LIFE08 ENV/GR/ INTEGRASTE

LIFE08 ENV/GR/000578 INTEGRASTE Ανάπτυξη ολοκληρωμένης πολιτικής για τη διαχείριση αγροτοβιομηχανικών αποβλήτων με στόχο τη μεγιστοποίηση της ανάκτησης υλικών και ενέργειας Διαβούλευση Α Κύκλος ΙΟΥΛΙΟΣ 2010

Συντάκτης: Νομαρχιακή Επιχείρηση Ανάπτυξης Αχαΐας Δημ. Υψηλάντου 8, Πάτρα 26222 Τηλ.: 2610 316 242 Φαξ: 2610 317 877 nea@nea.gr www.nea.gr Πάτρα, Ιούλιος 2010

Εισαγωγή Το έργο INTEGRASTE «Ανάπτυξη ολοκληρωμένης πολιτικής για τη διαχείριση αγροτοβιομηχανικών αποβλήτων με στόχο τη μεγιστοποίηση της ανάκτησης υλικών και ενέργειας», είναι ένα έργο του προγράμματος LIFE + 2008, της μονάδας Περιβάλλοντος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που εφαρμόζεται στην Αχαΐα από τον Ιανουάριο του 2010 έως το Δεκέμβριο του 2012. Η παρούσα αναφορά παρουσιάζει αναλυτικά τον πρώτο κύκλο των διαβουλεύσεων έτσι όπως υλοποιήθηκε τον Ιούνιο του 2010 στην Πάτρα υπό την οργάνωση της Νομαρχιακής Επιχείρησης Ανάπτυξης Αχαΐας και τη συμμετοχή των εταίρων του έργου, της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Αχαΐας (επικεφαλής εταίρος) και του Πανεπιστημίου Πατρών. Πιο συγκεκριμένα εμφανίζεται ο σχεδιασμός της δράσης, η περιγραφή, οι μέθοδοι που θα χρησιμοποιηθούν, οι περιορισμοί και οι υποθέσεις, τα αναμενόμενα αποτελέσματα καθώς και οι δείκτες προόδου. Στη συνέχεια εμφανίζεται περιληπτικά ο τρόπος οργάνωσης της δράσης, η επικοινωνία με τους φορείς και η προετοιμασία. Ακολουθεί αναλυτική περιγραφή των διαβουλεύσεων, των συμμετεχόντων, των θεμάτων που συζητήθηκαν, των δεδομένων και των αποτελεσμάτων που προέκυψαν σε κάθε μια ξεχωριστά. Στο παράρτημα που ακολουθεί εμφανίζονται όλα τα σχετικά έγγραφα με τις διαβουλεύσεις (προγράμματα, προσκλήσεις, πρακτικά συναντήσεων, λίστες συμμετεχόντων, κλπ). Περιγραφή Διαβουλεύσεων Οι δράσεις Διαβούλευσης έχουν μεγάλη σημασία για την επίτευξη των σκοπών του έργου INTEGRASTE. Με βάση την περιγραφή του εγκεκριμένου τεχνικού δελτίου έργου πραγματοποιούνται σύμφωνα με το σχεδιασμό των Προπαρασκευαστικών Δράσεων και κυρίως με τα σχέδια Πληροφόρησης και Επικοινωνίας. Οι ομάδες-στόχοι του συγκεκριμένου έργου είναι: 1. Όσοι εμπλέκονται άμεσα με την παραγωγή αποβλήτων όπως γεωργοί, ελαιοτριβείς, κτηνοτρόφοι, παραγωγοί λαδιού και γαλακτοκομικών προϊόντων, επιχειρηματίες κ.α. 2. Οι ενδιαφερόμενοι φορείς: οι αρχές σε τοπικό, Νομαρχιακό και Περιφερειακό επίπεδο, μη Κυβερνητικές Περιβαλλοντικές Οργανώσεις, φορείς αγροτικής ανάπτυξης κ.α. 3. Δυνητικά ενδιαφερόμενοι επιχειρηματίες: ιδιωτικοί φορείς, επιμελητήρια καθώς και άλλες δημόσιες αρχές

