ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ Ι ΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Ἐπειδὴ δὲ ὁ ἄνθρωπος θείας µετέσχε µοίρας, πρῶτον µὲν διὰ τὴν τοῦ θεοῦ συγγένειαν ζῴων µόνον θεοὺς ἐνόµισεν, καὶ ἐπεχείρει βωµούς τε ἱδρύεσθαι καὶ ἀγάλµατα θεῶν ἔπειτα φωνὴν καὶ ὀνόµατα ταχὺ διηρθρώσατο τῇ τέχνῃ, καὶ οἰκήσεις καὶ ἐσθῆτας καὶ ὑποδέσεις καὶ στρωµνὰς καὶ τὰς ἐκ γῆς τροφὰς ηὕρετο. Οὕτω δὴ παρεσκευασµένοι κατ' ἀρχὰς ἄνθρωποι ᾤκουν σποράδην, πόλεις δὲ οὐκ ἦσαν ἀπώλλυντο οὖν ὑπὸ τῶν θηρίων διὰ τὸ πανταχῇ αὐτῶν ἀσθενέστεροι εἶναι, καὶ ἡ δηµιουργικὴ τέχνη αὐτοῖς πρὸς µὲν τροφὴν ἱκανὴ βοηθὸς ἦν, πρὸς δὲ τὸν τῶν θηρίων πόλεµον ἐνδεὴς -πολιτικὴν γὰρ τέχνην οὔπω εἶχον, ἧς µέρος πολεµική- ἐζήτουν δὴ ἁθροίζεσθαι καὶ σῴζεσθαι κτίζοντες πόλεις ὅτ' οὖν ἁθροισθεῖεν, ἠδίκουν ἀλλήλους ἅτε οὐκ ἔχοντες τὴν πολιτικὴν τέχνην, ὥστε πάλιν σκεδαννύµενοι διεφθείροντο. Ζεὺς οὖν δείσας περὶ τῷ γένει ἡµῶν µὴ ἀπόλοιτο πᾶν, Ἑρµῆν πέµπει ἄγοντα εἰς ἀνθρώπους αἰδῶ τε καὶ δίκην, ἵν' εἶεν πόλεων κόσµοι τε καὶ δεσµοὶ φιλίας συναγωγοί. Ἐρωτᾷ οὖν Ἑρµῆς ία τίνα οὖν τρόπον δοίη δίκην καὶ αἰδῶ ἀνθρώποις "Πότερον ὡς αἱ τέχναι νενέµηνται, οὕτω καὶ ταύτας νείµω; Νενέµηνται δὲ ὧδε εἷς ἔχων ἰατρικὴν πολλοῖς ἱκανὸς ἰδιώταις, καὶ οἱ ἄλλοι δηµιουργοί καὶ δίκην δὴ καὶ αἰδῶ οὕτω θῶ ἐν τοῖς ἀνθρώποις, ἢ ἐπὶ πάντας νείµω;" "Ἐπὶ πάντας," ἔφη ὁ Ζεύς, "καὶ πάντες µετεχόντων οὐ γὰρ ἂν γένοιντο πόλεις, εἰ ὀλίγοι αὐτῶν µετέχοιεν ὥσπερ ἄλλων τεχνῶν καὶ νόµον γε θὲς παρ' ἐµοῦ τὸν µὴ δυνάµενον αἰδοῦς καὶ δίκης µετέχειν κτείνειν ὡς νόσον πόλεως." Πλάτωνος Πρωταγόρας, (322Α -322D) ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α. Από το κείµενο που σας δίνεται να µεταφράσετε στο τετράδιό σας το απόσπασµα: «Οὕτω δὴ παρεσκευασµένοι δεσµοὶ φιλίας συναγωγοί.». (µοναδες 10) Β. Να γράψετε στο τετράδιό σας τις απαντήσεις των παρακάτω ερωτήσεων: Β1. Πώς ο άνθρωπος απέκτησε συγγένεια µε τους θεούς και γιατί η έντεχνος σοφία και η φωτιά θεωρούνται θεϊκά στοιχεία; (µοναδες 10) Β2. Ο Πρωταγόρας αρχίζει την παρουσίαση των κατακτήσεων του ανθρώπου από τη θρησκεία. Πώς δικαιολογείται ένας αγνωστικιστής, ο Πρωταγόρας, να κάνει στο έργο του αναφορά στους θεούς; Β3. Με βάση το µεταφρασµένο κείµενο που ακολουθεί να επισηµάνετε τα σηµεία που δηλώνουν τα µέσα και τη µέθοδο που χρησιµοποιούσαν κατά τον Πρωταγόρα οι φορείς της αγωγής για την επίτευξη των στόχων τους. Στην πραγµατικότητα, αρχίζουν από την παιδική ηλικία να διδάσκουν και να νουθετούν, συνεχίζοντας για όλη τη ζωή. Αµέσως µόλις αρχίσει να καταλαβαίνει ένα παδί τι του λένε, και η παραµάνα του και η µητέρα του και ο παιδαγωγός του και ο ίδιος ο πατέρας του αγωνίζονται γι'αυτό το πράγµα, για το πώς δηλαδή θα βελτιωθεί το αγόρι, διδάσκοντάς το για κάθε του πράξη και για κάθε του λόγο και εξηγώντας του ότι αυτό είναι δίκαιο και το άλλο άδικο, και ότι αυτό είναι καλό και το άλλο

