπζθνιίεο κάζεζεο ζηελ ίδηα ζρνιηθή ηάμε ηνπ γεληθνχ ζρνιείνπ. ε θάζε πεξίπησζε, αλεμάξηεηα απφ ην κνληέιν ηζφηηκεο ζπλεθπαίδεπζεο ην νπνίν πινπνηείηαη θάζε θνξά, ν εηδηθφο παηδαγσγφο/νξζνπαηδαγσγφο ζα πξέπεη λα δηαζθαιίδεη ηε δηακφξθσζε ελφο ππνζηεξηθηηθνχ πεξηβάιινληνο δηδαζθαιίαο θαη κάζεζεο, ην νπνίν ζα δίλεη έκθαζε ζηελ αλάπηπμε ζρεηηθήο θνπιηνχξαο ζηα πιαίζηα ιεηηνπξγίαο ηεο θάζε ζρνιηθήο κνλάδαο (Υαηδεπαλαγηψηνπ, 2008). 32

2. Τποζηηπικηικό πεπιβάλλον διδαζκαλίαρ και μάθηζηρ 2.1 Δπίπεδα ςποζηήπιξηρ ηυν μαθηηών με δςζκολίερ μάθηζηρ ζηο γενικό ζσολείο ηα πιαίζηα ηεο δηακφξθσζεο ελφο ππνζηεξηθηηθνχ πεξηβάιινληνο κάζεζεο θαη δηδαζθαιίαο ζηε ζρνιηθή κνλάδα, πξνηείλεηαη ε δεκηνπξγία ππνζηεξηθηηθψλ ππνδνκψλ γηα θάζε καζεηή κε δπζθνιίεο κάζεζεο ζε πέληε επίπεδα: (α) ζην επίπεδν ηνπ καζεηή κε δπζθνιίεο κάζεζεο, (β) ζην επίπεδν ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ηεο ηάμεο ηνπ γεληθνχ ζρνιείνπ, (γ) ζην επίπεδν ηεο ζρνιηθήο ηάμεο θαη ησλ ζπκκαζεηψλ, (δ) ζην επίπεδν ηεο νηθνγέλεηαο θαη, ηέινο, (ε) ζην επίπεδν ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο. ε θάζε πεξίπησζε, θχξηνο ζθνπφο ησλ εθπαηδεπηηθψλ παξεκβάζεσλ είλαη ε ελδπλάκσζε ηνπ θάζε καζεηή κε δπζθνιίεο κάζεζεο ζε επίπεδν πξνζψπνπ θαη ε ππνζηήξημή ηνπ ζηελ πξνζπάζεηά ηνπ λα γίλεη απηφλνκν θαη ιεηηνπξγηθφ κέινο ηεο ζρνιηθήο ηάμεο θαη ηεο ζρνιηθήο θνηλφηεηαο. 2.1.1 Τποζηηπικηικέρ ςποδομέρ ζε επίπεδο μαθηηή με δςζκολίερ μάθηζηρ Γηα ηελ ππνζηήξημε ησλ καζεηψλ κε δπζθνιίεο κάζεζεο πξνηείλεηαη ν ζρεδηαζκφο αηνκηθψλ θαη κηθξννκαδηθψλ εθπαηδεπηηθψλ παξεκβάζεσλ, ζε δηαρσξηζκέλν ηκήκα, γηα ηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ ηνπ Α.Π.Δ., ζε φζεο απφ ηηο πεξηνρέο νηθνινγηθήο αμηνιφγεζεο είλαη απαξαίηεην, θαη εηδηθφηεξα: ζηελ επηθνηλσλία, ηε ζπκπεξηθνξά, ηελ θνηλσληθνπνίεζε, ην ζρεκαηηζκφ ελλνηψλ, ηελ επεμεξγαζία πιεξνθνξηψλ, ην γλσζηηθφ ζηπι, ηελ θηλεηηθή αλάπηπμε, ηελ δηαδηθαζία επίιπζεο πξνβιεκάησλ, ηηο βαζηθέο αθαδεκατθέο δεμηφηεηεο, ηηο δεμηφηεηεο θαζεκεξηλήο δσήο & απηφλνκεο δηαβίσζεο, ηα ελδηαθέξνληα θ.ιπ. (Ζκέιινπ, 2003β Γελά, 2002: 215-248). Οη νκάδεο ησλ καζεηψλ κπνξνχλ λα είλαη, αλάινγα κε ηε ζηνρνζεζία, νκνηνγελείο ή αλνκνηνγελείο. Οξηζκέλνη απφ ηνπο ζηφρνπο ηνπ Α.Π.Δ. ελδείθλπηαη λα ζρεηίδνληαη, άκεζα ή έκκεζα, κε ηελ θαιιηέξγεηα ησλ νξηδφληησλ ή δηαζεκαηηθψλ δεμηνηήησλ, νη νπνίεο πεξηιακβάλνληαη ζηα Αλαιπηηθά Πξνγξάκκαηα πνπδψλ (Α.Π..) φισλ ησλ γλσζηηθψλ αληηθεηκέλσλ θαη ζην Γηαζεκαηηθφ Δληαίν Πιαίζην Πξνγξάκκαηνο πνπδψλ (Γ.Δ.Π.Π..). Σέηνηεο είλαη νη δεμηφηεηεο επηθνηλσλίαο, απνηειεζκαηηθήο ρξήζεο ησλ αξηζκψλ θαη ησλ καζεκαηηθψλ ελλνηψλ ζηελ θαζεκεξηλή δσή, ρξήζεο πνηθίισλ πεγψλ θαη εξγαιείσλ πιεξνθφξεζεο θαη επηθνηλσλίαο, ζπλεξγαζίαο, θξηηηθήο επεμεξγαζίαο πιεξνθνξηψλ, αμηψλ θαη παξαδνρψλ, επίιπζεο πξνβιεκάησλ, νξζνινγηθψλ επηινγψλ ζε αηνκηθφ θαη θνηλσληθφ επίπεδν, δεκηνπξγηθήο επηλφεζεο, επαίζζεηεο αληίιεςεο ηεο ηέρλεο θαη δεκηνπξγίαο ηέρλεο, αμηνπνίεζεο γλψζεσλ θαη πηνζέηεζεο αμηψλ (ΤΠ.Δ.Π.Θ. & Π.Η., 2002: 12). Ζ πηνζέηεζε ησλ νξηδφληησλ απηψλ δεμηνηήησλ ζα κπνξνχζε λα απνηειέζεη ζηφρν θαη ηνπ εηδηθνχ παηδαγσγνχ/νξζνπαηδαγσγνχ, ζπλδπαζηηθά κε ηελ πινπνίεζε ησλ ζηφρσλ ηνπ Α.Π.Δ. θάζε καζεηή (Ζκέιινπ, 2007α). Σν ζρεδηαζκφ αθνινπζεί ε πινπνίεζε πξνγξακκάησλ εθπαηδεπηηθήο παξέκβαζεο, αηνκηθψλ ή κηθξννκαδηθψλ, ζηα πιαίζηα νκνηνγελψλ ή αλνκνηνγελψλ νκάδσλ. Σν είδνο ηνπ πξνγξάκκαηνο πνπ θάζε θνξά επηιέγεηαη εμαξηάηαη απφ ηε θχζε ησλ δπζθνιηψλ κάζεζεο πνπ βηψλεη ν καζεηήο. Σα πξνγξάκκαηα απηά κπνξεί λα είλαη πξνγξάκκαηα Δθαξκνζκέλεο Αλάιπζεο πκπεξηθνξάο (Γελά, 2002: 83-106), πξνγξάκκαηα Γλσζηαθήο Δθπαίδεπζεο (Palincsar & Brown, 1987), πξνγξάκκαηα Γλσζηαθήο-πκπεξηθνξηθήο Δθπαίδεπζεο (Gerber, 1987), πξνγξάκκαηα Πξνζαξκνδφκελεο Δθπαίδεπζεο (Ζκέιινπ, 2003: 101-116), θ.ά. «Η Δθαξκνζκέλε Αλάιπζε ηεο Σπκπεξηθνξάο είλαη ε επηζηήκε πνπ εθαξκόδεη κεζόδνπο πξνθύπηνπζεο από ηηο αξρέο ηνπ Σπκπεξηθνξηζκνύ. Σθνπόο ηεο είλαη λα βειηηώζεη ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ αλζξώπνπ ζε ηθαλνπνηεηηθό βαζκό θαη ζε ηνκείο πνπ ζεσξνύληαη θνηλσληθά ζεκαληηθνί. Δπίζεο, ζηνρεύεη λα απνδείμεη κε πεηξακαηηθή ζεκειίσζε όηη νη κέζνδνη παξέκβαζεο πνπ ρξεζηκνπνηνύληαη είλαη απηέο πνπ πξαγκαηηθά ζπκβάιινπλ ζηε βειηίσζε ηεο 33