Οι δράσεις Διαβούλευσης περιλαμβάνουν την συνεργασία των προαναφερθέντων παραγόντων για την επίτευξη δύο στόχων: πρώτον να καταστεί δυνατή η εξυπηρέτηση των αναγκών την Νομαρχιακή Αυτοδιοίκησης μέσω των δράσεων του έργου και δεύτερον, να επιτευχθεί η μέγιστη δημόσια και κοινωνική απήχηση. Απαραίτητες προϋποθέσεις για την επίτευξη αυτών των στόχων είναι η κατανόηση του περιβαλλοντικού προβλήματος της διαχείρισης αποβλήτων όπως επίσης η παρουσίαση των προτεινόμενων λύσεων από το συγκεκριμένο πρόγραμμα LIFE. Επιπλέον, η αποδοχή του έργου από την τοπική κοινότητα ενισχύεται εάν τα πλεονεκτήματα γίνουν κατανοητά από το κοινό. Η διαβούλευση πραγματοποιείται με την υλοποίηση συναντήσεων και τη συμμετοχή των ομάδων-στόχου, ενώ οι εγκαταστάσεις της πιλοτικής μονάδας θα είναι προσβάσιμες σε κάθε πολίτη ο οποίος ενδιαφέρεται για τους στόχους του έργου. Συγκεκριμένα, 3 ετήσιες συναντήσεις πραγματοποιούνται (μία για κάθε περίοδο του έργου), με την συμμετοχή όλων των προαναφερθέντων φορέων, που σημαίνει 9 συναντήσεις στο σύνολο. Φυσικά, όλες οι ομάδες-στόχου προσκαλούνται να παρευρεθούν σε ενημερωτικές ημερίδες με θέμα τα αποτελέσματα του έργου. Υπεύθυνη για την προετοιμασία και τη διοργάνωση των συναντήσεων διαβούλευσης είναι η Νομαρχιακή Επιχείρηση Ανάπτυξης Αχαΐας (NEA). Για κάθε συνάντηση, παρέχεται πρόγραμμα. Οι συναντήσεις πραγματοποιούνται σύμφωνα με το σχεδιασμό που έγινε κατά τη διάρκεια των δράσεων προετοιμασίας και συγκεκριμένα, των σχεδίων Πληροφόρησης και Επικοινωνίας και προηγούνται των ημερών του Συνεδρίου. Κάθε συνάντηση διαβούλευσης αξιολογείται από τους συμμετέχοντες και τα αποτελέσματα χρησιμοποιούνται ως δείκτες προόδου για την συγκεκριμένη δράση. Προκειμένου να επιτευχθεί η συμμετοχή όλων των ομάδων-στόχων, ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην έγκαιρη διοργάνωση των συναντήσεων, από το συντονιστή της δράσης. Επιπλέον, ειδική προσοχή δίδεται στη δημιουργία ατζέντας σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές του σχεδίου Δράσεων Διαβούλευσης. Αυτά αποτελούν αναγκαία προαπαιτούμενα για την επιτυχή υλοποίηση της δράσης. Από τη συγκεκριμένη δράση αναμένεται να προκύψουν: 1. η συνεργασία όλων των συμμετεχόντων φορέων τόσο για την λειτουργία της πιλοτικής μονάδας (π.χ. διάθεση αποβλήτων για τη λειτουργία της μονάδας) όσο και για την στήριξη της προτεινόμενης λύσης, 2. η αποδοχή και η υποστήριξη για τη δημιουργία ανάλογων μονάδων στο μέλλον σε άλλους τομείς επίσης και

