ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΑΡΑΜΟΝΕΣ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΕΩΣ ΤΑ ΤΕΛΗ ΤΟΥ 19 ου ΑΙΩΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ: ΟΙ ΑΠΑΡΧΕΣ ΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΟΣΜΟΥ Το κίνημα του ιαφωτισμού Η αμερικανική επανάσταση και η ίδρυση των ΗΠΑ Η γαλλική επανάσταση το 1789 και η εποχή του Ναπολέοντα (1799 1815) Η σημασία της περιόδου 1789 1815 για την ευρωπαϊκή και την παγκόσμια ιστορία.
4 Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία ΕΝΟΤΗΤΑ 1 Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΥ α τ δαφτσ Εξελίξεις στην Ευρώπη κατά το 17 ο και το 18 ο αιώνα Ευρώπη 17 ου και 18 ου αιώνα: σημαντικές μεταβολές θεαματική αύξηση του πληθυσμού μεταβολές στην αγροτική οικονομία μεγάλα α- νέες μέθοδοι καλ- γροκτήματα λ έ αγροτική επανάσταση χρήση μηχανημάτων ανάπτυξη εμπορίου ανάμεσα σε Ευρώπη, Αφρική, Αμερική και ανάμεσα σε ευρωπαϊκές χώρες αποτέλεσμα συσσώρευση κεφαλαίων σε Ευρωπαίους επιχειρηματίες αύξηση της ζήτησης χρήση νέων μηχανών για μεγαλύτερη παραγωγή μεταποιημένων προϊόντων α) επιχειρηματίες με κεφάλαια β) πρώην αγρότες χωρίς εργασία εκβιομηχάνιση (δημιουργία μεγάλων εργοστασίων) α φάση βιομηχανικής επανάστασης
Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία 5 Κοινωνικές μεταβολές ενίσχυση αστικής τάξης διαφύλαξη προνομίων από αριστοά άσχημες συνθήκες για αγρότες και ασθενέστερα στρώματα των πόλεων πολιτική κατάσταση στάσιμη: επικράτηση απόλυτης μοναρχίας σε όλη την Ευρώπη εξαίρεση Μ. Βρετανία: ένδοξη επανάσταση 1688 αναγνώριση πολιτικών δικαιωμάτων σε οικονομικά ισχυρότερες τάξεις. Πρόοδος φυσικών επιστημών απελευθέρωση από προλήψεις Μεσαίωνα Πρωτοπόροι διανοούμενοι α) Φράνσις Μπέικον (ή Βάκων) τόνισε τη σημασία του πειράματος για την επαλήθευση επιστημονικών θέσεων β) Ρενέ Ντεκάρτ (ή Καρτέσιος) τόνισε τη σημασία της αμφιβολίας για την αληθινή γνώση γ) Τζον Λοκ υποστήριξε την ύπαρξη απαραβίαστων φυσικών δικαιωμάτων δ) Ισαάκ Νιούτον (ή Νεύτων) διατύπωσε (με εφαρμογή επαγωγικής μεθόδου) το νόμο της παγκόσμιας έλξης. Το α κίνημα του τ ιαφωτισμού δαφτ- εμφανίστηκε στην Αγγλία το τέλος του Διαφωτισμός κίνημα που κορυφώθηκε στη Γαλλία το 18 ο αιώνα εξαπλώθηκε σε όλη την Ευρώπη
6 Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία Κορυφαίοι εκπρόσωποι Διαφωτισμού (φιλόσοφοι ή διαφωτιστές): Ρουσό, Βολτέρος, Ντιντερό, Μοντεσκιέ, Ντ Αλαμπέρ. ιαφωτισμός α τ και δαφτσ πολιτική Ο Διαφωτισμός κίνημα βαθύτατα πολιτικό: προβολή της θεμελιώδους πολιτικής έννοιας «φυσικά δικαιώματα» (ένα από τα εμβλήματα της αστικής τάξης) Τζον Λοκ: διατύπωση θεωρίας του κοινωνικού συμβολαίου παραχώρηση από την πλευρά του λαού στο κράτος ορισμένων ελευθεριών αν το κράτος γίνει τυραννικό, ο λαός δικαιούται να αντισταθεί. Ρουσό: την πολιτική εξουσία να έχει ο λαός, έκφραση γενικής βούλησης (= θέλησης λαού) με συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων Μοντεσκιέ: ανάγκη διάκρισης εξουσιών (εκτελεστικής, νομοθετικής, δικαστικής) αδύνατη η κατάχρηση ε- ξουσίας δημιουργία της φωτισμένης δεσποτείας: εφαρμογή ορισμένων ιδεών του Διαφωτισμού για ισχυροποίηση του κράτους και της εξουσίας εκπρόσωποι φωτισμένης δεσποτείας: Φρειδερίκος Β Πρωσίας Μαρία Θηρεσία Αυστρίας Ιωσήφ (γιος της Μαρίας Θηρεσίας) Αικατερίνη Β Ρωσίας ιαφωτισμός α τ και δαφτσ θρησκεία υποστήριξη της ανεξιθρησκίας από διαφωτιστές
Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία 7 κάποιοι διαφωτιστές ντεϊστές κάποιοι διαφωτιστές άθεοι επικριτική στάση όλων για καθολική εκκλησία ιαφωτισμός α τ και δαφτσ εκπαίδευση εκπαίδευση: μέσο για διασφάλιση συνεχούς προόδου (έργο Ρουσό: Αιμίλιος ο δάσκαλος θέτει ερωτήματα και οδηγεί το μαθητή στην ανακάλυψη απαντήσεων) α τ δαφτσ ιαφωτισμός και οικονομικός φιλελευθερισμός επικράτηση φυσιοκρατίας: «φυσική» λειτουργία οικονομίας χωρίς κρατικές παρεμβάσεις μερκαντιλισμού Γαλλία κύριος εκπρόσωπος: οικονομολόγος Κενέ Αγγλία οικονομικός φιλελευθερισμός (ελάχιστη παρέμβαση κράτους στην οικονομική ζωή) εισηγητής: Άνταμ Σμιθ Η Εγκυκλοπαίδεια α τ δαφτσ Εγκυκλοπαίδεια: σύνοψη ιδεών του Διαφωτισμού σε 33 τόμους πρωτεργάτες: Γάλλοι διαφωτιστές Ντιντερό και Ντ Αλαμπέρ
8 Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία α τ δαφτσ Η διάδοση των ιδεών του ιαφωτισμού οι ιδέες του Διαφωτισμού διαδόθηκαν: στα ανώτερα μορφωμένα κοινωνικά στρώματα Σχολιασμός σε ευρύτερα τμήματα της κοινωνίας Πηγών σε όλη την Ευρώπη και έξω από αυτήν Πηγή 1, σελ. 10 του βιβλίου Η χρήση νέων εξελιγμένων μηχανών στην παραγωγή είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση του αριθμού των εργαζομένων, οι ο- ποίοι δε χρειαζόταν να έχουν ιδιαίτερες γνώσεις, και τη δημιουργία εργοστασίων. Οι βιομήχανοι λοιπόν προτιμούσαν να εργάζονται γι αυτούς γυναίκες και παιδιά που αμείβονταν λιγότερο, ώστε εκείνοι αύξαναν το κέρδος. Έτσι, παράλληλα με την εξαθλίωση των ασθενέστερων κοινωνικών στρωμάτων, η εκμηχάνιση της παραγωγής αύξανε τον πλούτο, ο οποίος συγκεντρωνόταν στα χέρια λίγων επιχειρηματιών. Πηγή 2, σελ. 11 του βιβλίου Στο Λόγο περί της μεθόδου ο Ντεκάρτ προβάλλει τον τρόπο με τον οποίο θα πρέπει να οδηγείται ο άνθρωπος στη διατύπωση κρίσεων. Θα πρέπει λοιπόν να αμφιβάλλει και να μην αποδέχεται παρά μόνο ό,τι αποδεικνύεται βάσει λογικής α- ληθινό. Πηγή 3, σελ. 11 του βιβλίου α. Κατά το Τζον Λοκ, ο μόνος τρόπος για να αντιμετωπιστεί η βίαιη συμπεριφορά της εξουσίας είναι η βία. Η άποψη αυτή αποτέλεσε ένα από τα κύρια όπλα της ένδοξης επανάστασης στην Αγγλία (1688) και της γαλλικής επανάστασης (1789).
Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία 9 β. Στο Κοινωνικό συμβόλαιο ο Ρουσό υποστηρίζει πως όσοι βρίσκονται στην εξουσία υπηρετούν και δεν εξουσιάζουν το λαό. Γι αυτό θα πρέπει ο τελευταίος να τους αναθέτει και να τους αφαιρεί τα καθήκοντά τους, όποτε εκείνος επιθυμεί. Πρόκειται για τη δημοκρατία, τη μορφή πολιτεύματος στην οποία κυριαρχεί ο λαός. Πηγή 4, σελ. 12 του βιβλίου Ο Μοντεσκιέ υποστηρίζει τη διάκριση των τριών εξουσιών (νομοθετικής, εκτελεστικής, δικαστικής). Μ αυτό τον τρόπο μπορεί να αντιμετωπιστεί η αυθαιρεσία των αρχόντων, οι οποίοι γίνονται ανεξέλεγκτοι, όταν συγκεντρώνουν στο πρόσωπό τους όλες τις εξουσίες. Πηγή 5, σελ. 12 του βιβλίου Ο Βολτέρος, επικαλούμενος το Θεό, υποστηρίζει την ανεξιθρησκία και έμμεσα επικρίνει το θρησκευτικό φανατισμό. Πηγή 6, σελ. 12 του βιβλίου Ο εισηγητής του οικονομικού φιλελευθερισμού Άνταμ Σμιθ υποστηρίζει ότι το κράτος θα πρέπει να παρεμβαίνει ελάχιστα στην οικονομική ζωή, ώστε αυτή να λειτουργεί «φυσικά». Αυτά που οφείλει να παρέχει είναι: ειρήνη, χαμηλή φορολογία και ανοχή της δικαστικής εξουσίας. Σχολιασμός Εικόνων Εικόνα 1, σελ. 10 του βιβλίου Εικονίζεται το εσωτερικό ενός εργοστασίου υφαντουργίας στην Αγγλία το 1750. Φαίνονται οι λιγοστοί εργάτες, οι μηχανές και κάποιος πιθανώς επιστάτης. Η εκβιομηχάνιση δημιουργία εργοστασίων και βιομηχανικών μονάδων άρχισε να πραγματοποιείται γύρω στα 1750 1780, δηλαδή στην πρώτη φάση του φαινομένου που ονομάστη-
10 Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία κε βιομηχανική επανάσταση. Σ αυτήν οδήγησαν η συγκέντρωση κεφαλαίων σε επιχειρηματίες, η ύπαρξη χιλιάδων ανέργων που είχαν καταφύγει στις πόλεις καθώς και η παρουσία ι- σχυρών μηχανών. Εικόνες 2, 3 σελ. 11 του βιβλίου Παρουσιάζονται τα πορτρέτα του Ζαν Ζακ Ρουσό και του Βολτέρου, δύο από τους κυριότερους διαφωτιστές. Ο πρώτος, ο οποίος υπήρξε και πιο ριζοσπαστικός, υποστήριξε την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας και πρότεινε τον όρο γενική βούληση, η οποία εκφράζεται με τη συμμετοχή του λαού στη λήψη αποφάσεων. Ο Βολτέρος υπήρξε από τους αυστηρότερους επικριτές του θρησκευτικού φανατισμού και υποστηρικτής της ανεξιθρησκίας. Εικόνα 4, σελ. 13 του βιβλίου Στο σαλόνι της μαντάμ Ζοφρέν είναι συγκεντρωμένοι πολλοί άνθρωποι του πνεύματος, ανάμεσα στους οποίους και ο κορυφαίος εκπρόσωπος του Διαφωτισμού Ντ Αλαμπέρ. Πρόκειται για τη μορφή που κάθεται στο τραπέζι και διαβάζει την Ε- γκυκλοπαίδεια, το κύριο έργο του Διαφωτισμού. Την εποχή εκείνη (18 ος αιώνας) τα μέσα ενημέρωσης ήταν οι εφημερίδες και τα πολιτικά φυλλάδια καθώς μάλιστα πολλοί άνθρωποι δε γνώριζαν ανάγνωση, οι κοινωνικές συναθροίσεις λειτουργούσαν και ως χώροι επεξεργασίας και διάδοσης ιδεών και α- ντιλήψεων. Μαντάμ Ζοφρέν (Παρίσι 1699-1777) Υπήρξε προστάτιδα των γραμμάτων, πνεύμα καλλιεργημένο και γυναίκα γενναιόδωρη. Διατηρούσε επί 25 χρόνια ένα από τα πιο πολυσύχναστα σαλόνια συγκέντρωσης ανθρώπων του πνεύματος, σε ατμόσφαιρα αξιοπρέπειας και σοβαρόέ ί
Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία 11 ΑΣΚΗΣΕΙΣ - ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ 1. Αφού μελετήσετε τις πηγές 3α, 3β και 4, να παρουσιάσετε σε σύντομο κείμενο τις πολιτικές θέσεις του Διαφωτισμού που υποστηρίζονται σε αυτές. Ο Διαφωτισμός ως πολιτικό κίνημα υποστήριξε το πολίτευμα της δημοκρατίας, επομένως της συμμετοχής στην εξουσία κοινωνικών ομάδων που μέχρι τότε αποκλείονταν. Κύρια θέση του υπήρξε η έννοια των φυσικών δικαιωμάτων, που α- φορούν όλους τους ανθρώπους, από τους οποίους κανείς δεν μπορεί να τα αφαιρέσει. Ο λαός προβλήθηκε ως ο κύριος μοχλός εξουσίας, ο ο- ποίος μπορούσε να διορίζει και να απολύει τους κυβερνήτες, όποτε ήθελε, να εναντιώνεται στην εξουσία και γενικά να συμμετέχει στη λήψη αποφάσεων. Από την άλλη μεριά οι άρχοντες δε θα έπρεπε να συγκεντρώνουν στο πρόσωπό τους τις τρεις εξουσίες (νομοθετική, εκτελεστική, δικαστική), για να αποφεύγονται οι αυθαιρεσίες. Πρόκειται για θέσεις που επηρέασαν τα πολιτικά πράγματα του 18 ου αιώνα και αποτέλεσαν θεμελιώδεις λίθους των σύγχρονων δημοκρατικών πολιτευμάτων. 2. Ποιας κοινωνικής τάξης τις επιδιώξεις εξυπηρετούσε, αντικειμενικά, ο οικονομικός φιλελευθερισμός; Πριν α- παντήσετε, να μελετήσετε την πηγή 6. Ο οικονομικός φιλελευθερισμός υποστήριζε την ελάχιστη παρέμβαση του κράτους στην οικονομική ζωή. Οι φυσιοκράτες, όπως ονομάστηκαν οι υποστηρικτές του, ζητούσαν από την πλευρά του κράτους τη διασφάλιση της ειρήνης, τη χαμηλή φορολογία και την ανοχή της δικαστικής εξουσίας. Α- ντικειμενικά λοιπόν ο οικονομικός φιλελευθερισμός εξυπηρετούσε τις επιδιώξεις της αστικής τάξης. 3. Διαθεματική δραστηριότητα: Αξιοποιώντας τις πληροφορίες που δίνονται στο βιβλίο της Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής, να αναζητήσετε επιδράσεις της πολιτικής σκέψης του Διαφωτισμού στο ελληνικό σύνταγμα που ισχύει σήμερα.
