έρµα και Μαζικός αδένας Σοφία Χαβάκη,Λέκτορας Εργαστήριο Ιστολογίας Εβρυολογίας, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
ΕΡΜΑ Αποτελεί ένα εκτεταµένο όργανο που επενδύει την εξωτερική επιφάνεια του σώµατος
Λειτουργίες Προστασία από εξωτερικούς επιβλαβείς παράγοντες Θερµορρύθµιση Εξυπηρέτηση των αισθήσεων Έκκριση λιπιδίων µε προστατευτική λειτουργία
οµή δέρµατος ιαφέρειαπό από θέσησε σε θέση ανάλογα µε την εξειδικευµένη λειτουργία που επιτελεί
Βασική Ιστολογική οµή Επιδερµίδα ερµίδα ή χόριο Υποδερµίδα ή υποδόριος ιστός λιπώδηςιστός,µεγάλα αγγεία, εκκρινείςκαι αποκρινείςαδένες, σωµάτια Pacini
Επιδερµίδα Αποτελεί τηνπροστατευτική στιβάδα του δέρµατος. Βρίσκεται σε επαφή µετο εξωτερικό περιβάλλον. Πολύστιβοπλακώδες επιθήλιο κερατινοποιηµένο. Στιβάδες επιδερµίδας: βασική στιβάδα ακανθωτή στιβάδα κοκκιώδης στιβάδα κεράτινη στιβάδα µελανινοκύτταρα, κύτταρα Langerhans, κύτταρα Merkel
Βασική στιβάδα επιδερµίδας Σχήµα κυττάρων: κυβοειδές ή χαµηλό κυλινδρικό. Έχουν στρογγυλούς ή ωοειδείς πυρήνες µε ευδιάκριτα πυρήνια. Στο κυτταρόπλασµα παρατηρούνται λίγα τονοϊνίδια. Παρουσιάζουν πασσαλοειδή διάταξη. Παρατηρούνται µιτώσεις συνεχής παραγωγή κερατινοκυττάρων. Στηρίζονται στη βασική µεµβράνη µε ηµιδεσµοσώµατα, οριοθετώντας τη χόριο-επιδερµική συµβολή.
Χοριο-επιδερµική συµβολή ΠΠ Υ Η : ηµιδεσµόσωµα, : διαυγής υµένας, Π: πυκνός υµένας, Υ: δικτυωτός υµένας, ΠΠ: πρωτεΐνες πρόσδεσης, Ι: ινίδια αγκυροβολίας (κολλαγόνο τύπου VII), Κ: κολλαγόνο τύπου Ι
Ακανθωτή στιβάδα Ακανθωτά κύτταρα: κερατινοκύτταρα πάνω από τα κύτταρα της βασικής στιβάδας. Συνδέονται µεταξύ τους µε µεσοκυττάριες γέφυρες (άκανθες): µικρές κυτταροπλασµατικές αποφυάδες που καταλήγουν σε δεσµοσώµατα. Στο κυτταρόπλασµα υπάρχουν άφθονα τονοϊνίδιαµε κατεύθυνση προς τα δεσµοσώµατα.
Κοκκιώδης στιβάδα Κοκκιώδη κερατινοκύτταρα: Περιέχουν: α) τα κοκκία κερατοϋαλίνης (πρωτεϊνικό υλικό πλούσιο σε αµινοξέα µε θείο) β) άφθονα τονοϊνίδιακαι γ) κερατινοσώµατα (σωµάτια Odland) ΚΥ:ακανόνιστα αθροίσµατα ηλεκτρονιόπυκνης κερατοϋαλίνης, ΚΣ:στρογγυλά ή ωοειδή κερατινοσώµατα (σωµάτια Odland)µε πεταλιώδη εµφάνιση. Νέκρωσητων κοκκιωδών κερατινοκυττάρων α) ένωση κερατοϋαλίνης µε τονοϊνίδια κερατίνηστην επιπολής ακυτταρική στιβάδα (κεράτινη στιβάδα). β) παραγωγή υδροφοβικού φωσφολιπιδίου από κερατινοσώµατα συγκόλληση φολίδων κερατίνης, συµβάλλει στην αδιαβραχοποίηση του δέρµατος.
