Χρηματοοικονομικά Παράγωγα και Χρηματιστήριο Ενότητα 4: ΛΟΓΟΙ ΜΗ ΑΣΚΗΣΗΣ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ Κυριαζόπουλος Γεώργιος Τμήμα Λογιστικής και Χρηματοοικονομικής
Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο TEI Δυτικής Μακεδονίας» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3
Σκοποί ενότητας Να κατανοήσει ο φοιτητής τις βασικές εννοιολογικές προσεγγίσεις των χρηματοοικονομικών παραγώγων. 4
Περιεχόμενα ενότητας Αντιστάθμιση χρηματοοικονομικών κινδύνων. Μεταφορά κινδύνων. Επενδύσεις. Προθεσμιακά συμβόλαια και συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης. Δικαιώματα προαίρεσης. Ανταλλαγές. 5
Λόγοι μη άσκησης των δικαιωμάτων 1. Χρεώνεται κανονικά η προμήθεια στην τιμή εξάσκησης. 2. Αν κλείσει τη θέση του ο κάτοχος δηλαδή ουσιαστικά πουλήσει το δικαίωμα στην αγορά, κερδίζει και από την αξία που έχει το δικαίωμα από τον εναπομείναντα χρόνο για περαιτέρω άσκηση. 3. Ο αγοραστής ενός δικαιώματος δεν έχει πολλές φορές τα κεφάλαια για να αγοράσει τον υποκείμενο τίτλο. 6
Στρατηγικές Ανοίγματα (1) Ένα άνοιγμα (spread) αφορά την ταυτόχρονη αγορά και πώληση δικαιωμάτων του ίδιου είδους (type) άλλα με διαφορετικές τιμές εξάσκησης ή διάρκειες. Ονομάζεται άνοιγμα (spread) επειδή η απόδοση του εξαρτάται από την εξέλιξη του ανοίγματος μεταξύ δυο τιμών. Τα ανοίγματα χαρακτηρίζονται από το γεγονός ότι τόσο το μέγιστο κέρδος όσο και η μέγιστη ζημιά περιορίζονται σε ένα συγκεκριμένο ποσό. Έχουν μικρή ευαισθησία σε μεταβολές της μεταβλητότητας. 7
Στρατηγικές Ανοίγματα (2) Κάθετο άνοιγμα: Αποτελείται από δικαιώματα με τις ίδιες διάρκειες, αλλά διαφορετικές τιμές εξάσκησης. Υπάρχουν δυο διαφορετικά είδη κάθετων ανοιγμάτων. Το κάθετο ανοδικό άνοιγμα (οι τιμές αναμένεται να αυξηθούν). Αγοράζομε τη χαμηλότερη τιμή άσκησης και πουλάμε την υψηλότερη. Το κάθετο καθοδικό άνοιγμα (οι τιμές αναμένεται να μειωθούν). Αγοράζομε την υψηλότερη τιμή άσκησης και πουλάμε την χαμηλότερη 8
Στρατηγικές Straddles - Strangle Δίνουν τη δυνατότητα στον επενδυτή να επωφεληθεί από τις προσδοκίες του σχετικά με την μεταβλητότητα της αγοράς. Οι κατάλληλες στρατηγικές σε μια αγορά με αυξανόμενη μεταβλητότητα είναι η θέση αγοράς straddle ή strangle. Δημιουργούνται με αγορά του ίδιου αριθμού δικαιωμάτων call και put. Αν έχουν την ίδια τιμή άσκησης η στρατηγική ονομάζεται straddle αλλιώς strangle. 9
Πώληση Straddle Με τη θέση πώλησης σε straddle ο επενδυτής αναμένει ότι η τιμή του υποκείμενου τίτλου θα παραμείνει σταθερή. Το δυνητικός κέρδος της στρατηγικής είναι η άθροιση των τιμών των δικαιωμάτων, ενώ ο κίνδυνος ζημιάς είναι απεριόριστος. Η εφαρμογή της στρατηγικής απαιτεί την πώληση call και put μιας μετοχής στην ίδια τιμή άσκησης με την ίδια διάρκεια. 10
