ΜΑΘΗΜΑ: ΔΗΜΟΣΙΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΜΑΘΗΜΑ: ΔΗΜΟΣΙΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ Διπλωματική Εργασία Θέμα Εργασίας: Νομική αξιολόγηση της στρατιωτικής επέμβασης στο Ιράκ το 2003. Τοποθετήσεις υπό το φως του διεθνούς δικαίου. Κοτρώνης Απόστολος

Περιεχόμενα Εργασίας I Εισαγωγή-Ιστορικά Προλεγόμενα. 1. Πρόλογος. 2.Συντομη ιστορική αναδρομή. ΙΙ Τα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας ως προβληθείσα νομική βάση της στρατιωτικής επέμβασης. 1. Η επίσημη νομική βάση της επιχείρησης «Ιρακινή Ελευθερία»- Γενικά, περί της ερμηνείας των ψηφισμάτων. 2.Ανάλυση του Ψηφίσματος 678/1990 του Συμβουλίου Ασφαλείας. 3.Το Ψήφισμα 687/1991 και η θεωρία της «ουσιώδους παραβίασης» και της αναβίωσης της χρήσης βίας με βάση το Ψήφισμα 678. 3α Η Θεωρία της «ουσιώδους παραβίασης» σύμφωνα με τους ακαδημαϊκούς υποστηρικτές της. 3β Αναστολή ή τερματισμός των επιχειρήσεων με βάση το Ψήφισμα 687; 3γ Η συμβατότητα της θεωρίας της «ουσιώδους παραβίασης» με το Δίκαιο των συνθηκών και των ανακωχών. 4.Οι συμμαχικές επιχειρήσεις του 1993 και του 1998. Αποτελούν παράγοντα νομιμοποίησης της στρατιωτικής επέμβασης το 2003; 4 α Οι επιθέσεις του Ιανουαρίου του 1993. 4β Η επιχείρηση «Αλεπού της Ερήμου» το 1998. 5.Το Ψήφισμα 1441/2002 του Σ.Α και η νομιμότητα της επέμβασης το Μάρτιο του 2003. III H Επιχείρηση «Ιρακινή Ελευθερία» σε σχέση με το δικαίωμα άμυνας. 1. Γενικά περί άμυνας-κλασικής (παραδοσιακής) και προληπτικής. 2.Τα γεγονότα της 11 ης Σεπτεμβρίου και ο πόλεμος κατά της τρομοκρατίας. 3.Η στρατηγική εθνικής ασφάλειας των Η.Π.Α- Από την προληπτική άμυνα στον προληπτικό πόλεμο. 2

4. Η προληπτική άμυνα και η περίπτωση του Ιράκ. 4 α Γενικά- Οι επίσημες νομικές τοποθετήσεις της συμμαχικής πλευράς σε σχέση με το δικαίωμα άμυνας.. 4β Το Ιράκ ως κράτος που υποθάλπει τη διεθνή τρομοκρατία (State support to Terrorism). 4γ Η επίκληση της κατοχής όπλων μαζικής καταστροφής ως «επικείμενης» απειλής που ενεργοποιεί το δικαίωμα στην προληπτική άμυνα. IV Λοιπές προσπάθειες αιτιολόγησης της επέμβασης. 1. Ανθρωπιστική επέμβαση. 1 α Ανθρωπιστική επέμβαση και Ιράκ. 1β Το ζήτημα της «επέμβασης υπέρ της Δημοκρατίας (Pro-democratic intervention)». 2. Καθήκον για επέμβαση (Duty to Prevent) -Συνασπισμός κρατών που ενεργεί για το κοινό συμφέρον. 3. Αντίθετη με το γράμμα αλλά σύμφωνη με το πνεύμα του διεθνούς δικαίου; V Επιλογος Παράρτημα: Τα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας. 1. Το Ψήφισμα 678/1990. 2. Το Ψήφισμα 687/1991. 3. Το Ψήφισμα 1441/2002. 3

I Εισαγωγή- Ιστορικά προλεγόμενα 1. Εισαγωγή Τον Μάρτιο του 2003 μια συμμαχία κρατών 1 υπό την ηγεσία των Η.Π.Α εισέβαλλε στο έδαφος του Ιράκ. Ύστερα από περίπου τρεις εβδομάδες στρατιωτικών και πολεμικών επιχειρήσεων, η ιρακινή κυβέρνηση κατέρρευσε και η κατοχή του Ιράκ αποτελούσε πλέον γεγονός, παρά τις όποιες αντιρρήσεις και εκδηλωθείσες αντιδράσεις από πλευράς της πλειοψηφίας των κρατών της διεθνούς κοινότητας. Η επιχείρηση «Ιρακινή Ελευθερία» σήμανε το τέλος μιας συνεχιζόμενης διαμάχης ανάμεσα στις συμμαχικές δυνάμεις, κυρίως τις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο και το καθεστώς του Saddam Hussein, μιας διαμάχης που άρχισε το 1990-1991 με την εισβολή του Ιράκ στο Κουβέιτ και την επιχείρηση «Καταιγίδα της Ερήμου». Ως νομιμοποιητικοί λόγοι της επέμβασης προβλήθηκαν από επίσημους αξιωματούχους, πριν αλλά και μετά τη στρατιωτική επέμβαση, μια σειρά από επιχειρήματα, νομικής αλλά και πολιτικής φύσεως, γεγονός που προξένησε μια σύγχυση 2, όσον αφορά την δυνατότητα εξαγωγής νομικών βάσεων πάνω στις οποίες θα μπορούσε να βρει έρεισμα η επιχείρηση «Ιρακινή Ελευθερία». Αρχικά, και με νωπές τις μνήμες της 11 ης Σεπτεμβρίου η ρητορική της αμερικάνικης πλευράς επικέντρωσε την προσοχή της στο περιώνυμο, πια, δόγμα της προληπτικής άμυνας (ή του προληπτικού πολέμου) ενάντια στα κράτη παρίες της διεθνούς κοινότητας τα οποία κατέχούν όπλα μαζικής 1 Ο συνασπισμός των μελών της διεθνούς κοινότητας, ο οποίος υποστήριξε την εισβολή στο Ιράκ και την ακόλουθη κατοχή της χώρας περιελάμβανε 49 κράτη, γνωστότερα με το όνομα «Συμμαχία των προθύμων» ( Coalition of Willing ). Τα εν λόγω κράτη συμμετείχαν προσφέροντας μονάδες μάχης και μονάδες υποστήριξης, ενώ παρείχαν και κάθε είδους συναφείς υπηρεσίες για την οργανωτική αρτιότητα μιας τέτοιας επιχείρησης. Σε ό,τι αφορά την αναλογία πολεμικών δυνάμεων, αυτή διαμορφώθηκε περίπου ως εξής : 250.000 στρατιώτες οι ΗΠΑ, 45.000 το Ηνωμένο Βασίλειο, 3.500 η Κορέα, 2.000 η Αυστραλία, 200 η Δανία και 200 η Πολωνία. Συμμετοχή είχε και η Ισπανία με μέρος των ναυτικών δυνάμεών της. 2 Για το θέμα αυτό βλ. Dino Kritsiotis, Arguments of mass confusion, EJIL 2004(15) No2, σελ. 233-278. 4

καταστροφής και υποθάλπουν την τρομοκρατία 3. Το Σεπτέμβριο του 2002 το δόγμα αυτό μορφοποιήθηκε και αναγορεύθηκε, επίσημα, σε άξονα της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής 4, ως ένα αναδυόμενο δικαίωμα που αναγνωρίζεται από το διεθνές δίκαιο. Μετέπειτα, και πιο συγκεκριμένα λίγο πριν τη χρονική περίοδο διεξαγωγής των επιχειρήσεων, η νομική βάση άλλαξε. Γίνεται πια προσπάθεια σύνδεσης της επέμβασης με το Συμβούλιο Ασφαλείας με μια επιχειρηματολογία που επιχειρεί να θεμελιώσει νομικά μια καινοφανή περίπτωση αναβίωσης παλαιοτέρων ψηφισμάτων του Σ.Α. Ακαδημαϊκοί υποστηρικτές της συμμαχικής επιχειρηματολογίας 5 προσπάθησαν να εμπλουτίσουν αλλά και να αποσαφηνίσουν τη θεωρία της αναβίωσης των ψηφισμάτων 6, θεωρία που όμως αποδοκιμάστηκε από την πλειοψηφία των μελετητών του διεθνούς δικαίου. Στη συνέχεια, σε μια προσπάθεια ex post facto δικαιολόγησης-αιτιολόγησης της στρατιωτικής επέμβασης, προβλήθηκαν λόγοι ήσσονος, καταρχήν, νομικής σημασίας αλλά σίγουρα άξιοι προσοχής και περαιτέρω διερεύνησης. Γίνεται λοιπόν αναφορά σε ανθρωπιστική επέμβαση, «επέμβαση υπέρ της δημοκρατίας», αλλά και σε ένα καθήκον για επέμβαση (duty to prevent) για την προώθηση του κοινού καλού από ένα συνασπισμό κρατών. Κοινός τόπος όλων των παραπάνω η μονομερής χρήση βίας 7 με την επίκληση ηθικολογικών επιχειρημάτων με ταυτόχρονη παράκαμψη των 3 Στις 28 Ιανουαρίου του 2002 ο πρόεδρος Μπους στο διάγγελμα του για την κατάσταση της ένωσης ονομάτισε το Ιράκ, το Ιράν και τη Βόρειο Κορέα ως τον άξονα του κακού. Πιο συγκεκριμένα αναφέρει ότι «κράτη όπως αυτά και οι τρομοκράτες σύμμαχοι τους συνιστούν τον άξονα του κακού με όπλα που απειλούν την παγκόσμια ειρήνη». Βλ. George W. Bush, State of The Union Adress, διαθέσιμο στην ηλεκτρονική διεύθυνση www.whitehouse.gov/news./releases/2002/01/iraq/20020129-11.html. 4 Πιο συγκεκριμένα στις 11 Σεπτεμβρίου 2002 Η Αμερικάνικη Εθνική Στρατηγική Ασφαλείας είχε ως άξονα το εξής δόγμα «Εδώ και αιώνες το διεθνές δίκαιο αναγνωρίζει ότι τα έθνη δεν χρειάζεται να υποστούν μια επίθεση για να αναλάβουν, νόμιμα δράση, ούτως ώστε να αμυνθούν ενάντια σε δυνάμεις που αντιπροσωπεύουν ένα παρόντα και άμεσο κίνδυνο επίθεσης. Βλ. National Security strategy of the United States of America Sept 2002. 5 Βλ. ενδεικτικά: Taft William H, Buchwald Todd F, Pre-emption Iraq and International Law American Journal of International Law, July 2003 97 Vol 3 557, Wedgwood Ruth, The fall of Saddam Hussein, Security Council Mandates and preemptive self defense, American Journal of International Law Vol 97, 3, July 2003 576, Yoo John., International Law and the War in Iraq, American Journal of International Law 97 (2003), σελ.. 563-576, Richard Garner, Neither Bush or the jurisprudes, American Journal of International Law 97 (2003), σελ. 585. 6 Η επίσημη νομική θέση των Η.Π.Α και Ηνωμένου Βασιλείου επικεντρώνεται κατά βάση στα ψηφίσματα 678 και 687 του Συμβουλίου Ασφαλείας και στη αναβίωση της εξουσιοδότησης για τη χρήση βίας του 678 σε περίπτωση «ουσιώδους παραβίασης» των όρων του 687. Γίνεται, όμως και αναφορά στο Ψήφισμα 1441/2002 το οποίο, κατά τη γνώμη τους περιέχει «σιωπηρη εξουσιοδότηση» για τη χρήση βίας. 7 Για τη μονομερή δράση στο σύστημα του ΟΗΕ βλ. Vera Gowlland Debbas, The limits of enforcement of community objectives in the framework of UN peace maintenance, European Journal of international law 2002, Νο 2, 361-383, Wedgwood Ruth, Unilateral Action in the UN system, European Journal of international law 2002, Nο 2, 349-359, Allain Pellet, Brief remarks on the unilateral use of force, European Journal of international law 2002,no 2, 385-393. 5