Μελανινοκύτταρα Μελανίνη :προστασίααπό ιστικές βλάβες λόγω UV, υπεύθυνη για το χρώµα του δέρµατος. βρίσκονται στη βασική στιβάδα των κερατινοκυττάρων µεγάλοι ωοειδείς πυρήνες,αραιοχρωµατικό κυτταρόπλασµα, επιµήκεις κυτταροπλασµατικές αποφυάδεςπου εκτείνονται ανάµεσαστα κερατινοκύτταρα της βασικής και της ακανθωτής στιβάδας περιέχουν προµελανοσώµατα (χαρακτηριστικό σχήµα βάρκας)και µελανοσώµατα
K M M: µελανινοκύτταρο Κ: κερατινοκύτταρο : µελανοσώµατα Κερατινοκύτταρο µε µελανοσώµατα Π Π: πυρήνας Τ: τονοϊνίδια : µελανοσώµατα Τ
Κύτταρα του Langerhans Επιτηρούν για εισβολή παθογόνου παράγοντα. Ο αριθµός τους αυξάνει σε χρόνια φλεγµονώδη νοσήµατα του δέρµατος. Εµφανίζονται ως ακανόνιστα,, αραιοχρωµατικά κύτταρα σε όλες τις στιβάδες, αλλά κυρίως στην ακανθωτή στιβάδα. Έχουν αραιοχρωµατικούς ωοειδείς πυρήνες που συχνά παρουσιάζουν εντοµή. Φέρουν τα χαρακτηριστικά κοκκία του Birbeck.
Κοκκία Birbeck µ µ: µικροσωληνίσκος Μ: µιτοχόνδριο : κοκκίο Birbeck Μ
Κύτταρα Merkel Αποτελούν αισθητηριακούς υποδοχείς της επιδερµίδας. Σχηµατίζουν συνάψεις µε απολήξεις περιφερικών νεύρων στη βάση του κυττάρου κάτω από την βασική µεµβράνη διαµόρφωση υποδοχέων αφής. ιάκρισηαπό τα µελανινοκύτταρα υπερµικροσκοπικά: έχουν εσπειραµένο πυρήνα, δεν αναπτύσσουν επιµήκεις κυτταροπλασµατικές αποφυάδες, αλλά συνδέονται µε τα κερατινοκύτταρα µε δεσµοσώµατα. Περιέχουν νευροενδοκρινικά κοκκία.
ερµίδα ή χόριο Αποτελεί τον στηρικτικό ιστό της επιδερµίδας Απολείται από: Ινοβλάστες, ινοκύτταρα Κολλαγόνες και ελαστικές ίνες Εξωκυττάρια θεµέλια ουσία και γλυκοζαµινογλυκάνες Αιµοφόρα αγγεία, λεµφαγγεία, νεύρα Μικρό αριθµό µακροφάγων, λεµφοκυττάρων και σιτευτικών κυττάρων.
ερµίδα ή χόριο Θ ύο χαρακτηριστικές ζώνες: Θηλώδης δερµίδα ικτυωτή δερµίδα
Θηλώδης ερµίδα Είναι αραιοχρωµατική (λιγότερο κολλαγόνο και ελαστίνη και περισσότερη θεµέλια ουσία) σε σχέση µε τη δικτυωτή. Κάθετηδιάταξηως προς την επιφάνεια του δέρµατος των κολλαγόνων και ελαστικών ινών. Περιέχει : τριχοειδή αγγεία, λεπτούς νευρικούς κλάδους, ελεύθερες νευρικές απολήξεις.
ικτυωτή ερµίδα Θ Αποτελεί το µεγαλύτερο τµήµα της δερµίδας. Αποτελείται από πυκνές δεσµίδες κολλαγόνων ινών στις οποίες παρεµβάλλονται ελαστικές επιµήκεις ίνες. Έχουν διάταξη συνήθως παράλληληµε την επιφάνεια του δέρµατος. Περιέχει : αιµοφόρα, λεµφικά αγγεία, νεύρα, αδενικές µονάδες των εκκρινών και αποκρινών αδένων
ερµίδα ή χόριο: παροχή αίµατος στο δέρµα Περιέχει δύο αγγειακά πλέγµατα: Ένα βαθύ αγγειακόπλέγµαστην κατώτερη δικτυωτήδερµίδα, κοντά στο όριό της µε τον υποδόριο ιστό. Ένα επιφανειακό αγγειακό πλέγµα στην άνω δικτυωτήδερµίδα, κοντά στη συµβολή της µε την θηλώδη δερµίδα. Περιέχει επίσης πολλές αρτηριοφλεβικές αναστοµώσειςπου περιλαµβάνουν πολύπλοκες εξειδικευµένες δοµές: τα τολυπώδη σωµάτια
ερµίδα ή χόριο νευρικό δίκτυο δέρµατος Περιέχει πολυάριθµα νεύρα και νευρικές απολήξεις: Ένα πλούσιο αµύελο δίκτυο, προερχόµενο από το συµπαθητικό ΑΝΣ, το οποίο ελέγχειτη λειτουργία των δερµατικών εξαρτηµάτων και την αιµατική ροή. Ένα προσαγωγό εµµύελο και ένα αµύελο σύστηµα που αποτελούν υποδοχείςτης δερµατικής αίσθησης.