ζπκπεξηθνξάο ηνπ αλζξώπνπ» (Baer, Wolf & Risley, 1968 ζην Γελά, 2002: 83-84). Οη ζπκπεξηθνξηζηηθέο κέζνδνη απνηεινχλ ζπρλά ηελ πξψηε επηινγή γηα παηδηά κε δηάρπηεο αλαπηπμηαθέο δηαηαξαρέο κε θαηαγεγξακκέλε απνηειεζκαηηθφηεηα (Γελά, 2002: 190-213). ηα πξνγξάκκαηα Γλσζηαθήο Δθπαίδεπζεο δίλεηαη έκθαζε ζηελ εθκάζεζε απφ ηνπο καζεηέο κε δπζθνιίεο κάζεζεο θαηάιιεισλ ζηξαηεγηθψλ. ηφρνη ησλ ζηξαηεγηθψλ απηψλ είλαη: (α) ε δηακεζνιάβεζε ζηε κάζεζε, (β) ε δηεπθφιπλζε ηεο νινθιήξσζεο ελφο έξγνπ θαη (γ) ν έιεγρνο ηεο εθαξκνγήο ησλ ζηξαηεγηθψλ απηψλ απφ ην καζεηή. Ζ γλσζηαθή εθπαίδεπζε απνηειεί έλαλ ηχπν πξνγξάκκαηνο εθπαηδεπηηθήο παξέκβαζεο γηα παηδηά κε δπζθνιίεο κάζεζεο, ζηα πιαίζηα ηνπ νπνίνπ ε δηδαζθαιία επηθεληξψλεηαη ζηελ αχμεζε ηεο ζπλεηδεηφηεηαο ηνπ καζεηή ζε ζέκαηα ηα νπνία αλαθέξνληαη θαη αθνξνχλ ηηο απαηηήζεηο θάζε ππφ εθηέιεζε έξγνπ (Palincsar & Brown, 1987). ε έξεπλεο νη νπνίεο πξαγκαηνπνηήζεθαλ κε ζθνπφ ηελ αμηνιφγεζε πξνγξακκάησλ γλσζηαθήο εθπαίδεπζεο, θαηαγξάθεθαλ ζεηηθά απνηειέζκαηα ηφζν ζε ζέκαηα αλάγλσζεο (Pfaum & Pascarella, 1980 Schumaker, Deschler, Allen, Warner & Denton, 1984 Wong & Jones, 1982 Day, 1980 Kurt & Borkowski, 1985 Miller, 1985 Brown & Palincsar, 1982 & 1984 ζην Palincsar & Brown, 1987: 95-99 Ζκέιινπ & Υαξνχπηαο, ππφ δεκνζίεπζε), φζν θαη ζε ζέκαηα γξαπηήο έθθξαζεο, κε έκθαζε ζε επηκέξνπο δεηήκαηα, φπσο, γηα παξάδεηγκα, ν γξαθηθφο ραξαθηήξαο (Kosiewicz, Hallahan, Lloyd & Graves, 1982), ε ζσζηή ρξήζε ηνπ ζπληαθηηθνχ (Harris & Graham, 1985), ε νξζνγξαθία ησλ ιέμεσλ (Englert, Hiebert & Stewart, 1985 Drake & Ehri, 1984 Ζκέιινπ & Υαξνχπηαο, ππφ δεκνζίεπζε) θαη νη δεμηφηεηεο παξαγσγήο θεηκέλνπ (Hillocks, 1984 Scardamalia, Bereiter & Steinbach, 1984). ηα πξνγξάκκαηα Γλσζηαθήο-πκπεξηθνξηθήο Δθπαίδεπζεο νη κέζνδνη πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη, νη νπνίεο απνξξένπλ απφ ηε γλσζηαθή έξεπλα θαη ζπλδπάδνληαη κε ζπκπεξηθνξηζηηθέο ηερληθέο, απαηηνχλ κεγάιε πξνζνρή, ηφζν σο πξνο ηελ πνζφηεηα φζν θαη σο πξνο ηνλ ηχπν ηεο πεξηβαιινληηθήο δφκεζεο, ε νπνία είλαη απαξαίηεηε γηα ηε δηαζθάιηζε ειεγρφκελεο θαη ζπλεπνχο καζεηηθήο επίδνζεο. Μεξηθά απφ ηα ραξαθηεξηζηηθά απηήο ηεο δφκεζεο είλαη: ε νκαδνπνίεζε ησλ καζεηψλ κε βάζε ηηο εθπαηδεπηηθέο ηνπο αλάγθεο, ε πξνζεθηηθή δηαδνρή ησλ αθαδεκατθψλ δεμηνηήησλ πνπ ζα δηδαρζνχλ, ε χπαξμε κνληέινπ, ν γξήγνξνο ξπζκφο γηα ηελ επίηεπμε κεγάιεο ππθλφηεηαο απαληεηηθψλ επθαηξηψλ, ε ρξήζε απαληεηηθψλ ζεκάησλ γηα ηνλ έιεγρν ηεο πξνζνρήο θαη ηνπ ξπζκνχ, ε ρξήζε ηφζν ηεο απφ θνηλνχ (ελ ρνξψ) φζν θαη ηεο αηνκηθήο απάληεζεο, ε άκεζε δηνξζσηηθή αλαηξνθνδφηεζε, ζπκπεξηιακβαλνκέλεο θαη ηεο εμαξηεκέλεο ελίζρπζεο, θαη ε ζπρλή, θαηαγξαθφκελε απφ ην δάζθαιν πξαθηηθή (Gerber, 1997: 169). πκπιεξσκαηηθά ζηελ πινπνίεζε πξνγξακκάησλ Γλσζηαθήο Δθπαίδεπζεο, Δθαξκνζκέλεο Αλάιπζεο ηεο πκπεξηθνξάο θαη Γλσζηαθήο-πκπεξηθνξηθήο Δθπαίδεπζεο, πξνηείλεηαη ε πινπνίεζε πξνπαξαζθεπαζηηθψλ πξνγξακκάησλ πξνζαξκνδφκελεο εθπαίδεπζεο. ηα πξνπαξαζθεπαζηηθά απηά πξνγξάκκαηα, νη καζεηέο καζαίλνπλ λα εξγάδνληαη ζε αλνκνηνγελείο νκάδεο εξγαζίαο, ζηηο νπνίεο ππάξρεη θαηακεξηζκφο εξγαζίαο, ελψ ην απνηέιεζκα είλαη έλα, θνηλφ θαη νκαδηθφ. Με ηνλ ηξφπν απηφ πξνεηνηκάδνληαη -ζε ζπλζήθεο νη νπνίεο πξνζαξκφδνληαη πξνο ηνπο καζεηέο- γηα ηελ εθαξκνγή αλάινγσλ πξνγξακκάησλ πξνζαξκνδφκελεο εθπαίδεπζεο ζηελ ηάμε ηνπ γεληθνχ ζρνιείνπ, φπνπ νη ζπλζήθεο είλαη πεξηζζφηεξν αλειαζηηθέο. χκθσλα κε ηνπο Wang & Lindvall (1984 ζην Walberg & Wang, 1987: 119), ηα βαζηθφηεξα απφ ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο πξνζαξκνδφκελεο εθπαίδεπζεο είλαη ηα εμήο: ε δηδαζθαιία βαζίδεηαη ζηηο ηθαλφηεηεο θάζε καζεηή, νη νπνίεο έρνπλ αμηνινγεζεί, 34

ηα πιηθά θαη νη δηαδηθαζίεο επηηξέπνπλ ζε θάζε καζεηή λα πξννδεχεη ζηελ θαηάθηεζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πεξηερνκέλνπ κε έλα ξπζκφ πνπ ηαηξηάδεη ζηηο ηθαλφηεηεο θαη ηα ελδηαθέξνληά ηνπ, ελαιιαθηηθέο δξαζηεξηφηεηεο θαη πιηθά είλαη δηαζέζηκα γηα λα βνεζήζνπλ ηνπο καζεηέο ζηελ απφθηεζε βαζηθψλ αθαδεκατθψλ γλψζεσλ θαη δεμηνηήησλ θαη νη καζεηέο αιιεινβνεζνχληαη ζηελ επίηεπμε ησλ αηνκηθψλ ζηφρσλ θαη ζπλεξγάδνληαη ζηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ ηεο νκάδαο. Έλα κνληέιν πξνζαξκνδφκελεο εθπαίδεπζεο ην νπνίν ηαηξηάδεη ηφζν κε ηελ χπαξμε Α.Π.Δ. φζν θαη κε ηελ πινπνίεζε ζηφρσλ πνιιψλ Α.Π.Δ., ζηα πιαίζηα ελφο θνηλνχ ρξφλνπ παξέκβαζεο (π.ρ. κίαο δηδαθηηθήο ψξαο), είλαη ην κνληέιν ησλ πνιιαπιψλ ζηφρσλ. χκθσλα κε ην κνληέιν απηφ, κπνξεί λα ππάξρεη κηα πνηθηιία αθνινπζηψλ δηδαζθαιίαο, θαζψο θαη δηαθνξεηηθνί ζηφρνη γηα θάζε καζεηή, ζηα πιαίζηα κηαο θνηλήο εθπαηδεπηηθήο παξέκβαζεο. Με ζηφρν ηελ ππνζηήξημε ηεο απνηειεζκαηηθήο ιεηηνπξγίαο ηνπ δηαρσξηζκέλνπ ηκήκαηνο, πξνηείλεηαη ε θαηαζθεπή απηνζρέδηνπ πιηθνχ ή ε έξεπλα αγνξάο γηα ηνλ εληνπηζκφ παηδαγσγηθνχ πιηθνχ ηνπ εκπνξίνπ, ην νπνίν κπνξεί λα ρξεζηκνπνηείηαη απφ ην παηδί, πξνθεηκέλνπ λα βειηηψζεη ην ξπζκφ εξγαζίαο ηνπ θαη λα εληζρχζεη ηελ απηνλνκία ηνπ. Σν απηνζρέδην απηφ πιηθφ κπνξεί λα αθνξά έλα ζεκαηηθφ εηθνλνγξαθεκέλν αιθαβεηάξη, έλα ζπλνπηηθφ εγρεηξίδην νπηηθνπνηεκέλεο γξακκαηηθήο, έλαλ νπηηθνπνηεκέλν πίλαθα πνιιαπιαζηαζκνχ, αιθαβεηηθά επξεηήξηα ιέμεσλ απφ ην βαζηθφ ιεμηιφγην ηεο ηάμεο ηνπ παηδηνχ, θ.ιπ. ην πιηθφ ηνπ εκπνξίνπ πεξηιακβάλνληαη δηάθνξα ιεμηθά ηεο ειιεληθήο γιψζζαο, βηβιία γξακκαηηθήο ή ζπληαθηηθνχ, πξφηππα αιθαβεηάξηα, πίλαθεο επηθνηλσλίαο ζε ελαιιαθηηθά/επηπξνζζεηηθά ζπζηήκαηα (Υαξνχπηαο, 1993), θ.