συλλογικών διαδικασιών του Συμβουλίου Ασφαλείας. Οι θιασώτες της μονομερούς δράσης ευνοούν μια διασταλτική ερμηνεία της αρχής της απαγόρευσης της χρήσης βίας (άρθρο 2(4) του καταστατικού χάρτη του Ο.Η.Ε), θεωρώντας ότι σε περίπτωση αδράνειας του Συμβουλίου Ασφαλείας μια συμμαχία καρτών δικαιούται να επέμβει για την προώθηση των εκπεφρασμένων στόχων της διεθνούς κοινότητας. Τα επιχειρήματα ηθικής φύσεως και οι αναφορές περί δικαίου πολέμου (just war) οδηγούν, περαιτέρω, σε ένα νομικό άλμα, στη διάκριση-διαχωρισμό μεταξύ πράξεων παρανόμων και αρχικά παρανόμων αλλά, εν τέλει νομιμοποιημένων, δικαιολογημένων ή και σύννομων (legitimate). Η νομική αυτή κατασκευή που χρησιμοποιήθηκε και στην περίπτωση της στρατιωτικής επέμβασης στο Κοσσυφοπέδιο το 1999 αποσκοπεί στη νομιμοποίηση, εκ του αποτελέσματος, πράξεων αντιθέτων προς το διεθνές δίκαιο, αλλά ηθικά δικαιολογημένων, καθότι βρίσκονται σε συμφωνία με το πνεύμα του νόμου. Υπό το φως των προαναφερθέντων, κάποιοι μελετητές του διεθνούς δικαίου, γεμάτοι απαισιοδοξία, διακήρυξαν το τέλος της μεγάλης προσπάθειας, η οποία έχει τις απαρχές τις στο 1945 και την υιοθέτηση του Καταστατικού Χάρτη του Ο.Η.Ε, να υπαχθεί η χρήση βίας στο πλαίσιο του κράτους δικαίου. Ο καθηγητής Thomas Franck σε ένα άρθρο του αμέσως μετά τον πόλεμο στο Ιράκ θεωρεί ότι το άρθρο 2(4) του καταστατικού χάρτη του Ο.Η.Ε έχει πεθάνει, μάλλον για πάντα. 8. Άλλοι εμφανίζονται πιο μετριοπαθείς και θεωρούν ότι η περίπτωση του Ιράκ μάλλον θα οδηγήσει σε μια ενδυνάμωση των συλλογικών θεσμών παρά σε αποδυνάμωση τους. Η παρούσα συγγραφή αποσκοπεί στη νομική αξιολόγηση της επιχείρησης «Iρακινή Eλευθερία», αλλά και στην εξαγωγή κάποιων χρήσιμων συμπερασμάτων σε σχέση με το μέλλον των κανόνων του διεθνούς δικαίου που ρυθμίζουν τη χρήση βίας μεταξύ των κρατών αλλά και του συστήματος συλλογικής ασφάλειας του Ο.Η.Ε. 2. Σύντομη ιστορική αναδρομή. O εδαφικός χώρος στον οποίο υπάρχει σήμερα το Ιράκ αποκαλούνταν Μεσοποταμία και αποτελούσε τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Μετά τον τερματισμό του Α Παγκοσμίου Πολέμου και τη διάλυση της Οθωμανικής 8 Thomas Franck, What Happens Now? The United Nations After Iraq, American Journal of International Law 97 (2003), σελ.. 607. 6

αυτοκρατορίας δημιουργήθηκε το Κράτος του Ιράκ 9 υπό το καθεστώς Βρετανικής Εντολής υπό την Κοινωνία των Εθνών. Το 1931 η Βρετανία πρότεινε στο Συμβούλιο της ΚτΕ τον τερματισμό της Εντολής για το Ιράκ και την είσοδο του κράτους αυτού στον Οργανισμό, ως ανεξάρτητο και κυρίαρχο κράτος, γεγονός το οποίο συνέβη στις 3 Οκτωβρίου 1932. Μετά την ανεξαρτησία του το Ιράκ άρχισε να προβάλλει εδαφικές αξιώσεις απέναντι στο κράτος του Κουβέιτ 10, υποστηρίζοντας ότι η περιοχή αυτή αποτελούσε ιστορικά ιρακινό έδαφος. Το 1968 την εξουσία στο Ιράκ ανέλαβε, ύστερα από πραξικόπημα, το κόμμα Μπάαθ 11, μέσα από τους κόλπους του οποίου αναδείχθηκε o Saddam Hussein, ο οποίος σταδιακά απέκτησε τον έλεγχο του κόμματος και το 1979 ανέλαβε και τυπικά το αξίωμα του αρχηγού του κράτους. Ακολούθησε το 1980-1989 ο πόλεμος Ιράκ-Ιράν και μέσα στο 1990 υπήρξε ξανά κλιμάκωση της έντασης στις σχέσεις μεταξύ Ιράκ- Κουβέιτ 12, που είχαν εξομαλυνθεί προσωρινά το διάστημα 1963-1990. Στις 2 Αυγούστου του 1990 στρατιωτικές δυνάμεις του Ιράκ εισέβαλαν στη γειτονική χώρα του Κουβέιτ και την κατέλαβαν. Ακολούθησαν δύο σημαντικά ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας το πρώτο από τα οποία διαπίστωνε ότι οι ενέργειες του Ιράκ αποτελούσαν απειλή για τη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια και καλούσε το Ιράκ να αποσυρθεί άμεσα από το Κουβέιτ, ενώ με το δεύτερο υιοθετούνταν κυρώσεις εναντίον του 13. Στις 29-11-1990 το Συμβούλιο Ασφαλείας υιοθέτησε το Ψήφισμα 678 14 σύμφωνα με το οποίο δινόταν στο Ιράκ το χρονικό περιθώριο μέχρι τις 15-1-1991 να συμμορφωθεί με τους όρους των προηγουμένων ψηφισμάτων. Σύμφωνα με την παράγραφο 2 του εν λόγω ψηφίσματος δίνεται στα 9 Για περισσότερα στοιχεία, σε σχέση με τη δημιουργία του κράτους του Ιράκ βλ. Κρατερός Ιωάννου, Ο Πόλεμος στον Περσικό κόλπο και το Διεθνές Δίκαιο, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή 1991, σελ. 41-47. 10 Για τη δημιουργία του κράτους του Κουβέιτ βλέπε Κρατερός Ιωάννου, ό.π., σελ. 30-40. 11 Σύμφωνα με τον αείμνηστο καθηγητή Κρατερό Ιωάννου το κόμμα Μπάαθ ήταν ένα «κράμα εθνικισμού, παναραβισμού και ολοκληρωτισμού». Κρατερός Ιωάννου, ό.π., σελ. 50. 12 Βλ. Κρατερός Ιωάννου, ό.π., σελ. 51-57. 13 Πρόκειται για τα Ψηφίσματα 660/1990 και 661/1990. Χρειάστηκαν άλλα 7 ψηφίσματα προκειμένου το Συμβούλιο Ασφαλείας να εξουσιοδοτήσει τη χρήση βίας έναντι του Ιράκ. 14 Ψήφισμα 678/1990. Το Ψήφισμα υιοθετήθηκε με τις θετικές ψήφους 12 από τα 15 μέλη του Συμβουλίου. Η Κούβα και η Υεμένη το καταψήφισαν, ενώ η Κίνα, ως μόνιμο μέλος απείχε. O εκπρόσωπος της Υεμένης τόνισε ότι το Ψήφισμα ήταν ασαφές και δεν συνδεόταν με συγκεκριμένο άρθρο του κεφαλαίου VII, ενώ το Συμβούλιο Ασφαλείας δεν θα είχε κανένα έλεγχο των δυνάμεων. Η Κούβα υποστήριξε ότι το κείμενο παραβίαζε το χάρτη διότι εξουσιοδοτούσε τα κράτη-μέλη να χρησιμοποιήσουν βία, περιφρονώντας, πλήρως τις διαδικασίες του Καταστατικού Χάρτη. Η Κίνα απείχε αφού επεδίωκε μια ειρηνική λύση και θεωρούσε ότι η φράση «να χρησιμοποιήσουν όλα τα αναγκαία μέσα επέτρεπε τη χρήση βίας. Βλ. Christine Gray, From Unity to Polarization: International Law and the Use of Force against Iraq, European Journal of International Law 2002 no1,1, σελ. 9-10.. 7

