8ο Πανελλήνιο Συμποσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας Χαρακτηρισμος του ενδιαιτηματος ωοτοκιας του γαυρου, Engraulis encrasicolus (Linnaeus, 758), τον Ιουνιο στο ΒΑ Αιγαιο Ευδοξία Σχισμένου, Απόστολος Σιαπάτης, Αθανάσιος Μαχιάς, Μαριάννα Γιαννουλάκη, Στυλιανός Σωμαράκης Πανεπιστήμιο Πατρών, Τμήμα Βιολογίας, 65 Ρίο, Πάτρα. E-ail: esxis@upatras.gr ΕΛΚΕΘΕ, Ινστιτούτο Θαλασσίων Βιολογικών Πόρων, Άγιος Κοσμάς, 664 Ελληνικό ΕΛΚΕΘΕ Κρήτης, Ινστιτούτο Θαλασσίων Βιολογικών Πόρων, Θαλασσόκοσμος, Πρώην Αμερικάνικη Βάση Γουρνών, Τ.Θ. 4, 7 Ηράκλειο ΠΕΡΙΛΗΨΗ Κατά την εφαρμογή της Μεθόδου Ημερήσιας Παραγωγής Αβγών τον Ιούνιο του στο ΒΑ Αιγαίο για την εκτίμηση της αναπαραγόμενης βιομάζας του γαύρου, παράλληλα με τη δειγματοληψία του ιχθυοπλαγκτού συλλέχθηκαν και υδρογραφικά δεδομένα. Τα δεδομένα αυτά χρησιμοποιήθηκαν για το χαρακτηρισμό του ενδιαιτήματος ωοτοκίας του γαύρου. Από την ανάλυση προέκυψε ότι η ωοτοκία πραγματοποιήθηκε σε νερά με υψηλή θερμοκρασία, χαμηλή αλατότητα (<4.5) και αυξημένη πρωτογενή και δευτερογενή παραγωγικότητα, που βρίσκονταν υπό την επίδραση του νερού της Μαύρης Θάλασσας. Λέξεις-κλειδιά: anchovy, DEPM, NE Aegean, spawning habitat Characterization of spawning habitat of anchovy, Engraulis encrasicolus (Linnaeus, 758), during June in the NE Aegean Sea Eudoxia Schisenou, Apostolοs Siapatis, Αthanasios Machias, Marianna Giannoulaki, Stylianos Soarakis ABSTRACT During a Daily Egg Production Method (DEPM) survey for the estiation of the spawning bioass of anchovy during June in the NE Aegean, plankton saples and vertical profiles of teperature, salinity and fluorescence were collected concurrently. These saples were used for the characterization of anchovy s spawning habitat. The results revealed increased spawning in highteperature, less-saline waters (<4.5), rich in chlorophyll-α and zooplankton. These waters were of Black Sea origin. Keywords: anchovy, DEPM, NE Aegean, spawning habitat
4 8ο Πανελλήνιο Συμποσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η Μέθοδος Ημερήσιας Παραγωγής Αβγών πέρα από την εκτίμηση της βιομάζας, προσφέρει και άλλες πληροφορίες που αφορούν στην επίδραση των περιβαλλοντικών παραμέτρων στην αναπαραγωγική διαδικασία και στην επιλογή ενδιαιτήματος ωοτοκίας (Soarakis et al. in press). Κατά την εφαρμογή της μεθόδου για την εκτίμηση του αποθέματος γαύρου, Engraulis encrasicolus, (Linnaeus 758), του ΒΑ Αιγαίου τον Ιούνιο του συλλέχθηκαν δείγματα ιχθυοπλαγκτού με το E/Σ «ΦΙΛΙΑ» με παράλληλη καταγραφή περιβαλλοντικών δεδομένων τα οποία χρησιμοποιήθηκαν για το χαρακτηρισμό του ενδιαιτήματος ωοτοκίας του γαύρου. ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ Τα δείγματα του ιχθυοπλαγκτού προήλθαν από κάθετες σύρσεις του δειγματολήπτη WP (διάμετρος στεφάνης.5, άνοιγμα ματιού.) σε ένα εκτεταμένο δίκτυο σταθμών (Εικ.). Παράλληλα, πραγματοποιήθηκε λήψη κατακόρυφων διατομών υδρογραφικών παραμέτρων με τη χρήση θερμοσαλινογράφου (CTD) εφοδιασμένου με φθορισίμετρο για μετρήσεις φθορισμού. Το ιχθυοπλαγκτό του γαύρου διαχωρίστηκε από το υπόλοιπο πλαγκτό, τα αβγά και οι ιχθυονύμφες χωρίστηκαν σε στάδια, ενώ πραγματοποιήθηκε εκτίμηση της ξηρής βιομάζας του ζωοπλαγκτού. 