12 Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία Βασικές αρχές του ελληνικού Συντάγματος είναι: η αρχή της λαϊκής κυριαρχίας, η αρχή του κράτους δικαίου, η αρχή του κοινωνικού κράτους και η αρχή της διάκρισης των λειτουργιών. Σύμφωνα με την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας, πηγή όλων των εξουσιών είναι ο λαός («όλες οι εξουσίες πηγάζουν από το Λαό και ασκούνται υπέρ αυτού και του έθνους», άρθρο 1 του Συντάγματος). Επίσης, το κράτος δικαίου περιορίζει την αυθαιρεσία της εξουσίας και διασφαλίζει τα α- τομικά και πολιτικά δικαιώματα των πολιτών. Τέλος, με τη διάκριση των λειτουργιών η κρατική εξουσία μοιράζεται σε διαφορετικά όργανα και δε συγκεντρώνεται σε ένα από αυτά, καθώς σ αυτή την περίπτωση θα εντοπίζονταν αυθαιρεσίες. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι το σημερινό ελληνικό Σύνταγμα δέχτηκε πολλές επιδράσεις από τις πολιτικές αρχές του Διαφωτισμού. ΕΝΟΤΗΤΑ 2 Η ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ α τ δαφτσ Οι αγγλικές αποικίες στην Αμερική 1607 1732: Δημιουργία 13 αποικιών υπό αγγλικό έλεγχο στα ανατολικά παράλια της Βόρειας Αμερικής άποικοι Άγγλοι, Γάλλοι, Γερμανοί, Σουηδοί /τεχνίτες, κατεστραμμένοι μικροεπιχειρηματίες, θύματα θρησκευτικών διώξεων, κατάδικοι.
Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία 13 αποικίες βορρά (1763) 1.000.000 κάτοικοι 40.000 μαύροι σκλά- 1. ανάπτυξη δυναμικής αγροτικής οικονομίας 2. ακμή εμπορίου (κέντρα οι πόλεις Βοστόνη, Νέα Υόρκη) 3. δημιουργία πρώτων πανεπιστημίων (Χάρβαρντ, Γέιλ, Πρίνστον) : χώροι διάδο- αποικίες νότου (1763) 750.000 κάτοικοι διοίκηση κάθε πολιτείας από κυβερνήτη διοριζόμενο από φόψήφιση νόμων συνέλευση αποίκων έγκριση 1. βάση οικονομίας οι φυτείες καπνού, ρυζιού, βαμβακιού 1. ιδιοκτήτες Ευρωπαίοι άποικοι 2. καλλιέργεια γης από μαύρους σκλάβους άθλιες συνθήκες διαβί- δικαίωμα εκλέγειν/ ε- κλέγεσθαι μόνο από πλούσιους αποίκους έλλειψη εκπροσώπησης των αποίκων στο αγγλικό κοινοβούλιο έλεγχος αποικιακού εμπορίου από Αγγλία Η αποικιακή α τ κρίση δαφτσ και η αμερικανική επανάσταση γρήγορη ανάπτυξη αποικιών αποτέλεσμα δυσφορία αποίκων για οικονομική κηδεμονία Αγγλίας απαγόρευση Αγγλίας προς τους Αμερικανούς για εκμετάλλευση Καναδά και Φλόριντα απαίτηση Αγγλίας από Αμερικανούς για κάλυψη με νέους φόρους ενός μέρους των πολεμικών δαπανών (επταετής πόλεμος: 1756 1763) αντίδραση αποίκων: αποχή από αγγλικά προϊόντα
14 Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία κατάργηση νέων φόρων από Αγγλία: εξαίρεση ο φόρος στο τσάι οι άποικοι δεν αγόραζαν αγγλικό τσάι, κατέστρεψαν αγγλικά φορτία τσαγιού αντίδραση Αγγλίας: επιβολή εμπορικών περιορισμών στο λιμάνι της Βοστόνης σύγκληση Κογκρέσου (συνέλευση) στη Φιλαδέλφεια από Αμερικανούς (Σεπτέμβριος 1774) συμμετοχή αντιπροσώπων όλων των αποικιών ένοπλη σύγκρουση (απόφαση Άγγλου βασιλιά Γεωργίου Γ ) αποτέλεσμα νίκη αμερικανικών δυνάμεων στη μάχη του Λέξινγκτον (Απρίλιος 1775) οριστική ρήξη κυκλοφορία μαχητικών φυλλαδίων από ριζοσπάστες διανοούμενους, οπαδούς του Διαφωτισμού: υποστήριξη της θέσης ότι οι Άγγλοι δεν είχαν δικαίωμα να εξουσιάζουν τις αποικίες συνειδητοποίηση κοινών στοιχείων αποίκων ψήφιση Διακήρυξης της Ανεξαρτησίας: 4 Ιουλίου 1776 από Κογκρέσο Φιλαδέλφειας κείμενο που απηχούσε ι- δέες του Διαφωτισμού συντά- Τόμας Τζέφερσον και Βενιαμίν Φραγκλίνος αμερικανική επανάσταση ή πόλεμος της ανεξαρτησίας; αρχιστράτηγος ο Τζορτζ Ουάσινγκτον
Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία 15 άφιξη γαλλικών στρατευμάτων στην Αμερική σύναψη συμμαχιών με Γαλλία, Ισπανία, Ολλανδία με σκοπό τον περιοριό ί ήττα Άγγλων στη μάχη του Γιόρκταουν (Οκτώβριος 1781) = τέλος του πολέμου Ανεξαρτησία α τ και δαφτνέο κράτος συνθήκη των Βερσαλιών, 1783: αναγνώριση από Αγγλία των 13 αποικιών ως ανεξάρτητου κράτους όνομα: Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής (ΗΠΑ) σύνταγμα των ΗΠΑ, 1787: α) ανακήρυξη της χώρας ως ένωσης (ομοσπονδίας) πολιτειών, β) διάκριση των ε- ξουσιών οικονομία κεντρική κυβέρνηση αποφασίζει για άμυνα εξωτερική πολιτική τοπικής αυτοδιοίκη- δικαιοσύνης πολιτείες ρυθμίζουν ζητήματα εκπαίδευσης νομοθετική εξουσία ασκείται αστυνόμευσης από Κογκρέσο (Γερουσία, Βουλή Αντιπροσώπων) 1. στη Γερουσία: δύο γερουσιαστές από κάθε πολιτεία 2. στη Βουλή των Αντιπροσώπων: αριθμός βουλευτών ανάλογος με τον πληθυσμό κάθε πολιτείας εκτελεστική εξουσία ασκείται από Πρόεδρο: εκλογή κάθε τέσσερα χρόνια από σώμα εκλεκτόρων δυνατότητα μίας επανεκλογής
16 Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία πρώτος πρόεδρος των ΗΠΑ: Τζορτζ Ουάσινγκτον: 1789 δικαστική εξουσία ανεξάρ- αι- Σχολιασμός Πηγής Πηγή, σελ. 15 του βιβλίου Το κείμενο αποτελεί απόσπασμα από τη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας, που συντάχθηκε στις 4 Ιουλίου 1776. Σ αυτό ε- πισημαίνονται η ισότητα των ανθρώπων, η ύπαρξη των απαράγραπτων ανθρώπινων δικαιωμάτων και η δύναμη του λαού, από τον οποίο πηγάζει η εξουσία. Το τελευταίο σημείο θυμίζει την πολιτική σκέψη του Λοκ, κατά την οποία ο λαός έχει δικαίωμα να αντισταθεί και να επαναστατήσει εναντίον ο- ποιασδήποτε αυταρχικής εξουσίας. Σχολιασμός Εικόνων Εικόνα 1, σελ. 14 του βιβλίου Ο χάρτης απεικονίζει (με κίτρινο χρώμα) τις 13 αποικίες που δημιουργήθηκαν στα ανατολικά παράλια της Βόρειας Αμερικής και βρίσκονταν υπό αγγλικό έλεγχο. Οι άποικοι ήταν κυρίως Άγγλοι αλλά και Γάλλοι, Γερμανοί και Σουηδοί. (Τα ονόματα των 13 αποικιών είναι: Νιου Χάμσαϊρ, Μασαχουσέτη, Ρόουντ Άιλαντ, Κονέκτικατ, Νέα Υόρκη, Πενσυλβανία, Νιου Τζέρσεϊ, Ντελαγουέρ, Βιρτζίνια, Βόρεια Καρολίνα, Νότια Καρολίνα, Τζόρτζια). Εικόνα 2, σελ. 14 του βιβλίου Αμερικανοί είναι συγκεντρωμένοι στο λιμάνι της Βοστόνης και πετούν αγγλικό τσάι, αντιδρώντας στην τακτική της Αγγλίας να επιβάλει φόρους για το συγκεκριμένο προϊόν. Παρότι κατήργησε τους περισσότερους νέους φόρους, ύστερα από αντίδραση των αποίκων, οι οποίοι σταμάτησαν να αγοράζουν αγγλικά προϊόντα, η Αγγλία διατήρησε το φόρο στο τσάι. Τότε οι άποικοι σταμάτησαν να αγοράζουν αγγλικό τσάι αλλά και κατέστρεψαν αγγλικά φορτία τσαγιού.
Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία 17 Εικόνα 3, σελ. 15 του βιβλίου Στον πίνακα του Τζον Τράμπουλ (John Trumbull) απεικονίζεται η πενταμελής επιτροπή (Σέρμαν, Φραγκλίνος, Τζέφερσον, Άνταμς και Λίβινγκστον) να παρουσιάζει το έργο της (Αμερικανική Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας) στο Κογκρέσο. ΑΣΚΗΣΕΙΣ - ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ 1. Να διαβάσετε την πηγή. Κατόπιν να τη μελετήσετε παράλληλα με την πηγή 3α της προηγούμενης ενότητας. Να καταγράψετε τα συμπεράσματά σας σε ένα σύντομο κείμενο. Η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας (πηγή) θεμελιώνει την ισότητα, τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη λαϊκή κυριαρχία. Σύμφωνα με το κείμενο, οι κυβερνήσεις υπηρετούν το λαό και σε περιπτώσεις που αυτό δε συμβαίνει, ο λαός μπορεί να τις αλλάξει ή να τις καταργήσει. Στην πηγή 3α της προηγούμενης ενότητας ο διαφωτιστής Τζον Λοκ υποστηρίζει το δικαίωμα του λαού να αντιστέκεται ή και να ανατρέπει τους άρχοντες που βλάπτουν το σύνολο. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι η αμερικανική επανάσταση, α- ποτέλεσμα της οποίας υπήρξε η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας, στηρίχθηκε στην πολιτική φιλοσοφία του Διαφωτισμού. 2. Να αναζητήσετε επιδράσεις των πολιτικών θέσεων του Μοντεσκιέ (βλέπε ενότητα 1) στον τρόπο πολιτειακής οργάνωσης των ΗΠΑ. Ο Μοντεσκιέ προέβαλε την πολιτική αρχή της διάκρισης των εξουσιών. Υποστήριξε πως αν οι τρεις εξουσίες (νομοθετική, εκτελεστική, δικαστική) συγκεντρώνονται σε ένα πρόσωπο ή διοικητικό σώμα, τότε αυτό συχνά οδηγείται στην αυθαιρεσία, γι αυτό θα πρέπει οι εξουσίες να είναι διακριτές. Αυτή η βασική πολιτική αρχή του Διαφωτισμού εφαρμόστηκε στον τρόπο πολιτειακής οργάνωσης των ΗΠΑ. Πιο συγκεκριμένα, στις ΗΠΑ κάθε πολιτικό σώμα έχει τις δικές του αρμοδιότητες, ξεχωριστές από τα άλλα. Έτσι, η νομοθετική εξουσία ασκείται από το Κογκρέσο, η εκτελεστική από τον Πρόεδρο και η δικαστική είναι ανεξάρτητη.
18 Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία ΕΝΟΤΗΤΑ 3 Η ΕΚΡΗΞΗ ΚΑΙ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ (1789-1794) α τ δαφτσ ομή γαλλικής κοινωνίας 18 ου αιώνα (κριτήρια: καταγωγή και προνόμια από τον ηγεμόνα) κλήρος (0 5%) ευγενείς (1 5%) τρίτη τάξη (98%) είχε προνόμια (δε φορολογούνταν) είχε μόνο υποχρεώσεις (πλήρωνε φόρους) παλαιό καθεστώς δυσαρέσκεια αστικής τάξης (ανώτερο στρώμα τρίτης τάξης): δέσποζε στην οικονομία αλλά δε συμμετείχε στη λήψη πολιτικών αποφάσεων δυσαρέσκεια τρίτης τάξης: επιδείνωση των συνθηκών ζωής στα μέσα του 18 ου αιώνα χειμώνας 1788-1789: λεηλασίες πλούσιων σπιτιών κρατικών αποθηκών εξαιτίας της πείνας α τ δαφτσ Η πρώτη φάση της γαλλικής επανάστασης, Μάιος 1789 Αύγουστος 1792 σύγκληση συνέλευσης των τάξεων από Λουδοβίκο ΙΣΤ στο ανάκτορο των Βερσαλιών (5 Μαΐου 1789)
Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία 19 οι αντιπρόσωποι της τρίτης τάξης απαιτούν μεταρρυθμίσεις αλλά ο βασιλιάς επιβάλλει νέους φόρους μόνο για την τρίτη τάξη οι αντιπρόσωποι της τρίτης τάξης αυτοανακηρύσσονται Εθνική συνέλευση ο βασιλιάς δεν τους αναγνωρίζει και κλείνει την αίθουσα συνεδρίασης συγκέντρωση τρίτης τάξης, ορισμένων κληρικών και ευγενών στην αίθουσα σφαιριστηρίου ανακήρυξη της Εθνοσυνέλευσης σε Συντακτική συνέλευση (9 Ιουλίου 1789) ο βασιλιάς συγκεντρώνει κρυφά στρατό για διάλυση της Εθνοσυνέλευσης οργισμένοι πολίτες οπλίζονται 14 Ιουλίου 1789: κατάληψη της Βαστίλης από το λαό του Παρισιού (εθνική γιορτή των Γάλλων) επαναστάσεις και σε άλλες επαρχίες της Γαλλίας Συντακτική συνέλευση κατάργηση προνομίων (4 Αυγούστου καιωμάτων του ανθρώπου ψήφιση Διακήρυξης των δι- 1 89 και του πολίτη (26 Αυγούστου 1789): βασισμένη σε αρχές Διαφωτισμού κατάληψη των ανακτόρων των Βερσαλιών (5 Οκτωβρίου 1789) από επαναστατημένο λαό αναγκαστική αποδοχή των αποφάσεων της Συντακτικής συνέλευσης από βασιλιά διαμόρφωση τριών πολιτικών ρευμάτων στη Συντακτική συνέλευση (ονομασία από θέσεις αντιπροσώπων στην αίθουσα) δεξιά κέντρο αριστερά
