Graduate Technological Education Institute of Piraeus Department of Business Administration Marketing Laboratory Director Prof. P.Kyriazopoulos (Ph.D.) Οι προσδοκίες των μεταπτυχιακών φοιτητών από την αγορά εργασίας και ο ρόλος της ανώτατης εκπαίδευσης The expectations of post- graduate students from the labor market and the role of Higher Education Ιωάννα Παπαϊωάννου (*)- Θεανώ Μοσχονά (**) Απρίλιος 2011 Έτος 8 ο Αρ. Τεύχους 4/2011 (*) Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια: «Διεθνής Διοικητική των Επιχειρήσεων» (**) Supervisor
Copyright ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΕΙ ΠΕΙΡΑΙΑ Π. Ράλλη & Θηβών 250 Αιγάλεω 12244 Τηλ. 2105381135 fax 2105381429 Email: in-mkg@in.teipir.gr ISSN: 1790-0700 2 ΤΕΙ Πειραιά Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων
Editor : Samanta Irene Board of Consulting Editors kyriazopoulos Panagiotis TEI of Piraeus Greece Connor Sandra University of the West of Scotland U.K. Giannakopoulos Dionysis TEI of Piraeus Greece Grigoroudis Evagelos Technical University of Crete Greece Iliopoulos Costas University of the West of Scotland U.K. Malcolm Crowe University of the West of Scotland U.K. Matsatsinis Nikolaos Technical University of Crete Greece Moschona Erifili-Theano TEI of Piraeus Greece Siriopoulos Kostantinos University of Patras Greece Siskos Yannis University of Piraeus Greece Spyridakos Thanasis TEI of Piraeus Greece Terzidis Costas TEI of Kavala Greece Thanos George TEI of Chalkida Greece ΤΕΙ Πειραιά Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων 3
4 ΤΕΙ Πειραιά Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων
Abstract The rapid changes in the economic environment lead individuals in a continuing education, so that they can worthily withstand the demands of today's market, which have led companies to a competition that transforms the traditional career into a new form. For this reason, Master Programs are designed to prepare graduate students in order to cope with the complex and dynamic international economic environment, contributing to business processes that enhance the competitiveness and the economic growth of the country. The main purpose of this research is to comprehend the expectations of graduate students from the labor market, and the reasons, why they wanted to gain a master degree. For the conduct of this study an anonymous questionnaire was used, which had been distributed to 8 out of 13 Master Programs of TEI Piraeus. The method of stratified sampling was used in the questionnaire. The findings from the statistical analysis, according to research matters of research, have shown that graduate students do not differ on the reasons for obtaining a master s degree, having as main and fundamental reason for obtaining it the increase of their salaries and the securing of a job, removing obstacles that they may face especially as refers to women. Furthermore, graduate students, who are not working, do not have clear goals and expectations as opposed to those who are working. Research results suggest that expectations of graduate students from the labor market are directly affected by the work area in which students are currently employed, and their family environment. The expertise gained from attending a master s program covers the failure of the first degree, because there are in high demand in the labor market. Keywords: Expectations, master programs, graduate students, labor market, human capital, higher education. ΤΕΙ Πειραιά Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων 5