ιπ. Ζ εθπαίδεπζε ηνπ καζεηή ζηελ απνηειεζκαηηθή ρξήζε ηνπ πιηθνχ απηνχ κπνξεί λα γίλεηαη ζε δηαρσξηζκέλν ηκήκα. ηφρνο, σζηφζν, απηήο ηεο δηαδηθαζίαο είλαη ε απηφλνκε θαη απνηειεζκαηηθή ρξήζε ηνπ πιηθνχ απφ ην καζεηή ζηελ ηάμε ηνπ γεληθνχ ζρνιείνπ. 2.1.2 Τποζηήπιξη μαθηηή με δςζκολίερ μάθηζηρ ζε επίπεδο εκπαιδεςηικού ηάξηρ ε επίπεδν εθπαηδεπηηθνχ ηάμεο, πξνηείλεηαη ε πξαγκαηνπνίεζε γεληθψλ επηκνξθσηηθψλ θαη ελεκεξσηηθψλ ζπλαληήζεσλ -κε πξσηνβνπιία ηνπ εηδηθνχ παηδαγσγνχ/νξζνπαηδαγσγνχ θαη ζε ζπλελλφεζε κε ηε δηεχζπλζε ηνπ ζρνιείνπ θαη ηνπο ζρνιηθνχο ζπκβνχινπο- ζε ηαθηά ρξνληθά δηαζηήκαηα, γηα γεληθά ζέκαηα εηδηθήο εθπαίδεπζεο πνπ απαζρνινχλ ηελ πιεηνςεθία ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηνπ ζρνιείνπ, φπσο ε αλίρλεπζε ησλ δπζθνιηψλ κάζεζεο καζεηψλ πνπ θνηηνχλ ζηελ Α ηάμε, ε δηαρείξηζε πξνβιεκάησλ ζπκπεξηθνξάο, ε δηαρείξηζε ηεο ηάμεο ζηελ νπνία θνηηνχλ καζεηέο κε Γηαηαξαρή Διιεηκκαηηθήο Πξνζνρήο Τπεξθηλεηηθφηεηα (Γ.Δ.Π.-Τ.), νη ζηξαηεγηθέο κάζεζεο, νη ηερληθέο αληηκεηψπηζεο θξίζεσλ, θ.ιπ. Αθφκα, πξνηείλεηαη ε ζπκβνπιεπηηθή ππνζηήξημε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο γηα ζέκαηα θαη δεηήκαηα ηεο ηάμεο ηνπο, ε νπνία κπνξεί λα πξαγκαηνπνηείηαη κε ζπλεξγαζία ζε αηνκηθφ επίπεδν ή ζε κηθξέο νκάδεο εθπαηδεπηηθψλ, νη νπνίνη δηδάζθνπλ ζηελ ίδηα ηάμε, π.ρ. ζηε Β ηάμε. Ζ ζπκβνπιεπηηθή απηή ππνζηήξημε κπνξεί λα έρεη ηε κνξθή άηππεο ζπλεξγαζίαο ή ηαθηηθψλ κεληαίσλ ζπλαληήζεσλ, εάλ απηφ πξνβιεθζεί απφ λέεο θαλνληζηηθέο δηαηάμεηο. Ζ ζπκβνπιεπηηθή ππνζηήξημε κπνξεί λα ζπλνδεχεηαη απφ ζπδήηεζε γηα ζέκαηα θαη δεηήκαηα πνπ αθνξνχλ ηνπο καζεηέο κε δπζθνιίεο κάζεζεο, φπσο ε ελεκέξσζε γηα ηνλ ηξφπν ζπγθξφηεζεο ησλ καζεζηαθψλ ηνπο πξνθίι, ε δηαρείξηζε κηαο ζπγθεθξηκέλεο ηάμεο, ε πξνζαξκνγή ησλ ζηξαηεγηθψλ θαη ηεο κεζνδνινγίαο δηδαζθαιίαο ζηηο ηδηαηηεξφηεηεο ησλ καζεηψλ, ε έκθαζε ζηηο δηαθνξέο ησλ καζεηψλ σο πξνο ην ξπζκφ κάζεζεο, νη ηξφπνη ρεηξηζκνχ ησλ καζεηψλ ζηελ ηάμε, ε δηαρείξηζε ησλ θξίζεσλ, ε αμηνιφγεζε, ε πξναγσγή ή ε επαλάιεςε ηεο ηάμεο (Υαξνχπηαο, 2004), θ.ιπ. 35

Πξνηείλεηαη ε εκπινθή ηνπ εθπαηδεπηηθνχ γεληθήο εθπαίδεπζεο ζηελ θαηάξηηζε ηνπ Α.Π.Δ. ησλ καζεηψλ κε δπζθνιίεο κάζεζεο Ζ χπαξμε θνηλήο ζηνρνζεζίαο γηα ηνπο καζεηέο απηνχο κπνξεί λα δηαζθαιηζηεί κέζα απφ ηε ζπλεξγαζία ηνπ εηδηθνχ παηδαγσγνχ/νξζνπαηδαγσγνχ κε ηνλ εθπαηδεπηηθφ ηεο ηάμεο ζην ζρεδηαζκφ ησλ ζηφρσλ επηκέξνπο πεξηνρψλ ηνπ Α.Π.Δ. Δίλαη πνιχ ζεκαληηθφ, γηα ην ζθνπφ απηφ, λα εηζαρζνχλ νη εθπαηδεπηηθνί γεληθήο εθπαίδεπζεο ζηε θηινζνθία ηεο αλάιπζεο έξγνπ (Βιάρνπ- Μπαιαθνχηε, 2000α Ζκέιινπ, 2003α: 203-206). Ο θάζε εθπαηδεπηηθφο, είλαη απαξαίηεην λα γλσξίδεη, θάζε θνξά πνπ δεηάεη απφ ηνπο καζεηέο ηνπ λα εθηειέζνπλ κηα δξαζηεξηφηεηα, ηη πξνυπνζέηεη απηή, ζε επίπεδν γλψζεσλ θαη γλσζηηθψλ ιεηηνπξγηψλ, θαη ζε πνηα επηκέξνπο βήκαηα κπνξεί λα αλαιπζεί. Δθφζνλ ν εθπαηδεπηηθφο είλαη ζε ζέζε λα πξνρσξήζεη ζε αλάιπζε έξγνπ, κπνξεί θαη λα δεηήζεη απφ ην καζεηή κε δπζθνιίεο κάζεζεο λα πξνρσξήζεη κηα δξαζηεξηφηεηα κέρξη έλα ζπγθεθξηκέλν βήκα, εθείλν πνπ ηνπ επηηξέπεη λα πξνρσξήζεη κε αζθάιεηα θαη ρσξίο καηαηψζεηο ζηε καζεζηαθή δηαδηθαζία. Σέινο, πξνηείλεηαη ε ππνζηήξημε ησλ εθπαηδεπηηθψλ γεληθήο εθπαίδεπζεο ζε ζέκαηα ζπκβνπιεπηηθήο γνλέσλ ησλ καζεηψλ κε δπζθνιίεο κάζεζεο. 2.1.3 Τποζηήπιξη μαθηηή με δςζκολίερ μάθηζηρ ζε επίπεδο ζσολικήρ ηάξηρ ζςμμαθηηών (ζηην ηάξη ηος γενικού ζσολείος) Γηα ηελ ππνζηήξημε ησλ καζεηψλ κε δπζθνιίεο κάζεζεο ζε επίπεδν ηάμεο ηνπ γεληθνχ ζρνιείνπ, πξνηείλεηαη ε απνηχπσζε ηεο δπλακηθήο ηεο ηάμεο θαη ηεο ζέζεο, ηελ νπνία θαηέρνπλ νη καζεηέο κε δπζθνιίεο κάζεζεο ζε απηή. Ζ θαηαζθεπή ελφο θνηλσληνγξάκκαηνο ή ελφο θνηλσληνκεηξηθνχ πίλαθα ζα δηεπθνιχλεη ηε δηαδηθαζία ζχλζεζεο ησλ νκάδσλ εξγαζίαο, ελψ ε δηακνξθσηηθή αμηνιφγεζε ηνπ θνηλσληθνχ πεξηβάιινληνο ηάμεο ζα επηηξέςεη ηελ αλαηξνθνδφηεζε θαη ηνλ αλαζηνραζκφ ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζρεηηθά κε ηελ φιε δηεξγαζία, κε δεδνκέλα σθέιηκα γηα κηα πηζαλή αλαζχλζεζε ησλ νκάδσλ. ε πεξηπηψζεηο νξγάλσζεο κηαο ζρνιηθήο ηάμεο ζε νκάδεο εξγαζίαο, πξνηείλεηαη ε ζπκπεξίιεςε ελφο καζεηή κε δπζθνιίεο κάζεζεο αλά νκάδα εξγαζίαο, ε χπαξμε θνηλνχ θπιιαδίνπ απαληήζεσλ ζε θάζε νκάδα θαη ε δηαζθάιηζε ηεο ιεηηνπξγίαο ησλ νκάδσλ ζε ζπλεξγαηηθή κε παξαδνζηαθή κνξθή. χκθσλα κε ηνπο Johnson & Johnson (1994: 4-6), νη ζπλεξγαηηθέο κε παξαδνζηαθέο νκάδεο εξγαζίαο ραξαθηεξίδνληαη απφ: (α) Τςειή ζεηηθή αιιειεμάξηεζε. Σα κέιε είλαη ππεχζπλα ηφζν γηα ηε κάζεζε πνπ αθνξά ηνλ εαπηφ ηνπο φζν θαη ηνπο άιινπο. Ζ εζηίαζε είλαη ζηελ θνηλή επίδνζε. (β) Σα κέιε είλαη ππφινγα ηφζν γηα ηνλ εαπηφ ηνπο φζν θαη γηα ηελ νκάδα, σο πξνο ηελ εθηέιεζε εξγαζηψλ πςειήο πνηφηεηαο. (γ) Σα κέιε πξνσζνχλ ηελ επηηπρία ησλ άιισλ, κε ηε