κράτη μέλη η εξουσιοδότηση να «χρησιμοποιήσουν όλα τα αναγκαία μέσα» (use all necessary means 15 ) προς εφαρμογή του ψηφίσματος 660 και όλων των μεταγενέστερων, σχετικών ψηφισμάτων με σκοπό την «αποκατάσταση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας στην περιοχή». Μετά την άρνηση του Ιράκ να συμμορφωθεί με τους όρους του Σ.Α ακολούθησε η επιχείρηση «Καταιγίδα της Ερήμου», που άρχισε στις 17-1-1991. Μετά την λήξη των εχθροπραξιών στις 3 Απριλίου 1991 το Σ.Α υιοθέτησε το Ψήφισμα 687 σύμφωνα με το οποίο το Ιράκ υποχρεωνόταν, μεταξύ άλλων να καταστρέψει τα χημικά και βιολογικά του όπλα 16, να μην αναπτύσσει και κατασκευάζει όπλα μαζικής καταστροφής 17, να μην έχει στην κατοχή του πυρηνικά όπλα και να αποδεχθεί τους Επιθεωρητές του Ο.Η.Ε (on site inspection) 18. Προς το σκοπό αυτό δημιουργήθηκε ειδική επιτροπή του Ο.Η.Ε (UNSCOM) που θα συνεργαζόταν με τoν Διεθνή Οργανισμό ατομικής ενέργειας( ΙΑΕΑ) με σκοπό τον αφοπλισμό του Ιράκ. Στις 6 Απριλίου του 1991 19 το Ιράκ δέχθηκε επίσημα αυτούς τους όρους και η τέθηκε σε ισχύ η επίσημη κατάπαυση του πυρός. (formal cease fire) μεταξύ του Ιράκ του Κουβέιτ και των κρατών που συνεργάστηκαν με το Κουβέιτ, σύμφωνα με τους όρους του ψηφίσματος 678/1991 20. Τα επόμενα χρόνια το Ιράκ αρνούνταν επανειλημμένως να συνεργαστεί με την ειδική επιτροπή του Ο.Η.Ε. Το Συμβούλιο Ασφαλείας με μια σειρά ψηφισμάτων καταδίκαζε τη στάση του Ιράκ κάνοντας λόγο για «ουσιώδη παραβίαση» (material 15 Αν και αναπτύχθηκε έντονη συζήτηση μεταξύ των μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας, αλλά και θεωρητικών, σχετικά με τη νομική βάση σύμφωνα με την οποία οι συμμαχικές δυνάμεις χρησιμοποίησαν ένοπλη βία έναντι του Ιράκ,αφού κάποιοι έκαναν λόγο και για δικαίωμα άμυνας με βάση το άρθρο 51 σήμερα δεν αμφισβητείται από κανένα ότι η επέμβαση των συμμάχων αποτελούσε ενέργεια σύννομη προς το κεφάλαιο VII του Χάρτη καθώς η φράση «use all necessary means» επιτρέπει και (ρητά) τη χρήση βίας. Βλ. και McLain Patrick., Settling the Score with Saddam: Resolution 1441 and Parallel Justifications for the Use of Force Against Iraq, Duke Journal of Comparative and International Law233, 2002, σελ. 242, Freudenschuß Helmut., Between Unilateralism and Collective Security: Authorizations of the Use of Force by the UN Security Council, European Journal of International Law Vol. 5 (1994), σελ. 496-499. 16 Ψήφισμα Σ.Α 687/1991, παρ 8. 17 Ψήφισμα Σ.Α 687/1991, παρ 10. 18 Ψήφισμα Σ.Α 687/1991, παρ 9. 19 Προς το τέλος των εχθροπραξιών η κυβέρνηση του Σαντάμ Χουσείν εξαπέλυσε επιθέσεις ενάντια σε Κούρδους και Σιίτες που είχαν εξεγερθεί, με συνέπεια την φυγή χιλιάδων εξ» αυτών στο Ιράκ και την Τουρκία. Το Συμβούλιο Ασφαλείας με το Ψήφισμα 688 στις 5 Απριλίου του 1991 καταδίκαζε την καταπίεση των, εν λόγω, ιρακινών πολιτών, απαιτούσε από το Ιράκ να σταματήσει την καταπίεση και το καλούσε να επιτρέψει την πρόσβαση της ανθρωπιστικής βοήθειας (πάρ 2). Το Σ.Α δεν εξουσιοδότησε, ρητώς, τη χρήση βίας καθώς δεν υπήρχε αναφορά στη φράση «να χρησιμοποιήσουν όλα τα αναγκαία μέσα», αλλά παρά ταύτα το Ψήφισμα 688 θεωρήθηκε ως βάση της επιχείρησης που ακολούθησε (Operation Provide Comfort). 20 Απόφαση Σ.Α 687/1991, παρ 33. 8

breach) ή για καθαρές παραβιάσεις (serious violations) των όρων του ψηφίσματος 687 και προειδοποιούσε για σοβαρές επιπτώσεις σε περίπτωση μη συμμόρφωσης του Ιράκ με τους όρους του ψηφίσματος 687(1991). Πιο αναλυτικά, στις 17 Αυγούστου 1991 το Συμβούλιο Ασφαλείας καταδίκαζε το Ιράκ για «σοβαρή παραβίαση» των υποχρεώσεων του να αφοπλιστεί και να συνεργαστεί με την UNSCOM και την IAEA και σημείωνε ότι αυτή η συμπεριφορά του Ιράκ συνιστούσε «ουσιώδη παραβίαση» των σχετικών διατάξεων του ψηφίσματος 687, πού θεμελίωσε την ανακωχή και παρείχε τους απαραίτητους όρους για τη διατήρηση της ειρήνης και ασφάλειας στην περιοχή 21. Στις17 Ιανουαρίου του 1993 22 οι δυνάμεις των Η.Π.Α εξαπέλυσαν επίθεση με πυραύλους εναντίον εργοστασίου παραγωγής πυρηνικών όπλων στο Ιράκ, εις απάντηση της αδιαλλαξίας του Ιράκ και της μη συμμόρφωσης του με τους όρους του Ψηφίσματος 687, χωρίς τη ρητή εξουσιοδότηση του Συμβουλίου Ασφαλείας. To 1995 ο Στρατηγός Χουσείν Κάμελ, υπουργός Βιομηχανίας του Ιράκ και υπεύθυνος για όλα τα προγράμματα όπλων της χώρας αυτομόλησε στην Ιορδανία. Από αύτη την υπόθεση, αποκαλύφθηκε ότι το Ιράκ διέθετε ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα ανάπτυξης επιθετικών βιολογικών όπλων και είχε κάνει σημαντικά βήματα και στην ανάπτυξη βαλλιστικών πυραύλων 23 Τα επόμενα χρόνια το Ιράκ συνέχιζε να θέτει εμπόδια στο πρόγραμμα επιθεωρήσεων της UNSCOM και παρά την υπογραφή ενός μνημονίου κατανόησης στις 23 Φεβρουαρίου του 1998 με πρωτοβουλία του Γενικού Γραμματέα του Ο.Η.Ε Κόφι Ανάν. Έτσι, το Μάρτιο του 1998 το Συμβούλιο Ασφαλείας υιοθέτησε ομόφωνα το Ψήφισμα 1154 σύμφωνα με το οποίο προειδοποιούσε το Ιράκ ότι οι συνεχιζόμενες παραβιάσεις των υποχρεώσεων εκ μέρους του Ιράκ θα είχαν τις «σοβαρότατες επιπτώσεις» 24. Η κατάσταση, όμως δε βελτιώθηκε και στις αρχές Αυγούστου του 1998 η Ιρακινή πλευρά αποφάσισε να σταματήσει τη συνεργασία με την UNSCOM και την ΙΑΕΑ 25. Το Συμβούλιο Ασφαλείας σε απάντηση της Ιρακινής αδιαλλαξίας 21 Ψήφισμα Σ.Α 707/1991, παρ 1. 22 4 ημέρες νωρίτερα αεροσκάφη των συμμαχικών δυνάμεων( Η.Π.Α, Βρετανία αλλά και η Γαλλία) εξαπέλυσαν επίθεση εναντίον 4 Ιρακινών εκτοξευτών αντιαεροπορικών πυραύλων. Η επίθεση πραγματοποιήθηκε σε περιοχή όπου οι παραπάνω χώρες είχαν, προηγουμένως, απαγορεύσει την πτήση ιρακινών αεροσκαφών για την προστασία των Κούρδων στο Βόρειο, και των Σιιτών μουσουλμάνων, στο Νότιο Ιράκ Οι τρεις χώρες επικαλέστηκαν το δικαίωμα χρήσης βίας με το οποίο τους εξουσιοδοτούσε το Ψήφισμα 688, αλλά και το δικαίωμα επέμβασης σε περίπτωση που βρισκόταν σε εξέλιξη μια ανθρωπιστική κρίση. Οι επεμβάσεις αυτές δεν βρίσκονταν σε άμεση σύνδεση με το Ψήφισμα 687 και το «καθεστώς» των επιθεωρήσεων. 23 Blix Hans, Αφοπλίζοντας το Ιράκ, Εκδοτικός Οργανισμός Λιβάνη, Αθήνα 2004, σελ. 59. 24 Ψήφισμα Σ.Α 1154/1998, παρ 2 (the severest consequences). 25 Βλ. Blix Hans, Αφοπλίζοντας το Ιράκ, σελ. 68. 9

