ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ Ενότητα 8

ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ Ενότητα 8: Ζώνη Παρνασσού, Ζώνη Βοιωτίας, Υποπελαγονική Ζώνη Ιωάννης Κουκουβέλας, Καθηγητής Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Γεωλογίας

Άδειες Χρήσης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση, Μη παράγωγα έργα 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/ Σύμφωνα με αυτήν την άδεια ο δικαιούχος σας δίνει το δικαίωμα να: Μοιραστείτε αντιγράψετε και αναδιανέμετε το υλικό Υπό τους ακόλουθους όρους: Αναφορά Δημιουργού Θα πρέπει να καταχωρίσετε αναφορά στο δημιουργό, με σύνδεσμο της άδειας Μη εμπορική χρήση Δεν μπορείτε να χρησιμοποιήσετε το υλικό για εμπορικούς σκοπούς Μη παράγωγα έργα Μπορείτε να αναδιανείμετε το υλικό ως έχει, χωρίς να προβείτε σε αλλαγές (ανάμιξη, τροποποίηση)

Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Πατρών» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

Η Ζώνη Παρνασσού

Γενικά (1) Aπαντάται στον Παρνασσό, τη Γκιώνα και στο δυτικό τμήμα του Ελικώνα. Η προέκτασή της στην Πελοπόννησο και ηπειρωτική Ελλάδα, δεν έχει αποσαφηνισθεί. Υπάρχουν τρείς υποθέσεις: (α) Η ζώνη δεν συνεχίζεται επιφανειακά, έχει καλυφθεί από το υποπελαγονικό κάλυμμα. Ομόλογες ζώνες στη Γιουγκοσλαβία, τη δυτική Κροατία έως το νότιο Τυρόλο. (β) Η διακοπή της οφείλεται σε παλαιογεωγραφικά αίτια. (γ) Η ζώνη Παρνασσού περιορίζεται προς νότο και προς βορρά από δύο μεγάλα μεσοζωικής ηλικίας ρήγματα, που είναι τα ρήγματα του Κορινθιακού και του Σπερχειού.

Γενικά (2) Parnassos Zone Pelagonian Zone Attico-Cycladic Massif Pindos FTB Tripolitsa Zone Ionian Zone PreApulian Zone PQ-Series Plattenkalk Molasse Ophiolites Εικόνα 1.

Γενικά (3) Η ζώνη θεωρείται ως μικροήπειρος (ύβωμα) της Νέο-Τηθύος μεταξύ Πίνδου και Πελαγονικής. Χαρακτηρίζεται από νηριτική ιζηματογένεση στο Μεσοζωϊκό. Τέλος της ιζηματογένεσης και απόθεση φλύσχη στο Άνω Ηώκαινο ( Εσωτερικές Ελληνίδες). Στη ζώνη υπάρχουν μεταβατικοί λιθολογικοί τύποι που μοιάζουν στην Πελαγονική ή στη ζώνη Πίνδου.

Χάρτης της Ζώνης Βοιωτίας και Παρνασσού Εικόνα 2.

Στρωματογραφία (1) Εικόνα 3.

Εικόνα 4. Στρωματογραφία (2) Παλαιόκαινο-τέλος Ηωκαίνου: απόθεση φλύσχη (μάργεςψαμμίτες) πάχους 1500 μ. (ομόφωνα ή σε γωνιώδη ασυμφωνία με Κρητιδικούς ασβεστόλιθους). Τιθώνιο-Κατώτερο Κρητιδικό: αποτίθενται οι «ενδιάμεσοι ασβεστόλιθοι» συμπαγείς λευκοί έως τεφροί. Στη συνέχεια αναπτύσσεται ο 3ος βωξιτικός ορίζοντας, ο οποίος καλύπτεται από μαύρους ρουδιστοφόρους ασβεστόλιθους του Τουρωνίου. Πάνω στον 1ο ορίζοντα αποτέθηκαν σκοτεινόχρωμοι παχυστρωματώδεις ασβεστόλιθοι και μετά ο 2ος βωξιτικός ορίζοντας (βαιμιτικού τύπου).