αισχρό, και αυτό όσιο και εκείνο ανόσιο, και ότι αυτά πρέπει να τα κάνεις και αυτά να µην τα κάνεις. Κι όταν ακούει µε τη θέλησή του, πάει καλά. Εάν όµως δεν υπακούει, τότε, µε τις απειλές και τα χτυπήµατα το "ισιώνουν", σαν δέντρο που λυγίζει και γέρνει. Κι ύστερα, όταν το στέλνουν στους δασκάλους, δίνουν εντολή να επιµεληθεί ο δάσκαλος περισσότερο την ευκοσµία των παιδιών, παρά τα γράµµατα και τη µουσική. Και οι δάσκαλοι άλλωστε γι' αυτό φροντίζουν κυρίως. Και µόλις τα αγόρια µάθουν τα γράµµατα και είναι σε θέση στο εξής να καταλάβουν ένα γραπτό κείµενο, όπως µέχρι τώρα καταλάβαιναν τον προφορικό λόγο, τα βάζουν, καθισµένα στα θρανία τους, να διαβάζουν δυνατά τα ποιήµατα των µεγάλων ποιητών και τα αναγκάζουν να µάθουν απέξω αυτά τα έργα, στα οποία υπάρχουν πολλές συµβουλές, αλλά και αναλύσεις για τα πράγµατα, και έπαινοι και εγκώµια για τους αρχαίους ήρωες, προκειµένου το αγόρι να θελήσει να τους µιµηθεί και να έχει διάθεση να γίνει παρόµοιος.[ ] Πλάτωνος Πρωταγόρας, (325D - 325Ε) Β4. Ποιες οι απόψεις του Σωκράτη και του Πρωταγόρα σχετικά µε τη φύση της αρετής, στο τέλος του διαλόγου; Β5. Να βρείτε στο κείµενο λέξεις ετυµολογικά συγγενείς µε τις παρακάτω: γονίδιο, βάθρο, δωρεά, θεµέλιο, ισθµός. ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α. Με αυτά λοιπόν τα µέσα εφοδιασµένοι οι άνθρωποι κατοικούσαν στην αρχή διασκορπισµένοι, πόλεις όµως δεν υπήρχαν κατασπαράσσονταν λοιπόν από τα θηρία, γιατί ήταν από κάθε άποψη πιο αδύναµοι από αυτά και οι τεχνικές γνώσεις ήταν βέβαια βοηθός τους καλός για την ανεύρεση της τροφής, ανεπαρκής όµως για τον πόλεµο µε τα θηρία γιατί δεν κατείχαν ακόµη την πολιτική τέχνη, µέρος της οποίας είναι η πολεµική τέχνη επιδίωκαν λοιπόν να συγκεντρώνονται και να εξασφαλίζουν τη σωτηρία τους χτίζοντας πόλεις κάθε φορά λοιπόν που συγκεντρώνονταν, αδικούσαν ο ένας τον άλλον, επειδή δεν είχαν την πολιτική τέχνη, µε αποτέλεσµα να διασκορπίζονται και να απειλούνται µε αφανισµό. Ο ίας, λοιπόν, επειδή φοβήθηκε για το γένος µας µήπως χαθεί ολότελα, στέλνει τον Ερµή να φέρει στους ανθρώπους και τον σεβασµό στους άγραφους νόµους και την αντίληψη περί του δικαίου, για να εξασφαλίζουν και την τάξη στις πόλεις και να αποτελούν τους συνεκτικούς δεσµούς φιλίας ανάµεσα στους ανθρώπους. Β.1. Στο