20 Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία όχι μεταβολές του παλαιού καθεστώτος διατήρηση μοναρχίας με συμμετοχή ευγενών και μεγαλοαστών στη λήψη αποφάσεων πολίτευμα σαν το αμερικανικό δυναμική συμμετοχή ευρύτερων κοινωνικών στρωμάτων στις πολιτικές εξελίξεις αποτέλεσμα δημιουργία λεσχών ( πολιτικές οργανώσεις) λέσχη Ιακωβίνων λέσχη Κορδελιέρων κινητοποίηση πολιτών διάδοση πολιτικών απόψεων μέσω πολιτικών φυλλαδίων εφημερίδων 1791: ψήφιση πρώτου συντάγματος της Γαλλίας εγκαθίδρυση συνταγματικής μοναρχίας ανακήρυξη κυριαρχίας του έθνους ορισμός Νομοθετικής συνέλευσης (Βουλής) ως νομοθετικού σώματος δικαίωμα ψήφου σ αυτούς που κατείχαν περιουσία και πλήρωναν φόρους βασιλιά ανάθεση εκτελεστικής εξουσίας σε έξι υπουργούς αφαίρεση δικαστικής εξουσίας από βασιλιά και ανεξαρτητοποίησή της άλλες ρυθμίσεις: α) εθνικοποίηση περιουσίας του κλήρου ( εγγύηση για έκδοση χαρτονομίσματος), β) οι κληρικοί ορίστηκαν λειτουργοί του κράτους ( υπακοή στην πολιτεία), γ) κατάργηση συντεχνιών, δ) απαγόρευση απεργιών
Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία 21 απορρίφθηκαν από εκκλησία και βασιλιά ( προσπάθεια διαφυγής αλλά επιστροφή, γιατί έγινε αντιληπτός) Σεπτέμβριος 1791: εκλογές και ανάδειξη Νομοθετικής συνέλευσης (έλεγχός της από Γιρονδίνους) σχέδιο βασιλιά και αριστοκρατών για συνεννόηση με βασιλείς Αυστρίας και Πρωσίας και επέμβαση εναντίον του επαναστατικού καθεστώτος οι sans - culottes (σαν-κιλότ): ριζοσπαστικά τμήματα λαϊκών στρωμάτων αίτημα έκπτωση του βασιλιά * sans culottes: αποδόθηκε στα ελληνικά ως «αβράκωτοι», γιατί οι άνθρωποι αυτοί δε φορούσαν τα στενά εφαρμοστά παντελόνια που φορούσαν οι αριστοκράτες και οι αστοί, αλλά όμοια με τα σημερινά. Γιρονδίνοι ώθηση για κήρυξη πολέμου κατά Αυστρίας και Πρωσίας επαναστατική δράση λαϊκών στρωμάτων εξαιτίας πρώτων αποτυχιών του γαλλικού στρατού ύποπτης στάσης του βασιλιά πείνας κατάληψη ανακτόρων Κεραμεικού από το λαό του Παρισιού (10 Αυγούστου 1792) καταφυγή βασιλιά στη Νομοθετική συνέλευση, η οποία: τον έθεσε υπό περιορισμό ανέθεσε την εκτελεστική εξουσία σε συμβούλιο με επικεφαλής το Δαντόν (στέλεχος πολιτικής λέχης Κορδελιέρων) θέσπισε καθολική ψηφοφορία (πολιτικά δικαιώματα σε όλους τους άνδρες) δήμευσε περιουσίες αριστοκρατών που είχαν διαφύγει στο εξωτερικό
22 Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία θέσπισε διαχωρισμό εκκλησίας κράτους κήρυξε την πατρίδα σε κίνδυνο νίκη κατά των Πρώσων στο Βαλμί (20 Σεπτεμβρίου 1792) σωτηρία της επανάστασης α τ δαφτσ Η δεύτερη φάση της επανάστασης, Σεπτέμβριος 1792 Ιούλιος 1794 ανάδειξη της Συμβατικής συνέλευσης μετά από εκλογές με καθολική ψηφοφορία κατάργηση της μοναρχίας (21 Σεπτεμβρίου 1792) παρά με πρόταση Ορεινών τη διαφωνία Γιρονδίνων εγκαθίδρυση πολιτεύματος αβασίλευτης δημοκρατίας υιοθέτηση νέου ημερολογίου 1793: έτος Ι της Δημοκρατίας καταδίκη και αποκεφαλισμός βασιλιά και βασίλισσας συνέχιση του πολέμου για κατάληψη γαλλικών εδαφών 1. συσπείρωση πολλών ευρωπαϊκών κρατών εναντίον Γαλλίας 2. αντεπαναστατικές εξεγέρσεις στο εσωτερικό (1793: ε- ξέγερση στην επαρχία της Βανδέας στη δυτική Γαλλία) 3. επιδείνωση οικονομικής κατάστασης για ασθενέστερα κοινωνικά στρώματα Επιτροπής Δημόσιας Σωτηστο Βέλγιο στις όχθες του ποταμού Ρήνου σύσταση (μετά από πιέσεις Ορεινών) Επιτροπής Γενικής Ασφά- Επαναστατικών δικαστηρίων με στόχο την καταστολή αντεπαναστατικών ενεργειών
Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία 23 σύλληψη ηγετών των Γιρονδίνων (Ιούνιος 1793) που α- ντέδρασαν έγκριση του συντάγματος του έτους Ι (24 Ιουνίου 1793) πτώση Γιρονδίνων Ορεινοί με επικεφαλής το Ροβεσπιέρο ( ηγετική φυσιογνωμία Ιακωβίνων): σχημάτισαν επαναστατική κυβέρνηση αναδιοργάνωσαν το στρατό ισχυρό όπλο έναντι των εσωτερικών και εξωτερικών εχθρών της επανάστασης εκτελέστηκαν με συνοπτικές διαδικασίες περίπου 40.000 άνθρωποι αιτιολογία θεωρήθηκαν ύποπτοι για α- ντεπαναστατική δράση (περίοδος Τρομοκρατίας) αντικατάσταση χριστιανικής θρησκείας από λατρεία του Ανώτατου Όντος νέα ονομασία των μηνών μερική βελτίωση βιοτικού επιπέδου κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων αλλά αντιδράσεις για ορισμένα ακραία μέτρα στο στόχαστρο ο Ροβεσπιέρος απόφαση της Συμβατικής για ε- κτέλεσή του μαζί με 20 συνεργάτες του (28 Ιουλίου 1794) Σχολιασμός Πηγών Πηγή 1, σελ. 17 του βιβλίου Στο απόσπασμα από τη Διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη, που ψηφίστηκε στις εμφανίστηκε 26 Αυγούστου στην 1789, δίνονται τα άρθρα 1, 2, 3, 6, 10, Αγγλία 11, 17. το Συνοπτικά τέλος του τα άρθρα αυτά προβλέπουν τα εξής: 1. Ελευθερία και ίδια δικαιώματα των ανθρώπων. 2. Χρέος κάθε πολιτικής οργάνωσης για διαφύλαξη των φυσικών και απαράγραπτων ανθρώπινων δικαιωμάτων. 3. Η εξουσία πηγάζει από το έθνος.