ζπλεξγαζία θαη ηελ ππνζηήξημε ηεο πξνζπάζεηαο ησλ άιισλ ζηε κάζεζε. (δ) Γίλεηαη έκθαζε ζηηο δεμηφηεηεο ηεο ζπλεξγαζίαο ζε επίπεδν νκάδαο. Σα κέιε καζαίλνπλ θνηλσληθέο δεμηφηεηεο θαη αλακέλνπκε απφ απηά λα ηηο ρξεζηκνπνηνχλ. Ζ εγεζία κνηξάδεηαη ζε φια ηα κέιε. (ε) Ζ νκάδα επεμεξγάδεηαη ηελ πνηφηεηα ηεο εξγαζίαο ηεο θαη ζπδεηά ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο ζπλεξγαζίαο ησλ κειψλ. Γίλεηαη έκθαζε ζηε δηαξθή βειηίσζε. πκπιεξσκαηηθά ζηε ζπλεξγαηηθή κάζεζε, πξνηείλεηαη ηφζν ε εκπινθή ησλ καζεηψλ ηεο ηάμεο ηνπ γεληθνχ ζρνιείνπ ζε θαηαζηάζεηο δηδαζθαιίαο απφ ζπλνκειίθνπο (Byrd, 1990) φζν θαη ν ζρεδηαζκφο θαη ε πινπνίεζε πξνγξακκάησλ ζπλεξγαηηθήο δηδαζθαιίαο. Ζ ζπλεξγαηηθή δηδαζθαιία αθνξά ην ζρεδηαζκφ εθπαηδεπηηθψλ παξεκβάζεσλ απφ ηνλ εηδηθφ παηδαγσγφ/νξζνπαηδαγσγφ θαη ηνλ εθπαηδεπηηθφ γεληθήο εθπαίδεπζεο, απφ θνηλνχ. ηνλ θνηλφ ζρεδηαζκφ ην Α.Π.Δ. ηνπ καζεηή κε δπζθνιίεο κάζεζεο απνηειεί βαζηθφ ζεκείν 36

αλαθνξάο. Ζ ζπλεξγαηηθή δηδαζθαιία, φπσο έρεη ήδε αλαθεξζεί, απνηειεί κηα παξαιιαγή ηνπ ζπκβνπιεπηηθνχ κνληέινπ ηζφηηκεο ζπλεθπαίδεπζεο (Ζκέιινπ, 2003α: 88-89), ζηελ νπνία ν εηδηθφο παηδαγσγφο/νξζνπαηδαγσγφο ζρεδηάδεη θαη εθαξκφδεη καζήκαηα ζε ζπλεξγαζία κε ηνλ εθπαηδεπηηθφ γεληθήο εθπαίδεπζεο. Γηα ηελ ππνζηήξημε ησλ καζεηψλ κε δπζθνιίεο κάζεζεο ζε επίπεδν ηάμεο γεληθνχ ζρνιείνπ, πξνηείλεηαη επηπιένλ ε πινπνίεζε πξνγξακκάησλ πξνζαξκνδφκελεο εθπαίδεπζεο, φπσο ην πξφγξακκα ΓΗΧΝΖ (Ζκέιινπ, 2002β: 171-194 Ζκέιινπ, 2003α: 117-153 Μ.Γ.Γ.Δ., 2006: 53 Ζκέιινπ & Υαξνχπηαο, 2005β), ή πξνγξακκάησλ γλσζηαθήο εθπαίδεπζεο (Ζκέιινπ & Υαξνχπηαο, ππφ δεκνζίεπζε). Σα πξνγξάκκαηα απηά πινπνηνχληαη ζηα πιαίζηα ηεο ζπλεξγαηηθήο δηδαζθαιίαο, ζε αλνκνηνγελείο νκάδεο καζεηψλ. Αθφκα, πξνηείλεηαη ε απηφλνκε ρξήζε ππνζηεξηθηηθνχ πιηθνχ απηνζρέδηνπ ή ηνπ εκπνξίνπ- απφ ηνπο καζεηέο κε δπζθνιίεο κάζεζεο ζηελ ηάμε ηνπο. 2.1.4 Τποζηήπιξη μαθηηή με δςζκολίερ μάθηζηρ ζε επίπεδο οικογένειαρ Γηα ηελ ππνζηήξημε ησλ καζεηψλ κε δπζθνιίεο κάζεζεο ζε επίπεδν νηθνγέλεηαο, πξνηείλεηαη ε ζπκβνπιεπηηθή ησλ γνλέσλ ζηα πιαίζηα ησλ ηαθηηθψλ κεληαίσλ ζπλαληήζεσλ ζην ρψξν ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο, γηα δεηήκαηα πνπ αθνξνχλ ηελ παξέκβαζή ηνπο ζην ζπίηη. πγθεθξηκέλα, ε ζπλεξγαζία εηδηθνχ παηδαγσγνχ/νξζνπαηδαγσγνχ - γνλέα κπνξεί λα αθνξά ζέκαηα φπσο ε νξγάλσζε θαη ε δηαρείξηζε ηνπ ρξφλνπ κειέηεο, ε δηαρείξηζε ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ, ε δηαρείξηζε ησλ πξνβιεκάησλ ζπκπεξηθνξάο θαη ε επαηζζεηνπνίεζε ησλ γνλέσλ ζε ζέκαηα πνπ αθνξνχλ ηελ θηλεηνπνίεζε ησλ καζεηψλ κε δπζθνιίεο κάζεζεο, ηφζν εζσηεξηθή φζν θαη εμσηεξηθή. Δίλαη ζεκαληηθφ νη γνλείο λα ζπλεηδεηνπνηήζνπλ ην ξφιν ηνπο σο εκπεηξνγλψκνλεο θαη λα ζπλεηζθέξνπλ ζεηηθά ζηελ πνξεία ηνπ καζεηή κε δπζθνιίεο κάζεζεο, ελδπλακψλνληαο ηε ζρέζε νηθνγέλεηαο ζρνιείνπ (Dale, 2000: 197-226). ε πεξηπηψζεηο καζεηψλ κε δπζθνιίεο κάζεζεο κε κέζν-θαλνληθφ ή αλψηεξν λνεηηθφ δπλακηθφ, πξνηείλεηαη ε ζπκβνπιεπηηθή ζηνπο γνλείο λα ζπκπεξηιακβάλεη ζέκαηα κεηαγλψζεο. ε απηά έκθαζε πξέπεη λα δίλεηαη ζηελ θαζνδήγεζε ησλ παηδηψλ ζε ζηξαηεγηθέο απφθηεζεο ηεο γλψζεο. Γεληθφηεξα, πξνηείλεηαη ε αλάπηπμε θαη ε θαιιηέξγεηα ηεο ζεηηθήο ζρέζεο γνλέα παηδηνχ κέζα απφ ηελ εκπινθή ηνπο ζε επράξηζηεο θαη παηγληψδεηο δξαζηεξηφηεηεο κάζεζεο. Ζ ίδξπζε ζρνιψλ γνλέσλ, ζχκθσλα κε ην λφκν 2621/Φ.Δ.Κ. 136Α/23-06-98, ζα κπνξνχζε λα δηεπθνιχλεη αθφκε πεξηζζφηεξν ηε δηαδηθαζία ελδπλάκσζεο ησλ γνλέσλ ησλ καζεηψλ κε δπζθνιίεο κάζεζεο θαη λα δηαδξακαηίζεη θαζνξηζηηθφ ξφιν ζηε βειηίσζε ηεο παηδείαο φισλ ησλ παηδηψλ. 2.1.5 Τποζηήπιξη μαθηηή με δςζκολίερ μάθηζηρ ζε επίπεδο ζσολικήρ μονάδαρ χκθσλα κε ην Γ.Δ.Π.Π.., «νπζηαζηηθό κέζν γηα ηελ εηδηθή αγσγή είλαη ε πξόβιεςε γηα ηελ αλάπηπμε θάζε καζεηή, αλεμάξηεηα από ηηο ηδηαηηεξόηεηέο ηνπ. Η ελζσκάησζε ησλ αηόκσλ κε εηδηθέο αλάγθεο ζα πξέπεη λα απνηειεί κέξηκλα όιεο ηεο ζρνιηθήο θνηλόηεηαο θαη ηνπ ζπλόινπ ησλ εθπαηδεπηηθώλ θαη γνλέσλ θαη όρη κέξηκλα ελόο κόλν εθπαηδεπηηθνύ» (ΤΠ.Δ.Π.Θ. & Π.Η., 2002: 12). Οη καζεηέο κε δπζθνιίεο κάζεζεο είλαη ππφζεζε φισλ θαη γηα ην ιφγν απηφ πξνηείλεηαη ε ελεκέξσζε ηνπ ζπιιφγνπ ησλ δηδαζθφλησλ ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο γηα ηελ πνξεία ησλ καζεηψλ κε δπζθνιίεο κάζεζεο λα πξαγκαηνπνηείηαη ζε ηαθηά ρξνληθά δηαζηήκαηα, φπσο κία θνξά ην κήλα. χκθσλα κε ηελ πνιηηηθή ηνπ νιηζηηθνχ ζρνιείνπ (Roaf, 1989), ε δηαζθάιηζε ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ γηα ηα παηδηά κε δπζθνιίεο κάζεζεο -είηε νη δπζθνιίεο απηέο νθείινληαη ζε κεηνλεμίεο, ζηελ θνηλσληθννηθνλνκηθή θαηάζηαζε, ζηε θπιή είηε αιινχεληάζζεηαη ζηηο ππνρξεψζεηο ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο θνίηεζεο ηνπ παηδηνχ. Σν ζρνιείν καο, είλαη αλάγθε, λα κεηαηξαπεί απφ ζρνιείν γηα ηνπο κέζνπο-θαλνληθνχο καζεηέο ζε ζρνιείν γηα ΟΛΟΤ ηνπο καζεηέο (Booth, Ainscow, Black-Hawkins, Vaughan & Shaw, 2000). Δίλαη θαηξφο πηα ε παηδαγσγηθή λα δηεθδηθήζεη ηε ζέζε ηεο ζηε εγεζία ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο θαη ε 37