υιοθέτησε στις 5 Νοεμβρίου 1998 το Ψήφισμα 1205/1998, σύμφωνα με το οποίο καταδίκαζε τη στάση του Ιράκ ως μια «κατάφωρη παραβίαση» της απόφασης 687 και απαιτούσε την άμεση και χωρίς όρους συνεργασία με την UNSCOM. 26. Όμως πάλι δεν υπήρξε εξουσιοδότηση για χρήση βίας. Στις 15 Δεκεμβρίου του 1998 η UNSCOM υπέβαλε μια έκθεση στο Σ.Α η οποία κατέληγε στο ότι το Ιράκ δεν παρείχε, στην πράξη, τη συνεργασία που είχε υποσχεθεί. Την επόμενη ημέρα οι Η.Π.Α και το Ηνωμένο Βασίλειο εξαπέλυσαν, για εβδομήντα ώρες, επίθεση με βομβαρδιστικά και πυραύλους εναντίον του Ιράκ.(Επιχείρηση Αλεπού της Ερήμου). Tα επόμενα 4 χρόνια το Ιράκ αρνήθηκε να επιτρέψει την έλευση στο έδαφος του των αρμόδιων επιθεωρητών του Ο.Η.Ε, ενώ μετά τα γεγονότα της 11 ης Σεπτεμβρίου 2001 η Πολιτική του Προέδρου Bush εις βάρος των αποκαλούμενων και «ασύντακτων κρατών» (rogue states) της διεθνούς κοινότητας γίνεται ιδιαίτερα επιθετική. Τον Ιανουάριο του 2002 γίνεται για πρώτη φορά αναφορά σε «άξονα του κακού», ενώ το Σεπτέμβριο του 2002 ο Πρόεδρος Bush καλούσε δημόσια τα Ηνωμένα Έθνη να αντιμετωπίσουν τον κίνδυνο του Ιράκ, που δεν είχε συμμορφωθεί με τις αποφάσεις του Σ.Α και κατείχε όπλα μαζικής καταστροφής. Το Νοέμβριο του 2002 το Σ.Α ομόφωνα υιοθέτησε το Ψήφισμα 1441 τονίζοντας στο προοίμιο ότι η «η μη συμμόρφωση του Ιράκ με τις υποδείξεις του Σ.Α και η εξάπλωση των όπλων μαζικής καταστροφής και των μεγάλης εμβέλειας πυραύλων συνιστά απειλή για τη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια». Επίσης, το Σ.Α ξαναχρησιμοποιεί τους όρους «ουσιώδης παραβίαση» και «σοβαρές συνέπειες» ενώ γίνεται και αναφορά στο Ψήφισμα 687. Πιο συγκεκριμένα, «αποφαίνεται ότι το Ιράκ έχει παραβιάσει και συνεχίζει να παραβιάζει ουσιωδώς τις υποχρεώσεις του, όπως αυτές απορρέουν από τα προηγούμενα ψηφίσματα,ιδίως γιατί δεν συνεργάστηκε με τους επιθεωρητές όπλων των Ηνωμένων Εθνών και τη Διεθνή Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας(ΔΕΑΕ)» 27. «Αποφασίζει ότι με το Ψήφισμα αυτό δίνεται στο Ιράκ μια τελευταία ευκαιρία να συμμορφωθεί με τις υποχρεώσεις αφοπλισμού του, που απορρέουν από τα σχετικά ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας» 28. «Αποφασίζει ότι, με σκοπό να συμμορφωθεί προς τις υποχρεώσεις αφοπλισμού της, η κυβέρνηση του Ιράκ θα παράσχει στην Επιτροπή Παρατήρησης, Επαλήθευσης 26 Απόφαση ΣΑ 1205/1998, παρ 1 και 2. 27 Ψήφισμα 1441(2002) του Σ.Α παρ 1. 28 Ό.π παρ 2. 10

και Επιθεώρησης των Ηνωμένων Εθνών (ΕΠΕΕΗΕ), στην ΔΕΑΕ, και στο Συμβούλιο, μέσα σε διορία 30 ημερών από την έκδοση του παρόντος ψηφίσματος, μία τρέχουσα, ακριβή, πλήρη και ολοκληρωμένη διακήρυξη αναφορικά με όλες τις πτυχές των προγραμμάτων ανάπτυξης χημικών, βιολογικών και πυρηνικών όπλων, βαλλιστικών πυραύλων και άλλων συστημάτων συμπεριλαμβανομένων και όσων συστημάτων η ίδια υποστηρίζει ότι εξυπηρετούν σκοπούς που δεν σχετίζονται με την παραγωγή όπλων και άλλου υλικού» 29. «Αποφαίνεται ότι οποιεσδήποτε ψευδείς δηλώσεις ή παραλείψεις στις διακηρύξεις που θα υποβάλλει το Ιράκ μετά την έκδοση αυτού του ψηφίσματος, καθώς και η σε οποιαδήποτε στιγμή μη συμμόρφωση και μη συνεργασία του στην εφαρμογή του παρόντος, θα συνιστά περαιτέρω ουσιαστική παραβίαση των υποχρεώσεων του Ιράκ, και θα παραπεμφθεί στο Συμβούλιο για εξέταση» 30. Το Ιράκ, στη συνέχεια δε συμμορφώθηκε πλήρως με τις υποδείξεις του Σ.Α, καθώς η διακήρυξη-δήλωση της 7 ης Δεκεμβρίου 2002 θεωρήθηκε από τους αρμόδιους επιθεωρητές γενική και δεν προσέθετε νέα στοιχεία που θα αποδείκνυαν ότι το Ιράκ δεν κατέχει όπλα μαζικής καταστροφής. 31 Στις 5 Φεβρουαρίου του 2003 ο Υπουργός των Εξωτερικών των Η.Π.Α Colin Powell, προετοιμάζοντας το έδαφος για τη συμμαχική επέμβαση προσπάθησε να πείσει τα υπόλοιπα μέλη του Σ.Α για τον κίνδυνο που απορρέει από την κατοχή όπλων μαζικής καταστροφής εκ μέρους του Ιράκ και τις διασυνδέσεις που, όπως υποστήριζε, είχε με τη διεθνή τρομοκρατία 32. Παρά, όμως, τις προσπάθειες της αγγλοαμερικανικής πλευράς η πλειοψηφία των υπολοίπων κρατών του Σ.Α επιθυμούσε τον ειρηνικό αφοπλισμό του Ιράκ 33 και δεν συναινούσε με τη χρήση βίας, ενώ και στις 10-3-2003 ο Γενικός Γραμματέας του Ο.Η.Ε Κόφφυ Αννάν δήλωνε ότι «Εάν οι Η.Π.Α και άλλοι, εκτός του Σ.Α, λάμβαναν στρατιωτική δράση, κάτι τέτοιο δεν θα ήταν σύμφωνο με τον Χάρτη του Ο.Η.Ε. 34». Παρόλα αυτά, η συμμαχική πλευρά, έχοντας αποφασίσει την ανάληψη στρατιωτικής δράσης, στις 20 Μαρτίου, κήρυξε την έναρξη των στρατιωτικών επιχειρήσεων 29 Ό.π παρ 3. 30 Ο.π παρ 4. 31 Στις 27-1-2003 ο ειδικός επιθεωρητής Hans Blix δήλωνε ότι «η δήλωση του Ιράκ δεν περιέχει καινούργια στοιχεία που θα έθεταν τέλος στα πολλά ανοιχτά ζητήματα σε σχέση με τον αποκλεισμό του Ιράκ» Βλ. UN Doc S/PV4692, σελ. 5. 32 Βλ. UN Doc S/PV4701, σελ. 3-23. 33 Βλ. και την κοινή διακήρυξη, στις 15 Μαρτίου του 2003 των Υπουργών των Εξωτερικών Ρωσίας, Γαλλίας και Γερμανίας που τόνιζαν ότι προτιμούσαν την ειρηνική λύση. UN Doc S/2003/320. 34 Βλ. www.un.org/apps/sg/offthecuff.asp?nid=394, 10-3-2003. 11

εναντίον του Ιράκ, οι οποίες ολοκληρώθηκαν με επιτυχία για τα συμμαχικά στρατεύματα τη 1 η Μάιου του 2003. II Τα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας ως προβληθείσα νομική βάση της στρατιωτικής επέμβασης. 1. H επίσημη νομική βάση της επιχείρησης «Ιρακινή Ελευθερία»- Γενικά περί της ερμηνείας των ψηφισμάτων. Η νομική βάση της επιχείρησης «Ιρακινή Ελευθερία» εξάγεται από τις επίσημες θέσεις των νομικών συμβούλων των ΗΠΑ και του Ηνωμένου Βασιλείου 35 αλλά και από τις επιστολές των νομίμων αντιπροσώπων των συμμαχικών δυνάμεων στον ΟΗΕ 36. Σύμφωνα με τα υποστηριζόμενα από τους επίσημους αξιωματούχους των συμμαχικών δυνάμεων: Το Ψήφισμα 678 του Συμβουλίου Ασφαλείας εξουσιοδότησε τη χρήση βίας εναντίον του Ιράκ προκειμένου να αποχωρήσει το τελευταίο από το Κουβέιτ αλλά και για να αποκατασταθεί η ειρήνη και ασφάλεια στην περιοχή. Το Ψήφισμα 687 ανέστειλε, αλλά δεν τερμάτισε την εξουσιοδότηση χρήσης βίας που ορίστηκε με το Ψήφισμα 678. Θέτοντας τους όρους της ανακωχής (formal cease fire) μετά την επιχείρηση Καταιγίδα της Ερήμου (Desert Storm), το Συμβούλιο Ασφαλείας έθεσε συνεχείς υποχρεώσεις στο Ιράκ, μία εκ των οποίων να καταστρέψει τα όπλα μαζικής 35 Για τη νομική ανάλυση του νομικού συμβούλου του Ηνωμένου Βασιλείου Λόρδου Γκόλντσμιθ βλ. Warbrick Colin - Dominic McGoldrick (Eds), Current Developments in Public International Law, The Use Of Force Against Iraq, The Attorney General»s Answer, International and Comparative Law Quarterly, Vol. 52 (2003), σελ.. 811-814 (απάντηση του Γκόλντσμιθ σε ερώτημα στο Βρετανικό Κοινοβούλιο. Για τη επίσημη νομική θέση των Η.Π.Α βλ. τις παρατηρήσεις του William Taft IV, νομικού συμβούλου του state department, στην εθνική ένωση γενικών εισαγγελέων στις 20-3-2003, Bush has legal authority to use force in Iraq, adviser says, διαθέσιμο στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://usinfo.state.gov/dhr/archive/2003/oct/09-215033.html. Πιο αναλυτικά βλ. William H. Taft, Todd F. Buchwald, Pre-emption Iraq and International Law American Journal of International Law, July 2003 97 Vol 3 557. 36 Για τη θέση του Ηνωμένου Βασιλείου βλ. την επιστολή του αντιπροσώπου του στον Ο.Η.Ε, Geremy Greenstock στον Πρόεδρο του Σ.Α, στις 21-3-2003, UN DOC S/2003/350. Για τη θέση των Η.Π.Α βλ. την αντίστοιχη επιστολή του αντιπροσώπου των Η.Π.Α John Negroponte, UN DOC S/2003/351. Ο Νegroponte πέρα από μια ανάπτυξη της θεωρίας της αναβίωσης των ψηφισμάτων και της θεωρίας της ουσιώδους παραβίασης κάνει και, έμμεσα, μνεία και στο δικαίωμα άμυνας τονίζοντας ότι οι ενέργειες των συμμαχικών δυνάμεων είναι οι «αναγκαίες για την άμυνα των Η.Π.Α και της διεθνούς κοινότητας από την απειλή που συνιστά το Ιράκ αλλά και για την αποκατάσταση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας στην περιοχή». Σημειωτέον ότι ο Βρετανός αντιπρόσωπος είναι πολύ λιτός στις διατυπώσεις του και δεν κάνει καμία αναφορά σε δικαίωμα άμυνας. Για τη θέση της Αυστραλίας βλ. UN DOC S/2003/352. Στην επιστολή του ο Αυστραλός John Dauth επίσης δεν κάνει την παραμικρή αναφορά σε δικαίωμα άμυνας. 12