πλαίσιο του µύθου η φωτιά αποτελεί το θεϊκό µερίδιο που είχαν την τύχη, χάρη στην παρέµβαση του Προµηθέα, να λάβουν οι άνθρωποι. Είναι θεϊκό α) γιατί το κατείχαν ως τότε µόνο οι θεοί, β) γιατί οι άνθρωποι το απέκτησαν µε θεϊκή παρέµβαση του Προµηθέα, γ) γιατί, επιτρέποντας στον άνθρωπο να αναπτύξει πολιτισµό, του επέτρεψε κατά συνέπεια να αναγνωρίσει την ύπαρξη των θεών. Η πρώτη, µε την έννοια της κορυφαίας, και άµεση συνέπεια του δώρου της φωτιάς, σύµφωνα µε τον Πρωταγόρα είναι ακριβώς η εµφάνιση της θρησκείας. Η φωτιά αλλά και οι τεχνικές γνώσεις, «έντεχνος σοφία», επέτρεψαν στον άνθρωπο να δηµιουργήσει τεχνικό πολιτισµό, µεταβάλλοντας την όψη της φύσης, κατά κάποιο τρόπο σαν δηµιουργός-θεός. Η µεταµορφωτική δύναµη του στοιχείου της φωτιάς θεωρούνταν αποκλειστικό κτήµα των θεών, δηλαδή στοιχείο της θεϊκής ουσίας και

ένα από τα µυστικά της δύναµής τους. Η έννοια της φωτιάς ως δυναµογόνου φυσικού στοιχείου απασχολεί ήδη τον Ηράκλειτο (ἀεὶζωον πῦρ). Β.2. Ο Πρωταγόρας αρχίζει την παρουσίαση των κατακτήσεων του ανθρώπου από τη θρησκεία, παρά τον θρησκευτικό αγνωστικισµό του. Αυτό µπορεί να εξηγηθεί αρχικά µε βάση την ανάγκη συνοχής του µύθου (θείας µετέσχε µοίρας, πρῶτον µὲν διὰ τὴν τοῦ θεοῦ συγγένειαν ζῴων µόνον θεοὺς ἐνόµισεν, καὶἐπεχείρει βωµούς τε ἱδρύεσθαι καὶ ἀγάλµατα θεῶν ) και λογικής αλληλουχίας. ηλαδή, εφόσον οι άνθρωποι πήραν µέρος σε κάτι που µέχρι τότε ανήκε µόνο στους θεούς, σύµφωνα µε τον µύθο, αυτό τους οδήγησε στην πίστη ότι υπάρχουν θεοί και ότι οι άνθρωποι έχουν πνευµατική συγγένεια µε αυτούς. Αποτέλεσµα ήταν να αναπτύξουν θρησκεία και θρησκευτική τέχνη. Επιπλέον η πρόταξη θρησκευτικής συµπεριφοράς «ἐπεχείρει βωµούς τε ἱδρύεσθαι καὶ ἀγάλµατα θεῶν» και θρησκευτικού συναισθήµατος «θεοὺς ἐνόµισεν» µπορεί να ερµηνευθεί και ως προβολή του υψηλότερου σηµείου ανάπτυξης που παρουσίασε το ανθρώπινο είδος στο προµηθεϊκό στάδιο. Αυτό σηµαίνει ότι ο Πρωταγόρας αξιολόγησε τη θρησκεία ως πολύ σηµαντική κατάκτηση του ανθρώπου ανάµεσα στις άλλες, γιατί δείχνει ότι ο άνθρωπος απέκτησε εξελικτικά τη δυνατότητα να τον απασχολεί η έννοια της δηµιουργίας και να συνειδητοποιεί τη δική του θνητότητα απέναντι στην παντοδυναµία της φύσης. Από την άποψη της ιστορικής προσέγγισης η πίστη στους θεούς είναι εκδήλωση πνευµατικής ωριµότητας του ανθρώπου, γιατί ο άνθρωπος περνά από την απλή, ενστικτώδη ύπαρξη στην αναζήτηση των παραγόντων που δηµιούργησαν τη φύση και πιθανότητα και των τρόπων να τους επηρεάζει για τη βελτίωση των όρων της ζωής του. Έτσι οι άνθρωποι αναπτύσσουν θρησκεία και θρησκευτική τέχνη: αρχίζουν να πιστεύουν στην ύπαρξη των θεών και να δηµιουργούν τις προϋποθέσεις για την οργάνωση και τέλεση των θρησκευτικών τελετών (κατασκευή βωµών και φιλοτέχνηση αγαλµάτων θεών). Αναµφισβήτητα εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι ένας αγνωστικιστής, κάποιος δηλαδή που αµφέβαλλε για την ύπαρξη των θεών, ο σοφιστής Πρωταγόρας, κάνει αναφορά σ αυτούς. Οι απόψεις που δικαιολογούν την αναφορά αυτή είναι οι εξής: α) ίσως πρόκειται για πλατωνική θεωρία που έντεχνα τοποθετείται στο στόµα του Πρωταγόρα, β) η λατρεία των θεών είναι αναµφισβήτητη πραγµατικότητα, ένα ανθρωπολογικό δεδοµένο που χρειάζεται εξήγηση. γ) η χρήση συµβόλων αποτελεί χαρακτηριστικό του µύθου και η αναφορά στους θεούς φαίνεται να είναι συµβολική: ο ίας συµβολίζει τη νοµοτέλεια που υπάρχει στη φύση, ενώ ο Προµηθέας, ο Επιµηθέας (που συναντήσαµε στην προηγούµενη ενότητα) και ο Ερµής αποτελούν τα όργανα αυτής της νοµοτέλειας, που ρυθµίζουν τις σχέσεις των όντων και εξασφαλίζουν ισορροπία. Β.3. Ο Πρωταγόρας, συνεχίζοντας την απόδειξη για το διδακτό της αρετής, επικαλείται ένα εµπειρικό και γι αυτό ισχυρότερο τεκµήριο. Αναφέρεται στη µέριµνα των ανθρώπων για την ηθική και πολιτική αγωγή των παιδιών τους. Παρουσιάζει το εκπαιδευτικό σύστηµα της Αθήνας εγκωµιαστικά ως πρότυπο παιδείας και αγωγής που υπηρετεί µε συνέπεια την πολιτική αγωγή και τον πολιτισµό. Βέβαια, η περιγραφή του αθηναϊκού εκπαιδευτικού συστήµατος γίνεται για να φανεί το διδακτό της αρετής και αυτό σηµαίνει ότι δεν αποτελεί µια πλήρη και λεπτοµερή απόδοσή του, παρά τις πολύτιµες πληροφορίες, που διασώθηκαν, γιατί ο σκοπός του Πρωταγόρα δεν ήταν αυτός. Ο Πρωταγόρας θα παρουσιάσει τη δοµή και τη λειτουργία του εκπαιδευτικού συστήµατος της Αθήνας µιλώντας για τις βαθµίδες που

περιλαµβάνει, για να καταλήξει τελικά στο συµπέρασµά του ότι η πολιτική αρετή διδάσκεται. Ο ρόλος των φορέων αγωγής Παραµάνα: ήταν δούλη ή φτωχή ελεύθερη, έµµισθη, που φρόντιζε µαζί µε τη µητέρα τα παιδιά στη βρεφική και νηπιακή ηλικία. Η γυναίκα που θήλαζε το βρέφος ονοµαζόταν «τίτθη», και εκείνη που είχε τη γενική φροντίδα του παιδιού, «τιθήνη» ή «τροφός». Παιδαγωγός: δεν είχε τη σηµασία που έχει σήµερα η λέξη. Ο ρόλος του ήταν µόνο συνοδευτικός: ήταν δούλος που συνόδευε το παιδί στους περιπάτους και αργότερα στο σχολείο, το συµβούλευε και επέβλεπε τη µελέτη των µαθηµάτων του και τη συµπεριφορά του. Γραµµατιστής: δίδασκε ανάγνωση, αριθµητική και γραφή. Συνήθιζε τα παιδιά να αποµνηµονεύουν και να απαγγέλλουν ποιήµατα µεγάλων ποιητών, από τα οποία οι µαθητές αντλούσαν συµβουλές, διδάγµατα