ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ / ΜΥΤΙΛΗΝΗ Ετήσιο Πρόγραμμα Παιδαγωγικής Κατάρτισης / Ε.Π.ΠΑΙ.Κ.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ / ΜΥΤΙΛΗΝΗ Ετήσιο Πρόγραμμα Παιδαγωγικής Κατάρτισης / Ε.Π.ΠΑΙ.Κ.

Π Ε Ι Ρ Α Μ Α Τ Ι Κ Ο Γ Ε Ν Ι Κ Ο Λ Υ Κ Ε Ι Ο Μ Υ Τ Ι Λ Η Ν Η Σ Τ Ο Υ Π Α Ν Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ι Ο Υ Α Ι Γ Α Ι Ο Υ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ / Διδάσκων στην ΑΣΠΑΙΤΕ - Παράρτημα Β. Αιγαίου Θεολόγος Καθηγητής / DEA Εκκλησιαστικής Ιστορίας ΑΠΘ / Δρ. Θεολογίας ΑΠΘ E-mail: gzee11@otenet.gr / akalamatas@sch.gr

Σ Ι Ω Π Η Λ Ο Ε Ρ Ε Θ Ι Σ Μ Α

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΚΑΙ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

Αρχές και φιλοσοφία του μαθήματος [1] Το μάθημα Παιδαγωγική και Φιλοσοφία της Παιδείας συμπεριλαμβάνεται στα πρώτα διδασκόμενα αντικείμενα για όποιον επιθυμεί να αποκτήσει παιδαγωγική μόρφωση, καθώς λειτουργεί ως βάση για κάθε τέτοια σπουδή. Με αυτό αποκαλύπτεται το παιδαγωγικό φαινόμενο, αναλύεται στην ιδιομορφία του και εξετάζεται αναλυτικά η διαδικασία της αγωγής, της εκπαίδευσης και της παιδείας. Καθώς βαθμιαία ξεδιπλώνεται όλο το φάσμα των παιδαγωγικών λεγομένων επιστημών, συνειδητοποιείται ότι το πεδίο της παιδαγωγικής, πάντοτε με επικέντρωση στη δυναμική της μεταβολής που υπάρχει στον άνθρωπο, μελετά στην πραγματικότητα βασικές πτυχές της ανθρώπινης ζωής.

Αρχές και φιλοσοφία του μαθήματος [2] Η παιδαγωγική γνώση, με μορφωτική αξία αυτή καθ εαυτήν, σε ένα δεύτερο επίπεδο μπορεί να γίνει αντικείμενο νέας επεξεργασίας σε κάθε μια από τις θεματικές της Αυτή τη φορά με τη συνειδητή προσέγγιση του φιλοσοφικού στοχασμού. Το δεδομένο παιδαγωγική μετατρέπεται σε πρόβλημα για μελέτη σε βάθος. Σε αυτή την αναζήτηση είναι πολύτιμη η συνδρομή των φιλοσόφων της παιδείας, οι οποίοι, όντας οι ίδιοι συχνά και παιδαγωγοί, κατέθεσαν το καταστάλαγμα της σκέψης τους γι αυτή.

ΓΕΝΙΚΟΙ ΜΑΘΗΣΙΑΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ Θεμελίωση της παιδαγωγικής ταυτότητας των μελλοντικών εκπαιδευτικών. Εισαγωγή στο πεδίο των παιδαγωγικών επιστημών. Καλλιέργεια του παιδαγωγικού τρόπου σκέψης και δράσης. Εξοικείωση στους βασικούς προβληματισμούς της φιλοσοφίας της παιδείας. Σε βάθος κατανόηση του φαινόμενου της αγωγής και της εκπαίδευσης στις διάφορες εκφάνσεις του. Γνωριμία με τους βασικούς φιλοσοφικούς στοχασμούς που διαχρονικά διατυπώθηκαν για την αγωγή και την εκπαίδευση.