Εικόνα 5. Στρωματογραφία (3) Δομές: μεγάλα ανοικτά, ΒΒΔ- αντίκλινα. Στα ανατολικά η ζώνη υπωθείται από τη ζώνη Βοιωτίας ή Υποπελαγονικής, προς τα δυτικά επωθείται στη ζώνη Πίνδου. Ιουρασικό: σκοτεινόχρωμοι βιτουμενιούχοι ασβεστόλιθοι που εξελίσσονται σε ωολιθικούς. Από πάνω βρίσκονται βωξίτες διασπορικού τύπου. Άνω-Τριαδικό: εναλλαγές ταινιωτών λευκών δολομιτών και δολομιτικών ασβεστόλιθων που εξελίσσονται σε παχυστρωματώδεις ασβεστόλιθους με φύκη.

Εσωτερικές Ελληνίδες

Κύρια χαρακτηριστικά (1) Στην γεωγραφική περιοχή των εσωτερικών Ελληνίδων περιλαμβάνεται και η περιοχή του Αιγαίου, όπου η γεωλογική και η γεωτεκτονική εξέλιξη παραμένουν υπό αμφισβήτηση επειδή η περιοχή είναι νησιωτική και οι συσχετισμοί και η χαρτογράφηση δομών και σχηματισμών είναι ασυνεχής. Η περιοχή του Αιγαίου έχει γεωλογικό ενδιαφέρον για τους εξής λόγους: (α) Υψηλό ρυθμό εκταφιασμού πετρωμάτων, με αποτέλεσμα στην περιοχή να εμφανίζεται μια από τις ποιο πρόσφατες περιοχές κυανοσχιστολιθικής μεταμόρφωσης. (β) Στην περιοχή οι γεωτεκτονικές διεργασίες είναι συγκρίσιμες (από την άποψη των διαστάσεων) με την περιοχή των Ιμαλαΐων. (γ) Στην περιοχή έχουν εφαρμοσθεί μερικά από τα πιο πρωτοποριακά γεωλογικά μοντέλα από τη δεκαετία του 1970 έως και σήμερα.

Κύρια χαρακτηριστικά (2) Έχουν κύριο χαρακτηριστικό τον επηρεασμό από δύο ορογενετικά φαινόμενα: το Παλαιοαλπικό κατά το Κατώτερο Κρητιδικό και το Μεσοαλπικό κατά το τέλος του Ηωκαίνου. Από τα δυτικά προς τα ανατολικά διακρίθηκε μια σειρά ζωνών οι οποίες περιλαμβάνουν ακολουθίες μεταμορφωμένων και ιζηματογενών πετρωμάτων.

Ζώνη Βοιωτίας

Ζώνη Βοιωτίας Η ζώνη της Βοιωτίας παρεμβάλλεται μεταξύ των ζωνών Παρνασσού- Γκιώνας και Υποπελαγονικής. Χαρακτηρίζεται από συνεχή ιζηματογένεση από το Τριαδικό έως την αρχή του Κρητιδικού και ορογένεση στο Άνω Ηώκαινο. Ζώνη Βοιωτίας Εικόνα 6.

Στρωματογραφία Χαρακτηρίζεται από συνεχή ιζηματογένεση από το Τριαδικό έως την αρχή του Κρητιδικού και κύρια ορογένεση στο Άνω Ηώκαινο. Δυτικά εφιππεύει τη ζώνη Παρνασσού ή τη ζώνη Πίνδου. Η ζώνη αποτελούσε το εξωτερικό περιθώριο μιας αύλακας στα δυτικά των εσωτερικών ζωνών. Στρωματογραφικά χαρακτηριστικά: ομοιότητα με ιζηματογένεση Τριαδικού- Μέσου Ιουρασικού στις ζώνες Παρνασσού και Υποπελαγονική. Άνω Ιουρασικό έντονο rifting = αύλακα. Παλαιοαλπική ορογένεση= φλύσχης με οφιολιθικό υλικό. Κύριο τεκτονικό χαρακτηριστικό της ζώνης είναι η εσωτερική της παραμόρφωση εν είδη λεπίων. Εικόνα 7.