ερµατική αίσθηση Ελεύθερες νευρικές απολήξεις (υποδοχείς πόνου, θερµότητας) Σωµάτια του Pacini (υποδοχείς πίεσης και δόνησης) Σωµάτια του Meissner (υποδοχείς αφής) Κύτταρα του Merkel (υποδοχείς αφής)
Σωµάτια του Meissner Νευρικές απολήξεις µε χαρακτηριστική δοµή. Αποτελούν τους υποδοχείς της αφής. Βρίσκονται στη θηλώδη δερµίδατων παλαµών, των πελµάτων, στα χείλη, στηθηλή του µαστού.
Σωµάτια του Pacini Νευρικές απολήξεις µε χαρακτηριστική δοµήπου περιβάλλονται από κάψα. Αποτελούν τους υποδοχείς πίεσης και πιθανόν δόνησης. Βρίσκονται συνήθως βαθιά στη δερµίδαή στο υποδόριο λίποςτων παλαµώνκαι των πελµάτων
Υποδόριος ιστός Αποτελείται από άφθονο λιπώδη ιστό που χωρίζεται από ινοκολλαγονώδη διαφράγµατα. Λειτουργεί ως : α)θερµοµονωτικό υλικό, β) ) διαµέρισµα αποθήκευσης θρεπτικών ουσιώνκαι γ) απορροφητικό των δονήσεων Απαντώνται επίσης: µεγάλα αγγεία, αποκρινείς αδένες εκκρινείςιδρωτοποιοί αδένες κατώτερα τµήµατα τριχοθυλακίων
Εξαρτήµατα δέρµατος Τριχοσµηγµατογόνος συσκευή Μονήρεις σµηγµατογόνοι αδένες Εκκρινείς ιδρωτοποιοί αδένες Αποκρινείς αδένες
Τριχοσµηγµατογόνος συσκευή Αποτελείται από : το τριχοθυλάκιο το στέλεχος της τρίχας τους σµηγµατογόνους αδένες τους ανελκτήρες µύες των τριχών
Τριχοσµηγµατογόνος συσκευή Το στέλεχος της τρίχας Ο µυελός Ο φλοιός Το περιτρίχιο Το εσωτερικό έλυτρο της τρίχας Τη στιβάδα του Henle Την παχύτερη στιβάδα που χαρακτηρίζεται από µεγάλα οξύφιλα κοκκία τριχοϋαλίνης Το περιτρίχιοπου αποτελείται από επικαλυπτόµενα πέταλα κερατίνης Το εξωτερικό έλυτρο της τρίχας Τροποποιηµένο τµήµα της επιδερµίδας Η εξωτερική του επιφάνεια καλύπτεται από παχιά οξεόφιλη βασική µεµβράνη: την υαλοειδή µεµβράνη
Εγκάρσια τοµή τριχοθυλακίου κάτω από τον σµηγµατογόνο αδένα Το στέλεχος της τρίχας (Σ) είναι απύρηνο και αποτελείται από µη χρωµατισµένη σκληρή κερατίνη ενώ παρατηρείται κεντρικό µυελικό υπόλοιπο (Μ). Το εσωτερικό έλυτρο (Εσ) είναι ακυτταρικό και εκφυλισµένο. Το ινοκολλαγονώδες έλυτρο (Ι) και η υαλοειδής µεµβράνη (Υ) γύρω από το εξωτερικό έλυτρο της ρίζας (Εξ) είναι καλά αναπτυγµένα.
Εγκάρσια τοµή τριχοθυλακίου πάνω από το βολβό Το στέλεχοςτης τρίχας (Σ) περιέχει υπολείµµατα πυρήνων και είναι έντονα οξεόφιλο. Το εσωτερικό έλυτρο (Εσ) είναι καλά αναπτυγµένο και περιέχει οξεόφιλα κοκκία τριχοϋαλίνης. Το ινοκολλαγονώδεςέλυτρο (Ι) και το εξωτερικό έλυτρο της ρίζας (Εξ) είναι καλά αναπτυγµένα.