Αγορά Straddle (1) Όταν αναμένονται μεγάλες μεταβολές στην τιμή του υποκείμενου τίτλου τότε προτείνεται η στρατηγική strangle. Το δυνητικό κέρδος είναι απεριόριστο ενώ ο κίνδυνο ζημίας περιορίζεται στην τιμή των δικαιωμάτων. Για την εφαρμογή της στρατηγικής απαιτείται αγορά call και put εκτός της ισοδύναμης χρηματικής αξίας στην ίδια όμως διάρκεια. 11
Αγορά Straddle (2) Ο κίνδυνος ζημίας είναι μικρότερος από αυτό της στρατηγικής straddle αφού τα δικαιώματα στοιχίζουν λιγότερο. Οι αποδόσεις σ αυτή τη στρατηγική μπορεί να είναι πολύ μεγάλες καθότι η αρχική επένδυση είναι μικρή. 12
Πώληση Straddle (1) Σε μια αγορά με σταθεροποιητικές τάσεις, μια μετοχή η οποία πιστεύουμε ότι θα έχει μικρές μεταβολές σε ένα βραχυπρόθεσμο ορίζοντα, η πώληση Strangle συνίσταται. Για την εφαρμογή της στρατηγικής απαιτείται πώληση call και put εκτός της ισοδύναμης χρηματικής αξίας, στην ίδια όμως διάρκεια. 13
Πώληση Straddle (2) Ο κίνδυνος ζημίας είναι απεριόριστος. Το δυνητικό κέρδος είναι περιορισμένο στο αντίτιμο που εισπράττεται από την πώληση των δικαιωμάτων. 14
Ανταλλαγές (Swaps) Είναι συμφωνίες μεταξύ δύο μερών, ενός αγοραστή και ενός πωλητή, που αφορούν την ανταλλαγή μιας σειράς εισροών ή εκροών σε κάποιο χρονικό διάστημα στο μέλλον, με προσυμφωνηθέντες όρους. Οι ανταλλαγές δεν είναι τυποποιημένα προϊόντα και για αυτό τον λόγο διακινούνται κυρίως εκτός οργανωμένων αγορών. 15
Βασικές κατηγορίες ανταλλαγών (1) Ανταλλαγές Νομισμάτων (Currency Swaps). Ανταλλαγές Επιτοκίων (Interest Rate Swaps). Ανταλλαγές Πιστωτικού Κινδύνου (Credit Swaps). Ανταλλαγές Αξιών ή Απαιτήσεων (Asset Swaps). Ανταλλαγές Υποχρεώσεων (Liability Swaps). 16
Βασικές κατηγορίες ανταλλαγών (2) Ανταλλαγές Προθεσμιακών Συμβολαίων. (Forward Contract Swaps) Προθεσμιακές Ανταλλαγές (Forward Swaps). Swaption (πρόκειται για προαίρεση που δίνει το δικαίωμα στον κάτοχο της να πραγματοποιήσει ή να ακυρώσει ένα swap στο μέλλον). 17
Ανταλλαγές επιτοκίων (Interest rate swaps) Οι ανταλλαγές επιτοκίων είναι συμβάσεις με τις οποίες ανταλλάσσονται από τους αντισυμβαλλόμενους, για συγκεκριμένες εκτοκιστικές περιόδους, χρηματικές ροές που προέρχονται από τόκους. Οι τόκοι υπολογίζονται σε ίδιο κεφάλαιο, ίδιο νόμισμα αλλά διαφορετικό επιτόκιο για τον κάθε αντισυμβαλλόμενο (πχ σταθερό για τον έναν και κυμαινόμενο για τον άλλο ή κυμαινόμενο και για τα δύο μέρη). 18
Ανταλλαγές νομισμάτων (Currency swaps ή cross currency swaps) Είναι συμφωνίες ανάμεσα σε δύο μέρη βάσει των οποίων ο ένας αντισυμβαλλόμενος δεσμεύεται να καταβάλει πληρωμές σε ένα νόμισμα και ο άλλος σε κάποιο άλλο νόμισμα. Οι πληρωμές τους αφορούν τόκους που υπολογίζονται με διαφορετικά επιτόκια σε διαφορετικό νόμισμα, αλλά μπορεί να αναφέρονται και σε διαφορετικά κεφάλαια. 19