Περίληψη Οι ταχύτατες μεταβολές του οικονομικού περιβάλλοντος οδηγούν τα άτομα σε μία διαρκή εκπαίδευση ώστε να μπορούν να ανταπεξέλθουν επάξια στις απαιτήσεις της σύγχρονης αγοράς, οι οποίες έχουν οδηγήσει τις επιχειρήσεις σε έναν ανταγωνισμό που μετασχηματίζει τη παραδοσιακή σταδιοδρομία σε μία νέα μορφή της. Γι αυτό το λόγο και τα Μεταπτυχιακά Προγράμματα αποσκοπούν στην προετοιμασία των μεταπτυχιακών φοιτητών ώστε να αντιμετωπίσουν επιτυχώς το πολύπλοκο και δυναμικό διεθνές οικονομικό περιβάλλον, συμβάλλοντας σε επιχειρησιακές διαδικασίες που ενισχύουν την ανταγωνιστικότητα και την οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Σκοπός της παρούσας έρευνας είναι η κατανόηση των προσδοκιών των μεταπτυχιακών φοιτητών από την αγορά εργασίας, καθώς και τους λόγους που θέλησαν να αποκτήσουν ένα μεταπτυχιακό τίτλο. Για τη πραγματοποίηση της συγκεκριμένης μελέτης χρησιμοποιήθηκε ανώνυμο ερωτηματολόγιο το οποίο διανεμήθηκε σε 8 από τα 13 Μεταπτυχιακά Προγράμματα (Π.Μ.Σ) του ΤΕΙ Πειραιά. Το ερωτηματολόγιο που χρησιμοποιήθηκε, πραγματοποιήθηκε με τη μέθοδο στρωματοποιημένης δειγματοληψίας (Stratified Sampling).Τα ευρήματα από την στατιστική ανάλυση σύμφωνα με τις ερευνητικές υποθέσεις της έρευνας κατέδειξαν πως οι μεταπτυχιακοί φοιτητές δε διαφέρουν στους λόγους απόκτησης ενός μεταπτυχιακού διπλώματος, έχοντας ως κύριο και βασικό λόγο απόκτησης του, την αύξηση των αποδοχών και την εξασφάλιση μιας θέσης εργασίας, εξαλείφοντας εμπόδια που μπορεί να αντιμετωπίζουν κυρίως οι γυναίκες. Επίσης μεταπτυχιακοί φοιτητές που δεν εργάζονται, δεν έχουν ξεκάθαρους στόχους και προσδοκίες σε αντίθεση με τους εργαζόμενους μεταπτυχιακούς φοιτητές. Τα ερευνητικά αποτελέσματα οδηγούν στο συμπέρασμα ότι οι προσδοκίες των μεταπτυχιακών φοιτητών από την αγορά εργασίας 6 ΤΕΙ Πειραιά Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων
επηρεάζονται άμεσα και από το τομέα εργασίας που απασχολούνται αυτή τη στιγμή οι φοιτητές αλλά και από το οικογενειακό περιβάλλον. Οι εξειδικευμένες γνώσεις που αποκομίζουν από τη παρακολούθηση ενός μεταπτυχιακού καλύπτει την ανεπάρκεια του πρώτου τίτλου σπουδών, λόγω του ότι δεν έχουν μεγάλη ζήτηση στην αγορά εργασίας. Λέξεις κλειδιά: Προσδοκίες, Μεταπτυχιακά Προγράμματα, μεταπτυχιακοί φοιτητές, αγορά εργασίας, ανθρώπινο κεφάλαιο, ανώτατη εκπαίδευση. ΤΕΙ Πειραιά Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων 7
1.Εισαγωγή Ένας από τους κυριότερους λόγους για τη διερεύνηση του θέματος είναι η μεγάλη ζήτηση των φοιτητών σε μεταπτυχιακά προγράμματα τα τελευταία έτη, καθώς επίσης και ο μεγάλος ανταγωνισμός στην αγορά εργασίας λόγω της παγκοσμιοποίησης. Τα κίνητρα και οι λόγοι παρακολούθησης ενός Μεταπτυχιακού προγράμματος καθώς και οι προσδοκίες των μεταπτυχιακών φοιτητών από την αγορά εργασίας,είναι για την ανάπτυξη των ικανοτήτων τους ώστε να έχουν περισσότερες επαγγελματικές ευκαιρίες (Agarwala 2008), την αύξηση των αποδοχών και κατοχύρωση μιας θέσης εργασίας (Chiu 1999, Baruch et al. 2000,2001, Michail et al 2006). Τα Eλληνικά νοικοκυριά διαθέτουν ένα σημαντικό μέρος από τους πόρους τους για την εκπαίδευση, πιστεύοντας με αυτό τον τρόπο, ότι προετοιμάζονται για μία επιτυχημένη επαγγελματική σταδιοδρομία, επενδύοντας με αυτό τον τρόπο στο ανθρώπινο κεφάλαιο (Κώστογλου: 2005).Η εκπαίδευση έχει οικονομική σημασία τόσο σε γενικούς όρους όσο και σε όρους βελτίωσης της παραγωγικότητας. Από τη μία πλευρά μέσω της εκπαίδευσης δημιουργείται και διαχέεται επιστημονική γνώση, η οποία εφαρμοσμένη στη παραγωγική διαδικασία αναβαθμίζει τη τεχνολογική πρόοδο και βελτιώνει τη παραγωγικότητα. Από την άλλη, η εκπαίδευση αυξάνοντας τις γνώσεις και δεξιότητες των εργαζομένων τους καθιστά ικανούς για συγκεκριμένες εργασίες και εύκολα προσαρμόσιμους στις απαιτήσεις της αγοράς. Συναφής με αυτό, είναι και η συμπληρωματική σχέση που υπάρχει μεταξύ των υψηλών γνώσεων και δεξιοτήτων αφενός και επενδύσεων και εφαρμογών σε νέες τεχνολογίες αφετέρου. Είναι προφανές, ότι η σχέση αυτή οδηγεί στην οικονομική ανάπτυξη. Όπου το εκπαιδευτικό επίπεδο είναι υψηλό, είναι πιθανό και η υιοθετούμενη τεχνολογία να είναι σχετικά πιο παραγωγική και συμπληρωματική του υφιστάμενου 8 ΤΕΙ Πειραιά Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων
επιπέδου εκπαίδευσης. Επιπροσθέτως, αξίζει να σημειωθεί πως, η εκπαίδευση ασκεί και θετικές οικονομικές εξωτερικές επιδράσεις. Το εκπαιδευτικό επίπεδο, που αποτελεί βασικό παραγωγικό προσόν των ατόμων, θεωρείται από όλο και περισσότερους ως κρίσιμη μεταβλητή για την επίδοση των εργαζομένων στην αγορά εργασίας, την ανάπτυξη των φορέων παραγωγής (επιχειρήσεων), καθώς και για την ανάπτυξη της οικονομίας γενικότερα.(κανελοπούλου et al 2004:22). 2.Θεωρητική Προσέγγιση 2.1 Παγκοσμιοποίηση και αγορά εργασίας Όπως αναφέρει και ο Σακελλαρόπουλος (2003: 251)«Η Ελλάδα εισήλθε στην εποχή της παγκοσμιοποίησης κατά τη δεκαετία του 80, όπου σκοπός της είναι η διασφάλιση της ευελιξίας στην οικονομία με τη σταθερότητα στη κοινωνία». «Το έτος 2000, χαρακτηρίζεται από ένα βαθύ μετασχηματισμό τόσο σε διεθνές οικονομικό πεδίο όσο και στον τρόπο παραγωγής πλούτου. Οι νέες οικονομίες χαρακτηρίζονται από τη ταχύτατη ανάπτυξη των διεθνών οικονομικών συναλλαγών τη συνεχή αύξηση των επιχειρήσεων και κυρίως των πολυεθνικών, όχι μόνο στη χώρα μας αλλά σε όλο τον κόσμο, και την ανάπτυξη των κοινών συμμαχιών για στρατηγικές οικονομικής μεγέθυνσης» (Μάρδας Γ., 2000:118). Από τα παραπάνω, εύλογα γίνεται κατανοητό ότι στις σύγχρονες παγκοσμιοποιημένες αγορές, οι επιχειρήσεις βρίσκονται σε μια διαρκή ροή μετασχηματισμών. Ομοίως, οι υπάλληλοι, οι επαγγελματίες και οι διευθυντές πρέπει να είναι εξίσου ευέλικτοι και προσαρμοστικοί στις νέες εξελίξεις. (Gual και Ricart, 2001). Πράγματι, οι πρόοδοι στην τεχνολογία (Freeman et al., 1995), ο έντονος παγκόσμιος ανταγωνισμός (Rosenthal, 1995), και οι εξελισσόμενες οργανωτικές δομές (Miles and ΤΕΙ Πειραιά Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων 9
Snow, 1996) έχουν μετασχηματίσει την παραδοσιακή σταδιοδρομία σε μια νέα μορφή σταδιοδρομίας. Η νέα αυτή μορφή απαιτεί υπαλλήλους με δεξιότητες και κατάλληλους για απασχόληση προκειμένου να έχουν υψηλή παραγωγικότητα, για όσο διάστημα παραμείνουν στην επιχείρηση. Παράλληλα οι οργανισμοί σήμερα προκαλούνται όλο και περισσότερο να συντονίσουν την επιχείρηση στην παγκόσμια κλίμακα και να ενσωματώσουν τις δραστηριότητές τους σε διαφορετικές χώρες. Για αυτόν το σκοπό, οι οργανισμοί χρειάζονται διευθυντές, αλλά και υπαλλήλους οι οποίοι έχουν τη δυνατότητα να συντονίσουν τα λειτουργικά τμήματα μιας επιχείρησης σε μια παγκόσμια κλίμακα. Η νέα υπερεθνική επιχείρηση και η σύγχρονη μορφή των παγκοσμιοποιημένων δικτύων των επιχειρήσεων επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό την αγορά προϊόντων και υπηρεσιών. Παράλληλα, η υπερεθνική επιχείρηση επηρεάζει και ελέγχει (άμεσα και έμμεσα) και την αγορά συντελεστών παραγωγής. Συνεπώς και την αγορά εργασίας με άμεσο αποτέλεσμα την αλλαγή στο είδος και στη μορφή της απασχόλησης. Ενδεικτικά, η ανάπτυξη του τομέα των υπηρεσιών δημιουργεί ένα νέο προφίλ εργαζομένου με υψηλές μορφωτικές απαιτήσεις και επαγγελματικές δεξιότητες που καλείται να καλύψει σύνθετους επαγγελματικούς ρόλους (multi-task job). 2.2 H Θεωρία του Ανθρώπινου Κεφαλαίου Ως κεντρική ιδέα αυτής της θεωρίας είναι ότι το κατάλληλα εκπαιδευμένο ανθρώπινο δυναμικό πρέπει να θεωρείται ως ένας από τους πιο σημαντικούς παράγοντες οικονομικής ανάπτυξης και η αξία του πρέπει να υπολογίζεται ως ανάλογη προς εκείνες των φυσικών πόρων και του τυπικού κεφαλαίου μιας χώρας. Οι γνώσεις οι ικανότητες και οι δεξιότητες, τις οποίες αποκτά το άτομο μέσω της εκπαίδευσης και της επαγγελματικής εξάσκησης του αποτελούν ένα είδος 10 ΤΕΙ Πειραιά Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων
επενδυτικού κεφαλαίου το οποίο ονομάζεται «ανθρώπινο κεφάλαιο» (Κώστογλου: 2005). Η θεωρία του ανθρώπινου κεφαλαίου ξεκίνησε από τη μελέτη και τη προσπάθεια πολλών μελετητών για τα αποτελέσματα της εκπαίδευσης. Παρέχει μια θεωρητική βάση για την κατανόηση της επιτυχούς σταδιοδρομίας. «Αν και έχει τις ρίζες της στον Adam Smith o οποίος υποστήριξε ότι οι μισθοί αυξάνονται με δυσκολία και το κόστος εκμάθησης της τέχνης, συστηματοποιήθηκε θεωρητικά και εμπειρικά στις αρχές της δεκαετίας του 1960, υπάρχουν διαφορετικές προσεγγίσεις ανάμεσα σε οικονομολόγους, κοινωνιολόγους και άλλους επιστήμονες ως προς τον ακριβή τρόπο με τον οποίο η εκπαίδευση επηρεάζει και επηρεάζεται από την οικονομική δραστηριότητα και την κοινωνική εξέλιξη». (Κανελοπούλου et.al, 2004:23). Η θεωρία του ανθρώπινου κεφαλαίου (Becker, 1975) προτείνει ότι τα άτομα που επενδύουν περισσότερο στα χαρακτηριστικά του ανθρώπινου κεφαλαίου όπως η εκπαίδευση, η κατάρτιση και η εμπειρία αναμένεται να παρουσιάσουν υψηλότερα επίπεδα απόδοσης στην εργασία τους και να λάβουν στη συνέχεια υψηλότερες ανταμοιβές. Σύμφωνα με αυτήν την θεωρία, η πρόοδος και η επιτυχία σταδιοδρομίας του ατόμου εξαρτώνται από την ποσότητα και την ποιότητα των ανθρώπινων προσόντων που φέρνει κάποιος στη αγορά εργασίας (Becker, 1964). Επίσης οι δεξιότητες και η εμπειρία που τα άτομα έχουν στην εργασία τους σχετίζονται με τις απολαβές τους. (Agarwala, 1981). Μέχρι το σημείο που οι παράγοντες ανθρώπινου κεφαλαίου επηρεάζουν την απόδοση των υπαλλήλων, ούτως ώστε να εκτελέσουν καλύτερα την εργασία τους, για να αυξηθούν οι αποδοχές τους. Τα πρόσφατα εμπειρικά στοιχεία υποστηρίζουν τη θετική σχέση μεταξύ των μεταβλητών ανθρώπινου κεφαλαίου που είναι οι γενικές δεξιότητες (ανάγνωση, γραφή, αρίθμηση), οι ειδικές ΤΕΙ Πειραιά Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων 11
δεξιότητες, τεχνικές ή επιστημονικές γνώσεις, και της επιτυχούς σταδιοδρομίας (Tharenou, 2001). Όπως αναφέρει ο Μάρδας (2000) η έννοια του ανθρώπινου κεφαλαίου στηρίχθηκε σε μία διπλή αντίληψη των οικονομικών αποτελεσμάτων της εκπαίδευσης, την κοινωνική και την ατομική. Στο κοινωνικό επίπεδο, διαπιστώνονται τα σπουδαία αποτελέσματα για την οικονομική αύξηση των κοινωνιών, που οφείλονται στην ανάπτυξη των επιστημών και της τεχνικής. Σε επίπεδο ατομικό, το ανθρώπινο κεφάλαιο είναι μία αληθινή πραγματικότητα, που οι άνθρωποι επενδύουν στους ίδιους τους εαυτούς, με άμεση συνέπεια να ταυτίζουμε την έννοια του ανθρώπινου κεφαλαίου για μία ανάλυση οικονομική των κοινωνιών μας, κυρίως δε για μία κατανόηση των οικονομικών ρόλων που παίζει η ανάπτυξη των επιστημών και τεχνικών. 2.3 Φοιτητές και Μεταπτυχιακή Εκπαίδευση Σήμερα ένας μεταπτυχιακός τίτλος θεωρείται μια σοφή επένδυση ανθρώπινου κεφαλαίου (Κώστογλου 2005). Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του '80, ένα πτυχίο MBA, θεωρούνταν βασικό κλειδί για την εισαγωγή στην αγορά εργασίας με υψηλή αμοιβή. Πανεπιστήμια σε όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων της Οξφόρδης και του Καίμπριτζ, προσέφεραν έναν μεγάλο αριθμό προγραμμάτων MBA. Σήμερα, υπολογίζεται ότι περίπου 90.000 άνθρωποι στις ΗΠΑ κάθε έτος λαμβάνουν μεταπτυχιακά στην επιχειρησιακή διοίκηση, και υπάρχουν περισσότερο από 750 προγράμματα MBA στις ΗΠΑ και πάνω από 115 προγράμματα στο Ηνωμένο Βασίλειο. (Sturges, Simpson, & Altman, 2003) Στο Χονγκ Κονγκ, από τα τέλη της δεκαετίας του 80, το μεταπτυχιακό στη Διοίκηση Επιχειρήσεων, αποτέλεσε μια ελκυστική επιλογή για άνδρες και γυναίκες. Έξι δημόσια Τριτοβάθμια Ιδρύματα προσφέρουν μια σειρά από μεταπτυχιακά προγράμματα, 12 ΤΕΙ Πειραιά Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων
πλήρους και μερικής απασχόλησης, καθώς επίσης και άλλους διαβαθμισμένους τίτλους επιχειρηματικών σπουδών (Chiu, 1999). Διάφορες μελέτες έχουν ερευνήσει τους λόγους και τα κίνητρα των σπουδαστών στην επιλογή ενός μεταπτυχιακού προγράμματος. Αν και υπήρχαν παραλλαγές στα αποτελέσματα αυτών των μελετών, υπήρξαν μερικές ομοιότητες. Οι 297 φοιτητές στο Hong Kong, συμμετείχαν σε ποικίλα προγράμματα εξ αποστάσεως. Οι φοιτητές αυτοί αναγνώρισαν την εργασιακή απόδοση ως πρωταρχικό κίνητρο στην επιλογή του μεταπτυχιακού προγράμματος. Το δεύτερο κίνητρο αφορούσε την ανάπτυξη και ενδυνάμωση της επαγγελματικής σταδιοδρομίας τους. Οι Luker et al. (1989), κατέληξαν σε παρόμοια συμπεράσματα σε μια μελέτη τους με Αμερικάνους φοιτητές. Οι ερευνητές αυτοί, αναγνώρισαν πέντε λόγους, οι οποίοι ωθούν τους φοιτητές στην επιλογή ενός μεταπτυχιακού προγράμματος και συγκεκριμένα: τη μακροπρόθεσμη επαγγελματική σταδιοδρομία, την προαγωγή, τον ανταγωνισμός, τον καλύτερος μισθός και την προσωπική ικανοποίηση. Από την άλλη σύμφωνα με τον Carpenter (1997), η εύρεση καλύτερης δουλειάς και ο μεγαλύτερος μισθός ήταν δύο βασικά κίνητρα στην επιλογή ενός MBA προγράμματος και όχι μόνο. 2.4 Επιχειρήσεις και Μεταπτυχιακή Εκπαίδευση Από τη πλευρά των επιχειρήσεων, o Baruch (2009) υποστηρίζει, ότι οι επιχειρήσεις επωφελούνται από την πρόσληψη αποφοίτων MBΑ, διότι θεωρούν ότι μπορούν να βελτιώσουν τις επιχειρηματικές τους δεξιότητες και την ποιότητα εργασίας του εργαζομένου, την παραγωγικότητα τις ηγετικές ικανότητες και τον τρόπο με τον οποίο θα διαχειρίζονται τον πελάτη. ΤΕΙ Πειραιά Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων 13
Η αγορά εργασίας των μεταπτυχιακών φοιτητών MBA αλλά και των μεταπτυχιακών φοιτητών που αφορά το κλάδο της πληροφορικής και της επικοινωνίας είναι στενά συνδεδεμένη με την οικονομία ( Κώστογλου 2005). Η έρευνα του Schneider το 2000 στο περιοδικό Business Week, συμπέρανε ότι απόφοιτοι φοιτητές του MBA, είχαν έναν μέσο όρο προσφοράς δουλειών 2,7 και μισθό 75.900 $, χωρίς τα επιδόματα. Συνολικά 9.651 μεταπτυχιακοί φοιτητές του MBA από 73 σχολεία, των οποίων τα στοιχεία των μισθών τους στάλθηκαν για έρευνα, διαπιστώθηκε ότι ο μισθός τους είχε αυξηθεί κατά 15% από το 1998 και κατά 30% από το 1996 (Zhao et al., 2006). Παρόλα αυτά, το 2002 έκθεση στο ίδιο περιοδικό αναφέρει ότι μόνο το 60% των πτυχιούχων MBA βρήκε εργασία. (Hazelwood, 2003a, 2003b). Οι Pfeffer και Fong (2004) υποστήριξαν ότι εάν οι μεταπτυχιακοί φοιτητές παρευρίσκονται στη Οικονομική Σχολή απλά για να βρουν καλύτερη δουλειά και να αυξήσουν το μισθό τους, απογοητεύονται πολύ εάν δε συμβεί τουλάχιστον ένα από τα δύο. Παραδοσιακά, τα προγράμματα μεταπτυχιακών σπουδών αναμενόταν να παρέχουν στους φοιτητές γνώσεις και ικανότητες για να βελτιώσουν τις ηγετικές τους ικανότητες, αλλά και για να επιτύχουν επαγγελματικά σε οποιοδήποτε τομέα, (Gaskell L et.al 2009, Baruch et al., 2005; Pfeffer and Fong, 2002, Choueke R et.al 2002). Τα τελευταία χρόνια, εντούτοις, ο ρόλος των μεταπτυχιακών προγραμμάτων στη διοίκηση των επιχειρήσεων εξετάζεται όλο και περισσότερο (Starkey and Tempest, 2005). Η πορεία για το κλάδο των τεχνολογιών, της πληροφορικής και των επικοινωνιών την τελευταία δεκαετία στην αγορά εργασίας, χαρακτηρίζεται από σημαντική αύξηση των απασχολούμενων αλλά και των απαιτήσεων των εργοδοτών. Παρατηρήθηκαν ωστόσο συχνές μεταβολές της ζήτησης, έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού και συνεχή ύπαρξη χάσματος δεξιοτήτων. Οι δεξιότητες που 14 ΤΕΙ Πειραιά Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων
ζητά η αγορά εργασίας από τους εργαζομένους έχουν αναγνωριστεί 4 τεμνόμενες μεταξύ τους απαιτήσεις για τα συγκεκριμένα επαγγέλματα, οι οποίες αντανακλούν τη προσέγγιση των εργοδοτών. Οι απαιτήσεις αυτές είναι η εκπαίδευση, η εμπειρία, οι τεχνικές δεξιότητες, οι επαγγελματικές και τεχνικές δεξιότητες. Πέρα από τις παραπάνω απαιτήσεις για τα υψηλής ειδίκευσης επαγγέλματα, οι συχνές αλλαγές της τεχνολογίας και των συνθηκών της αγοράς προκαλούν συχνές μεταβολές της ζήτησης στη συγκεκριμένη αγορά καθιστώντας τη περαιτέρω εξειδίκευση και επιμόρφωση ως απαραίτητο προσόν για τους εργαζομένους. (Κώστογλου 2005). 