δηεχζπλζε ηνπ ζρνιείνπ λα κεηαηξαπεί απφ γξαθεηνθξαηηθνχ ηχπνπ δηεθπεξαίσζε ππνζέζεσλ ζε εγεζία κε ζηφρν ηε κάζεζε (MacGilchrist & Buttress, 2005: 73-98), ε νπνία ζα εληζρχεη ηφζν ηηο πξσηνβνπιίεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηνπ ζρνιείνπ φζν θαη ηε δηαδηθαζία απηνδηαρείξηζεο ηεο γλψζεο απφ ηνπο ίδηνπο ηνπο καζεηέο. 3. Πεπιβάλλον μάθηζηρ ζηη ζσολική ηάξη ηος γενικού ζσολείος: Γιαμοπθώνονηαρ ζςνθήκερ ιζόηιμηρ ζςνεκπαίδεςζηρ για μαθηηέρ με δςζκολίερ μάθηζηρ 3.1 Η οικολογία ηηρ ζσολικήρ ηάξηρ: Αξιολόγηζη οικολογικού πλαιζίος και τςσοπαιδαγυγική παπέμβαζη ε θάζε ζρνιηθή ηάμε γεληθνχ ζρνιείνπ φινη νη καζεηέο αλακέλεηαη λα έρνπλ ίζα δηθαηψκαηα ζηελ εθπαίδεπζε, ησλ νπνίσλ ε δηαζθάιηζε ζα απνηειεί βαζηθή κέξηκλα ηεο πνιηηηθήο ηνπ ζρνιείνπ ζηα πιαίζηα ηνπ νπνίνπ ιεηηνπξγεί. Με ηελ εθαξκνγή ηνπ λ. 3699/2008, θαη ζε πεξηπηψζεηο ηζφηηκεο ζπλεθπαίδεπζεο καζεηψλ κε δπζθνιίεο κάζεζεο, ν θάζε εθπαηδεπηηθφο κηαο ζρνιηθήο ηάμεο ζα θιεζεί λα ιεηηνπξγήζεη κε ηηο ζπλζήθεο πνπ ήδε γλσξίδεη, αιιά κε ηελ επηπξφζζεηε κέξηκλα γηα παξνρή εθπαηδεπηηθνχ πξνγξάκκαηνο πνπ λα αληηζηνηρεί ζηηο ηδηαηηεξφηεηεο ησλ καζεηψλ ζην ππάξρνλ πιαίζην. Γηα ηελ παξνρή ππνζηεξηθηηθψλ ππεξεζηψλ ζα πξέπεη λα ιακβάλνληαη ππφςε νη ηδηαίηεξεο ηθαλφηεηεο θαη δπζθνιίεο κάζεζεο θάζε παηδηνχ θαη λα ζπλππνινγίδνληαη φιεο νη κεηαβιεηέο ηεο ζρνιηθήο ηάμεο. Ζ αληηκεηψπηζε ησλ καζεηψλ κε δπζθνιίεο κάζεζεο ζε επίπεδν αλαιπηηθνχ πξνγξάκκαηνο, πξνηείλεηαη λα γίλεηαη κέζα απφ πξνζαξκνγέο ηνπ καζεζηαθνχ θιίκαηνο θαη ηξνπνπνηήζεηο ζπγθεθξηκέλσλ θαζεθφλησλ θαη δξαζηεξηνηήησλ, ελψ γηα ην ίδην ην αλαιπηηθφ πξφγξακκα, ε ηζνξξνπία αλάκεζα ζηνπο θνηλνχο γεληθνχο ζηφρνπο θαη ηνπο ζηφρνπο ηνπ Α.Π.Δ. κπνξεί λα δηαηεξεζεί είηε κε επηπξφζζεηε ππνζηήξημε ηνπ θάζε καζεηή είηε κε κεξηθή ή θαη νιηθή ηξνπνπνίεζε ηνπ αλαιπηηθνχ πξνγξάκκαηνο είηε κε ηε δεκηνπξγία πιήξνπο ή κεξηθνχ εηδηθνχ αλαιπηηθνχ πξνγξάκκαηνο (Beveridge, 1999: 70-75). Κάζε ζρνιηθή ηάμε απνηειείηαη απφ έλα ζχλνιν καζεηψλ, νη νπνίνη εκθαλίδνπλ πνηθίιεο ηθαλφηεηεο θαη εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο. Κάζε παηδί έρεη ηδηαίηεξε πξνζσπηθφηεηα θαη δηαθέξεη απφ ηα ππφινηπα ζηα ελδηαθέξνληα, ζηε ζχλζεζε ησλ γλσζηηθψλ ιεηηνπξγηψλ, ζην ξπζκφ θαη ζηνλ ηξφπν κάζεζεο. Κάζε εθπαηδεπηηθφο πξέπεη λα γλσξίδεη φζν γίλεηαη πεξηζζφηεξα ζηνηρεία γηα ηνπο καζεηέο ηνπ θαη γηα ην ιφγν απηφ ε Πεξηγξαθηθή Έθζεζε Μαζεηή (Π.Δ.Μ.) θαη ε νηθνινγηθή αμηνιφγεζε ηνπ καζεηή ζε επηκέξνπο πεξηνρέο είλαη ζεκαληηθά ζηάδηα ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο (Ζκέιινπ, 2003β). Παξάιιεια κε ηελ νηθνινγηθή αμηνιφγεζε ηνπ καζεηή, πξνηείλεηαη θαη ε αμηνιφγεζε ηνπ νηθνινγηθνχ πιαηζίνπ, ε νπνία κπνξεί λα πξαγκαηνπνηεζεί κε ηελ παξαηήξεζε θαη ηελ θαηαγξαθή ζηνηρείσλ πνπ αθνξνχλ: ηνπο ζηαζεξνχο παξάγνληεο ηεο ζρνιηθήο εξγαζίαο, ηε δπλακηθή ησλ ζρέζεσλ αλάκεζα ζηνπο καζεηέο θαη ην εθπαηδεπηηθφ πεξηβάιινλ ηεο ζρνιηθήο ηάμεο. Οη θαηαγξαθέο απηέο -φηαλ πξαγκαηνπνηνχληαη ζε επίπεδν αξρηθήο αμηνιφγεζεο- ζπλδπαζηηθά κε ηελ νηθνινγηθή αμηνιφγεζε ηνπ καζεηή ζρεκαηνπνηνχλ κηα γξακκή βάζεο, ε νπνία πξνζδηνξίδεη πνχ βξηζθφκαζηε πξηλ ηελ έλαξμε θάζε παξέκβαζεο ζην πεξηβάιινλ ή/θαη ζην καζεηή. Με ηελ θαηάξηηζε ηνπ Α.Π.Δ. (Ζκέιινπ & Υαξνχπηαο, 2009) -ζε επίπεδν βξαρππξφζεζκσλ, κεζνπξφζεζκσλ ή/θαη καθξνπξφζεζκσλ δηδαθηηθψλ ζηφρσλ- αξρίδεη θαη ν ζρεδηαζκφο ηεο ςπρνπαηδαγσγηθήο παξέκβαζεο, ε πινπνίεζε ηεο νπνίαο πξνηείλεηαη λα έρεη ηε κνξθή ζεκαηηθψλ ελνηήησλ θαη λα ιακβάλεη ρψξα ζε θπζηθφ, θνηλσληθφ θαη εθπαηδεπηηθφ πεξηβάιινλ εηδηθά πξνζαξκνζκέλν γηα λα δηαζθαιίζεη ην θαιχηεξν δπλαηφ καζεζηαθφ απνηέιεζκα. Οη ηξνπνπνηήζεηο θαη νη πξνζαξκνγέο ηνπ νηθνινγηθνχ πιαηζίνπ αθνξνχλ ην θπζηθφ ρψξν ηεο ζρνιηθήο ηάμεο, ηε ζχλζεζε ησλ νκάδσλ εξγαζίαο, ην εθπαηδεπηηθφ πιηθφ θαη ηε δηδαθηηθή κεζνδνινγία ηνπ εθπαηδεπηηθνχ. 38

Με ηελ έλαξμε ηεο ςπρνπαηδαγσγηθήο παξέκβαζεο αξρίδεη ε δηακνξθσηηθή αμηνιφγεζε ηνπ καζεηή θαη ηνπ νηθνινγηθνχ πιαηζίνπ ιεηηνπξγίαο ηνπ, ε νπνία κπνξεί λα νδεγήζεη ζε επηπξφζζεηεο ηξνπνπνηήζεηο/πξνζαξκνγέο, ηφζν ζε επίπεδν νηθνινγηθνχ πιαηζίνπ φζν θαη ζε επίπεδν Α.Π.