ΕΙΔΙΚΟΙ ΜΑΘΗΣΙΑΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ [1] Οι φοιτητές/τριες να: εξοικειωθούν με το αντικείμενο της παιδαγωγικής και τη διεπιστημονικότητα που χαρακτηρίζει το πεδίο της, ορίζουν και να επεξεργάζονται βασικές έννοιες της παιδαγωγικής και της φιλοσοφίας της παιδείας, κατανοούν τα επίπεδα προσέγγισης των παιδαγωγικών φαινομένων και τους παράγοντες που τα επηρεάζουν, εξοικειωθούν με το αντικείμενο της φιλοσοφίας της παιδείας και τους στόχους της, και να αντιληφθούν την αναγκαία σχέση της με την παιδαγωγική, γνωρίζουν τις μεθόδους έρευνας στο συγκεκριμένο σύνθετο πεδίο, και να είναι σε θέση να προσκομίζουν παραδείγματα προσέγγισης για κάθε μέθοδο.

ΕΙΔΙΚΟΙ ΜΑΘΗΣΙΑΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ [2] Οι φοιτητές/τριες να: να γνωρίζουν τους σημαντικούς σταθμούς στην ιστορία της παιδαγωγικής στην Ελλάδα και διεθνώς, να γνωρίζουν τις επί μέρους παιδαγωγικές επιστήμες, τις σύγχρονες κατευθύνσεις τους και τα πεδία εφαρμογών της παιδαγωγικής γνώσης, και να είναι ικανοί να παρουσιάζουν τα βασικά περιεχόμενά τους, να είναι σε θέση να αναπτύσσουν τις σπουδαιότερες φιλοσοφικές θεωρίες που διατυπώθηκαν για το φαινόμενο της αγωγής και της εκπαίδευσης διαχρονικά, να αναπτύσσουν παιδαγωγικό και φιλοσοφικό προβληματισμό μέσα από την επαφή τους με τα παιδαγωγικά ρεύματα και τις σύγχρονες τάσεις στο χώρο της εκπαίδευσης.

Π Ε Ρ Ι Γ Ρ Α Μ Μ Α Μ Α Θ Η Μ Α Τ Ο Σ

ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ, ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΚΑΙ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΤΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Βασικές έννοιες. Μέθοδοι έρευνας των παιδαγωγικών φαινομένων στην Παιδαγωγική και Φιλοσοφία της Παιδείας. Πηγές της παιδαγωγικής και φιλοσοφικής γνώσης. Ανθρωπολογικές προϋποθέσεις της αγωγής. Περιβάλλον και κληρονομικότητα. Παράγοντες που διαμορφώνουν την εκπαιδευτική διαδικασία. Επίπεδα προσέγγισης των παιδαγωγικών φαινομένων (κοινωνικό, εκπαιδευτικό, διαπροσωπικό, ατομικό). Η παιδαγωγική σχέση. Η εκπαιδευτική διαδικασία. Η αυτονομία ως σκοπός της αγωγής. Ο σχολικός θεσμός. Σχολικός χώρος και χρόνος. Η διεπιστημονικότητα των παιδαγωγικών φαινομένων.

Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΠΡΩΤΕΡΓΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗΣ ενδεικτική παρουσίαση Ιωάννης Αμός Κομένιος. Ζαν Ζακ Ρουσσώ. Ιωάννης Ερρίκος Πεσταλότσι. Τζον Ντιούι.

J. A. COMENIUS / 1592-1670 Η απόκτηση γνώσεων αρχίζει από το Νηπιαγωγείο. Πορεία διδασκαλίας από τα εύκολα στα δύσκολα. Οι κακές πράξεις χαλιναγωγούνται από τη μικρή ηλικία. Έμφαση στην εποπτική διδασκαλία και στην ανάπτυξη των αισθήσεων.

Βλ. ΧΡΗΣΤΟΣ ΦΡΑΓΚΟΣ, (1984), Ψυχοπαιδαγωγική. Θέματα Παιδαγωγικής Ψυχολογίας, Παιδείας, Διδακτικής και Μάθησης, Αθήνα: Gutenberg, σσ. 92-95.