2.5 Οι προσδοκίες των μεταπτυχιακών φοιτητών από την αγορά εργασίας Στην σημερινή εποχή, η απόκτηση ενός μεταπτυχιακού διπλώματος είναι απαραίτητη για ένα στρατηγικό προβάδισμα στην αγορά εργασίας. Κατά καιρούς, έχουν πραγματοποιηθεί αρκετές μελέτες που εξετάζουν τους λόγους για τους οποίους ένα άτομο αποφασίζει να αποκτήσει ένα μεταπτυχιακό. Παρακάτω, αναλύονται εκτενέστερα οι μελέτες που έχουν γίνει σχετικά με το θέμα. Το κίνητρο για να συμμετάσχει κάποιος σε εκπαιδευτικές δραστηριότητες επηρεάζεται από τις πεποιθήσεις του, ότι αυτές οι δραστηριότητες θα οδηγήσουν σε ευνοϊκά αποτελέσματα (Noe και Wilk, 1993). Εκτός από τη γνώση και τις δεξιότητες που αποκτώνται μέσω της εκπαιδευτικής διαδικασίας βελτιώνονται τα αποτελέσματα στην εργασία που ολοκληρώνουν τη μεταφορά της εκμάθησης. Αυτά τα αποτελέσματα περιλαμβάνουν το αυξανόμενο εισόδημα, την αναγνώριση από τους διευθυντές και τις μεγαλύτερες πιθανότητες για την προώθηση και εξέλιξη (Dubin, 1990 Farr ΤΕΙ Πειραιά Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων 15
και Middlebrooks, 1990). Ο Houle (1961) αναφέρει ότι οι συμμετέχοντες στην εκπαίδευση ενηλίκων έχουν τρεις αρχικούς προσανατολισμούς: την επίτευξη στόχων, την εκμάθηση, ή τις δραστηριότητες. Ο αρχάριος εκπαιδευόμενος επιδιώκει την πρόοδο και την ανάπτυξη της ικανότητάς του σε σχέση με τους υπόλοιπους. Αυτό είναι ευδιάκριτο από έναν προσανατολισμό εκμάθησης που επιδιώκει τη γνώση για να ικανοποιήσει το μυαλό του και μια επιθυμία για την εκμάθηση για προσωπικό του όφελος. Ένας προσανατολισμός δραστηριοτήτων για την εκμάθηση επιδιώκει την ικανοποίηση των αναγκών για κοινωνικές επαφές και την ανακούφιση από τη ρουτίνα. Οι ενήλικοι έχουν πολλούς πιθανούς λόγους να ακολουθήσουν ένα μεταπτυχιακό αλλά υπάρχει γενική συναίνεση ότι τα μεταπτυχιακά ενισχύουν τις δεξιότητες και τις προοπτικές αύξησης του μισθού (Grubb, 1993 Heywood, 1994 Hungerford και Solon, 1987). Ο Arkes (1999) διαπίστωσε ότι οι κάτοχοι μεταπτυχιακών αποδίδουν καλύτερα στις επιχειρήσεις και λαμβάνουν υψηλότερο μισθό από εκείνους που έχουν μόνο πτυχίο πανεπιστημίου. Εκτός από τη γνώση που αποκτάται από τους μεταπτυχιακούς σπουδαστές ανεξαρτήτου κλάδου, τη δυνατότητα εφαρμογής εκείνης της γνώσης σε μια δεδομένη εργασία, ένα μεταπτυχιακό αυξάνει την αξία του ατόμου με τον εφοδιασμό μιας σηματοδότησης των δυνατοτήτων (Spence, 1974) στις οποίες οι εργοδότες υποθέτουν ότι οι εργαζόμενοι είναι ικανότεροι όταν έχουν περισσότερη εκπαίδευση (Chiswick, 1973, Gaskell et.al: 2009). Οι σπουδαστές επιλέγουν να συμμετάσχουν σε ένα μεταπτυχιακό, που θα αφορά επιχειρησιακές μελέτες για διαφορετικούς λόγους από όταν αναζητούν προπτυχιακούς τίτλους (McKenzie et.al, 1998). Αν και ο προπτυχιακός βαθμός στρέφει το άτομο προς μια επαγγελματική κατεύθυνση, τον 16 ΤΕΙ Πειραιά Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων
εφοδιάζει με ευρείς γνώσεις και του παρέχει μια καλή εμπειρία εκμάθησης. Κατά την είσοδο σε ένα μεταπτυχιακό πρόγραμμα, τα συμφέροντα του σπουδαστή τείνουν προς ένα πιο υψηλό επαγγελματικό επίπεδο (Choueke et.al 2002). Ένα άλλο κίνητρο, για τη συμμετοχή σε μεταπτυχιακό πρόγραμμα αποτελεί η στρατηγική καριέρας που μεγιστοποιεί την πρόοδο του μεταπτυχιακού φοιτητή. Ένα άτομο που αποσκοπεί αποκλειστικά και μόνο στην καριέρα του, είναι ένας καιροσκόπος, που βάζει το συμφέρον του πάνω από τα συμφέροντα της επιχείρησης, στην οποία εργάζεται (Aryee και Chen, 2004). Αντίθετα, όταν μοναδικός σκοπός δεν είναι η καριέρα, ο εργαζόμενος επιδιώκει την ασφάλεια στην επιχείρηση που εργάζεται, την οποία εξασφαλίζει με υπερωρίες και με την επίτευξη των στόχων που θέτει ο οργανισμός (Thompson et al., 1985). Οι κάτοχοι ενός Master στη διοίκηση επιχειρήσεων αλλά και στους υπόλοιπους κλάδους όπως της υγείας, πληροφοριών, επικοινωνιών και τεχνολογίας, προσδοκούν στην ανάπτυξη των ικανοτήτων τους και των επαγγελματικών τους ευκαιριών. Οι κλάδοι, στους οποίους το μεταπτυχιακό θεωρείται βασικό κλειδί για την επαγγελματική σταδιοδρομία, είναι οι κλάδοι των επιχειρήσεων, της νομικής και των μηχανικών (Sturges et.al: 2003,Κώστογλου:2005, Argarwala: 2008, Eddy et al.:2008). Πιο αναλυτικά και σύμφωνα με τους Zhao et al. (2006), οι κάτοχοι ενός μεταπτυχιακού διπλώματος, προσδοκούν καλύτερες οικονομικά απολαβές και καλύτερη θέση εργασίας. Παράλληλα θεωρούν ότι αναπτύσσουν ικανότητες επίλυσης προβλημάτων, ηγεσίας, αλλά και ομαδικής συνεργασίας. Γενικότερα, η απόκτηση ενός μεταπτυχιακού διπλώματος, θεωρείται ένα μέσο για τη βελτίωση των ευκαιριών απασχόλησης όπως επίσης και για την εξέλιξη της επαγγελματικής σταδιοδρομίας, γεγονός που συνεπάγεται την ΤΕΙ Πειραιά Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων 17