Κατηγορίες ανταλλαγών νομισμάτων 1. Ανταλλαγές νομισμάτων σταθερού/ κυμαινόμενου επιτοκίου. 2. Ανταλλαγές νομισμάτων σταθερού/ σταθερού επιτοκίου. 3. Ανταλλαγές νομισμάτων κυμαινόμενου/ κυμαινόμενου επιτοκίου. 20
1. Ανταλλαγές νομισμάτων σταθερού/ κυμαινόμενου επιτοκίου Το ποσό της μιας καταβολής υπολογίζεται βάσει κυμαινόμενου επιτοκίου που εφαρμόζεται σε κεφάλαιο εκφραζόμενο σε ένα νόμισμα και το ποσό της άλλης καταβολής βάσει σταθερού επιτοκίου που εφαρμόζεται σε κεφάλαιο εκφραζόμενο σε άλλο νόμισμα. 21
2. Ανταλλαγές νομισμάτων σταθερού/ κυμαινόμενου επιτοκίου Το ποσό της μιας καταβολής υπολογίζεται βάσει σταθερού επιτοκίου που εφαρμόζεται σε κεφάλαιο εκφραζόμενο σε ένα νόμισμα και το ποσό της άλλης καταβολής βάσει σταθερού επιτοκίου που εφαρμόζεται σε κεφάλαιο εκφραζόμενο σε άλλο νόμισμα. 22
3. Ανταλλαγές νομισμάτων σταθερού/ κυμαινόμενου επιτοκίου Το ποσό της μιας καταβολής υπολογίζεται βάσει ενός κυμαινόμενου επιτοκίου που εφαρμόζεται σε κεφάλαιο εκφρασμένο σε ένα νόμισμα και το ποσό της άλλης καταβολής βάσει ενός δεύτερου κυμαινόμενου που εφαρμόζεται σε κεφάλαιο εκφρασμένο σε άλλο νόμισμα. 23
Λόγοι εμφάνισης και ανάπτυξης των ανταλλαγών (1) 1. Η αντιστάθμιση των κινδύνων, επιτοκίου ή συναλλάγματος, που αναλαμβάνει μια οικονομική μονάδα, είτε επενδύοντας τα διαθέσιμα κεφάλαια της είτε δανειζόμενη κεφάλαια, τόσο στο εγχώριο νόμισμα όσο και σε ξένα νομίσματα (συνάλλαγμα). 2. Η αξιοποίηση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων που μπορεί να εμφανίζουν δύο οικονομικές μονάδες σε διαφορετικές αγορές. 24
Λόγοι εμφάνισης και ανάπτυξης των ανταλλαγών (2) 3. Η αξιοποίηση των οικονομιών κλίμακας. 4. Η υπέρβαση των θεσμικών εμποδίων που αντιμετωπίζουν οι οικονομικές μονάδες στις αγορές χρήματος και κεφαλαίου. 5. Η αξιοποίηση των διαφορετικών τιμών των ίδιων χρηματοοικονομικών προϊόντων σε διαφορετικές αγορές (arbitrage). 25
Λόγοι εμφάνισης και ανάπτυξης των ανταλλαγών (3) 6. Η κερδοσκοπία (speculation) που μπορεί να προέλθει από τη σωστή πρόβλεψη για την πορεία του υποκείμενου τίτλου( underlying interest). 7. Η σύγχρονη ανάγκη για ανάπτυξη τεχνικών διαχείρισης Ενεργητικού Παθητικού. 26
Hydrids Τα Hybrids είναι σύγχρονα χρηματοοικονομικά προϊόντα που προκύπτουν από συνδυασμούς άλλων γνωστών παράγωγων προϊόντων. Προσφέρονται απευθείας από τον χρηματοοικονομικό οργανισμό στον πελάτη ή άμεσα στην αγορά. Τα πιο γνωστά παράγωγα αυτής της κατηγορίας είναι: - caps. - floors. - collars. - FRAs. - stock repos. - warrants. 27
Δικαίωμα ανώτατου ή μέγιστου επιτοκίου (CAP) (1) Παράγωγο χρηματοοικονομικό προϊόν το οποίο διασφαλίζει στον κάτοχο ή τον αγοραστή του από την άνοδο των επιτοκίων πάνω από συγκεκριμένο ύψος (cap rate). Οι όροι του προϊόντος κατοχυρώνονται με σχετικό συμβόλαιο και διαμορφώνονται σύμφωνα με τις ανάγκες των αντισυμβαλλόμενων εκτός οργανωμένων αγορών. 28