καταστροφής, με σκοπό την αποκατάσταση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας στην περιοχή. Αναγνωρίζεται από το διεθνές δίκαιο ότι η «ουσιώδης παραβίαση» των όρων του Ψηφίσματος 687, πού είναι και όροι της ανακωχής αναβιώνει τη χρήση βίας που ορίζει το Ψήφισμα 678 και η οποία είναι ευρείας φύσεως αφού αποσκοπεί στην αποκατάσταση της ειρήνης και της ασφάλειας στην περιοχή. Η παραπάνω θεωρία υπήρξε η νομική βάση για τη χρήση βίας από τις συμμαχικές δυνάμεις και στο παρελθόν(1993 και 1998) και έγινε αποδεκτή, όπως γίνεται σαφές και από τη δήλωση του Γενικού Γραμματέα του Ο.Η.Ε Μπούτρος Γάλι τον Ιανουάριο του 1993 ότι οι συμμαχικές δυνάμεις έλαβαν εντολή από το Συμβούλιο για να χρησιμοποιήσουν βία βάσει του Ψηφίσματος 678 λόγω της ουσιώδους παραβίασης των όρων του Ψηφίσματος 687. Στο επόμενο διάστημα το Ιράκ συνέχιζε να παραβιάζει τους όρους του Ψηφίσματος 687 και το Συμβούλιο Ασφαλείας με μια σειρά αποφάσεων 37 καταδίκαζε τη στάση του Ιράκ κάνοντας λόγο για «ουσιώδεις» ή σοβαρές παραβιάσεις των όρων του 687. Στο Ψήφισμα 1441 του Συμβουλίου Ασφαλείας καθορίστηκε ότι το Ιράκ παραβίασε και εξακολουθεί να παραβιάζει το Ψήφισμα 687, από τη στιγμή που δεν συμμορφώθηκε πλήρως με την υποχρέωσή του για αφοπλισμό. Επίσης, στο προοίμιο του ψηφίσματος 1441 γίνεται σαφής αναφορά στο Ψήφισμα 678. Το Συμβούλιο Ασφαλείας, ενεργώντας σύμφωνα με το Κεφάλαιο 7, έδωσε «μια τελευταία ευκαιρία» στο Ιράκ προκειμένου να συμμορφωθεί με τις υποχρεώσεις του για αφοπλισμό και προειδοποίησε το Ιράκ για τις «σοβαρές επιπτώσεις» που θα υφίστατο εάν δεν το έπραττε. Στο ίδιο Ψήφισμα ορίστηκε ότι εάν το Ιράκ αποτύχαινε να συμμορφωθεί ή συνεργαστεί για την εφαρμογή του Ψηφίσματος 1441, κάτι τέτοιο θα σήμαινε περαιτέρω ουσιώδη παραβίαση του 687. Είναι σαφές ότι το Ιράκ απέτυχε να συμμορφωθεί με το Ψήφισμα 1441, παραβίασε και εξακολουθεί να παραβιάζει τους όρους της ανακωχής. Συνεπώς λόγω αυτής της παραβίασης των όρων της ανακωχής η εξουσιοδότηση για χρήση βίας σύμφωνα με το Ψήφισμα 678, αναβίωσε και ως τέτοια ισχύει και σήμερα. 37 1154/1998, 1205/1998. 13

Όπως γίνεται σαφές η συμμαχική επιχειρηματολογία επικεντρώνεται στην ερμηνεία 38 τριών ψηφισμάτων. Συνεπώς, χρήσιμο εργαλείο στην προσπάθεια εξαγωγής συμπερασμάτων αποτελεί η γνωμοδότηση του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης για την υπόθεση της Ναμίμπια 39 όπου αναφέρεται χαρακτηριστικά «ότι η ορολογία ενός ψηφίσματος του Συμβουλίου Ασφαλείας πρέπει να αναλύεται με προσοχή πριν καταλήξουμε σε συμπέρασμα για το δεσμευτικό του αποτέλεσμα. Έχοντας υπόψη τις εξουσίες του άρθρου 25 του Χάρτη το ερώτημα για το εάν, στην πράξη, έχουν ασκηθεί (αυτές οι εξουσίες) πρέπει να καθορίζεται σε κάθε περίσταση, σε σχέση με τους όρους του ψηφίσματος που πρέπει να ερμηνευτεί, τις συζητήσεις που οδήγησαν στη ψήφιση, τις διατάξεις του Χάρτη που επικαλείται και γενικά όλες τις περιστάσεις που θα μπορούσαν να βοηθήσουν στον καθορισμό των νομικών συνεπειών ενός ψηφίσματος του Συμβουλίου Ασφαλείας». Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι σύμφωνα με τον Καταστατικό Χάρτη του Ο.Η.Ε υφίσταται γενική απαγόρευση της απειλής ή χρήσης βίας 40 στις διεθνείς σχέσεις μεταξύ των Κρατών η οποία θεμελιώνεται στο άρθρο 2 παρ. 4 του Καταστατικού Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, αλλά ισχύει και ως εθιμικός κανόνας του διεθνούς δικαίου, και μάλιστα κανόνας αναγκαστικού δικαίου. Η προσφυγή σε ένοπλη βία είναι, κατ εξαίρεση, επιτρεπτή σε δύο μόνο περιπτώσεις: α) όταν το Συμβούλιο Ασφαλείας 41, υπό το κεφάλαιο VII του Χάρτη εξουσιοδοτεί τα Κράτη-Μέλη να προσφύγουν σε στρατιωτικά μέτρα για την αποκατάσταση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας, και β) σύμφωνα με το δικαίωμα της ατομικής και συλλογικής άμυνας σύμφωνα με το άρθρο 51 του Χάρτη. 2. Ανάλυση του Ψηφίσματος 678/1990 του Συμβουλίου Ασφαλείας Με το Ψήφισμα 678 του 1990 και υπό το κεφάλαιο VII του Χάρτη, το Συμβούλιο Ασφαλείας καλούσε και έδινε μια τελευταία ευκαιρία στο Ιράκ προκειμένου «να συμμορφωθεί με το Ψήφισμα 660 και όλα τα επόμενα σχετικά 38 Για την ερμηνεία των ψηφισμάτων του Σ.Α βλ. και Byers Michael, The shifting foundations of International law a decade of forceful measures against Iraq, EJIL 2002,Vol 13, no 1, σελ. 23-30., Mc Goldrick Dominic, From 9-11 to the Iraq war 2003 International law in an age of complexity, Oxford and Porland Oregon 2004, σελ. 91-94. 39 ICG Reports (1971) 15 σελ. 53. 40 Για τη χρήση βίας βλ. γενικά, Gray Christine, International Law and the Use of Force, Fully updated second edition, Oxford University Press 2004. 41 Για την πρακτική του Σ.Α, όσον αφορά την εξουσιοδότηση για τη χρήση βίας βλ. Freudenschuß Helmut., Between Unilateralism and Collective Security: Authorizations of the Use of Force by the UN Security Council, European Journal of International Law Vol. 5 (1994), Blokker N., Is the Authorization Authorized? Powers and Practice of the UN Security Council to Authorize the Use of Force Coalitions Able and Willing, European Journal of International Law, vol.11 (2000), No 3, σελ. 543-568. 14