JEAN - JACQUES ROUSSEAU / 1712 1778 Θεωρείται ο πατέρας της σύγχρονης προοδευτικής εκπαίδευσης. Κατά τον Ρουσσώ η αγωγή οφείλει να σέβεται την επιθυμία του παιδιού και τα στάδια ανάπτυξης της παιδικής ηλικίας και να μην επιχειρεί να μεταδώσει πρώιμα και καταναγκαστικά προκαθορισμένες γνώσεις. «Το παιδί δεν πρέπει να τιμωρείται αυθαίρετα, αλλά να υποφέρει μόνο τις φυσικές συνέπειες των πράξεών του». Ο μαθητής καλόν είναι να μην εκτίθεται σε έννοιες και ιδέες που επειδή δεν είναι ικανός να επεξεργαστεί, τις μαθαίνει διαστρεβλωμένες, με ολέθριες συνέπειες. Στον Emile ανιχνεύει τη «φυσιοκρατική εκπαίδευση από τη γέννηση του ανθρώπου ως την ώριμη ηλικία

«Αρχίστε, λοιπόν, να μελετάτε καλύτερα τους μαθητές σας γιατί σίγουρα δεν τους γνωρίζετε καθόλου». J. J. ROUSSEAU

Βλ. ΧΡΗΣΤΟΣ ΦΡΑΓΚΟΣ, (1984), Ψυχοπαιδαγωγική. Θέματα Παιδαγωγικής Ψυχολογίας, Παιδείας, Διδακτικής και Μάθησης, Αθήνα: Gutenberg, σσ. 97-101. D. C. PHILIPS, (1994), «Φιλοσοφία της Παιδείας», (μτφρ. Φ. Κ. Βώρος), στην: Παιδαγωγική Ψυχολογική Εγκυκλοπαίδεια, τ. 9 ος, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, σ. 5007.

JOHANN HEINRICH PESTALOZZI / 1746-1827 [1] Με τον Pestalozzi η ιδέα της λαϊκής μόρφωσης, η οποία γεννήθηκε κατά την εποχή του Διαφωτισμού, αποκτά όλο και μεγαλύτερο βάθος με τη σκέψη της ολόπλευρης καλλιέργειας του ανθρώπου. Η προσωπικότητα και οι σκέψεις του, μέχρι και τις μέρες μας, επηρέασαν την κίνηση των παιδαγωγικών ιδεών. Διδακτική μέθοδος εποπτεία: η μάθηση πρέπει να περνάει από την εμπειρία και την αυτενέργεια του μαθητή. Τίθενται οι βάσεις του Σχολείου Εργασίας.

JOHANN HEINRICH PESTALOZZI / 1746-1827 [2] Στην πόλη Stans ιδρύει ένα ορφανοτροφείο συγκεντρώνοντας γύρω στα 80 περίπου ορφανά και εγκαταλειμμένα παιδιά. Ζει μαζί τους και μεριμνά για τη διδασκαλίας τους. Σε αυτό μπαίνουν τα θεμέλια μιας μεθοδικά σχεδιασμένης αγωγής.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ [κατ έτος έκδοσης] Π. ΞΩΧΕΛΛΗΣ, (1997), Εισαγωγή στην Παιδαγωγική. Θεμελιώδη προβλήματα της παιδαγωγικής επιστήμης. Θεσσαλονίκη: Κυριακίδη. Α. REBLE, (2005), Ιστορία της Παιδαγωγικής, Αθήνα: Παπαδήμα.

JOHN ARCHIBALD DEWEY / 1859-1952 [1] Ο σκοπός της παιδείας δεν θα πρέπει να αναζητείται έξω από τη διαδικασία της εκπαίδευσης, ως κάτι ανώτερο στο οποίο θα έπρεπε να υπαχθεί η παιδεία. Συλλαμβάνει την αγωγή βιογενετικά. Όπως σε κάθε ζωντανό ον έτσι και στον άνθρωπο ο βιολογικός σκοπός της ζωής του είναι να γίνει φορέας της «αύξησης» και της «προώθησης».