αύξηση μισθού και μεγαλύτερο κύρος στην αγορά εργασίας (Chiu., : 1999, Baruch & Leeming.,: 2001, Baruch & Peiperl.,: 2000, Mihail & Elefterie.,: 2006). Οι Simmering Melisande και Wilcox (1995), στην έρευνα τους με σκοπό τη μελέτη των προσδοκιών των φοιτητών μεταπτυχιακού προγράμματος στη διοίκηση επιχειρήσεων, όσον αφορά την επαγγελματική τους σταδιοδρομία, κατέληξε στο ότι οι φοιτητές δεν είχαν ξεκάθαρους στόχους. Παρόλα αυτά προσδοκούν στην απόκτηση ικανοτήτων για ομαδική εργασία, ηγεσία (Camuffo et al., 2009), και στην εύρεση εργασίας με περισσότερο γόητρο (status). Επιπρόσθετα, παρατηρήθηκε ότι οι γυναίκες παρακολουθούν το συγκεκριμένο πρόγραμμα για να καταλάβουν μία θέση στην ανώτερη διοικητική ιεραρχία ενός οργανισμού. Η έρευνα της Agarwala (2008), στην διερεύνηση των παραγόντων που έχουν επιρροή στην επιλογή σταδιοδρομίας των σπουδαστών διοίκησης επιχειρήσεων,κατέδειξε, ότι σημαντικός παράγοντας για την επιλογή είναι η οικογένεια, η οποία μερικές φορές επηρεάζει την επιλογή της σταδιοδρομίας και των προσδοκιών των φοιτητών. Όπως αναφέρει ο Agarwala (2008) οι παράγοντες που παίζουν σημαντικό ρόλο στις προσδοκίες των φοιτητών είναι τρεις: (1) εσωτερικοί (ενδιαφέρον για τη δουλειά, ικανοποιητική εργασία) (2) εξωτερικοί (διαθεσιμότητα των θέσεων εργασίας, και υψηλές αποδοχές) (3) διαπροσωπικοί (επιρροή των γονέων και άλλων). Οι «δεξιότητες, ικανότητες, και δυνατότητες» ήταν οι περισσότεροι σοβαροί παράγοντες και «ο πατέρας» ήταν το σημαντικότερο άτομο που επηρέασε την επιλογή σταδιοδρομίας των Ινδών σπουδαστών. Η κυρίαρχη πολιτιστική αξία ήταν η συλλογικότητα, αν και οι σπουδαστές κατέδειξαν και ατομικές τάσεις σε μερικά πλαίσια. Ένας 18 ΤΕΙ Πειραιά Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων
πρωτεϊκός προσανατολισμός επίσης καθοδήγησε την επιλογή σταδιοδρομίας αυτών των σπουδαστών. Ο Mihail (2008), αναφέρει ότι η πρωταρχική πηγή για τις στρατηγικές σταδιοδρομίας ήταν οι προσανατολισμοί σταδιοδρομίας τους. Άλλα προσωπικά και οργανωτικά χαρακτηριστικά όπως το φύλο, η ηλικία, η επαγγελματική εμπειρία, ο τομέας ειδίκευσης, ο οικονομικός παράγοντας και η δραστηριότητα, το μέγεθος της εταιρίας και η σύμβαση απασχόλησης, φάνηκε να μην έχουν σημαντική επίδραση στις στρατηγικές σταδιοδρομίας των ερωτώμενων. Επιπλέον, παρόλη την ανάδυση μιας «νέας» σταδιοδρομίας, η παραδοσιακή σταδιοδρομία παρακινούσε ακόμα τους πτυχιούχους και τους οδηγούσε να ακολουθήσουν τις στρατηγικές συσσώρευσης και δικτύωσης του ανθρώπινου κεφαλαίου. Οι Zhao et al. (2006), αναφέρουν ότι η διεθνής-αναγνωρισμένη εκπαίδευση MBA έχει έναν θετικό αντίκτυπο στην απασχόληση των πτυχιούχων της, στα ετήσια έσοδα, αλλά και στην προαγωγή εργασίας βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα. Επιπλέον, οι πτυχιούχοι MBA θεωρούν ότι είναι καλύτεροι επαγγελματίες από αυτούς που δεν έχουν MBA, ως προς την επίλυση προβλημάτων, ως προς τις ηγετικές ικανότητες αλλά και ως προς τη συνεργασία σε ομάδες. Επιπροσθέτως, ένα πτυχίο MBA προτιμάται κυρίως λόγω της ώθησης που δίνεται στη διατήρηση μιας θέσης στην ανταγωνιστική αγορά εργασίας, που βελτιώνει τις προοπτικές για την περαιτέρω ανάπτυξη σταδιοδρομίας (Chiu,1999). 2.5.1 Οι προσδοκίες των μεταπτυχιακών φοιτητών από την αγορά εργασίας ανάλογα με το φύλο τους. Οι διοικητικές σταδιοδρομίες των ανδρών και των γυναικών διαφέρουν σημαντικά από διάφορες απόψεις (όπως για ΤΕΙ Πειραιά Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων 19