6 Εικόνα : Η περιοχή δειγματοληψίας. + σταθμοί WP. Για το χαρακτηρισμό του αναπαραγωγικού αποθέματος του γαύρου εφαρμόστηκε απλή ανάλυση πηλίκου (van der Lingen et al. ). Κάθε περιβαλλοντική παράμετρος χωρίστηκε σε ένα αριθμό κατηγοριών και υπολογίστηκε το ποσοστό του ολικού αριθμού των αβγών μέσα σε κάθε κατηγορία, τιμή που διαιρέθηκε με το ποσοστό συχνότητας εμφάνισης της περιβαλλοντικής παραμέτρου στην κάθε κατηγορία. Οι τιμές πηλίκου που ήταν μεγαλύτερες της μονάδας θεωρήθηκε ότι δείχνουν θετική επιλογή, ενώ οι τιμές πηλίκου μικρότερες της μονάδας υποδεικνύουν αποφυγή των περιβαλλοντικών κατηγοριών από τους γεννήτορες. Ένα μη-παραμετρικό τεστ Kologorov-Sirnov (Zar, 984) χρησιμοποιήθηκε για να συγκριθούν οι αθροιστικές κατανομές συχνότητας των αβγών ανά κατηγορία περιβαλλοντικής παραμέτρου με τις καμπύλες κατανομής αυτής της περιβαλλοντικής παραμέτρου. Οι παράμετροι που εξετάστηκαν ήταν η θερμοκρασία και η αλατότητα σε βάθος 5, ο φθορισμός (αθροισμένες τιμές στη στήλη -5) και η βιομάζα του ζωοπλαγκτού. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ H οριζόντια κατανομή της επιφανειακής θερμοκρασίας (Εικ. ) δείχνει μία σταδιακή αύξηση της θερμοκρασίας από τα νότια προς τα βόρεια, με τη μικρότερη τιμή να παρατηρείται στην περιοχή της Λήμνου και τη μεγαλύτερη στο Στρυμωνικό Κόλπο. Από την οριζόντια κατανομή της αλατότητας διακρίνονται οι διαφορετικής προέλευσης υδάτινες μάζες: το χαμηλότερης αλατότητας (<4) νερό της Μαύρης Θάλασσας και το υψηλότερης αλατότητας νερό του Αιγαίου, καθώς και το έντονο μέτωπο που βρίσκεται ανατολικά της Λήμνου. Οι οριζόντιες κατανομές του φθορισμού στη στήλη -5 (οι μονάδες είναι σχετικές, εκφρασμένες ως ποσοστό της μέγιστης τιμής που παρατηρήθηκε) και της ξηρής βιομάζας του ζωοπλαγκτού (g/ ) δείχνουν ότι αυξημένη πρωτογενής και δευτερογενής παραγωγικότητα παρατηρήθηκε στην
8ο Πανελλήνιο Συμποσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας 5 Θ ερµοκρασία (5) 6 Αλατότητα (5) 9 8 7 6 5 6 6 Φ θορισµός (-5) 5 45 Ζ ω οπ λαγκτό 8 5 6 6 5 5 6 Εικόνα : Οριζόντιες κατανομές της επιφανειακής θερμοκρασίας ( o C) και αλατότητας, του φθορισμού στη στήλη -5 και της ξηρής βιομάζας του ζωοπλαγκτού (g/ ). 8 4 6 Εικόνα : Κατανομή και αφθονία των αβγών γαύρου. Οι διάμετροι των δίσκων είναι ανάλογοι της τετραγωνικής ρίζας της αφθονίας. Ο μικρότερος δίσκος αντιστοιχεί σε αφθονία.9 αβγά/ και ο μεγαλύτερος σε 9 αβγά/. + σταθμοί με μηδενικό αριθμό αβγών. περιοχή που βρίσκονταν υπό την επίδραση του νερού της Μαύρης Θάλασσας. Η κατανομή των αβγών (Εικ. ) παρουσιάστηκε ιδιαίτερα εκτεταμένη, ενώ υψηλότερες τιμές αφθονίας παρατηρήθηκαν στην ανατολική και στη δυτική περιοχή δειγματοληψίας. Οι καμπύλες πηλίκου της αφθονίας των αβγών και των περιβαλλοντικών παραμέτρων (Εικ. 4) έδειξαν ότι υπήρχε προτίμηση για ωοτοκία σε συγκεκριμένα εύρη των παραμέτρων. Συγκεκριμένα, παρατηρήθηκαν τιμές πηλίκου > για τιμές επιφανειακής θερμοκρασίας 9- ο C, με μέγιστη τιμή στους -.5 ο C, αλλά και μία μικρότερη κορυφή στους 7.5-8 ο C. Επίσης, η ωοτοκία του γαύρου φάνηκε να σχετίζεται με χαμηλές τιμές αλατότητας (<4-4.5), που αντιστοιχούν στο νερό της Μαύρης Θάλασσας. Η μέγιστη τιμή πηλίκου για την αλατότητα ήταν -.5. Η ωοτοκία φάνηκε επίσης να σχετίζεται με μεγάλο εύρος τιμών φθορισμού στη στή-