ψηφίσματα,» (παρ 1) ενώ παράλληλα, εξουσιοδοτούσε τα Κράτη-Μέλη να συνεργαστούν με την κυβέρνηση του Κουβέιτ προκειμένου «να χρησιμοποιήσουν όλα τα αναγκαία μέσα για να εφαρμοστούν το Ψήφισμα 660 και τα επόμενα σχετικά ψηφίσματα και να αποκαταστήσουν τη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια στην περιοχή» (παρ 2), εφόσον το Ιράκ δεν συμμορφωνόταν μέχρι την 15 η Ιανουαρίου 1991. Στο προοίμιο του Ψηφίσματος γινόταν αναφορά στα 11 ψηφίσματα που υιοθετήθηκαν μεταξύ 2 Αυγούστου και 28 Νοεμβρίου 1990, δηλαδή την ημέρα της υιοθέτησης του ψηφίσματος 678. Τέλος, το Συμβούλιο ανέφερε ότι θα παρέμενε ενήμερο σε σχέση με την κατάσταση(παρ 5). Συνεπώς τα ερωτήματα που τίθενται είναι τα εξής: Καταρχήν, η φράση για να εφαρμόσουν το Ψήφισμα 660 και τα επόμενα σχετικά ψηφίσματα τι ακριβώς σημαίνει; Περαιτέρω, η φράση να «αποκαταστήσουν τη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια στην περιοχή» υποδηλώνει μια εξουσιοδότηση ευρείας φύσεως που δεν εξαντλείται στο σκοπό της απελευθέρωσης του Κουβείτ; Τέλος, το γεγονός ότι δεν υπήρξε χρονικό όριο στην εξουσιοδότηση του Σ.Α σημαίνει κάτι; Όσον αφορά το πρώτο ερώτημα, ακαδημαϊκοί που διάκεινται ευμενώς στη συμμαχική πλευρά θεωρούν ότι ένα από τα «μεταγενέστερα σχετικά ψηφίσματα» είναι το 687/1991. Σύμφωνα με τη Ruth Wedgwood ένα από τα πιο σημαντικά μεταγενέστερα ψηφίσματα ήταν το Ψήφισμα 687 που έθεσε τους όρους της ανακωχής 42. Στο ίδιο μήκος κύματος και ο John Yoo 43. Όμως, στη δεύτερη παράγραφο του προοιμίου του ψηφίσματος ορίζεται, ξεκάθαρα, ότι το Ιράκ δεν έχει συμμορφωθεί με το «Ψήφισμα 660 και τα προηγουμένως (εννοεί όσα αναφέρθηκαν στο προοίμιο)-αναφερθέντα ακόλουθα σχετικά ψηφίσματα» ενώ τα Κράτη-Μέλη δικαιούνται να χρησιμοποιήσουν ένοπλη βία, εφόσον το Ιράκ δεν συμμορφωθεί με αυτά ακριβώς τα ψηφίσματα. Οι συντάκτες του κειμένου του ψηφίσματος θεώρησαν περιττό να αναφερθούν εκ νέου, για δεύτερη φορά, στα 11 προηγούμενα ψηφίσματα που αναφέρονταν αναλυτικά στο προοίμιο. Συν τοις άλλοις, το να υποστηρίζει κανείς ότι το Συμβούλιο Ασφαλείας εξουσιοδότησε τα κράτη μέλη να χρησιμοποιήσουν βία για να επιβάλλουν υποχρεώσεις που δεν υπήρχαν εκείνη τη χρονική στιγμή στερείται λογικής. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Patrick Mac Lain «μια τέτοιου είδους προσέγγιση είναι υποθετική και υπερβολικότατη 44». Εξάλλου, δίδεται το χρονικό περιθώριο στο Ιράκ να συμμορφωθεί μέχρι τις 15-1-1991. Συνεπώς, με δεδομένο ότι 42 Wedgwood Ruth, o.π., σελ. 580. 43 Yoo John, ό.π., σελ. 569. 44 Mac Lain Patrick, ό.π., σελ. 250. 15

το Ιράκ δε θα μπορούσε να συμμορφωθεί με ψηφίσματα τα οποία δεν υπήρχαν, εκείνη την ημερομηνία, η μόνη λογική ερμηνεία της φρασεολογίας είναι ότι αναφέρεται στα 10 ψηφίσματα που υπήρχαν τη χρονική στιγμή που υιοθετήθηκε το Ψήφισμα 678 και όχι σε μεταγενέστερα 45. Όσον αφορά το δεύτερο ερώτημα, τα πράγματα εμφανίζονται περισσότερο περίπλοκα. Ο όρος «για την αποκατάσταση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας στην περιοχή 46»,εκ πρώτης όψεως, υποδηλώνει μια ευρύτητα στην εξουσιοδότηση για τη χρήση βίας. Ο όρος «περιοχή» είναι ασαφής και θα μπορούσε να αναφέρεται στη ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής. Παράλληλά, θα μπορούσε να υποστηριχτεί ότι για την αποκατάσταση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας στη περιοχή θα έπρεπε να καταληφθεί το Ιράκ και να απομακρυνθεί από την εξουσία ο παράγοντας αποσταθεροποίησης της περιοχής, που σύμφωνα με τη συμμαχική επιχειρηματολογία βρίσκει την προσωποποίηση του στο πρόσωπο του Saddam Hussein. Ο John Yoo 47 και οι William Taft IV και Todd Buchwald 48 ερμηνεύοντας αποσπασματικά τη φράση θεωρούν ότι ο σκοπός του ψηφίσματος δεν εξαντλούνταν στην απελευθέρωση του Κουβέιτ. O Richard Garner προχωρεί περαιτέρω υποστηρίζοντας ότι «δεν είναι παράλογο να ισχυριστεί κανείς ότι δεν μπορεί να υπάρξει ασφάλεια και ειρήνη στην περιοχή εκτός εάν υπάρξει επαρκής επιβεβαίωση ότι τα όπλα μαζικής καταστροφής του Ιράκ έχουν καταστραφεί» 49 σε μια προσπάθεια σύνδεσης του 678 με τους όρους του μεταγενέστερου Ψηφίσματος 687. Ο εκπρόσωπος της Υεμένης σε μια προφητική του τοποθέτηση εξέφρασε ανησυχίες για τη χρήση του όρου «για την αποκατάσταση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας στην περιοχή» θεωρώντας ότι υποδηλώνει μια ευρύτερη και ασαφή εντολή για τη χρήση βίας 50. Όμως, μια προσεκτικότερη γραμματική αλλά και τελολογική ερμηνεία οδηγεί στην αντίθετη κατεύθυνση. Καταρχήν, το Ψήφισμα κάνει λόγο για αποκατάσταση (restore) και όχι για εγκαθίδρυση (establish) ή διατήρηση (maintenance) της διεθνούς 45 Murphy Sean D, Assessing the Legality of Invading Iraq, Georgetown Law Journal (92), 2004 no 4, διαθέσιμο στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://ssrn.com/abstract=432561, σελ. 17. 46 Παρόμοια φρασεολογία χρησιμοποίησε το Σ.Α και στην περίπτωση της Κορέας, απόφαση Σ.Α 83 στις 23-6-1950. Βλ. Lobel Jules-Ratner Michael, Bypassing the Security Council: Ambiguous Authorizations to Use Force, Cease-Fires and the Iraqi Inspection Regime, American Journal of International Law 93 (1999) 121, σελ. 138-141. 47 Βλ. Υοο John, ό.π.,, σελ. 568-569. 48 Taft William, Buchwald Todd, ό.π., σελ. 558. 49 Richard N. Garner, ό.π., σελ. 589. 50 Βλ. και Chesterman Simon, Just War or just Peace after September 11. Axis of evil and wars against Terror in Iraq and Beyond, International law and politics vol 37 2005, 281, σελ. 289. 16

ειρήνης και ασφάλειας στην περιοχή, γεγονός που καταδεικνύει την πρόθεση για επαναφορά μιας πρότερης κατάστασης και όχι τη δημιουργία μιας νέας κατάστασης που σχετίζεται με την αλλαγή κρατικών δομών 51. Και, εάν η αποκατάσταση ενός νομικού καθεστώτος στο status quo ante είναι λογικά δυνατή, αντίθετα η προοπτική αποκατάστασης της πολιτικής δυναμικής σε δεδομένο γεωπολιτικό χώρο, μετά την πάροδο ενός εξαμήνου ένοπλης σύρραξης και ριζικής σχεδόν διαφοροποίησης στην πολιτική ορισμένων κρατών δύσκολα νοείται 52. Επιπρόσθετα, οι συμμαχικές δυνάμεις κατά τη χρονική περίοδο των επιχειρήσεων δήλωναν ότι η εντολή που έλαβαν ήταν μόνο για την απελευθέρωση του Κουβέιτ και για αυτό το λόγο δεν προχώρησαν στο έδαφος του Ιράκ. Επίσης, ο τότε υπουργός εξωτερικών των Η.Π.Α Τζαίημς Μπέικερ (James Baker) δήλωνε το 1995: «τα ψηφίσματα των Η.Ε δεν εξουσιοδότησαν τις συμμαχικές δυνάμεις να αναλάβουν τίποτε άλλο (εννοείται να χρησιμοποιήσουν στρατιωτικά μέσα) πέρα από την απελευθέρωση του Κουβέιτ».. Ο ίδιος ο Πρόεδρος Bush στα απομνημονεύματα του δήλωνε ότι «Τα ψηφίσματα των Ηνωμένων Εθνών ποτέ δεν ζήτησαν την εξουδετέρωση του Saddam Hussein. Ποτέ δεν έκαναν λόγο για τη μεταφορά των στρατιωτικών επιχειρήσεων στη Βαγδάτη 53. Συνεπώς, η παλινόρθωση της εθνικής κυριαρχίας του Κουβέιτ ήταν το μοναδικό κίνητρο της συμμαχικής δράσης το Σ.Α το 1990 54. H φράση «για την αποκατάσταση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας στην περιοχή» πρέπει να θεωρηθεί ως μια διάταξη, τιθέμενη, ούτως ώστε να παράσχει την επαρκή εξουσιοδότηση για την απελευθέρωση του Κουβέιτ και για όλες τις πράξεις που σχετίζονταν με αυτή 55. Ή να θεωρηθεί ότι τέθηκε ούτως ώστε να συμπεριλάβει και, μικρής κλίμακας, επιχειρήσεις όπως η κατοχή λωρίδας εδάφους στο Νότιο Ιράκ ως μια ουδέτερη ζώνη 56. Ή ακόμα στη σχετική φράση της απόφασης θα έπρεπε να αναγνώσουμε την πρόνοια για τη δημιουργία συνθηκών αποτροπής νέας απειλής εκ μέρους του Ιράκ, πρόνοια ωστόσο που με κανένα τρόπο δεν ισούται με την 51 Murphy Sean D, ό.π., σελ. 24. 52 Κρατερός Μ. Ιωάννου, ό.π., σελ. 182. 53 Βλ. Murphy Sean D, ό.π σελ. 24, Chesterman Simon, ό.π., σελ. 292 υποσημειώσεις 51 και 52, Frank Thomas, ό.π σελ. 612, Lobel Jules-Ratner Michael,ό.π., σελ. 140, όπου παρατίθενται δηλώσεις και άλλων επίσημων αξιωματούχων των συμμαχικών δυνάμεων που δηλώνουν κατηγορηματικά ότι σκοπός της επιχείρησης «καταιγίδας της ερήμου ήταν η απελευθέρωση του Κουβέιτ. 54 Franck Thomas, ό.π., σελ. 610. 55 Mac Lain Patrick, ό.π σελ. 250. 56 Murphy Sean D, ό.π., σελ. 22. 17