JOHN ARCHIBALD DEWEY / 1859-1952 [2] «Σκοπός της παιδείας είναι να παράσχει στα άτομα την ικανότητα να συνεχίσουν την μόρφωσή τους η ανταμοιβή της μάθησης είναι η συνεχιζόμενη ικανότητα για ανάπτυξη», J. Dewey, (1966), Democracy and Education, New York: The Free Press, p. 100.

JOHN ARCHIBALD DEWEY / 1859-1952 [3] Στο έργο του Dewey μπορούμε να διακρίνουμε ορισμένες κατευθύνσεις και στόχους της παιδείας οι οποίες εστιάζονται: Στην αναγκαιότητα η παιδεία να συμβάλλει στην ελεύθερη επικοινωνία μεταξύ των μελών της κοινωνίας και στη μεγιστοποίηση των κοινών ενδιαφερόντων και εμπειριών. Στην παροχή σε όλους ίσων εφοδίων για μια επιτυχή σταδιοδρομία στη ζωή. Στην καλλιέργεια της ικανότητας του ατόμου να βρίσκει λύσεις στα προβλήματα που αντιμετωπίζει στην καθημερινή ζωή. «Πιστεύω ότι το άτομο που πρόκειται να εκπαιδευτεί είναι κοινωνικό άτομο και η κοινωνία είναι μια οργανική ένωση ατόμων». Βλ. JOHN DEWEY, (1980), Εμπειρία και εκπαίδευση, μτφρ. Λ. Πολενάκης, Αθήνα: Γλάρος. Πρβλ. MORRIS L. BIGGE, (2000), Θεωρίες μάθησης για εκπαιδευτικούς, μτφρ. Αριστοτέλης Καντάς, Αλεξάνδρα Χαντζή, Αθήνα: Πατάκη, passim.

ΟΙ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ Επί μέρους παιδαγωγικές επιστήμες Γενική- και Συστηματική Παιδαγωγική: Ανθρωπολογία της αγωγής. Φιλοσοφία της αγωγής. Κοινωνική / Επαγγελματική / Ιστορική / Συγκριτική / Σχολική Παιδαγωγική. Διδακτική Ενηλίκων / Ειδική και Εξελικτική Παιδαγωγική. ΑΛΛΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ: o o o o Κριτική Παιδαγωγική. Ιστορικο-υλιστική Παιδαγωγική. Ψυχαναλυτική Παιδαγωγική. Φιλοσοφική Παιδαγωγική. o Μεταρρυθμιστική Παιδαγωγική (του «Σχολείου Εργασίας» Μοντεσσοριανή Παιδαγωγική Waldorf Παιδαγωγική Freinet). o o Αναρχιστική Παιδαγωγική. Αντιαυταρχική Παιδαγωγική.

Μ Ε Θ Ο Δ Ο Ι Δ Ι Δ Α Σ Κ Α Λ Ι Α Σ Κ Α Ι Μ Α Θ Η Σ Η Σ

Ο ΔΙΔΑΣΚΩΝ Εισηγήσεις Διαλεκτική μέθοδος. Σύγχρονες μέθοδοι και τεχνικές διδασκαλίας και μάθησης, συμπεριλαμβανομένων και των νέων τεχνολογιών. ΟΙ ΦΟΙΤΗΤΕΣ/ΤΡΙΕΣ Φάκελος μαθήματος. Αξιοποίηση βιβλιογραφικών πηγών. Διαδίκτυο. Εργαζόμενοι/ες σε ομάδες, εκπονούν σχετικό εκπαιδευτικό υλικό αναπαράγουν και παράγουν παιδαγωγικό και φιλοσοφικό λόγο σχετικά με βασικά θέματα παιδείας.

ΣΥΓΓΕΝΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ / ΟΜΟΡΑ ΓΝΩΣΤΙΚΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ Παιδαγωγική Ψυχολογία. Κοινωνιολογία της Παιδείας. Φιλοσοφία της Παιδείας.

ΕΛΛΗΝΕΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΤΕΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΙ Ειρήνη Λασκαρίδου / 1898-1958. Αλέξανδρος Δελμούζος / 1880-1956. Δημήτριος Γληνός / 1882-1943. Μίλτος Κουντουράς / 1889-1940. Ρόζα Ιμβριώτη / 1898-1977. Ευάγγελος Παπανούτσος / 1900-1982.

ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ Παιδαγωγική των αλλοδαπών / διαπολιτισμική παιδαγωγική. Παιδαγωγική του ελεύθερου χρόνου. Πολιτισμική παιδαγωγική. Παιδαγωγική των μέσων. Μουσειοπαιδαγωγική. Παιδαγωγική του περιβάλλοντος. Παιδαγωγική της ειρήνης. Παιδαγωγική του προσώπου (Rogers). Παιδαγωγική της διαφυλικότητας. Παιδαγωγική των δικαιωμάτων του παιδιού.

ΠΕΔΙΑ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ Σχολική εκπαίδευση. Management στην εκπαίδευση. Αγωγή των ΑμΕΑ. Διαπολιτισμική αγωγή. Αγωγή της ειρήνης. Αγωγή υγείας. Σεξουαλική αγωγή. Κυκλοφοριακή αγωγή. Περιβαλλοντική αγωγή. Αγωγή των δικαιωμάτων του παιδιού. Αγωγή του ελεύθερου χρόνου.

ΚΥΡΙΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΑ ΡΕΥΜΑΤΑ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Το πρόβλημα της γνώσης: Ιδεαλισμός Πλάτωνας / Ρεαλισμός Αριστοτέλης. Φυσιοκρατία Rousseau / Πραγματισμός Dewey / Ορθολογισμός Descartes / Εμπειρισμός Locke Κριτική σχολή (η συνδυαστική πρόταση) Ε. Κant. Αναλυτική φιλοσοφική προσέγγιση της γλώσσας Wittgenstein. Υπαρξιακή προσέγγιση στην παιδαγωγική Bollnow Freire και κριτική παιδαγωγική. Επί μέρους κατευθύνσεις της κριτικής παιδαγωγικής: Το αίτημα της αποσχολειοποίησης Illich. Summerhill το ελεύθερο σχολείο του Neill. Κονστρουκτιβισμός στην εκπαίδευση Bruner, Vygotsky, Piaget.

ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΙΔΕΙΑ Παιδιά σε κίνδυνο. Έφηβοι σε διαδικτυακή εξάρτηση. Διασύνδεση τυπικών και άτυπων μορφών εκπαίδευσης. Η σχολική ζωή. Καινοτομίες στο χώρο της εκπαίδευσης. Διά βίου μάθηση.

ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΒΟΗΘΗΜΑ ΙΩΑΝΝΗΣ Ε. ΠΥΡΓΙΩΤΑΚΗΣ, (2011), Εισαγωγή στην παιδαγωγική επιστήμη, Αθήνα: Πεδίο.

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ [κατ έτος έκδοσης]. Ε. Π. ΠΑΠΑΝΟΥΤΣΟΣ, (1977), Φιλοσοφία και Παιδεία, Αθήνα: Ίκαρος. ΤΑΣΟΣ ΚΑΖΕΠΙΔΗΣ, (1998), Η Φιλοσοφία της παιδείας, Θεσσαλονίκη: Βάνιας. ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΚΑΡΑΦΥΛΛΗΣ, (2007), Η Φιλοσοφία της Παιδείας. Γνωσιολογικά και ηθικά ζητήματα. Θεσσαλονίκη: Βάνιας. ΓΙΩΡΓΙΟΣ ΚΟΥΜΑΚΗΣ, (2007), Θεωρία και Φιλοσοφία της Παιδείας, Αθήνα: Τυπωθήτω / Δαρδανός. ΗΛΙΑΣ ΜΑΤΣΑΓΓΟΥΡΑΣ, (2009), Εισαγωγή στις επιστήμες της Παιδαγωγικής. Εναλλακτικές προσεγγίσεις. Διδακτικές προεκτάσεις, Αθήνα: Gutenberg.