3. η ανάπτυξη πιθανών επενδυτικών σεναρίων που θα αφορούν την κατασκευή ανάλογων μονάδων σε πραγματική κλίμακα. Παρακάτω εμφανίζονται οι δείκτες προόδου της δράσης στο σύνολο: o o o 9 συναντήσεις Διαβούλευσης Αριθμός συμμετεχόντων στις συναντήσεις Αξιολόγηση κάθε διαδικασίας διαβούλευσης Οργάνωση Σκοπός του πρώτου κύκλου διαβουλεύσεων είναι η ενημέρωση των συμμετεχόντων για το έργο, η κατανόηση του περιβαλλοντικού προβλήματος της διαχείρισης των αγροτοβιομηχανικών αποβλήτων στην Αχαΐα και η παρουσίαση της προτεινόμενης λύσης. Προκειμένου να υλοποιηθεί ο πρώτος κύκλος συναντήσεων διαβούλευσης μέσα στα προγραμματισμένα χρονικά πλαίσια, χρειάστηκε να γίνει o απαιτητός σχεδιασμός και η επικοινωνία με τους συμμετέχοντες φορείς. Πιο συγκεκριμένα, με τη συμβολή όλων των εταίρων, έγινε αρχικά η λεπτομερής περιγραφή των ομάδων στόχου καθώς και ποιοι φορείς ανήκουν σε κάθε μια από αυτές ονομαστικά σε επίπεδο νομού Αχαΐας. Στη συνέχεια και προκειμένου να επιτευχθούν τα αποτελέσματα της διαβούλευσης που τέθηκαν εξ αρχής, έγινε επιλογή συγκεκριμένων φορέων βάσει συγκεκριμένων ποιοτικών κριτηρίων αρμοδιότητας, προηγούμενης συνεργασίας και επικοινωνίας, νέων προοπτικών κλπ. Βασικός στόχος που τέθηκε εξ αρχής ήταν η διατήρηση του αριθμού των συμμετεχόντων σε ελεγχόμενα όρια (12 15 ατόμων) δεδομένου ότι κάθε συνάντηση διαβούλευσης διαρκεί 3 έως 4 ώρες. Με τον τρόπο αυτό οι συμμετέχοντες ενημερώνονται για το έργο και ο χρόνος επαρκεί προκειμένου κάθε ένας να καταθέσει την άποψή του και να υπάρξει διαλογική συζήτηση που θα αποφέρει γόνιμα συμπεράσματα. Με τη συμβολή όλων των εταίρων ευρέθησαν κατάλληλες ημερομηνίες και ορίσθηκαν οι ημέρες διαβουλεύσεων: στις 16 Ιουνίου με τους δυνητικούς επενδυτές, στις 18 Ιουνίου με τους εκπροσώπους των δημόσιων φορέων και στις 25 Ιουνίου 2010 με τους παραγωγούς αποβλήτων. Αρχικά συντάχθηκε πρόκληση κοινή για όλες τις ομάδες η οποία απεστάλη έγκαιρα και στη συνέχεια ακολούθησε προσωπική τηλεφωνική επικοινωνία με κάθε ένα φορέα χωριστά προκειμένου να εξασφαλισθεί η συμμετοχή αυτών στις διαβουλεύσεις.

Δομημένο ερωτηματολόγιο κλειστού τύπου σχεδιάσθηκε προκειμένου να αξιολογηθεί η διαβούλευση από τους συμμετέχοντες σε αυτή. Συγκεκριμένα το ερωτηματολόγιο περιλαμβάνει 8 σύντομες ερωτήσεις οι οποίες αποτυπώνουν τις εντυπώσεις των συμμετεχόντων σχετικά με την οργάνωση της διαβούλευσης, τις παρουσιάσεις, τα άτομα που συμμετείχαν, την αποδοχή του έργου από τους ίδιους αλλά και εκτιμήσεις σε σχέση με την απήχηση από την τοπική κοινωνία και τους φορείς. Οι απαντήσεις είναι ονομαστικές και περιλαμβάνουν στοιχεία επικοινωνίας. Η ποιοτική ανάλυση των ερωτηματολογίων θα αποτελέσει εργαλείο για την προετοιμασία της θεματολογίας των επόμενων διαβουλεύσεων, αλλά και για τη βελτίωση στην οργάνωση αυτών. Επιπλέον αποτελούν δείκτη αξιολόγησης της συγκεκριμένης δράσης στα πλαίσια του έργου.