6 8ο Πανελλήνιο Συμποσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας.% 8.% 6.% 4.%.%.% 8.% 6.% 4.%.% 8.% 6.% 4.%.%.% 8.% 6.% 4.% 4.%.%.%.% 5.5-6 6-6.5 7-7.5 7.5-8 8-8.5 8.5-9 9-9.5 9.5- -.5.5- -.5.5- -.5.5- -.5.5- -.5.5- -.5.5- -.5.5- -.5.5-4 4-4.5 4.5-5 5.5-6 6.5-7 7-7.5 7.5-8 8-8.5 8.5-9 9-9.5 θερµοκρασία ( ο C) αλατότητα.%.5.%. 5.%.% 5.%.5..5.%.45-.95.95-.45.45-4.95 4.95-6.45 6.45-7.95 7.95-9.45 9.45-.95.95-.45.45-.95.95-5.45 ζωοπ λαγκτό (g/ ) Εικόνα 4: Καμπύλες πηλίκου της αφθονίας των αβγών και των περιβαλλοντικών παραμέτρων: επιφανειακή θερμοκρασία και αλατότητα, φθορισμός στα -5 και ζωοπλαγκτό. Οι μπάρες αντιστοιχούν στην % συχνότητα εμφάνισης της παραμέτρου σε κάθε κατηγορία. 5.45-6.95 6.95-8.45 9.95-.45.45-.95.95-7.45. λη -5 (9-), με μέγιστο στα -7. Όσον αφορά στο ζωοπλαγκτό, η ωοτοκία του γαύρου φάνηκε να σχετίζεται με τιμές <6.95 g/, αλλά όχι και με τις πολύ χαμηλές τιμές δευτερογενούς παραγωγικότητας. Τα αποτελέσματα των μη-παραμετρικών τεστ Kologorov-Sirnov (Πίνακας ) έδειξαν ότι η ωοτοκία του γαύρου και για τις δύο χρονιές δεν ήταν τυχαία σε σχέση με τις περιβαλλοντικές παραμέτρους. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Από την ανάλυση των καμπυλών πηλίκου βρέθηκε ότι τα ψάρια ωοτοκούσαν σε θερμοκρασιακό εύρος 9- ο C και σε περιοχές με χαμηλή αλατότητα (<4.5) και αυξημένη πρωτογενή και δευτερογενή παραγωγικότητα. Οι περιοχές αυτές βρίσκονταν υπό την επίδραση του νερού Πίνακας : Αποτελέσματα του μη παραμετρικού τεστ Kologorov-Sirnov για τον έλεγχο της υπόθεσης ότι η ωοτοκία του γαύρου είναι τυχαία σε σχέση με την περιβαλλοντική παράμετρο. Dax: η υπολογισμένη στατιστική τιμή, n: ο αριθμός των κατηγοριών της περιβαλλοντικής παραμέτρου. *P<.5 Περιβαλλοντική Dax Dcrit n παράμετρος (α=.5) Θερμοκρασία.8* 7 Αλατότητα 8.9* 6 Φθορισμός 6.9* Ζωοπλαγκτό 6.4* 5
8ο Πανελλήνιο Συμποσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας 7 της Μαύρης Θάλασσας. Από την κατανομή των αβγών φάνηκε ότι η ωοτοκία λαμβάνει χώρα πάνω στην υφαλοκρηπίδα (βάθος <). Παρόμοιες παρατηρήσεις έχουν γίνει και σε άλλες περιοχές όπου η ωοτοκία λάμβανε χώρα σε χαμηλής αλατότητας ύδατα που προέρχονταν από εκβολές ποταμών. Η σχέση ανάμεσα στα νερά αυτά και στην ωοτοκία του γαύρου είναι αποτέλεσμα της σταθερότητας (stability) και των υψηλών επιπέδων βιολογικής παραγωγής που συνδέονται με αυτά (Motos, 996, Garcia & Paloera 996). ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Garcia, A. and Paloera, I., 996. Anchovy early life history and its relation to its surrounding environent in the Western Mediterranean basin, Scientia Marina, 6 (Suppl. ): 55-66 Motos, L., 996. Reproductive biology and fecundity of the Bay of Biscay anchovy population (Engraulis encrasicolus L.), Scientia Marina, 6 (Suppl. ): 95-7 Soarakis, S., Ganias, K., Siapatis, A., Koutsikopoulos, C., Machias, A. and Papaconstantinou, C., (in press). Spawning habitat and daily egg production of sardine in the eastern Mediterranean, Fisheries ceanography. van der Lingen, C.D., Hutchings, L., Merkle, D., van der Westhuizen, J.J. and Nelson, J.,. Coparative spawning habitats of anchovy (Engraulis capensis) and sardine (Sardinops sagax) in the Southern Benguela upwelling ecosyste, Spatial Processes and Manageent of Marine Populations, Alaska Sea Grant College Progra, AK-SG--: 85-9 Zar, J.H., 984. Biostatistical analysis, nd ed. Prentice-Hall, London. 78 p.