Δ. Ζ δηακνξθσηηθή αμηνιφγεζε κπνξεί λα πξαγκαηνπνηεζεί κε ηελ άκεζε, ζπκκεηνρηθή ή κε, παξαηήξεζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ παξεκβάζεσλ θαη πξνηείλεηαη λα ζπκπεξηιακβάλεη θαηαγξαθέο ηνπ ηξφπνπ αμηνπνίεζεο ηνπ δηδαθηηθνχ ρξφλνπ ελφο ή πεξηζζφηεξσλ καζεκάησλ/δηδαθηηθψλ σξψλ, ησλ αιιειεπηδξάζεσλ ησλ κειψλ κηαο νκάδαο ή/θαη ησλ παξαηεξνχκελσλ ζθαικάησλ ελφο καζεηή θαηά ηελ εθηέιεζε κηαο ζεκαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο. Με ηε δηακνξθσηηθή αμηνιφγεζε γίλεηαη δπλαηή ε θαηαγξαθή ηεο πνξείαο θάζε καζεηή κε δπζθνιίεο κάζεζεο θαηά ηελ πινπνίεζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πξνγξάκκαηνο. Με ηελ νινθιήξσζε ηνπ πξνγξάκκαηνο ςπρνπαηδαγσγηθήο παξέκβαζεο πξνηείλεηαη λα πξαγκαηνπνηείηαη ε ηειηθή αμηνιφγεζε ηνπ νηθνινγηθνχ πιαηζίνπ θαη ηνπ καζεηή κε ηα αμηνινγεηηθά εξγαιεία πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ θαηά ηελ αξρηθή αμηνιφγεζε. Ζ ζχγθξηζε ησλ απνηειεζκάησλ ηεο αξρηθήο θαη ηεο ηειηθήο αμηνιφγεζεο καο βνεζά λα βγάινπκε αζθαιή ζπκπεξάζκαηα αλαθνξηθά κε ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ηνπ πξνγξάκκαηνο ςπρνπαηδαγσγηθήο παξέκβαζεο πνπ πινπνηήζακε θαη ηελ θαηάθηεζε, απφ ην καζεηή κε δπζθνιίεο κάζεζεο, ησλ ζηφρσλ ηνπ Α.Π.Δ. ζηηο επηκέξνπο πεξηνρέο νηθνινγηθήο αμηνιφγεζεο. 3.1.1 Σο θςζικό πεπιβάλλον ηηρ ζσολικήρ ηάξηρ: Αξιολόγηζη ηαθεπών ΠΑπαγόνηυν σολικήρ Δπγαζίαρ (Α..ΠΑ..Δ.) Ζ ζρνιηθή ηάμε είλαη ν πην ζεκαληηθφο απφ ηνπο θπζηθνχο ρψξνπο ζηνπο νπνίνπο παηδαγσγφο θαη καζεηέο εξγάδνληαη ηηο πεξηζζφηεξεο ψξεο ηεο ζρνιηθήο εκέξαο. Οη θπζηθέο κεηαβιεηέο ηεο ζρνιηθήο ηάμεο, φπσο ην κέγεζνο, ν ζρεδηαζκφο θαη ν θσηηζκφο, απνηεινχλ θαζνξηζηηθνχο παξάγνληεο δηακφξθσζεο ησλ ζπλζεθψλ πνπ επεξεάδνπλ άκεζα ή έκκεζα ηε δηεξγαζία δηδαζθαιίαο-κάζεζεο (Υαξνχπηαο, 1993: 83 πγθνιιίηνπ θαη Κπξίδεο, 1999 Μαηζαγγνχξαο, 2000: 73) θαη ζα πξέπεη λα ιακβάλνληαη ππφςε ζηηο παξεκβάζεηο κε ζθνπφ ηε δηεπζέηεζε ηεο ηάμεο. ε πεξηπηψζεηο έληαμεο θαη ηζφηηκεο ζπλεθπαίδεπζεο παηδηνχ ή παηδηψλ κε δπζθνιίεο κάζεζεο, ε θαηαγξαθή ησλ κεηαβιεηψλ απηψλ ηεο ζρνιηθήο ηάμεο είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθή εμαηηίαο ηνπ φηη: (α) ηα δεδνκέλα απηά κπνξεί λα ρξεζηκεχζνπλ ζηελ αξρηθή καο εθηίκεζε, κε βάζε ηελ νπνία ζα ζρεδηαζηνχλ ελαιιαθηηθέο παξεκβάζεηο ζην θπζηθφ ρψξν ηεο ηάμεο, πξνθεηκέλνπ λα βειηησζεί ε ιεηηνπξγηθφηεηά ηεο ζπλνιηθά, (β) ζην ζρεδηαζκφ ελαιιαθηηθψλ δηεπζεηήζεσλ, πξνζαξκνγψλ ή αλαδηαηάμεσλ ζα πξέπεη λα ζπλεθηηκεζνχλ ζηνηρεία απφ ην αηνκηθφ πξνθίι ηνπ παηδηνχ ή ησλ παηδηψλ κε δπζθνιίεο κάζεζεο πνπ θνηηνχλ ζηελ ηάμε θαη (γ) νη θαηαγεγξακκέλεο δηαθνξνπνηήζεηο ζα πξέπεη λα ζπζρεηηζηνχλ κε ηηο παξαηεξήζηκεο ζπκπεξηθνξέο ησλ καζεηψλ ηεο ζρνιηθήο ηάμεο ζε ζπγθεθξηκέλεο πεξηνρέο ηεο νηθνινγηθήο αμηνιφγεζεο ή κε δεδνκέλα πνπ πξνέθπςαλ απφ άιιεο παξαηεξήζεηο. Ζ νξγάλσζε ηεο ζρνιηθήο ηάμεο, εθηφο απφ ηε κεησπηθή θαη ζε ζεηξέο δηεπζέηεζε ησλ ζξαλίσλ, κπνξεί λα αθνινπζήζεη ηξία δηαθνξεηηθά ππνδείγκαηα νξγαλσζηαθήο δηεπζέηεζεο: ηελ νξγάλσζε ησλ ζξαλίσλ ζε ζρήκα πέηαινπ ή Π, ηελ νκαδνθεληξηθή νξγάλσζε κε έλσζε ησλ ζξαλίσλ αλά δχν ή ηξία καδί θαη ηνλ αλνηθηφ ζρεδηαζκφ (open-plan) (Meyer, 1987: 51 Galton, Hargreaves, Comber, Wall & Pell, 1999: 47-52 Μαηζαγγνχξαο, 2000: 90). Ζ δηεπζέηεζε ησλ ζξαλίσλ έρεη ζπλδεζεί κε ζεκαληηθέο κεηαβιεηέο κάζεζεο, φπσο ν 39

καζεζηαθά παξαγσγηθφο ρξφλνο, ελψ ε ζέζε πνπ θαηέρεη ε έδξα ηνπ εθπαηδεπηηθνχ είλαη ελδεηθηηθή ηνπ παηδαγσγηθνχ ζηπι πνπ πηνζεηεί. Με ηελ Αμηνιφγεζε ησλ ηαζεξψλ ΠΑξαγφλησλ ρνιηθήο Δξγαζίαο (Α..ΠΑ..Δ.) (Ζκέιινπ, 2002β, Παξάξηεκα Η), νη εκπιεθφκελνη εθπαηδεπηηθνί θαηαγξάθνπλ ζηνηρεία πνπ έρνπλ ζρέζε κε: ην κέγεζνο ηεο ζρνιηθήο ηάμεο, ηελ νξγάλσζε ησλ θαζηζκάησλ (κε ζρεδηαζκφ ζρεηηθνχ δηαγξάκκαηνο), ηνλ αξηζκφ θαη ηελ εηδηθφηεηα ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ ππνζηεξίδνπλ ηελ ηάμε (γεληθά θαη σο πξνο ηε ζπγθεθξηκέλε δηδαθηηθή ψξα), ηνλ αξηζκφ ησλ καζεηψλ ηεο ηάμεο (γεληθά θαη σο πξνο ηε ζπγθεθξηκέλε δηδαθηηθή ψξα), ηνλ ηξφπν κεηαθίλεζεο ησλ καζεηψλ απφ θαη πξνο ην ζρνιείν, ην είδνο, ηελ πνζφηεηα θαη ηε ζέζε ηνπ δηδαθηηθνχ πιηθνχ πνπ ππάξρεη ζηελ ηάμε, ηνλ εθπαηδεπηηθφ εμνπιηζκφ πνπ είλαη δηαζέζηκνο ζηε ζρνιηθή ηάμε, ην θσηηζκφ ηεο ζρνιηθήο αίζνπζαο θαη ην εκεξήζην ζρνιηθφ πξφγξακκα. Ζ αμηνιφγεζε ησλ ζηαζεξψλ παξαγφλησλ ζρνιηθήο εξγαζίαο κπνξεί λα γίλεη κεηά απφ ηελ νινθιήξσζε ηνπ καζήκαηνο, ελψ ζην ζρεηηθφ έληππν ππάξρεη δηαζέζηκνο ρψξνο γηα παξαηεξήζεηο. Με ζηφρν ηε κέγηζηε απνηειεζκαηηθφηεηα ηνπ παξεκβαηηθνχ πξνγξάκκαηνο πνπ πινπνηείηαη ζε κηα ζρνιηθή ηάμε, πξνηείλεηαη ε ζπκπιήξσζε ηνπ εληχπνπ ζε θάζε πεξίπησζε πνπ ν εθπαηδεπηηθφο ηεο ηάμεο επηρεηξεί αιιαγέο. Αλ θαη νη πεξηζζφηεξνη ζηαζεξνί παξάγνληεο ηεο ζρνιηθήο εξγαζίαο -γηα θάζε δεδνκέλε θαηάζηαζε- δελ είλαη ηξνπνπνηήζηκνη, ε θαιχηεξε δπλαηή εθκεηάιιεπζε ηνπ δηαζέζηκνπ ρψξνπ θαη πιηθψλ κέζσλ απνηειεί γηα ηνλ θάζε παηδαγσγφ κηα ζεκαληηθή πξφθιεζε, ζηελ νπνία θαιείηαη λα απαληήζεη πνιιέο θνξέο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ζρνιηθήο ρξνληάο, αλάινγα κε ηνπο ζηφρνπο πνπ έρεη ζέζεη γηα ηελ ηάμε ηνπ θαη ηνπο καζεηέο ηνπ. 3.1.2 Σο κοινυνικό πεπιβάλλον ηηρ ζσολικήρ ηάξηρ ην ζχγρξνλν ειιεληθφ ζρνιείν, ε ζχλζεζε ηεο ζρνιηθήο ηάμεο έρεη αιιάμεη σο ζπλέπεηα ηξηψλ λέσλ δεδνκέλσλ: (α) ηεο απμαλφκελεο εγγξαθήο