και πρότυπα που ήθελαν να µιµηθούν. Κιθαριστής: δίδασκε τραγούδι, αλλά και την τέχνη του αυλού, της κιθάρας και της λύρας. Η µουσική είχε σπουδαία θέση στην εκπαίδευση των νέων. Πίστευαν ότι συνέβαλλε στην ηµέρωση της ψυχής και στη διαµόρφωση εύρυθµου χαρακτήρα µεταδίδοντας την αίσθηση του µέτρου και της ισορροπίας. Παιδοτρίβης: αναλάµβανε την εκγύµναση των νέων στην «παλαίστρα», ένα τετράγωνο γήπεδο περιτριγυρισµένο από τοίχους. Οι Αθηναίοι στόχευαν στη σύζευξη υγιούς ψυχής και υγιούς σώµατος («νοῦς ὑγιὴς ἐν σώµατι ὑγιεῖ»). παρατηρούµε ότι ο Πρωταγόρας κάνει ένα γλωσσικό παιχνίδι µε τη λέξη «εὐθεία». Στην 1 η βαθµίδα εκπαίδευσης αναφέρει ότι, όταν ένα παιδί παρεκκλίνει από τη θεµιτή συµπεριφορά, το επαναφέρουν στην ευθεία, όπως ισιώνουν ένα δέντρο που λυγίζει και γέρνει. Η παροµοίωση του παιδιού µε δέντρο προετοιµάζει για την ετυµολογική ερµηνεία της λέξης «εὐθῦναι», που θα δοθεί στην τελική βαθµίδα εκπαίδευσης. «Εὐθῦναι» ονοµαζόταν η λογοδοσία που ήταν υποχρεωµένος να κάνει µπροστά σε ειδικούς ελεγκτές ένας άρχοντας για τις πράξεις του, όταν τελείωνε ο χρόνος της θητείας του. (Αντίθετα, όταν ήταν υποχρεωµένος να λογοδοτήσει στην αρχή της θητείας του υποβαλλόταν στη «δοκιµασία», πβλ. την περίπτωση του Μαντίθεου στον λόγο του Λυσία Ὑπὲρ Μαντιθέου.) Έτσι ονοµάζονταν και οι κυρώσεις που του επιβάλλονταν, αν διαπιστωνόταν κατάχρηση της εξουσίας του ή παραλείψεις. Με βάση την περιγραφή του εκπαιδευτικού συστήµατος των Αθηναίων από τον Πρωταγόρα, µπορούµε να συναγάγουµε ορισµένα βασικά γνωρίσµατά του: α. η αγωγή των Αθηναίων πολιτών ήταν µια διαδικασία που διαρκούσε όλη τους τη ζωή. Επρόκειτο, δηλαδή, για µια διά βίου µάθηση. β. η εκπαίδευση είχε ιδιωτικό χαρακτήρα και εποµένως απευθυνόταν κυρίως στις εύπορες οικογένειες. Η διδασκαλία γινόταν στο σπίτι του µαθητή ή του δασκάλου, ενώ το περιεχόµενο της εκπαίδευσης δεν ήταν σαφώς καθορισµένο από την πολιτεία, αλλά εξαρτιόταν από το κριτήριο του δασκάλου ή της οικογένειας. γ. το περιεχόµενο της εκπαίδευσης ήταν κυρίως ηθοπλαστικό, αφού αποσκοπούσε στο να διαµορφωθούν ηθικά ενάρετοι άνθρωποι. Αυτό υποδηλώνεται σε όλες τις βαθµίδες εκπαίδευσης. Συγκεκριµένα, στην πρώτη βαθµίδα οι φορείς αγωγής επιδίδονταν στη µετάδοση βασικών αρχών ηθικής συµπεριφοράς. Στη δεύτερη βαθµίδα, ο δάσκαλος φρόντιζε περισσότερο για την «εὐκοσµία», την ευπρεπή, δηλαδή, συµπεριφορά των παιδιών, και λιγότερο για τη µετάδοση γνώσεων. Η τρίτη απέβλεπε κυρίως στο αρµονικό δέσιµο της ψυχής και του σώµατος. Β.4. Η απάντηση βρίσκεται στο σχολικό βιβλίο «Το θέµα στην Πολιτεία.»