Διαβούλευση Ι Δυνητικοί Επενδυτές Στις 16 Ιουνίου 2010 πραγματοποιήθηκε στην αίθουσα συσκέψεων της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Αχαΐας η πρώτη συνάντηση διαβούλευσης με τη συμμετοχή εκπροσώπων επενδυτών και των εταίρων του έργου. Συγκεκριμένα στη συνάντηση παρευρέθησαν εκπρόσωπος του Συνδέσμου Ελληνικών Βιομηχανιών Δυτικής Ελλάδας καθώς και εκπρόσωπος του εμπορικού επιμελητηρίου Πάτρας. Σύμφωνα με το σχεδιασμό έγινε μια σύντομη περιγραφή του έργου (περιεχόμενο, δράσεις, στόχοι και αποτελέσματα) ενώ ακολούθησε μια τεχνική περιγραφή της προτεινόμενης λύσης ως επενδυτική ευκαιρία για τους επιχειρηματίες. Επίσης έγινε η παρουσίαση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των αγροτοβιομηχανικών αποβλήτων στον νομό Αχαΐας και η παρουσίαση της πιλοτικής μονάδας διαχείρισης των αγροτοβιομηχανικών και κτηνοτροφικών αποβλήτων του προγράμματος. Στη συνέχεια τέθηκαν συγκεκριμένα θέματα προς συζήτηση με τη μορφή ερωτημάτων προς τους συμμετέχοντες, προκειμένου να φανεί εφόσον η μέθοδος διαχείρισης των αποβλήτων που προτείνεται είναι δελεαστική. Οι εκπρόσωποι των επενδυτών βρήκαν την πρόταση δελεαστική με βάση το επιχειρηματικό πλάνο που παρουσιάστηκε. Η προτεινόμενη λύση αποτελεί μια συμφέρουσα επιχειρηματική πρόταση ενώ ταυτόχρονα λύνει ένα σοβαρό περιβαλλοντικό πρόβλημα που υφίσταται την Αχαΐα. Ωστόσο το θέμα της οικονομικής σταθερότητας και συγκεκριμένα της τιμής της κιλοβατώρας τέθηκε ως βασικός παράγοντας που καθορίζει το ύψος των εσόδων και άρα των κερδών. Επιπλέον το κόστος μεταφοράς των αποβλήτων από τι ς μονάδες παραγωγής στις μονάδες επεξεργασίας αποτελεί έναν παράγοντα που μένει αδιευκρίνιστος εφόσον κανείς δεν είναι διατεθειμένος εξ αρχής να αναλάβει. Οι πρωτοβουλίες αναφορικά με τη διαχείριση αποβλήτων έχουν μεγαλύτερη εφαρμογή και αποτελεσματικότητα όταν προέρχονται από κάποιο κεντρικό σύστημα - φορέα του κρατικού μηχανισμού ενώ το σημαντικότερο βήμα είναι η αποδοχή του

κόστους της διαχείρισης των αποβλήτων από όλους επεξεργασίας και αξιοποίησης. τους εμπλεκόμενους στην διαδικασία Οι συμμετέχοντες κατέληξαν στο συμπέρασμα πως ο «ρυπαίνων πληρώνει» και πως πρέπει με τη συνεργασία των φορέων να δοθεί λύση στο περιβαλλοντικό πρόβλημα της διαχείρισης των αποβλήτων. Η συνδρομή των εκπροσώπων των επιχειρηματιών στο θέμα της προσέγγισης των δυνητικών επενδυτών και στην διάχυση και δημοσιοποίηση των στόχων και των δράσεων του προγράμματος κρίθηκε πολύ σημαντική. Σχετικώς αναφέρθηκε πως θα μπορούσε να διοργανωθεί από το ΣΕΒ μια παρουσίαση του προγράμματος σε στοχευόμενο ακροατήριο και επιπλέον επίσκεψη στην πιλοτική μονάδα επεξεργασίας αποβλήτων στη ΒΙ.