παηδηψλ πνπ κηινχλ δηαθνξεηηθή γιψζζα απφ ηελ ειιεληθή θαη βηψλνπλ δηαθνξεηηθή πνιηηηζκηθή ηαπηφηεηα, (β) ηεο παξαηεξνχκελεο δηαξθνχο αλφδνπ ηνπ πνζνζηνχ ησλ παηδηψλ κε δπζθνιίεο κάζεζεο, αλεμάξηεηα απφ αηηίεο θαη (γ) ηεο ςήθηζεο ηνπ λ. 3699/2008 γηα ηελ αγσγή θαη εθπαίδεπζε ησλ αηφκσλ κε εηδηθέο αλάγθεο. Ζ θάζε ζρνιηθή ηάμε απνηειείηαη απφ καζεηέο, ην βαζηθφ θνηλφ ζεκείν κεηαμχ ησλ νπνίσλ είλαη, ζπλήζσο, ε ίδηα ή ε ζρεδφλ ίδηα ρξνλνινγηθή ειηθία. Κάζε καζεηήο δηαθέξεη, σζηφζν, απφ ηνπο άιινπο καζεηέο ηφζν ζε επίπεδν πξνζσπηθφηεηαο, ελδηαθεξφλησλ, ζχλζεζεο γλσζηηθψλ ιεηηνπξγηψλ, καζεζηαθνχ ξπζκνχ, γλσζηηθνχ ζηπι, πνιηηηζκηθνχ ππφβαζξνπ, φζν θαη ζε επίπεδν βαζηθψλ αθαδεκατθψλ δεμηνηήησλ. Σν θνηλσληθφ πεξηβάιινλ κηαο ζρνιηθήο ηάμεο, ζηελ νπνία θνηηνχλ έλαο ή πεξηζζφηεξνη καζεηέο κε δπζθνιίεο κάζεζεο, πξνζδηνξίδεηαη, αθφκα, απφ ηε ζχλζεζε ηνπ καζεηηθνχ πιεζπζκνχ, ηηο ζρέζεηο κεηαμχ ησλ καζεηψλ, ηελ πξνζσπηθή ζεσξία ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ή ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ ππνζηεξίδνπλ ηελ ηάμε θαη ηηο ζρέζεηο/αιιειεπηδξάζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ κε ηνπο καζεηέο. Ζ κειέηε ησλ ιεθηηθψλ θαη κε ιεθηηθψλ αιιειεπηδξάζεσλ παηδαγσγνχ παηδηψλ έρεη απνηειέζεη αληηθείκελν ζεκαληηθψλ εξεπλψλ (Galton et al, 1999 Galton & Simon, 1980 Μαηζαγγνχξαο, 1994α Δπζηαζίνπ- Καξαγεσξγάθε, 1985 ζην Ζκέιινπ, 2003α: 174-176), σζηφζν, δελ ζα επεθηαζνχκε πεξηζζφηεξν ζε απηφ ην δήηεκα ζηα πιαίζηα ηεο εξγαζίαο απηήο. Παξαθάησ ζα αλαθεξζνχκε ζηνπο δχν ζεκαληηθφηεξνπο παξάγνληεο δηακφξθσζεο ηνπ θνηλσληθνχ πεξηβάιινληνο ηεο ζρνιηθήο ηάμεο, ην καζεηή θαη ηνλ εθπαηδεπηηθφ. 40

3.1.2.1 Ο μαθηηήρ υρ παπάγονηαρ διαμόπθυζηρ ηος κοινυνικού πεπιβάλλονηορ ηηρ ζσολικήρ ηάξηρ: Αξιολόγηζη Κοινυνικού ΠΔπιβάλλονηορ Σάξηρ (Α.Κ.ΠΔ.ΣΑ.) Ζ επηηπρεκέλε έληαμε θαη ηζφηηκε ζπλεθπαίδεπζε παηδηψλ κε δπζθνιίεο κάζεζεο ζε θάζε ζρνιηθή ηάμε απαηηεί ηε δεκηνπξγία νκάδσλ εξγαζίαο, ζηα πιαίζηα ησλ νπνίσλ νη καζεηέο κε δπζθνιίεο κάζεζεο ζα εκπιαθνχλ ζε ζεκαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο πνπ ηνπο θηλεηνπνηνχλ, ηνπο ελεξγνπνηνχλ θαη δηεπθνιχλνπλ ηελ πινπνίεζε ηνπ Α.Π.Δ. θαζελφο απφ απηνχο (Ζκέιινπ, 2003β Ζκέιινπ & Υαξνχπηαο, 2009). Ο ζρεκαηηζκφο, σζηφζν, νκάδσλ εξγαζίαο απαηηεί ηελ πξνεγνχκελε θαηαγξαθή ηεο δπλακηθήο ησλ ζρέζεσλ αλάκεζα ζηνπο καζεηέο ηεο ζρνιηθήο ηάμεο. Ζ δπλακηθή ηεο ηάμεο κπνξεί λα απνηππσζεί γηα ζπγθεθξηκέλεο ρξνληθέο πεξηφδνπο κε ηε βνήζεηα θνηλσληνκεηξηθψλ κεζφδσλ (Μαηζαγγνχξαο, 1995 & 1998 Σζηπιεηάξεο, 1996). Οη εξσηήζεηο πνπ ζα απνηειέζνπλ ηε βάζε θνηλσληνγξακκάησλ ή θνηλσληνκεηξηθψλ πηλάθσλ κπνξεί λα είλαη ηνπ ηχπνπ: "Με πνην ζπκκαζεηή ή ζπκκαζήηξηά ζνπ ζα πξνηηκνχζεο λα θαζίζεηο;" ή "Με πνην ζπκκαζεηή ή ζπκκαζήηξηά ζνπ δελ ζα ήζειεο λα θαζίζεηο;" ή "Μαδί κε πνην ζπκκαζεηή ή ζπκκαζήηξηά ζνπ ζα πξνηηκνχζεο λα γίλνληαη νη εξγαζίεο κέζα ζηελ ηάμε;" Οη νκάδεο πνπ ζα ζρεκαηηζηνχλ, κεηά ηελ νινθιήξσζε ηεο αμηνιφγεζεο ηνπ θνηλσληθνχ πεξηβάιινληνο ηεο ηάμεο είλαη, ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο, αλνκνηνγελείο. Ζ ζρεκαηνπνίεζε αλνκνηνγελψλ νκάδσλ ζα κπνξνχζε λα ζπλεηζθέξεη απνηειεζκαηηθά ζε αθαδεκατθφ, θνηλσληθφ, αιιά θαη αηνκηθφ επίπεδν, ιεηηνπξγψληαο απνηξεπηηθά ζε θαηαζηάζεηο δπζκελνχο επεξεαζκνχ ησλ πξνζδνθηψλ ηνπ εθπαηδεπηηθνχ θαη ηεο απηναληίιεςεο ησλ καζεηψλ, νη νπνίεο ζπλππάξρνπλ, ζπλήζσο, ζε πεξηπηψζεηο νκνηνγελνχο νκαδνπνίεζεο ησλ καζεηψλ ηεο ηάμεο (Ζκέιινπ, 2003α: 191). Ζ ζπλεξγαηηθή κάζεζε (cooperative learning) είλαη κηα δηδαθηηθή ζηξαηεγηθή, ζηελ νπνία νη καζεηέο -εληαγκέλνη ζε κηα νκάδα εξγαζίαο- αιιειεπηδξνχλ θαη ζηεξίδνληαη πεξηζζφηεξν ζηνλ εαπηφ ηνπο θαη ν έλαο ζηνλ άιιν παξά ζηνλ εθπαηδεπηηθφ, κε ζθνπφ ηελ νινθιήξσζε ελφο έξγνπ ζηα πιαίζηα ελφο εθπαηδεπηηθνχ πεξηβάιινληνο, ζηφρνο ηνπ νπνίνπ είλαη ε δηεχξπλζε ησλ γλψζεσλ ηνπο (American Forum for Global Education, 2000 Ζκέιινπ, 2003α: 182-191). Ζ παξαηήξεζε ηεο ιεηηνπξγηθφηεηαο ηεο νκάδαο εξγαζίαο ζηελ νπνία έρεη εληαρζεί έλα παηδί κε δπζθνιίεο κάζεζεο, θαηά ηε δηάξθεηα εθηέιεζεο κηαο νκαδηθήο δξαζηεξηφηεηαο κπνξεί λα γίλεη κε ηε βνήζεηα ηνπ πξσηνθφιινπ «Γηάγξακκα Αιιειεπίδξαζεο Μειψλ Οκάδαο (Γ.Α.Μ.Ο.)» (Ζκέιινπ, 2002β, Παξάξηεκα V). ην Γ.Α.Μ.Ο. θαηαγξάθνληαη ηα κέιε ηεο νκάδαο, ηα παηδηά κε δπζθνιίεο κάζεζεο πνπ αλήθνπλ ζηελ νκάδα, νη ξφινη ησλ κειψλ, νη παξαηεξνχκελεο ζπκπεξηθνξέο ηνπο, ν θαηακεξηζκφο ηνπ έξγνπ ηεο νκαδηθήο εξγαζίαο, νη ζηφρνη ηνπ Α.Π.Δ. ηνπ καζεηή κε δπζθνιίεο κάζεζεο, ηα απνηειέζκαηα ηεο πινπνίεζήο ηνπ θαη ηπρφλ ζρφιηα ηνπ παξαηεξεηή. Αθφκα, θαηαγξάθνληαη: ν ξπζκφο εθηέιεζεο ηεο νκαδηθήο εξγαζίαο θαη ν ππεχζπλνο θαηακεξηζκνχ ηνπ έξγνπ. 