Β.5. γονίδιο:γένει βάθρο:βωµούς δωρεά:δοίη θεµέλιο:θω ισθµός:ἴωσιν Α Ι ΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Ἀλλὰ µὴν φρονίµου γε ἄρχοντος καὶ τὸ µήποτε κινδυνεύειν ἑκόντα, πλὴν ὅπου ἂν πρόδηλον ᾖ ὅτι πλέον ἕξει τῶν πολεµίων τὸ δὲ ὑπηρετεῖν τὰ ἥδιστα τοῖς πολεµίοις προδοσία τῶν ξυµµάχων δικαίως ἂν µᾶλλον ἢ ἀνδρεία κρίνοιτο. Σῶφρον δὲ καὶ τὸ ἐκεῖσε ὁρµᾶν ὅπου ἂν ἀσθενῆ τὰ τῶν πολεµίων ᾖ, κἂν πρόσω ὄντα τυγχάνῃ. Τὸ γὰρ σφόδρα πονῆσαι ἀκινδυνότερον ἢ πρὸς τοὺς κρείττους ἀγωνίζεσθαι. Ἤν δέ πῃ εἰς µέσον φιλίων τειχέων εἰσίωσιν οἱ πολέµιοι, κἂν πολὺ κρείττους ὄντες, καλὸν µὲν ἐντεῦθεν ἐπιχειρεῖν ὁποτέρωθι ἂν λελήθῃς παρών, καλὸν δὲ καὶ ἅµα ἀµφοτέρωθεν. Ὅταν γὰρ οἱ ἕτεροι ἀποχωρῶσιν, οἱ ἐκ τοῦ ἐπὶ θἄτερα ἐλαύνοντες ταράττοιεν µὲν ἂν τοὺς πολεµίους, σῴζοιεν δ ἂν τοὺς φίλους. Ξενοφῶντος, Ἱππαρχικός, 4. 13-15. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 1. Να µεταφράσετε στο τετράδιό σας το παραπάνω κείµενο (Μονάδες 20) 2. Να γράψετε τους ζητούµενους τύπους για καθεµία από τις παρακάτω λέξεις: κινδυνεύειν: το β ενικό υποτακτικής του παρακειµένου στην ίδια φωνή. ἕξει: το α πληθυντικό ευκτικής αορίστου β. εἰσίωσιν: το γ ενικό προστακτικής ενεστώτα. τυγχάνῃ: το απαρέµφατο αορίστου β. λελήθῃς: το γ πληθυντικό οριστικής του µέλλοντα. (Μονάδες 5) ὄντες: τη δοτική πληθυντικού του θηλυκού γένους. ἐλαύνοντες: την αιτιατική ενικού του αρσενικού γένους. κρείττους: τον ίδιο τύπο στον θετικό. τειχέων: την αιτιατική ενικού. ἑκόντα: την γενική ενικού. (Μονάδες 5) 3. Να γίνει πλήρης συντακτική αναγνώριση των παρακάτω λέξεων: ἄρχοντος, ἑκόντα, τῶν ξυµµάχων, ὄντα, ἐπιχειρεῖν. (Μονάδες 5) 4. "Ὅταν γὰρ οἱ ἕτεροι... τοὺς φίλους." α. Να αναγνωριστεί ο υποθετικός λόγος. (Μονάδες 2) β. Να µεταφερθεί στον πλάγιο λόγο, αφού εξαρτηθεί από το "Ξενοφῶν ἔλεγε", µε όσους τρόπους είναι δυνατό. (Μονάδες 3) ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Αλλά, όµως, γνώρισµα του συνετού αρχηγού είναι να µην κινδυνεύει ποτέ µε τη θέλησή του, εκτός όπου φαίνεται καθαρά ότι θα είναι σε πλεονεκτικότερη θέση από τους εχθρούς και η προσφορά βοήθειας στους εχθρούς µε ευχαρίστηση, θα χαρακτηριζόταν δικαίως προδοσία των συµµάχων περισσότερο παρά ανδρεία. Συνετό είναι και να επιτίθεται κανείς προς τα εκεί όπου η παράταξη των εχθρών είναι