24 Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία 6. Ισότητα των πολιτών απέναντι στους νόμους και δυνατότητα όλων για κατάληψη δημόσιων θέσεων και αξιωμάτων ανάλογα με τις αρετές τους. 10. Καθένας έχει δικαίωμα να εκφράζει τις πεποιθήσεις του και δεν πρέπει να διώκεται γι αυτές, με την προϋπόθεση ότι δε διαταράσσει την τάξη. 11. Ελευθερία έκφρασης των σκέψεων και των πεποιθήσεων. 17. Το δικαίωμα της ιδιοκτησίας είναι απαραβίαστο, με ε- ξαίρεση δημόσια ανάγκη που έχει διαπιστωθεί νόμιμα. Πηγή 2, σελ. 17 του βιβλίου Στο λόγο της η Ολυμπία ντε Γκουζ προσπαθεί να αφυπνίσει τις γυναίκες, με σκοπό να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους. Η αγωνίστρια επισημαίνει πως η γαλλική επανάσταση συνέβαλε βέβαια στη γενικότερη πρόοδο, όμως αγνόησε τις γυναίκες. Γι αυτό πρέπει οι ίδιες να αγωνιστούν, για να αποκτήσουν τα δικαιώματά τους. Είναι γεγονός ότι, παρά τις ριζικές μεταβολές που έφερε η γαλλική επανάσταση, τα δικαιώματα των γυναικών αγνοήθηκαν. Πηγή 3, σελ. 18 του βιβλίου Στο κείμενο δίνονται οι βασικοί στόχοι των Ιακωβίνων, μιας από τις δύο λέσχες (πολιτικές οργανώσεις) που δημιουργήθηκαν εξαιτίας της δυναμικής συμμετοχής ευρύτερων κοινωνικών στρωμάτων στις πολιτικές εξελίξεις. Πηγή 4, σελ. 19 του βιβλίου Ο Ροβεσπιέρος, ηγετική φυσιογνωμία των Ιακωβίνων, διαχωρίζει τη συνταγματική από την επαναστατική κυβέρνηση και αναφέρεται στις αρχές λειτουργίας της καθεμιάς. Σχηματικά: Συνταγματική κυβέρνηση ασχολείται με πολιτική ελευθερία τα άτομα προστατεύονται από τις καταχρή- Επαναστατική κυβέρνηση ασχολείται με δημόσια ελευθερία η δημόσια δύναμη είναι υποχρεωμένη να προστατεύει τον εαυτό
Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία 25 σεις της δημόσιας δύναμης της από τις φατρίες που της επιτίθενται οφείλει ολοκληρωμένη προστασία στους καλούς πολίτες και θάνατο στους εχθρούς του λαού Οι απόψεις αυτές του Ροβεσπιέρου αποτέλεσαν τις πολιτικές αρχές, βάσει των οποίων ασκήθηκε η εξουσία από τους Ιακωβίνους κατά τη δεύτερη φάση της επανάστασης. Σχολιασμός Εικόνων Εικόνα 1, σελ. 16 του βιβλίου Στη γελοιογραφία παρουσιάζεται η τρίτη τάξη (η μορφή που είναι σκυμμένη) να κουβαλά τον κλήρο και την αριστοκρατία (οι δύο άλλες μορφές). Το έργο σατιρίζει και στηλιτεύει το «παλαιό καθεστώς», στο οποίο η τρίτη τάξη είχε μόνο υποχρεώσεις, ενώ οι ευγενείς και ο κλήρος απολάμβαναν αρκετά προνόμια. Εικόνα 2, σελ. 16 του βιβλίου Δείτε την άσκηση δραστηριότητα 2, σελ. 25 του τεύχους Εικόνα 3, σελ. 16 του βιβλίου Δείτε την άσκηση δραστηριότητα 3, σελ. 25 του τεύχους. Εικόνα 4, σελ. 18 του βιβλίου Ο πίνακας ανώνυμου ζωγράφου απεικονίζει τον αποκεφαλισμό του Λουδοβίκου ΙΣΤ, που πραγματοποιήθηκε το 1793. Υπήρξε γεγονός πρωτοφανές για την ευρωπαϊκή πολιτική πραγματικότητα εκείνης της εποχής και προκάλεσε ταραχή στις κυρίαρχες τάξεις ολόκληρης της Ευρώπης, σηματοδοτώντας την είσοδο της επανάστασης στην πιο ριζοσπαστική φάση της. Εικόνα 5, σελ. 19 του βιβλίου Τα μέλη του επαναστατικού δικαστηρίου (δεξιά) που φορούν τους χαρακτηριστικούς κόκκινους σκούφους και πίνουν δικάζουν έναν ευγενή (αριστερά). Οι περισσότερες δίκες
26 Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία που διεξάγονταν κατά τη γαλλική επανάσταση κατέληγαν σε καταδίκη και εκτέλεση των κατηγορουμένων. ΑΣΚΗΣΕΙΣ - ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ 1. Να μελετήσετε την πηγή 1. Στη συνέχεια και αφού ξαναμελετήσετε τις πηγές 3 και 4 της ενότητας 1 να συντάξετε σύντομο κείμενο με θέμα τις επιδράσεις του Διαφωτισμού στη Διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη της γαλλικής επανάστασης. Το κίνημα του Διαφωτισμού επέδρασε αποφασιστικά στη διαμόρφωση της Διακήρυξης των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη. Στο επαναστατικό αυτό κείμενο διακηρύσσονται ως απαράγραπτα δικαιώματα η προσωπική ελευθερία και ασφάλεια, η αντίσταση στην καταπίεση, η ιδιοκτησία και απαριθμούνται μια σειρά από θεμελιώδεις αρχές και δικαιώματα του ανθρώπου και του πολίτη. Η Διακήρυξη περιλαμβάνει α- ναφορές στη σκέψη του Μοντεσκιέ (ανάγκη διάκρισης των ε- ξουσιών, άρθρο 16), των φυσιοκρατών (σεβασμός της ιδιοκτησίας, άρθρο 2), του Ρουσό (πηγή εξουσίας ο λαός, άρθρο 3). Το κείμενο λοιπόν αποτυπώνει με σαφήνεια τις πολιτικές θέσεις του Διαφωτισμού. 2. Να μελετήσετε και στη συνέχεια να σχολιάσετε την εικόνα 2. Ο πίνακας του Jacques Louis David απεικονίζει την αίθουσα του σφαιριστηρίου. Σ αυτήν παρουσιάζονται συγκεντρωμένοι οι αντιπρόσωποι της τρίτης τάξης μαζί με ορισμένους κληρικούς και ευγενείς (η μορφή με το λευκό ένδυμα παριστάνει κληρικό), με σκοπό να ορκιστούν ότι θα συντάξουν σύνταγμα. Η κεντρική φιγούρα κρατά με το ένα χέρι κάποιο χαρτί, ίσως τον όρκο, ενώ το άλλο το έχει σηκωμένο. Υποθέτουμε πως είτε ορκίζεται είτε απλώς κοιτάζει το έγγραφο και ζητά ησυχία. Ταυτόχρονα, οι συγκεντρωμένοι, όλοι στραμμένοι προς την κεντρική φιγούρα, κουνούν καπέλα, δείχνουν, συζητούν κτλ.
Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία 27 3. Αφού μελετήσετε την πηγή 2 και την εικόνα 3, να αναφερθείτε στη συμμετοχή και στο ρόλο των γυναικών στη γαλλική επανάσταση. Στην πηγή 2 η αγωνίστρια Ολυμπία ντε Γκουζ προσπαθεί να αφυπνίσει τις γυναίκες για τη διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους. Στην εικόνα 3 απεικονίζεται η κατάληψη των ανακτόρων των Βερσαλιών, που υπήρξε ένα από τα γεγονότα ορόσημα της γαλλικής επανάστασης. Ο ρόλος λοιπόν των γυναικών στη γαλλική επανάσταση υπήρξε σημαντικός, χωρίς όμως αυτός να αναγνωριστεί έμπρακτα, καθώς τα δικαιώματα των γυναικών αγνοήθηκαν. 4. Να συγκεντρώσετε στοιχεία για τις πολιτικές αντιλήψεις του Ροβεσπιέρου (πηγή 4 και ενότητα 4, πηγές 1 και 3). Σύμφωνα με το Ροβεσπιέρο, ηγέτη των Ιακωβίνων, η μοναρχία εξυπηρετεί τα συμφέροντα των βασιλιάδων και ευγενών, ενώ η δημοκρατία τα συμφέροντα όλων των πολιτών. Πιστεύει πως το κράτος θα πρέπει να στηρίζεται στο λαό, ο οποίος έχει τη δυνατότητα να διοικεί σωστά τη χώρα και να υπερασπίζει την πατρίδα. Γι αυτό θα πρέπει οι πολίτες να αντιστέκονται στην τυραννική εξουσία και να διεκδικούν τα δικαιώματά τους για τη δημιουργία μιας δημοκρατικής πολιτείας.