Δικαίωμα ανώτατου ή μέγιστου επιτοκίου (CAP) (2) Το ποσό που θα καταβληθεί από τον πωλητή του συμβολαίου cap, υπολογίζεται από τον τύπο: Ποσό Διακανονισμού CAP = [L * max (rk - rc, 0)*t]/100 Όπου :L = ύψος δανείου κυμαινόμενου επιτοκίου ή πλασματικό ποσό συμβολαίου r k = επιτόκιο κυμαινόμενο ή επιτόκιο αναφοράς r c = επιτόκιο άσκησης (cap rate) t = χρόνος, πχ 365 ημέρες 29
Εφαρμογή Έστω μια τράπεζα έχει χορηγήσει στη επιχείρηση «Κ» δάνειο 1.000.000 ευρώ με κυμαινόμενο επιτόκιο διάρκειας έξι μηνών και παράλληλα της έχει πωλήσει ένα συμβόλαιο cap με cap rate 10%. Εάν το κυμαινόμενο επιτόκιο του δανείου διαμορφωθεί στο 12% ποιο ποσό θα καταβάλει η τράπεζα στην επιχείρηση «Κ» στο τέλος της εκτοκιστικής περιόδου; ΛΥΣΗ Ποσό διακανονισμού cap={1.000.000 * (12-10)*(180/360)}/100 = {1.000.000*2*0,5} / 100 ={1.000.000*1} / 100 = 10.000 ευρώ θα πληρώσει η τράπεζα στην επιχείρηση «Κ» στο τέλος της εκτοκιστικής περιόδου. 30
Δικαίωμα κατώτατου ή ελάχιστου επιτοκίου (floors) (1) Πρόκειται για συμβόλαια που διασφαλίζουν στον κάτοχο τους ότι το επιτόκιο δεν θα πέσει κάτω από συγκεκριμένο ύψος. Με τα δικαιώματα κατώτατου ή ελαχίστου επιτοκίου τίθεται ένα κατώτατο όριο στη μεταβολή ενός κυμαινόμενου επιτοκίου. Με ένα τέτοιο συμβόλαιο προστατεύεται ο επενδυτής ή ο δανειστής. 31
Δικαίωμα κατώτατου ή ελάχιστου επιτοκίου (floors) (2) Το ποσό διακανονισμού ενός συμβολαίου floor δίνεται από τον τύπο: Ποσό Διακανονισμού floor = [D *max ((rk - rc, 0)*t] / 100 Όπου: D= ποσό επένδυσης r c = επιτόκιο άσκησης (floor rate) r k = επιτόκιο κυμαινόμενο ή αναφοράς t = χρόνος, πχ 360 ημέρες 32
Εφαρμογή 2 Έστω ένας επενδυτής έχει τοποθετήσει 500.000 ευρώ σε ομόλογα διάρκειας 3 ετών, με κυμαινόμενο επιτόκιο το οποίο ανανεώνεται κάθε εξάμηνο με βάση των Εντόκων Γραμματίων του Δημοσίου της τελευταίας σειράς πριν την ανανέωση. Συγχρόνως ο επενδυτής έχει αγοράσει ένα συμβόλαιο floor με floor rate 8%. Εάν στην πρώτη ανανέωση το επιτόκιο των ΕΓΕΔ της τελευταίας σειράς έχει διαμορφωθεί σε 6% πόσο θα πληρώσει ο πωλητής του συμβολαίου floor στον επενδυτή; 33
Λύση Εφαρμογής 2 Ποσό διακανονισμού floor={500.000*(8-6)*(180/360)} / 100 = {500.000*2*0,5} / 100 = 500.000 / 100 = 5.000 ευρώ θα πληρώσει ο πωλητής στον αγοραστή. 34
Δικαίωμα ανώτατου και κατώτατου επιτοκίου (collars) Είναι συμβόλαια που εξασφαλίζουν τον κάτοχο τους ταυτόχρονα από την άνοδο των επιτοκίων αλλά και τη μείωση των επιτοκίων. Δηλαδή λειτουργούν ως caps και ως floors ανάλογα. Η τεχνική αυτή χρησιμοποιείται συνήθως από τους δανειζόμενους οι οποίοι πωλούν ένα συμβόλαιο floor για να περιορίσουν το κόστος αγοράς ενός συμβολαίου cap, με τον κίνδυνο το επιτόκιο να μειωθεί κάτω του επιτοκίου floor αυξάνοντας έτσι το συνολικό τους κόστος. 35