ΠΕ Πατρών. Σε επόμενη φάση και από τη συμπλήρωση των ερωτηματολογίων αξιολόγησης της διαβούλευσης προέκυψε ότι είναι αναγκαία η ενημέρωση όλων των εμπλεκόμενων φορέων και ειδικότερα των παραγωγών των αποβλήτων και η συμμετοχή αυτών στη συζήτηση για την επίλυση του προβλήματος. Οι συμμετέχοντες δήλωσαν άκρως ικανοποιημένοι από την πορεία της διαβούλευσης ενώ εκφράστηκαν κάποιες αμφιβολίες σε σχέση με την αποδοχή του συγκεκριμένου έργου από την τοπική κοινωνία εάν δεν υπάρξει επαρκής ενημέρωση σε σχέση με τις επιπτώσεις. Διαβούλευση ΙΙ Δημόσιοι Φορείς Βάση ανάλογου σχεδιασμού πραγματοποιήθηκε στις 18 Ιουνίου 2010 η δεύτερη συνάντηση του πρώτου κύκλου διαβουλεύσεων με τη συμμετοχή των εκπροσώπων των δημόσιων φορέων. Παρά τις προσπάθειες και τις διαρκείς επικοινωνίες στη διαβούλευση συμμετείχαν μόνο εκπρόσωποι από τη Διεύθυνση Αγροτικής Ανάπτυξης και από τη Διεύθυνση Προγραμματισμού της Ν.Α. Αχαΐας καθώς και οι εταίροι του έργου. Έπειτα από τις συνοπτικές παρουσιάσεις του έργου (γενική και τεχνική) παρουσιάστηκαν πιθανά σενάρια μονάδων επεξεργασίας αποβλήτων πλήρους μεγέθους (full scale) σε διάφορες χώρες της Ευρώπης ενώ τέθηκε το θέμα του τρόπου και του κόστους μεταφοράς των αποβλήτων των παραγωγών.

Η παραδοχή του περιβαλλοντικού προβλήματος από τους παραγωγούς (αλλά και όλη την κοινωνία) είναι πάντοτε ζήτημα εξέχουσας σημασίας για την εφαρμογή της λύσης. Η αποδοχή του προβλήματος γίνεται δύσκολη είτε λόγω άγνοιας είτε λόγω συμφερόντων και για να επιτευχθεί ο στόχος της αποδοχής του προβλήματος θα πρέπει να υπάρχουν στοιχεία λεπτομερή και αναλυτικά προς τους παραγωγούς ώστε να δει την εφαρμογή στην πράξη και τις προτεινόμενες εναλλακτικές λύσεις επεξεργασίας και διαχείρισης των αποβλήτων. Επιπλέον η ενημέρωση του πολίτη Από τους φορείς που συμμετείχαν εκφράστηκε η αμφιβολία επάρκειας της πρώτης ύλης σε επίπεδο νομού εφόσον τα στοιχεία που είναι διαθέσιμα για τις μονάδες που λειτουργούν δεν έχουν επικαιροποιηθεί. Έτσι προκειμένου να διαπιστωθεί εάν μια μονάδα παραγωγής ενέργειας 1 ΜW θα ήταν αποτελεσματική ζητήθηκε η ενημέρωση των στοιχείων πράγμα για το οποίο οι υπεύθυνοι των φορέων δεσμεύτηκαν να αναλάβουν. Επίσης η ιδέα της δημιουργίας μικρών περιφερειακών μονάδων και όχι μεγάλων κεντρικών φάνηκε ως προτεινόμενη λύση που εξασφαλίζει μειωμένα κόστη μεταφοράς. Ωστόσο κρίνεται αναγκαίο στους επόμενους κύκλους διαβουλεύσεων να εξασφαλισθεί η συμμετοχή των δήμων, κυρίως εκείνων στους οποίους είναι εγκατεστημένες οι μονάδες