Βολβός τρίχας θ Η κοίλη κατώτερη επιφάνεια του βολβού περιέχει εξειδικευµένη περιοχή της δερµίδας: τη θηλή (θ). Η θηλή είναι εφοδιασµένη µε εµµύελες και αµύελες νευρικές απολήξεις και άφθονα αιµοφόρα αγγεία. Στο βολβό παρατηρούνται άφθονα βλαστικάκύτταρα που παράγουν το στέλεχοςκαι το εσωτερικό έλυτροτης ρίζας. Μεταξύ των βλαστικών κυττάρων παρατηρούνται άφθονα µελανινοκύτταρα.
Σµηγµατογόνοι αδένες Αναπτύσσονται ως πλάγια εκκολπώµατα του εξωτερικού ελύτρου της ρίζας. Μέχρι την εφηβεία είναι ανενεργείς. Ο αριθµός, το µέγεθος και η δραστηριότητά τους ποικίλει ανάλογα την περιοχή. Σµηγµατογόνοι αδένες βρίσκονται: Πρόσωπο Τριχωτό της κεφαλής Αυτιά Ρώθωνες Αιδοίο Μονήρειςσµιγµατογόνοι αδένες βρίσκονται: Μικρά χείλη αιδοίου Θηλή του µαστού (αδένες του Montgomery) Βλέφαρα (αδένες του Meibom) Χείλη και στοµατικό βλεννογόνο (κηλίδες του Fordyce)
Σµηγµατογόνοι αδένες Λόβια µε µεγάλα πολυεδρικά κύτταρα µε άφθονα λιποσταγονίδιακαι κεντρικά τοποθετηµένους πυκνοχρωµατικούς πυρήνες (Σ). Πρόδροµα κύτταρα (Π): ανάµεσα στη βασική µεµβράνη κάθε λοβίου και την κύρια µάζα των κυττάρων.
Σµηγµατογόνοι αδένες Τα λόβια συνδέονται µε το τριχοθυλάκιο µε µικρούς πόρους. Οι πόροι επενδύονται από πολύστιβο πλακώδες επιθήλιο, όπως η φυσιολογική επιδερµίδα. Το σµήγµα µέσω των πόρων εκβάλλεται στο χώρο µεταξύ του στελέχους της τρίχας και του εξωτερικού ελύτρου της ρίζας. Το σµήγµα παράγεται µε τη νέκρωση των κυττάρων του αδένα (ολοκρινής έκκριση).
Εκκρινείς ιδρωτοποιοί αδένες Αναπτύσσονται ως συµπαγείς καταδύσεις της επιδερµίδας. Βρίσκονται σε όλη την επιφάνεια του δέρµατος. Είναι άφθονοι: Μέτωπο Τριχωτό της κεφαλής Μασχάλες Παλάµες Πέλµατα Το εκκριτικό τµήµα των αδένων βρίσκεται: βαθιά στο χόριο (δερµίδα) ή στην άνω υποδερµίδα (κοντά στη χόριο-υποδερµική συµβολή). Με το εξωτερικό περιβάλλον επικοινωνούν µέσω των πόρων.
Εκκρινείς ιδρωτοποιοί αδένες Ο αδένας (Α) αποτελείται από δύο στιβάδεςκυττάρων: α) εσωτερική στιβάδα αραιοχρωµατικών εκκριτικών κυττάρων (Ε) και β) εξωτερική στιβάδα πεπλατυσµένων µυοεπιθηλιακών κυττάρων (Μ). Ο πόρος (Π) αποτελείται από δύο στιβάδες πυκνοχρωµατικών κυβοειδών κυττάρων.
Αποκρινείς αδένες Αναπτύσσονται ως συµπαγείς καταδύσεις της επιδερµίδας. Είναι µικροί στην παιδική ηλικία. Παράγουν ένα ιξώδες, ελαφρά γαλακτώδες έκκριµα. Αποκρινείς αδένες βρίσκονται: Περινεϊκή περιοχή Πρωκτό Γεννητικά όργανα Μασχάλες Τροποποιηµένοι αποκρινείς αδένες : Βλέφαρα (αδένες Moll) Άλω του µαστού Έξω ακουστικό πόρο (κυψελιδοποιοί αδένες) Το εκκριτικό τµήµα των αδένων βρίσκεται: βαθιά στο χόριο (δερµίδα) ή στην άνω υποδερµίδα (κοντά στη χόριο-υποδερµικήσυµβολή). Οι πόροι εκβάλλουν το έκκριµά τους σε τριχοσµηγµατογόνο µονάδα πάνω από το σηµείο εκβολής του σµηγµατογόνου πόρου.