αποκατάσταση της ειρήνης και ασφάλειας στην περιοχή. 57 Σαφώς, πάντως, δεν δύναται να γίνει βάση νομικής θεμελίωσης μιας στρατιωτικής επέμβασης, 12 χρόνια μετέπειτα, που στόχευσε και επέτυχε την αλλαγή καθεστώτος στο Ιράκ 58. Παράλληλα, το Ψήφισμα 678 (παρ 2) ζητά από τα Κράτη-Μέλη να συνεργαστούν με την κυβέρνηση του Κουβέιτ, καθώς η χώρα αυτή είχε ζητήσει τη συνδρομή των Ηνωμένων Εθνών, προκειμένου να απωθήσει τις Ιρακινές δυνάμεις από το έδαφός της. Καμιά επικοινωνία μεταξύ Κουβέιτ και συμμαχικών δυνάμεων δεν πραγματοποιήθηκε την άνοιξη του 2003, ενώ το Κουβέιτ τόνισε ότι «δεν συμμετείχε ούτε θα συμμετάσχει σε οποιαδήποτε στρατιωτική επιχείρηση εναντίον του Ιράκ». 59 Όσον αφορά το τρίτο ερώτημα, δηλαδή την μη ύπαρξη χρονικού ορίου στην εξουσιοδότηση του 678 ο John Yoo αποδίδει στο γεγονός αυτό βαρύνουσα σημασία. Πιο συγκεκριμένα, υποστηρίζει ότι όταν το Σ.Α έχει αποφασίσει τη λήξη της εξουσιοδότησης της χρήσης βίας, στο παρελθόν το έχει κάνει με 2 τρόπους: Είτε με ξεχωριστό, μεταγενέστερο Ψήφισμα που ορίζει ρητά τη λήξη της εξουσιοδότηση της χρήσης βίας όπως στην περίπτωση της Βοσνίας, είτε θέτοντας συγκεκριμένο χρονικό όριο όπως στην περίπτωση της Ρουάντα. Προχωρώντας τη σκέψη του, ο Υοο αποκρούοντας τις αιτιάσεις όσων θεωρούν ότι η εξουσιοδότηση του άρθρου 678 έχει εκπνεύσει, υποστηρίζει ότι αυτή η θέση είναι λάθος και σε σχέση με την πρακτική του Ο.Η.Ε, όπως προαναφέρθηκε, αλλά και από νομικής άποψης 60. Και αυτό διότι οι πράξεις του Σ.Α είναι και νομικές πράξεις. H εξομοίωση τους με ad hoc εκτελεστικά διατάγματα, αντί για νομοθετικές πράξεις θα προκαλούσε σημαντική αβεβαιότητα για τη νομική δεσμευτικότητα των πράξεων του Σ.Α μετά την εκπνοή τους 61. Από τη μη ύπαρξη, όμως, χρονικού ορίου δεν μπορούν να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα, όσον αφορά την πρόθεση των συντακτών του ψηφίσματος 678 να το διατηρήσουν σε ισχύ, ως ότου αποκατασταθεί η ειρήνη και η ασφάλεια στην περιοχή. Καταρχήν, η λογική ερώτηση που τίθεται είναι κατά πόσον είναι αναγκαίο να υπάρχει χρονικός περιορισμός σε εξουσιοδοτήσεις για τη χρήση βίας, αφού ποτέ δεν είναι δυνατόν, εκ των προτέρων, να καθοριστεί πόσο χρόνο θα διαρκέσουν οι 57 Κρατερός Μ. Ιωάννου, ό.π σελ. 183. 58 Βλ. και Paulus Andreas, The war against Iraq and the future of International Law, Hegemony or Pluralism?, Michigan Journal of International law Vo.25 no 1 2004, διαθέσιμο στην ηλεκτρονική διεύθυνση www.jura.uni, σελ. 6. 59 Βλ. Murphy Sean D., ό.π., σελ..186 60 Υοο John, ό.π., σελ. 568 61 Ο.π., σελ. 569. 18

επιχειρήσεις 62. Παρά ταύτα, για να αποφευχθούν παρερμηνείες, πράγματι, το Σ.Α στις μετέπειτα εξουσιοδοτήσεις του 63 για τη χρήση βίας βάσει του κεφαλαίου VII, υπήρξε πιο σαφές στις διατυπώσεις του. Όμως, η παραδοχή της άποψης του John Yoo θα είχε παράλογα αποτελέσματα αφού, όπως υποστηρίζει και ο Andreas Paulus, «μια τέτοια σύλληψη θα μετέτρεπε το Ψήφισμα 678 σε μια ημι-μόνιμη εξουσιοδότηση για τη χρήση βίας ενάντια στο Ιράκ 64». Σκοπός, όμως, του κεφαλαίου VII είναι η εξουσιοδότηση για χρήση βίας να συντελεί στην εξουδετέρωση της συγκεκριμένης κάθε φορά απειλής και όχι να αποτελεί εν λευκώ εξουσιοδότηση για χρήση βίας σε οποιαδήποτε περίπτωση. Συνεπώς, η εξουσιοδότηση για τη χρήση βίας θα πρέπει να θεωρείται λήξασα με την επίτευξη του σκοπού της επιχείρησης και την τελική συμφωνία κατάπαυσης του πυρός 65, ασχέτως της ύπαρξης, η μη, χρονικού ορίου. Στην περίπτωση του Ψηφίσματος 678, η απουσία χρονικού ορίου για την εκπλήρωση των σκοπών της εξουσιοδότησης, πιθανόν να οφείλεται και σε αβλεψία. Το Συμβούλιο Ασφαλείας το 1990, με τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου, ενεργοποίησε για πρώτη φορά τις διατάξεις του κεφαλαίου VII που επιτρέπουν τη χρήση βίας. Συνεπώς, το Σ.Α μην έχοντας την εμπειρία αντιμετώπισης απειλών για τη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια στα πλαίσια του συστήματος συλλογικής ασφάλειας αλλά και επειδή, ούτως ή άλλως, το τελικό κείμενο μιας απόφασης του Σ.Α είναι και προϊόν αμοιβαίων πολιτικών συμβιβασμών, δεν υπήρξε σαφές στις διατυπώσεις του αφήνοντας τα περιθώρια για ερμηνείες κατά το δοκούν. Όμως, μια προσεκτική εξέταση των διατάξεων του ψηφίσματος 678 σε συνδυασμό με τις δηλώσεις κατά τη διάρκεια της διεξαγωγής των επιχειρήσεων 66 οδηγούν στην κατάρριψη των συμμαχικών επιχειρημάτων. 3. Το Ψήφισμα 687 και η θεωρία της «ουσιώδους παραβίασης» και της αναβίωσης της χρήσης βίας με βάσει το Ψήφισμα 678. 3 α Η θεωρία της ουσιώδους παραβίασης σύμφωνα με τους ακαδημαϊκούς υποστηρικτές της. 62 Blokker N, ό.π., σελ. 563. 63 Για το θέμα βλ. και Lobel Jules-Ratner Michael, ό.π., σελ. 141-144. 64 Paulus Andreas, ό.π., υποσημείωση 34. 65 Lobel Jules-Ratner Michael, ό.π., σελ. 128. 66 Βλ. σελ. 9. 19

Το Ψήφισμα 687 του 1991 βρίσκεται στο κέντρο της συμμαχικής επιχειρηματολογίας αφού είναι η βάση θεμελίωσης της θεωρίας της «ουσιώδους παραβίασης». Το Ψήφισμα που υιοθετήθηκε, υπό το κεφάλαιο VII, στις 3 Απριλίου 1991 αποτελεί ένα μακροσκελές κείμενο 34 παραγράφων όπου, μεταξύ άλλων, ρυθμίζεται το ζήτημα των συνόρων μεταξύ Ιράκ-Κουβέιτ, δημιουργείται μια επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών η οποία έχει ως έργο έχει να εξετάσει τις αιτήσεις αποζημίωσης για τις παρανόμως διενεργηθείσες πράξεις του Ιράκ, αλλά και, το σημαντικότερο για το επίμαχο ζήτημα, αποφασίζει την, άνευ όρων, υποχρέωση του Ιράκ να καταστρέψει, υπό διεθνή έλεγχο, όλα τα χημικά και βιολογικά όπλα, και όλους τους βαλλιστικούς πυραύλους με βεληνεκές μεγαλύτερο των 150 χιλιομέτρων. Οι ακαδημαϊκοί υποστηρικτές της συμμαχικής πλευράς θεωρούν ότι το Ψήφισμα 687 έθεσε τους όρους της κατάπαυσης του πυρός- ανακωχής. Σύμφωνα με τη Ruth Wedgwood η επίσημη κατάπαυση του πυρός που τυπικά έδωσε τέλος στον πόλεμο του Κόλπου συνδεόταν ευθέως με την, άνευ όρων, αποδοχή δύο όρων εκ μέρους του Ιράκ. Να καταστρέψει τα όπλα μαζικής καταστροφής και να επιτρέψει την επαλήθευση (verification) εκ μέρους της UNSCOM. 67 Οι υπέρμαχοι της θεωρίας της «ουσιώδους παραβίασης» προχωρούν περαιτέρω, θεωρώντας ότι σύμφωνα με το δίκαιο των συνθηκών είναι καθιερωμένο ότι μια ουσιώδης παραβίαση μιας συνθήκης εκ μέρους ενός μέρους που αλλάζει ριζικά τη θέση των άλλων επιτρέπει σε οποιοδήποτε άλλο μέρος να θέσει σε αναστολή συνολικά ή μερικά τη συνθήκη 68. Το ιδιόμορφο Ψήφισμα 687 καθιέρωσε την επίσημη κατάπαυση του πυρός (formal cease fire) ανάμεσα στο Ιράκ, το Κουβέιτ και τα κράτη μέλη που συνεργάστηκαν με το Κουβέιτ, τις εγγυήτριες δυνάμεις (ανάμεσα τους και οι Η.Π.Α). Οι συνεχόμενες παραβιάσεις των όρων τις συνθήκης εκ μέρους του Ιράκ, παρέχουν το δικαίωμα στις Η.Π.Α, μονομερώς, να αναστείλουν την εφαρμογή της συνθήκης και στη συνέχεια. βασιζόμενοι στο Ψήφισμα 678 να χρησιμοποιήσουν βία εις βάρος του Ιράκ για την εφαρμογή των όρων του Ψηφίσματος 687 και για την αποκατάσταση της διεθνούς 67 Wedgwood Ruth, The Enforcement of Security Council Resolution 687. The Threat of force against Iraq»s Weapons of mass destruction. American Journal of International law1998 Vol 92, 724. 68 Σε αυτή την περίπτωση τίθεται σε εφαρμογή το άρθρο 60 παρ. 1 της Σύμβασης της Βιέννης περί του δικαίου Συνθηκών (1969). «Ουσιώδης παραβίασις διμερούς συνθήκης εκ μέρους ενός των μερών παρέχει το δικαίωμα εις το έτερον μέρος να επικαλεσθή την παραβίασιν ταύτην ως λόγον λήξεως ή αναστολής εφαρμογής της συνθήκης εν όλω ή εν μέρει». Βλ. Κωνσταντόπουλος Δ.Σ., Διεθνές Δημόσιον Δίκαιο-, τόμος 3 ος Εφαρμογή Γενικού και Ειδικού Διεθνούς Δικαίου, εκδόσεις Σάκκουλα, Θεσσαλονίκη 1986, σελ.. 276 20