28 Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία ΕΝΟΤΗΤΑ 4 Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΦΑΣΗ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ (1794-1799) ΚΑΙ Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΝΑΠΟΛΕΟΝΤΑ (1799-1815) α τ δαφτσ Η τρίτη και η τελευταία φάση της γαλλικής επανάστασης, 1794-1799 έλεγχος Συμβατικής από Θερμιδοριανούς* ( μετριοπαθείς) κατάργηση ριζοσπαστικών μέτρων των Ορεινών επιστροφή στις αρχικές θέσεις της επανάστασης ψήφιση νέου συντάγματος από Θερμιδοριανούς (1795) άσκηση εκτελεστικής εξουσίας από Διευθυντήριο ( πενταμελές συμβούλιο): αναζήτηση στήριξης από στρατηγούς *(Θερμιδόρ ο μήνας Ιούλιος) α τ δαφτσ Η εποχή του Ναπολέοντα, 1799-1815 συγκατάθεση 9 Νοεμβρίου 1799 κατάληψη εξουσίας από Ναπολέοντα Βοναπάρτη: έδειχνε ικανός Διευθυντηρίου για δημιουργία σταθερού εσωτερικού ά διεξαγωγή πολέμων για ε- δραίωση γαλλικής κυριαρανακηρύχθηκε Πρώτος Ύπατος και Αυτοκράτορας μεταρρυθμίσεις Ναπολέοντα σε: κυβερνούσε ως απόλυτος μονάρχης (δεν άλλαξε το πολίτευ- διοίκηση εκπαίδευση οικονομία
Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία 29 επιδίωξη: έλεγχος κρατικής μηχανής και μετατροπή της σε πιο αποτελεσματική θέσπιση νέου νομικού κώδικα το1804: Ναπολεόντειος Κώδικας διάδοση σε όλη την Ευρώπη από τις γαλλιέ έ Δράση Ναπολέοντα α) ηπειρωτικός αποκλεισμός Αγγλίας (1806) εμπόδιζε τη διακίνηση αγγλικών εμπορευμάτων σε όλα τα ευρω-παϊκά λιμάνια αντίποινα Αγγλίας: θαλάσσιος αποκλεισμός Γαλλίας εμπόδιζε πλοία τρίτων χωρών να πλησιάζουν τις γαλλικές ακτές νίκες και κατακτήσεις δημιουργία βασιλείων δορυφόρων της Γαλλίας όμως αντίδραση ευγενών, κλήρου και μέρους των λαϊκών στρωμά-των ως σήμερα η βάση του νομικού συστήματος της Γαλλίας και άλλων ευρωγιατί η Γαλλία α- παιτούσε φόρους για την κάλυψη των τεράστιων ε- ξόδων των πο γιατί οι ευγενείς και ο κλήρος επιδίωκαν την επαναφορά της μοναρχίας και την αποκατάσταση των προνο- για- ί μέρος των λαϊκών στρωμάτων ένιωθε οικονομική επιβάρυνση και βάρος ξέ- β) επίθεση Ναπολέοντα στη Ρωσία δικαιολογία δεν εφάρμοζε αυστηρά τον ηπειρωτικό αποκλεισμό
30 Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία πορεία ως τη Μόσχα, αλλά όχι κυριαρχία της Ρωσίας λόγω χειμώνα ασθενειών επιθέσεων αποτέλεσμα υποχώρηση των δυνάμεων του Ναπολέοντα επίθεση συνασπισμού ευρωπαϊκών κρατών (Αγγλίας, Αυστρίας, Πρωσίας, Ρωσίας, Ισπανίας, Σουηδίας, Βασιλείου της Νεάπολης): μάχη Λιψίας 1813 από περίπου 600.000 άνδρες επέστρεψαν στη Γαλλία λιγότεροι από 100.000 ήττα Γάλλων στο Βέλγιο: μάχη του Βατερλό 1815 τέλος της κυριαρχίας του Ναπολέοντα α τ δαφτσ Γαλλική επανάσταση και εποχή του Ναπολέοντα: μια αποτίμηση Περίοδος 1789-1815: τομή στην ευρωπαϊκή και παγκόσμια ιστορία κατάληψη εξουσίας από αστική τάξη Γαλλίας έδειξε το δρόμο και σε άλλες αστικές τάξεις της Ευρώπης προώθηση συμφερόντων της αστικής τάξης η ελεύθερη οικονομία (οικονομία της ελεύθερης αγοράς) κέρδισε έδαφος (ύστερα από σειρά μεταρρυθμίσεων) μετατροπή των αρχών του Διαφωτισμού σε πολιτικά αιτήματα και δικαίωσή τους (ως ένα βαθμό) κατάρρευση απολυταρχίας στη Γαλλία και κλονισμός της στην υπόλοιπη Ευρώπη ανάπτυξη της ιδέας ότι πρέπει να συμπίπτουν τα ό- ρια του έθνους και του κράτους, σύνδεση πολιτών κράτους με δικαιώματα και υποχρεώσεις δημιουργία της σύγχρονης έννοιας της πατρίδας στο πλαίσιο του έθνους κράτους διαχωρισμός εκκλησίας κράτους
Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία 31 κατάργηση προνομίων ευγενών και κλήρου, επικράτηση της αντίληψης για ισότητα δικαιωμάτων μεταξύ των ανθρώπων καθιέρωση συνταγμάτων και επικράτηση της αρχής της λαϊκής κυριαρχίας ανάδειξη του λαού σε κινητήρια δύναμη της ιστορίας και αποκλειστική πηγή εξουσίας, μετατροπή των φυσικών δικαιωμάτων του Διαφωτισμού σε πολιτικά μετατροπή υπηκόων σε πολίτες ανάπτυξη ή ανάδυση σημαντικών ιδεών και κινημάτων: π.χ. φιλελευθερισμός, εθνικισμός, κοινωνικός ριζοσπαστισμός, σοσιαλισμός α τ δαφτσ Το συνέδριο της Βιέννης Σεπτέμβριος 1814 Ιούνιος 1815: σύγκληση συνεδρίου της Βιέννης από νικητές του Ναπολέοντα: θέματα επαναχάραξη συνόρων ανασυγκρότηση καταστολή επαναστατικών απολυταρχίας ι- εγκαθίδρυση στη Γαλλία της βασιλείας επάνοδος γαλλικών συνόρων όπου ήταν το 1789 Νοέμβριος 1815: ίδρυση Ιερής Συμμαχίας από: Ρωσία Αυστρία Πρωσία = χώρες προπύργια της απολυταρχίας και της αντεπανάστασης επάνοδος εκθρονισμένων ηγεμόνων στους θρόνους τους εποχή της Παλινόρθωσης ή Παλινόρθωση (1815-1830) ωστόσο