Αποκρινείς αδένες Ο αδένας (εκκριτικό τµήµα) αποτελείται από δύο στιβάδες κυττάρων: µία εσωτερική στιβάδα κυβοειδών οξεόφιλων κυττάρων (Κ) και µία εξωτερική στιβάδα πεπλατυσµένων µυοεπιθηλιακών κυττάρων (Μ). Ο αυλόςτου αδένα είναι µεγάλος και έχει ακανόνιστη επιφάνεια. Ο πόροςαποτελείται από δίστιβο κυβοειδές επιθήλιο.
ΜΑΣΤΟΣ (ΜΑΖΙΚΟΣ Α ΕΝΑΣ) Σχηµατίζεται από καταδύσεις της επιδερµίδας στο χόριο. Κατά µήκος της γαλακτικής γραµµής (από τη µασχαλιαία ως τη βουβωνική περιοχή). Στον άνθρωπο αναπτύσσεται µόνο ένας µαστός σε κάθε πλευρά.
Μαστός Παρέγχυµαµαστού: 12-20 λοβοί Οι λοβοίεπεκτείνονται στο λιπώδη ιστόκαι χωρίζονται µεταξύ τους µε ινοκολλαγονώδη διαφράγµατα, τα οποία σχηµατίζουν παράλληλα δέσµες πρόσφυσηςπρος το υπερκείµενο δέρµα (κρεµαστήριοι σύνδεσµοι Astley-Cooper).
Λοβός µαστού Λοβός:εκτεταµένο σύστηµα πολυδιακλαδιζοµένων πόρωνµε αυτόνοµο µονήρες τελικό σηµείο εκβολής στη θηλή. Μεγάλοι γαλακτοφόροι πόροιµε τους γαλακτοφόρους κόλπους Μεγάλοι µαζικοί πόροι Εξωλοβιακοί τελικοί πόροι Ενδολοβιακοί τελικοί πόροι Τελικά σωληνάρια
Μαζικό λόβιο Το σύστηµα των µεγάλων µαζικών πόρων διακλαδίζεται και καταλήγει σε δίκτυο µικρών τελικών σωληναρίων (τυφλών). Μαζικό λόβιο : ωοειδής σχηµατισµός από το δίκτυο των τελικών σωληναρίων µε το σύστοιχο τελικό πόρο (ενδολοβιακό και εξωλοβιακό). Μέσα στο µαζικό λόβιο: χαλαρός συνδετικός ιστός, λεµφοκύτταρα, µακροφάγα, σιτευτικά κύτταρα. Έξω: πυκνότερος συνδετικός ιστός µαζί µε λιπώδη ιστό.
οµή πόρου και τελικού σωληναρίου µαζικού λοβίου Εσωτερικά επενδύονται από κυβοειδές ή κυλινδρικό επιθήλιο και εξωτερικάαπό µυοεπιθηλιακά κύτταρα. Περιβάλλονται από χαλαρό ινοκολλαγονώδηιστό. Γύρω από τους πόρους αναγνωρίζονται άφθονες ελαστικές ίνες. Μικρές παροδικές µεταβολές στη δοµή του µαζικού λοβίου κατά τη διάρκεια του εµµηνορρυσιακού κύκλου.
Θηλή Στρογγυλή επηρµένη περιοχή τροποποιηµένου δέρµατος όπου καταλήγουν τα 12-20 στόµια των µεγάλων γαλακτοφόρων πόρων. Άλως θηλής : τροποποιηµένο δέρµα Αδένες Montgomery: σµηγµατογόνοι αδένες
Ανάπτυξη µαστού Παιδική ηλικία: Θηλή και απλό σύστηµα πόρων Εφηβική ηλικία: Αύξηση µεγέθους λόγω εναπόθεσης λίπους και ανάπτυξης συνθέτου συστήµατος πόρων
Εγκυµοσύνη -Γαλουχία Πλήρη λειτουργική δραστηριότητα του µαστού Αύξηση µελανίνης στη θηλή και την άλω Αυξηµένη αγγείωση Μεγέθυνση µαζικών λοβίων λόγω υπερπλασίαςτελικών σωληναρίωνκαι τελικών πόρων Αύξηση στηρικτικού ιστού και φλεγµονωδών κυττάρων
Εγκυµοσύνη -Γαλουχία Τα επιθηλιακά κύτταρα αποκτούν κενοτοπιώδη εµφάνιση Έκκριση γάλακτος Υποτυπώδης στο 2ο τρίµηνο Αυξηµένη στο 3ο τρίµηνο
Απογαλακτισµός Υποστροφή επιθηλιακών κυττάρων και στηρικτικού ιστού λοβίων Εξαφάνιση κενοτοπιωδών κυττάρων
Εµµηνόπαυση Αύξηση ινοκολλαγονώδους ιστού που αντικαθιστά τον λιπώδη ιστό