ειρήνης και ασφάλειας στην περιοχή 69. Η εξουσιοδότηση για τη χρήση βίας βάσει του 678 δεν έχει εκπνεύσει καθώς το Συμβούλιο Ασφαλείας δεν δήλωσε ρητά κάτι τέτοιο 70. Συνεπώς, με την ουσιώδη παραβίαση της κατάπαυσης του πυρός του 687 η εξουσιοδότηση του 678 επανέρχεται σύμφωνα και με τους σαφείς όρους του 687 71. Συν τοις άλλοις, επειδή το Ψήφισμα 687 ήταν, κατά βάση, μια ανακωχή- σε αντίθεση με μια συνθήκη ειρήνης- δεν έδωσε τέλος στις εχθροπραξίες αλλά περισσότερο ανέστειλε τις στρατιωτικές επιχειρήσεις κατόπιν αμοιβαίας συμφωνίας ανάμεσα στα αντιμαχόμενα μέρη. Σύμφωνα με την παραπάνω άποψη υφίσταται, σήμερα, εθιμικό δίκαιο που πηγάζει από την 4 η Σύμβαση της Χάγης, σε σχέση με τους νόμους και τα έθιμα που ρυθμίζουν το χερσαίο πόλεμο, και παρέχει στο ένα μέρος, σε περίπτωση σοβαρής παραβίασης της ανακωχής από το άλλο, τη δυνατότητα άμεσης επανέναρξης των εχθροπραξιών. Ανάλογο δικαίωμα ισχύει και σε περίπτωση που θεωρηθεί ότι το Ψήφισμα αποτελεί συνθήκη και υφίσταται ουσιώδης παραβίασή της. Οι επιθέσεις με πυραύλους, εκ μέρους των συμμαχικών δυνάμεων το 1993 και το 1998, χρησιμεύουν ως σαφή παραδείγματα της αναστολής της ανακωχής και της επανέναρξης των εχθροπραξιών, εξαιτίας των σοβαρών παραβιάσεων εκ μέρους του Ιράκ 72. Πράγματι, τον Ιανουάριο του 1993 Οι Η.Π.Α, Η Βρετανία και η Γαλλία χρησιμοποίησαν βία εις βάρος του Ιράκ 73 για την εφαρμογή των όρων του Ψηφίσματος 687 χωρίς πρόσθετο Ψήφισμα του Σ.Α. 74». Τέλος, το Δεκέμβριο του 1998 όταν οι Η.Π.Α και η Βρετανία απάντησαν στη de facto εκδίωξη των Επιθεωρητών από το έδαφος του Ιράκ με περιορισμένης κλίμακας αεροπορικές επιδρομές (επιχείρηση Desert Fox) εις βάρος ιρακινών στόχων δεν υπήρξε πρόσθετο Ψήφισμα του Σ.Α. Υπό το φως των προαναφερθέντων, τα πιο σημαντικά νομικά θέματα που τίθενται σε σχέση με το Ψήφισμα 687 και τη θεωρία της ουσιώδους παραβίασης είναι καταρχήν τρία: Βάσει των διατάξεων του 687 υπήρξε αναστολή ή τερματισμός των 69 Taft William, Buchwald Todd, ό.π σελ. 559, Wedgwood Ruth, ό.π., σελ. 579, Υοο John σελ 568-569. 70 Yoo John, ό.π., σελ. 569. 71 Schmitt Michael N. The legality of operation Iraqi Freedom under international law, Journal of Military Ethics 2004 3(2), 82-104. σελ. 9 72 John Yoo, ό.π., σελ. 571. 73 Στις 17 Ιανουαρίου του 1993 οι συμμαχικές δυνάμεις εξαπέλυσαν επίθεση με πυραύλους εναντίον εργοστασίου παραγωγής πυρηνικών όπλων στο Ιράκ, εις απάντηση της αδιαλλαξίας του Ιράκ και της μη συμμόρφωσης του με τους όρους του Ψηφίσματος 687. Βλ και σελ. 8. 74 Βλ Wedgwood Ruth, ό.π., υποσημείωση 19. 21

επιχειρήσεων του 678; Δεύτερον, το Ψήφισμα 687 είναι μια συμφωνία ανακωχής η «ουσιώδης παραβίαση» της οποίας επιτρέπει την επανέναρξη των επιχειρήσεων βάσει του δικαίου των συνθηκών και των ανακωχών; Τέλος, η πρακτική των κρατών κατά το διάστημα 1991-2002 και κυρίως οι συμμαχικές επιχειρήσεις του Ιανουαρίου του 1993 και του Δεκεμβρίου του 1998 νομιμοποιούν την επέμβαση του 2003 βάσει της θεωρίας της «ουσιώδους παραβίασης» αλλά και της σιωπηρής εξουσιοδότησης; 3β Αναστολή ή τερματισμός των επιχειρήσεων με βάση το Ψήφισμα 687; Το Ψήφισμα 687, πράγματι, σε κανένα σημείο του δεν αναφέρει ρητά τον τερματισμό της εξουσιοδότησης χρήσης βίας με βάση το 678. Αντίθετα, στο προοίμιο του ανακαλεί το Ψήφισμα 678 όπως και τα προηγούμενα και υποστηρίζει ότι το πράττει «έχοντας υπόψη το στόχο της αποκατάστασης της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας στην περιοχή, όπως τέθηκε με τα πρόσφατα ψηφίσματα». Επίσης, στην παράγραφο ένα «επιβεβαιώνει όλα τα προηγούμενα ψηφίσματα, εκτός των ρητών παρακάτω τροποποιήσεων που αποσκοπούν στην επίτευξη των στόχων του παρόντος ψηφίσματος, συμπεριλαμβανομένης και της επίσημης κατάπαυσης της πυρός» Συνεπώς, μια αποσπασματική ερμηνεία των προαναφερθέντων χωρίων θα μπορούσε να οδηγήσει στην αποδοχή του συμπεράσματος ότι η εξουσιοδότηση για τη χρήση βίας δεν έχει λήξει αλλά παραμένει σε ισχύ για την εφαρμογή των όρων του 687, επιχειρηματολογία η οποία υποστηρίζεται και από τη συμμαχική πλευρά. Όμως, πολύ σημαντικό εργαλείο στην προσπάθεια εξαγωγής ασφαλών συμπερασμάτων αποτελεί το προηγούμενο Ψήφισμα 686(1991) 75 του Σ.Α που θεωρείται ως το Ψήφισμα της «προσωρινής κατάπαυσης του πυρός», ο προπομπός του 687, που θεμελίωσε την τελική κατάπαυση του πυρός. Πιο συγκεκριμένα, το Ψήφισμα 686 υπογραμμίζοντας ότι είναι «σημαντικό για το Ιράκ να λάβει τα αναγκαία μέτρα για να δοθεί ένα οριστικό τέλος στις εχθροπραξίες» αναφέρει στις παραγράφους 2 και 3 συγκεκριμένα μέτρα 76 που οφείλει να λάβει το Ιράκ. Περαιτέρω, στην παράγραφο 4 ορίζει ότι «αναγνωρίζει ότι για τη χρονική περίοδο που χρειάζεται για τη συμμόρφωση του Ιράκ με τους όρους των παρ 2 και 3 οι διατάξεις της παραγράφου 2 του 678 παραμένουν σε ισχύ». Από τα παραπάνω γίνεται σαφές ότι στην περίπτωση 75 Για το Ψήφισμα 686 και τη σύνδεση του με το Ψήφισμα 687 βλ. Murphy Sean D, ό.π., σελ. 132-141, Chesterman Simon, ό.π., σελ. 294-295. 76 Τα μέτρα αυτά, μεταξύ άλλων, είναι: Να ανακαλέσει αμέσως τις ενέργειες του τις σχετικές με την προσάρτηση του Κουβέιτ. Να αποδεχθεί καταρχήν την ευθύνη του, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, για οποιαδήποτε απώλεια, ζημία ή βλάβη λόγω της εισβολής και της παράνομης κατοχής του Κουβέιτ γ) να ελευθερώσει τους αιχμαλώτους πολέμου κ.α. 22