Βορειοδυτικό τμήμα της ζώνης Βοιωτίας Εικόνα 8. Οι οφιόλιθοι του βορειοδυτικού τμήματος της ζώνης Βοιωτίας.

Νοτιανατολικό τμήμα της ζώνης Βοιωτίας Εικόνα 9. Οι οφιόλιθοι του νοτιανατολικού τμήματος της ζώνης Βοιωτίας.

Παραδείγματα (1) Εικόνα 10.

Τεκτονικά χαρακτηριστικά (1) Κύριο τεκτονικό χαρακτηριστικό της ζώνης είναι η εσωτερική της παραμόρφωση εν είδη λεπίων. Προς τα δυτικά η ζώνη αυτή εφιππεύει είτε την ζώνη Παρνασσού-Γκιώνας είτε απ' ευθείας την ζώνη Πίνδου. Εικόνα 15.

Τεκτονικά χαρακτηριστικά (2) Εικόνα 16.

Υποπελαγονική ζώνη (ή ζώνη Όθρυος ή Μαλιακού) Δυτική κατωφέρεια της Πελαγονικής ζώνης προς τον ωκεανό της Πίνδου. Αποτελείται από νηριτικούς ασβεστόλιθους. Το υπόβαθρο της είναι Άνω Παλαιοζωικοί σχηματισμοί πάνω στους οποίους τοποθετούνται επικλυσιγενώς οι Τριαδικοί ασβεστόλιθοι. Τα αρχαιότερα στρώματα, της ζώνης (και της Ελλάδας) απαντούν στη νήσο Κω ως μαύροι σχιστοποιημένοι ασβεστόλιθοι και αργιλικοί σχιστόλιθοι. Χρονολογήθηκαν με βάση χαρακτηριστικά απολιθώματα ως Σιλούριοι. Άνω Παλαιοζωικό απαντάται στη Χίο, τη Στερεά Ελλάδα, την Εύβοια και τη νήσο Σαλαμίνα. Άνω Παλαιοζωικό Το Λιθανθρακοφόρο χαρακτηρίζεται από σχιστόλιθους και ψαμμίτες μέσα στους οποίους εγκλείονται ασβεστολιθικοί φακοί. Το Πέρμιο αντιπροσωπεύεται από μια ασβεστολιθική φάση (μαύροι σχιστοποιημένοι ασβεστόλιθοι).

Χάρτης Υποπελαγονικής και Πελαγονικής ζώνης Εικόνα 19.

Η Αλπική ιζηματογένεση της ζώνης (1) Τα Τριαδικά ιζήματα αποτελούν τη βάση της ζώνης και περιλαμβάνουν: (α) Ιζήματα βαθιάς φάσης (ερυθροί ασβεστόλιθοι με Κεφαλόποδα φάση Hallstatt ) (β) Ασβεστόλιθοι, κατά θέσεις δολομιτοποιημένοι, ρηχότερης φάσεως. H βάση των δύο φάσεων συνίσταται από τις ακόλουθες λιθολογίες: κροκαλοπαγή, ψαμμίτες, ασβεστόλιθους και παρεμβολές τοφφιτών (Λαδίνιο,230 εκ. χρόνια). Κατά το Ιουρασικό αποτίθεται η «σχιστοκερατολιθική διάπλαση». Περιλαμβάνει αργιλικούς σχιστόλιθους, ραδιολαρίτες, μάργες, ψαμμίτες και πηλίτες με ασβεστολιθικές παρενστρώσεις, συχνή παρεμβολή οφιολίθων ή βασικών διεισδύσεων- τόφφων.