παράδειγμα από το που εργάζονταν) και υπάρχουν διαφορές στις αντιλήψεις των ανδρών και γυναικών πτυχιούχων για το πώς το μεταπτυχιακό που παρακολούθησαν είχε επιπτώσεις στις σταδιοδρομίες τους. οι γυναίκες, συγκεκριμένα, έχουν εμπόδια στις σταδιοδρομίες τους ακόμα και αν είχαν περισσότερα προσόντα (μικρότερο μισθό) (Ackah et al. 1999). Πιο αναλυτικά, η πρόοδος σταδιοδρομίας των ανδρών και των γυναικών που έχουν παρακολουθήσει ένα μεταπτυχιακό πρόγραμμα επηρεάζεται πολύ περισσότερο από το πρόγραμμα παρά από τα προσόντα τους αυτά καθ' αυτά. Συγκεκριμένα, οι περισσότεροι από εκείνους που συμμετείχαν σε αυτήν την μελέτη είχαν βελτιώσει τη θέση τους μετά από το μεταπτυχιακό. Οι γυναίκες ωστόσο είχαν βελτιωθεί λιγότερο και ιδιαίτερα στους μισθούς, συγκριτικά με τους άνδρες. Από την άλλη, οι ερωτώμενοι θεώρησαν ότι το μεταπτυχιακό τους είχε βοηθήσει στις σταδιοδρομίες τους, και συγκεκριμένα τους είχε βοηθήσει για να υπερνικήσουν τα εμπόδια στην πρόοδο σταδιοδρομίας. Εντούτοις, εκείνα τα εμπόδια ακόμα υπήρχαν και τα εμπόδια που δημιουργούνται από τις συμπεριφορές και την οργανωσιακή κουλτούρα συνεχίζουν να ενεργούν εις βάρος των γυναικών κυρίως. Όσο αφορά την πρόοδο σταδιοδρομίας των γυναικών πτυχιούχων MBA, αναφέρεται ότι ενώ οι γυναίκες στον Καναδά έχουν παρόμοια πορεία σταδιοδρομίας με τους άνδρες, οι γυναίκες στη Βρετανία καθυστερούσαν να σταδιοδρομήσουν μετά το πτυχίο, συγκριτικά με τους άνδρες. Συγχρόνως, οι γυναίκες στη Βρετανία αντιμετωπίζουν περισσότερα εμπόδια σταδιοδρομίας υπό τη μορφή αρνητικών συμπεριφορών από τους ανωτέρους τους αλλά και προκατάληψης. Ένα μοντέλο «επίδρασης του μεταπτυχιακού» προτείνεται από την άποψη του πώς τα προσόντα μπορούν να προσκρούσουν στα εμπόδια σταδιοδρομίας. Αυτό συμπεριλαμβάνει τρεις διαφορετικούς τύπους εμποδίων που φαίνεται να λειτουργούν σε ατομικό 20 ΤΕΙ Πειραιά Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων
επίπεδο (το πρόσωπο θέτει τα εμπόδια) σε οργανωτικό επίπεδο (επιχειρησιακή κουλτούρα και συμπεριφορές, εταιρικές πρακτικές) καθώς επίσης και, σε μακρο επίπεδο, αντίκτυπος νομοθετικών πλαισίων. Η δύναμη του μοντέλου έδειξε ότι η εξέλιξη της σταδιοδρομίας και τα εμπόδια που παρουσιάζονται εξαρτώνται από τις εθνικές διαφορές στα κοινωνικές όργανα και τις δομές που επηρεάζουν τη διαμόρφωση των σχέσεων των δύο φύλων στην εργασία (Simpson et al. 2004). Επιπροσθέτως, αξίζει να αναφερθεί ότι οι γυναίκες κάτοχοι ενός MBA είναι περισσότερο ικανοποιημένες συγκριτικά με τους άνδρες. Συγκεκριμένα περισσότερες γυναίκες θεωρούν ότι ένα πτυχίο MBA, τους έχει βοηθήσει στην επαγγελματική τους σταδιοδρομία ώστε να φτάσουν σε ένα ικανοποιητικό επίπεδο θέσης. Παρόλα αυτά, οι γυναίκες εξακολουθούν να παίρνουν λιγότερο μισθό συγκριτικά με τους άνδρες, αν και διαθέτουν τα ίδια προσόντα Οι Ackah, Heaton and McWhinney (1999), η Simpson (2000), οι Heaton, Ackah και Mc Whinney (2000), οι Simpson et al., (2004) και οι Eddy, Burke and Fiksenbaum (2008). Επίσης οι Heaton, Ackah και Mc Whinney (2000) κατέδειξαν ότι η απασχόληση στον τομέα της διαχείρισης (Management) εξακολουθεί να είναι διαφορετική για τους άνδρες και τις γυναίκες, δεδομένου ότι τείνουν να απασχολούνται σε διαφορετικά είδη διευθυντικών επαγγελμάτων. Για παράδειγμα, στην παραγωγή, η συντριπτική πλειοψηφία είναι άνδρες. Επίσης οι άνδρες κατέχουν το 90% σε θέσεις όπως Διευθύνοντες Σύμβουλοι, Chief Executives και άλλα ανώτερα διευθυντικά στελέχη (Mihail & Elefterie, 2006). Οι Tanova, Karatas-Ozkan & Inal (2008) αναφέρουν, ότι οι γυναίκες φοιτήτριες MBA θεωρούν την εκπαίδευση και τη γνώση, σημαντικούς παράγοντες για ευκαιρίες προαγωγής, και ανοδικής επαγγελματικής σταδιοδρομίας. Η εικόνα αυτή είναι παρόμοια σε όλες τις Ευρωπαϊκές χώρες και στις ΤΕΙ Πειραιά Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων 21