FRAs (Forward Rate Agreements) Πρόκειται για συμβόλαια μεταξύ δύο μερών με τα οποία ο ένας από τους δύο αντισυμβαλλόμενους καλύπτεται από την άνοδο και ο δεύτερος από τη μείωση των επιτοκίων. Αυτό επιτυγχάνεται με την πληρωμή από τον ένα αντισυμβαλλόμενο τόκων που υπολογίζονται βάσει ενός σταθερού επιτοκίου και από τον άλλο τόκων που υπολογίζονται βάσει ενός κυμαινόμενου επιτοκίου. Το σταθερό επιτόκιο είναι το επιτόκιο που αναφέρεται στη σύμβαση του FRA και το κυμαινόμενο είναι ένα αντιπροσωπευτικό επιτόκιο της αγοράς (όπως π.χ. Euribor ή Libor). 36
Warrants Αποτελούν εξειδικευμένη κατηγορία δικαιωμάτων προαίρεσης αγοράς (call options), στα οποία δεν εφαρμόζονται όλοι οι κανόνες που εφαρμόζονται στα δικαιώματα προαίρεσης αφού δεν διαπραγματεύονται σε οργανωμένες αγορές. 37
Παράγωγα πιστωτικού κινδύνου (Credit derivatives) (1) Τα Πιστωτικά Παράγωγα αποτελούν συμβάσεις ανάμεσα σε δύο τουλάχιστον μέρη, βάσει των οποίων μεταβιβάζεται ο πιστωτικός κίνδυνος από το ένα μέρος στο άλλο έναντι κάποιας αμοιβής. Με τα πιστωτικά παράγωγα οι επιχειρήσεις και τα πιστωτικά ιδρύματα διαχειρίζονται και αντισταθμίζουν τον πιστωτικό κίνδυνο. 38
Βιβλιογραφία (1) Αγγελόπουλος, Π. Χ. (2005). Εισαγωγή στα παράγωγα χρηματοοικονομικά προϊόντα. Εκδόσεις Σταμούλης. Αγγελόπουλος, Π. Χ. (2011). Εισαγωγή στα παράγωγα χρηματοοικονομικά προϊόντα. Εκδόσεις Σταμούλης. Βούλγαρη Παπαγεωργίου, Ε. (2002). Χρηματιστήριο αξιών και χρηματιστήριο παραγώγων. Εκδόσεις Σύγχρονη Εκδοτική. Μαλινδρέτου, Β. Π. (2002). Σύγχρονα χρηματοοικονομικά προϊόντα. Εκδόσεις Παπαζήση. 39
Βιβλιογραφία (2) Hull, J. C. (1999). Options, Futures, and other derivatives. International Edition. Prevtive Hall. Μυλωνάς, N. Θ. (2005). Αγορές και προϊόντα παραγώγων. Ελληνική Ένωση Τραπεζών. Παπαϊωάννου, Δ. Φ. (2002). Εισαγωγή στις Χρηματοοικονομικές αγορές. Παπούλιας, Γ. (1998). Παράγωγα. Εκδόσεις Παπούλια. Σαριαννίδης, Ν. (2009). Χρηματιστήριο Αξιών. Σημειώσεις του μαθήματος. ΤΕΙ Δυτικής Μακεδονίας. Howells, P. & Bain, K. (2013). Χρήμα-Πίστη-Τράπεζες, μία ευρωπαϊκή προσέγγιση. Εκδόσεις Κριτική. 40
Σημείωμα Αναφοράς Copyright ΤΕΙ Δυτικής Μακεδονίας, ΚΥΡΙΑΖΟΠΟΥΛΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ. «Χρηματοοικονομικά Παράγωγα και Χρηματιστήριο». Έκδοση: 1.0. Κοζάνη 2014. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: URL. 41
Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/ Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο. που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο. που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο. Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί. 42
Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς. το Σημείωμα Αδειοδότησης. τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων. το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει). μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους. 43