αδύναµη, ακόµη και αν βρίσκεται σε προχωρηµένη θέση. Γιατί η πολύ µεγάλη κούραση είναι λιγότερο επικίνδυνη από τον αγώνα εναντίον ισχυρότερων. Aν όµως οι εχθροί εισχωρήσουν κάπου µεταξύ φιλικών οχυρώσεων, ακόµη και αν είναι πολύ ισχυρότεροι, καλό είναι είτε να τους επιτεθείς εκεί που θα περάσεις απαρατήρητος είτε και από τις δύο πλευρές συγχρόνως. Γιατί όταν οι άλλοι αποχωρούν, όσοι προελαύνουν και από τις δύο πλευρές θα µπορέσουν αφενός να διασκορπίσουν τους εχθρούς και αφετέρου να σώσουν τους φίλους. 2. κεκινδυνευκὼς ᾖς, κεκινδυνεύκῃς σχοίηµεν-οῖµεν εἰσίτω τυχεῖν λήσουσι(ν) οὔσαις ἐλαύνοντα ἀγαθούς τεῖχος ἑκόντος 3. ἄρχοντος: γενική κατηγορηµατική της ιδιότητας µέσω του «ἐστί» που εννοείται στο υποκείµενό του, «τό κινδυνεύειν» ἑκόντα: επιρρηµατικό κατηγορούµενο τρόπου στο «κινδυνεύειν», αναφέρεται στο υποκείµενό του, «ἄρχοντα» τῶν ξυµµάχων: γενική αντικειµενική στο «προδοσία» ὄντα: κατηγορηµατική µετοχή, συνηµµένη στο υποκείµενο («τὰ τῶν πολεµίων») του ρήµατος «τυγχάνῃ». Λειτουργεί ως κατηγορηµατικός προσδιορισµός στο υποκείµενο του ρήµατος «τυγχάνῃ». ἐπιχειρεῖν: υποκείµενο στο απρόσωπο ρήµα «καλόν ἐστί» 4. α. Πρόκειται για λανθάνοντα υποθετικό λόγο, καθώς η υπόθεσή του βρίσκεται σε χρονικοϋποθετική πρόταση (Ὅταν γὰρ οἱ ἕτεροι ἀποχωρῶσιν). Επίσης είναι και σύνθετος, καθώς έχει δύο αποδόσεις (ταράττοιεν µὲν ἂν, σῴζοιεν δ ἂν). Η υπόθεση εκφέρεται µε ἄν αοριστολογικό και υποτακτική, και στην απόδοση έχουµε δυνητική ευκτική (µελλοντική έκφραση). Άρα πρόκειται για υποθετικό λόγο που εκφράζει το προσδοκώµενο. β. Ξενοφῶν ἔλεγεν ὅτι, ὅτε οἱ ἕτεροι ἀποχωροῖεν, οἱ ἐκ τοῦ ἐπὶ θἄτερα ἐλαύνοντες ταράττοιεν µὲν ἂν τοὺς πολεµίους, σῴζοιεν δ ἂν τοὺς φίλους. Ξενοφῶν ἔλεγεν ὅτε οἱ ἕτεροι ἀποχωροῖεν, τούς ἐκ τοῦ ἐπὶ θἄτερα ἐλαύνοντας ταράττειν µὲν ἂν τοὺς πολεµίους, σῴζειν δ ἂν τοὺς φίλους. Επιµέλεια:Μπουζίκας Βαλάντης, Παπαδοπούλου Ιωάννα, Κοντογούνη Αφροδίτη, Πετροµελίδης Βασίλης, Μαρκοβίτη Τζένη