παραγωγής των αποβλήτων (ελαιοτριβεία, βουστάσια, τυροκομεία κλπ) αλλά και εκείνων στις οποίες αναμένεται να γίνει η εγκατάσταση των μονάδων επεξεργασίας. Διαβούλευση ΙΙΙ Παραγωγοί αποβλήτων Η τρίτη και τελευταία διαβούλευση του πρώτου κύκλου πραγματοποιήθηκε στις 25 Ιουνίου 2010 στην αίθουσα συσκέψεων της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Αχαΐας. Στη διαβούλευση συμμετείχαν εκπρόσωποι Συνεταιρισμών της Αχαΐας, ελαιοτριβείς και ελαιοπαραγωγοί, ιδιοκτήτες βουστασίων, εκπρόσωποι της τοπικής αυτοδιοίκησης κ.α. Στο πρώτο μέρος της διαβούλευσης έγιναν οι απαραίτητες εισαγωγικές παρουσιάσεις προκειμένου να καταστεί γνωστό το περιεχόμενο του έργου στους συμμετέχοντες καθώς και η

προτεινόμενη λύση. Ενώ στη συνέχεια ξεκίνησαν οι τοποθετήσεις από τους συμμετέχοντες. Η δομή του προγράμματος είχε ως εξής: Παρουσίαση του προγράμματος INTEGRASTE ΟΙ περιβαλλοντικές επιπτώσεις των αγροτοβιομηχανικών αποβλήτων στο νομό Αχαΐας Παρουσίαση της πιλοτικής μονάδας διαχείρισης των αγροτοβιομηχανικών και κτηνοτροφικών αποβλήτων του προγράμματος INTEGRASTE Συζήτηση Διάλογος Το πρόβλημα της προστασίας του περιβάλλοντος αναγνωρίσθηκε από όλους ως ένα θέμα εξέχουσας σημασίας με τεράστιες διαστάσεις και επιπτώσεις σε όλη την κοινωνία. Ωστόσο αυτό επηρεάζεται κατά τη διαδικασία της παραγωγής από την εξασφάλιση του μέγιστου κέρδους από τους παραγωγούς. Η ανοχή από την πλευρά της πολιτείας και οι ελλιπείς έλεγχοι δημιουργούν ανεξέλεγκτες καταστάσεις, όσον αφορά την απόρριψη των αποβλήτων. Η προτεινόμενη λύση εμφανίσθηκε αρχικά ως δελεαστική, όμως τέθηκε το ζήτημα του κόστους μεταφοράς των αποβλήτων από τις μονάδες παραγωγής στις μονάδες επεξεργασίας. Η πρόταση να βαρύνει τους παραγωγούς δεν έγινε από όλους δεκτή και σημειώθηκε πως αυτό θα επηρεάσει την τιμή του τελικού προϊόντος. Σύμφωνα με τους παραγωγούς υπάρχουν λύσεις οι οποίες σε ορισμένες περιπτώσεις εφαρμόζονται με επιτυχία (πχ η επεξεργασία των αποβλήτων των τυροκομείων στα Καλάβρυτα) και λύνουν το πρόβλημα σε μεγάλό βαθμό. Πρέπει όμως να υπάρξει συνολική περιβαλλοντική πολιτική για την λύση του προβλήματος και οι προτεινόμενες λύσεις πρέπει να είναι ρεαλιστικές και εφαρμόσιμες. Το θέμα της ενημέρωσης και της πληροφόρησης τόσο των παραγωγών για την διαχείριση των στερεών αποβλήτων όσο και της κοινωνίας γενικότερα κρίθηκε αναγκαίο. Η συνάντηση χαρακτηρίσθηκε ως εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και πολύπλευρη. Η ανταλλαγή απόψεων και γνώσεων είναι πολύ σημαντική. Οι ενδιαφερόμενοι ήταν ανοικτοί σε νέες προτάσεις και δεκτικοί σε νέες λύσεις.