Η Αλπική ιζηματογένεση της ζώνης (2) Η σχιστοκερατολιθική διάπλαση στα ανωτέρα τμήματά της είναι φλυσχοειδής σαν πιθανό αποτέλεσμα της Παλαιο-Ελληνικής ορογένεσης στο Κάτω Κρητιδικό. Τα παραπάνω χαρακτηριστικά υποδηλώνουν πελαγική- έως ωκεάνια ιζηματογένεση. Μεσολάβηση στρωματογραφικού κενού και χέρσευση, επακολούθησε η Κενομάνια επίκλυση: κροκαλοπαγή βάσεως, Άνω Κρητιδικοί ασβεστόλιθοι νηριτικής φάσεως. Επί της ασυμφωνίας σχηματίστηκαν σιδηρονικελιούχα και λατεριτικά κοιτάσματα (π.χ. Λάρυμνα, Λοκρίδα και Εύβοια). Στο Άνω Μαιστρίχτιο ιζηματογένεση φλύσχη η οποία τελείωσε στο Άνω Ηώκαινο κατά τη Μεσο-Αλπική φάση.

Παραδείγματα (1) οφιόλιθοι ασβεστόλιθο ι λατερίτες Εικόνα 20.

Παραδείγματα (2) ασβεστόλιθοι λατερίτες Εικόνα 21.

Τεκτονική δομή Παλαιογεωγραφική εξέλιξη Οι δυο τεκτονικές φάσεις της Αλπικής ορογενέσεως προκάλεσαν τον σχηματισμό πτυχών των οποίων οι άξονες έχουν ΒΒΔ- διεύθυνση ενώ η ροπή τους και οι επωθήσεις που αναγνωρίζονται μέσα στα πετρώματα της Υποπελαγονικής ζώνης διευθύνονταν κυρίως προς την Ανατολή. Συνοψίζοντας τη στρωματογραφική εξέλιξη της ζώνης αναγνωρίζουμε ότι η διαφοροποίηση της ζώνης σε βαθιά αύλακα άρχισε από το Κάτω Ιουρασικό (Λιάσιο) και τελείωσε με την εκδήλωση της Παλαιο-Αλπικής φάσης όταν η ζώνη αυτή εχέρσευσε (Κιμμερίδιο- Τιθώνιο). Στη σχιστοκερατολιθική διάπλαση συγκαταλέγονται και οι σχιστόλιθοι της Αθήνας πάνω στους οποίους επικάθονται ασύμφωνα οι ασβεστόλιθοι του Άνω Κρητιδικού στην Ακρόπολη, Λυκαβηττό, Τουρκοβουνία και Φιλοπάππου. Στο Μεσο- Άνω Κρητιδικό η ζώνη βυθίζεται και σαν συνεπεία της Μεσο- Αλπικής φάσεως του Άνω Ηωκαίνου η ζώνη χερσεύει.

Σημείωμα Αναφοράς Copyright, Πανεπιστήμιο Πατρών, Τμήμα Γεωλογίας, Ιωάννης Κουκουβέλας, Σωτηριος Κοκκάλας, Παρασκευάς Ξυπολιάς. «Γεωλογία Ελλάδας». Έκδοση: 1.0. Πάτρα 2015. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: https://eclass.upatras.gr/courses/geo356/

Αναφορές (1) Το υλικό της παρουσίασης προέρχεται από το βιβλίο: ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ Πανεπιστήμιο Πατρών, Τμήμα Γεωλογίας, Ιωάννης Κουκουβέλας, Σωτήριος Κοκκάλας, Παρασκευάς Ξυπολιάς. Έκδοση: Πανεπιστήμιο Πατρών. Πάτρα 2014.

Αναφορές (2) Όλες οι εικόνες που περιέχονται στην ενότητα 8, προέρχονται από το προσωπικό αρχείο του κ. Κουκουβέλα Ιωάννη.

Τέλος Ενότητας