3.1.2.2 Ο εκπαιδεςηικόρ υρ παπάγονηαρ διαμόπθυζηρ ηος κοινυνικού πεπιβάλλονηορ ηηρ ζσολικήρ ηάξηρ Ζ ζπκπεξηθνξά ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπγθξνηείηαη απφ έλα ζχλνιν ελεξγεηψλ, νη νπνίεο αληαλαθινχλ ηελ πξνζσπηθή ηνπ άπνςε, ηελ πξνζσπηθή ηνπ ζεσξία, γηα ζπγθεθξηκέλα πξφζσπα, πξάγκαηα θαη θαηαζηάζεηο, φπσο ηηο έκθπηεο δπλαηφηεηεο ηνπ παηδηνχ, ηνλ ηξφπν κάζεζεο θαη αλάπηπμεο, ηα θίλεηξα, ηελ απνζηνιή ηνπ ζρνιείνπ, ηε δηακφξθσζε ηεο ζρνιηθήο αίζνπζαο, ηελ νξγάλσζε ηνπ καζεηηθνχ δπλακηθνχ, ηε ξχζκηζε θαη ηνλ έιεγρν ηεο καζεζηαθήο θαη θνηλσληθήο ζπκπεξηθνξάο ησλ καζεηψλ (Μαηζαγγνχξαο, 2000: 18, 46). Ζ πξνζσπηθή απηή άπνςε ή ζεσξία κπνξεί λα εθιεθζεί σο έλα είδνο λνεηηθνχ ράξηε πνπ λνεκαηνδνηεί φιεο ηηο ελέξγεηεο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ θαη ζηε βηβιηνγξαθία αλαθέξεηαη σο πξνζσπηθή ζεσξία (Elliott, 1993 Μαηζαγγνχξαο, 2000: 45-48), πηνζεηνχκελε ζεσξία (espoused theory) (Argyris, 1993 ζην Herasymowych, 1997), ζεσξία ρξήζεο (theory-in-use) 41

ή ζεσξία πξαθηηθήο (theory-in-practice) (Argyris & Schon, 1974 ζην Brotherton, 1999: 17), λνεηηθφ κνληέιν (Senge et al ζην Herasymowych, 1995) ή πξνζσπηθά δνκήκαηα (personal constructs) (Kelly, 1955 ζην Cohen & Manion, 1997: 411-439). Δίλαη ζεκαληηθφ γηα θάζε εθπαηδεπηηθφ λα πξνζδηνξίζεη ηελ πξνζσπηθή ηνπ ζεσξία ηφζν ηελ πηνζεηνχκελε φζν θαη ηε ζεσξία πξαθηηθήο- λα ζπλεηδεηνπνηήζεη ηελ απφθιηζε αλάκεζα ζηηο δχν, αλ ππάξρεη, θαη λα ελεξγνπνηεζεί θαηάιιεια κε ζθνπφ ηελ εγθαζίδξπζε κεραληζκψλ βειηίσζεο ηεο εθπαηδεπηηθήο ηνπ πξαθηηθήο. ε έξεπλεο νη νπνίεο έρνπλ δηεμαρζεί γηα ηε δηεξεχλεζε ησλ αληηιήςεσλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζε ζέκαηα ηζφηηκεο ζπλεθπαίδεπζεο καζεηψλ κε δπζθνιίεο κάζεζεο, έρεη δηαπηζησζεί φηη νη δάζθαινη γεληθήο εθπαίδεπζεο πηζηεχνπλ φηη ε ηζφηηκε ζπλεθπαίδεπζε πξνζζέηεη ππεπζπλφηεηεο, ρσξίο ηελ απαξαίηεηε πξφβιεςε γηα ηερληθή θαη δηνηθεηηθή ππνζηήξημε, δίλνληαο ηδηαίηεξε έκθαζε ζηελ έιιεηςε γλψζεσλ γηα ζπγθεθξηκέλεο γισζζηθέο/καζεζηαθέο δπζθνιίεο, ζηελ αληθαλνπνίεηε αλάγθε ηνπο γηα κνληέια απνηειεζκαηηθήο δηδαζθαιίαο ζηξαηεγηθψλ θαη ζπλεξγαζίαο κε ηνπο δαζθάινπο εηδηθήο εθπαίδεπζεο, θαζψο θαη ζηελ έιιεηςε ρξφλνπ πξνγξακκαηηζκνχ θαη ππνζηήξημεο απφ άιιν εμεηδηθεπκέλν πξνζσπηθφ (Ross & Wax, 1993 Cornoldi, Terreni & Mastropieri, 1998). ε άιιεο έξεπλεο γηα ηνλ πξνζδηνξηζκφ ησλ ζηάζεσλ, ησλ δεμηνηήησλ θαη ησλ πξαθηηθψλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ γεληθήο εθπαίδεπζεο ζην ζρεδηαζκφ θαη ηελ πξνζαξκνγή ηνπ καζεζηαθνχ πιηθνχ ζε καζεηέο κε δπζθνιίεο κάζεζεο, αλαδείρζεθαλ κεγάιεο δηαθνξέο, αθφκα θαη κεηαμχ ησλ πην έκπεηξσλ απφ απηνχο (Schumm et al., 1994). Οη εθπαηδεπηηθνί ηνπ γεληθνχ ζρνιείνπ δελ πηζηεχνπλ φηη έρνπλ ηηο απαηηνχκελεο γλψζεηο θαη δεμηφηεηεο λα ιχζνπλ δχζθνια νξγαλσηηθά πξνβιήκαηα κφλνη ηνπο (Carter, 1991 Gersten, Walker & Darch, 1988 Landrum, 1992 Κφκπνο, 1992: 168 Parrilla, Murillo & Hernandez, 1997 Avissar, 2000). Οη αλάγθεο ζην επίπεδν ηεο εθπαίδεπζήο ηνπο πξνζδηνξίζηεθαλ ζηνπο αθφινπζνπο ηνκείο: ζηελ αλάπηπμε παξεκβάζεσλ, ζηελ αμηνιφγεζε πνπ βαζίδεηαη ζην αλαιπηηθφ πξφγξακκα, ζηε ζπιινγή δεδνκέλσλ θαη ζηε ζπλεξγαζία. Οη δάζθαινη ηνπ γεληθνχ ζρνιείνπ, ζχκθσλα κε ηα επξήκαηα ησλ παξαπάλσ εξεπλψλ, θαίλνληαη πξφζπκνη λα ζπλεξγαζηνχλ κε ηνλ εηδηθφ παηδαγσγφ/νξζνπαηδαγσγφ, ελψ είλαη απξφζπκνη λα ηξνπνπνηήζνπλ ηηο απαηηήζεηο, ηηο δηαδηθαζίεο ειέγρνπ θαη ηελ θαζεκεξηλή εξγαζία ζηελ ηάμε ηνπο. Οη Cannon, Idol & West (1992) δηεξεχλεζαλ ηηο αληηιήςεηο εθπαηδεπηηθψλ γεληθήο θαη εηδηθήο αγσγήο ηφζν παλεπηζηεκηαθνχο φζν θαη εξγαδφκελνπο ζε ζρνιεία- ζε ζέκαηα πξαθηηθψλ δηδαζθαιίαο. Δηδηθφηεξα αλαδήηεζαλ ηηο πξαθηηθέο πνπ ζεσξνχληαη απαξαίηεηεο γηα ηελ εθπαίδεπζε ησλ καζεηψλ κε δπζθνιίεο κάζεζεο ζην γεληθφ ζρνιείν. Έλα πνζνζηφ 82% ησλ πξαθηηθψλ αλαγλσξίζηεθαλ θαη απφ ηηο δχν θαηεγνξίεο εθπαηδεπηηθψλ σο ζεκαληηθέο, ελψ δελ παξαηεξήζεθαλ ζεκαληηθέο δηαθνξέο αλάκεζα ζηνπο παλεπηζηεκηαθνχο θαη ηνπο εθπαηδεπηηθνχο πνπ εξγάδνληαη ζηα ζρνιεία. Οη έμη ππνθαηεγνξίεο δηδαζθαιίαο, ζηηο νπνίεο θαηαγξάθεθαλ δηαθνξέο ζηε ζεηξά πξνηίκεζεο αλάκεζα ζε εθπαηδεπηηθνχο γεληθήο θαη εηδηθήο εθπαίδεπζεο είλαη νη αθφινπζεο: παξαηήξεζε/εθηίκεζε, αμηνιφγεζε/δηάγλσζε, πεξηερφκελν δηδαζθαιίαο, πξαθηηθέο δηδαζθαιίαο, δηαρείξηζε ζπκπεξηθνξάο καζεηψλ θαη ζρεδηαζκφο/δηαρείξηζε ηνπ δηδαθηηθνχ/καζεζηαθνχ πεξηβάιινληνο. Ο πξνζδηνξηζκφο ησλ δεμηνηήησλ πνπ πξέπεη λα έρεη έλαο εθπαηδεπηηθφο καζεηψλ κε δπζθνιίεο κάζεζεο απνηέιεζε αληηθείκελν έξεπλαο πνιιψλ κειεηεηψλ (Graves et al., 1992 Olson, Chalmers & Hoover, 1997). χκθσλα κε ηελ Graves θαη ηνπο ζπλεξγάηεο ηεο, πξνζδηνξίζηεθαλ δέθα επξείεο πεξηνρέο, ζηηο νπνίεο εκπίπηνπλ 209 δεμηφηεηεο. Οη δέθα απηέο πεξηνρέο είλαη: (1) θχζε θαη αλάγθεο καζεηψλ κε δπζθνιίεο κάζεζεο, (2) πεξηνρέο αθαδεκατθήο ππνζηήξημεο: δεμηφηεηεο κειέηεο, δεμηφηεηεο θαηαλαισηή θαη επαγγεικαηηθέο δεμηφηεηεο, (3) αλαιπηηθφ πξφγξακκα γηα ηηο πεξηνρέο 42