Συμπέρασμα Οι συναντήσεις διαβούλευσης πραγματοποιήθηκαν με τις τρεις ομάδες στόχου του έργου σε τρεις διαφορετικές συνεδριάσεις προκειμένου να εξαχθούν αρχικά μεμονωμένα συμπεράσματα από την κάθε ομάδα χωριστά. Τα συμπεράσματα που προέκυψαν φάνηκε σε μεγάλο βαθμό να είναι κοινά για όλους. Ωστόσο υπήρξαν και κάποιες διαφοροποιήσεις. Συγκεκριμένα είναι γεγονός αναμφισβήτητο από όλους (επενδυτές, δημόσιους φορείς και παραγωγούς) η ύπαρξη και η σοβαρότητα του περιβαλλοντικού προβλήματος αν και αμφισβητείται σε κάποιες περιπτώσεις το μέγεθός του. Η έλλειψη επικαιροποιημένων στοιχείων για τις ποσότητες των απόβλητων της Αχαΐας σε ετήσια βάση, δημιουργεί κάποιες αμφιβολίες ως προς την επάρκεια των πρώτων υλών για τη δημιουργία μιας πρότυπης μονάδας επεξεργασίας αποβλήτων, έτσι όπως παρουσιάσθηκε από την τεχνική περιγραφή. Η προτεινόμενη λύση εμφανίζεται ιδιαίτερα ελκυστική κυρίως προς τους επενδυτές οι οποίοι ζητούν επιπλέον παρουσιάσεις σε στοχευόμενο ακροατήριο. Όμως είναι κοινή η παραδοχή της έλλειψης δημοσίων ελέγχων και επιβολής της νομοθεσίας. Το γεγονός αυτό επιδεινώνει το πρόβλημα ειδικότερα τους μήνες εκείνους που υπάρχει παραγωγή αποβλήτων. Το κόστος μεταφοράς των αποβλήτων φαίνεται να απασχολεί όλες τις πλευρές. Κανείς όμως δεν είναι άμεσα διατεθειμένος να το αναλάβει εφόσον δεν υπάρξει συγκεκριμένη πρόβλεψη από την πολιτεία και ανάλογο νομοθετικό πλαίσιο. Η αρχή που ορίζει ότι «ο ρυπαίνων πληρώνει» δεν αρκεί για να καλύψει τη συγκεκριμένη περίπτωση. Συμπερασματικά αναφέρεται ότι η επίλυση του προβλήματος της ανεξέλεγκτης διάθεσης των αγροτοβιομηχανικών αποβλήτων στην ύπαιθρο και στους υδάτινους αποδέκτες της Αχαΐας, αφορά όλες τις πλευρές και απαιτεί πολύπλευρη συνεισφορά και συνεργασία. Όλοι οι συμμετέχοντες εμφανίσθηκαν διατεθειμένοι να συνεισφέρουν σε αυτό και έγινε από όλους κατανοητό ότι η προστασία του περιβάλλοντος απαιτεί αλλαγή στις υπάρχουσες μεθόδους αλλά και στις υφιστάμενες συνήθειες. Χρειάζεται κοινή προσπάθεια, αμοιβαίες υποχωρήσεις, πρωτοβουλίες, συνεργασία και συμμόρφωση.

Παράρτημα