32 Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία οι αρχές της γαλλικής επανάστασης (ελευθερία, ισότητα, δικαίωμα εθνικής αυτοδιάθεσης) τεράστια απήχηση στους ευρωπαϊκούς λαούς Σχολιασμός Πηγών Πηγή 1, σελ. 21 του βιβλίου Ο Ροβεσπιέρος αναφέρεται στην επίδραση που είχε η γαλλική επανάσταση στους λαούς. Με την κατάργηση της μοναρχίας και των προνομίων των ανώτερων τάξεων δόθηκαν δικαιώματα σε ανθρώπους που ως τότε δε συμμετείχαν στην εξουσία. Αυτοί λοιπόν έμαθαν να αντιστέκονται στην τυραννική εξουσία, δοκίμασαν να αυτοκυβερνηθούν και να διοικήσουν τη χώρα. Πηγή 2, σελ. 21 του βιβλίου Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης αναγνωρίζει τη σημασία της γαλλικής επανάστασης για την αφύπνιση των εθνών και την αντίστασή τους σε τυραννικές εξουσίες. Η γαλλική επανάσταση μετέβαλε τις νοοτροπίες και τις πολιτικές συμπεριφορές των ανθρώπων σε όλη την Ευρώπη, στοιχείο που δείχνει τη μεγάλη ακτινοβολία της. Πηγή 3, σελ. 22 του βιβλίου Κατά το Ροβεσπιέρο, η γαλλική επανάσταση μετέβαλε ακόμα και την έννοια «πατριωτισμός». Αυτή, όταν κυριαρχούσε η μοναρχία, είχε σημασία μόνο για τις οικογένειες των ευγενών, οι οποίοι διέθεταν προνόμια. Η γαλλική επανάσταση όμως αναγνώρισε πολιτικά δικαιώματα στην πλειονότητα των πολιτών και έτσι η έννοια «πατριωτισμός» απέκτησε νέο, δημοκρατικό περιεχόμενο, εφόσον οι πολίτες συμμετείχαν στη λήψη αποφάσεων για το κράτος και ταυτόχρονα αναλάμβαναν την ευθύνη υπεράσπισής του. Σχολιασμός Εικόνων Εικόνα 1, σελ. 20 του βιβλίου Στο χάρτη εικονίζονται τα κράτη που ανήκαν στη Γαλλική αυτοκρατορία, όσα βρίσκονταν υπό τον έλεγχο του Ναπολέοντα, οι σύμμαχοί του και τα ανεξάρτητα κράτη. Παρατηρούμε πως οι κατακτήσεις και γενικά η επιρροή του Ναπολέοντα εκτεινόταν στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης. Η επικράτηση
Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία 33 των ναπολεόντειων στρατευμάτων συνοδεύτηκε από πολιτικές μεταβολές, οι οποίες αφορούσαν κυρίως την εκδίωξη των ευγενών, την κατάργηση των προνομίων τους και την επιβολή καθεστώτων παρόμοιων με αυτό της ναπολεόντειας Γαλλίας. Εικόνα 2, σελ. 21 Στον πίνακα του Ζ. Λ. Νταβίντ ο Γάλλος ηγέτης Ναπολέων παρουσιάζεται ανεβασμένος στο άλογό του, αγέρωχος και δυναμικός. Ο Γάλλος ζωγράφος μέσα από την τέχνη του εξυμνεί το Ναπολέοντα, του οποίου ήταν θαυμαστής. Εικόνα 3, σελ. 22 Στο χάρτη 3 η εικόνα διαφέρει πολύ από εκείνη του χάρτη 1. Παρατηρούμε πως ενώ το μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης το 1812 βρισκόταν υπό την κυριαρχία του Ναπολέοντα, το 1815 η Γαλλία περιορίστηκε στα σύνορα που είχε το 1789. Η καθοδική πορεία του Ναπολέοντα άρχισε το 1813, οπότε δέχτηκε σημαντικό πλήγμα στη μάχη της Λιψίας. Το τέλος της κυριαρχίας του και των κτήσεών του επήλθε το 1815 μετά την ήττα στη μάχη του Βατερλό. ΑΣΚΗΣΕΙΣ - ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ 1. Μέχρι το 1789 η διαχείριση της πολιτικής εξουσίας αποτελούσε προνόμιο του βασιλιά. Ποιες άλλες κοινωνικές δυνάμεις εισήλθαν στο πολιτικό σκηνικό με τη γαλλική επανάσταση; Ποιες ήταν οι επιδιώξεις και ο ρόλος τους; Με την έναρξη της γαλλικής επανάστασης στο πολιτικό προσκήνιο εισήλθαν τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα, δηλαδή οι άνθρωποι που ως τότε δε συμμετείχαν στην εξουσία και ανήκαν στην τρίτη τάξη. Αυτοί επιδίωκαν την ανατροπή του παλαιού καθεστώτος, τη βελτίωση των συνθηκών ζωής τους και τη συμμετοχή στη λήψη των αποφάσεων. Ο ρόλος τους υ- πήρξε καταλυτικός για τη μεταβολή της πολιτικής κατάστασης, καθώς αυτοί αντιτάχθηκαν στην εξουσία του βασιλιά, απαίτησαν σύνταγμα και γενικά ξεκίνησαν την επανάσταση, με την οποία ο λαός απέκτησε πολιτική δύναμη, τα συμφέροντά του προωθήθηκαν, ενώ η απολυταρχία κατέρρευσε. 2. Διαθεματική δραστηριότητα: Να καταγράψετε πολιτικούς όρους που καθιερώθηκαν στα χρόνια της γαλλικής επανάστασης και χρησιμοποιούνται μέχρι σήμερα.
34 Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία Στα χρόνια της γαλλικής επανάστασης καθιερώθηκαν οι πολιτικοί όροι «δεξιά» και «αριστερά», οι οποίοι αναφέρονταν στα δύο πολιτικά ρεύματα που διαμορφώθηκαν στη Συντακτική συνέλευση (11 Σεπτεμβρίου 1789) και πήραν τα ο- νόματά τους από τις θέσεις στις οποίες κάθονταν οι υποστηρικτές τους στην αίθουσα συνεδριάσεων. Οι όροι αυτοί συνεχίζουν να χρησιμοποιούνται ακόμη και σήμερα στην πολιτική. Ολοκληρώνοντας το κεφάλαιο θυμόμαστε ότι... Ο Διαφωτισμός ήταν ένα πολύμορφο κίνημα μέσα από το ο- ποίο διαμορφώθηκαν όλα τα διανοητικά όπλα που χρησιμοποιήθηκαν στις επαναστάσεις του 18 ου και 19 ου αιώνα. Η αμερικανική επανάσταση, η πρώτη που έγινε στο όνομα του Διαφωτισμού, ήταν σημαντική όχι μόνο για την αμερικανική ήπειρο αλλά και για ολόκληρο τον πλανήτη. Η εποχή της γαλλικής επανάστασης και του Ναπολέοντα (1789-1815) συνιστά τομή στην ευρωπαϊκή και στην παγκόσμια ιστορία, καθώς κατά τη διάρκειά της άρχισαν να διαμορφώνονται οι παράγοντες που οδήγησαν στις επαναστάσεις του 19 ου αιώνα και όχι μόνο.
Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία 35 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΥΤΕΡΟ: Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΑΝΑ ΥΣΗΣ ΤΩΝ ΕΘΝΙΚΩΝ Ι ΕΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ Οι μεταβολές που έγιναν στους κόλπους του ελληνισμού από τα μέσα του 18 ου αιώνα Οι επαναστάσεις των ετών 1820-21 στην Ευρώπη Η ελληνική επανάσταση στο πολιτικό πλαίσιο της εποχής της Η έκρηξη της ελληνικής επανάστασης στο νότιο ελλαδικό χώρο Οι πρώτες απόπειρες των Ελλήνων να συγκροτήσουν κρατικούς θεσμούς Οι σχέσεις των επαναστατημένων Ελλήνων με την Ευρώπη Οι εξελίξεις που οδήγησαν στην αναγνώριση της ελληνικής ανεξαρτησίας Τα ευρωπαϊκά επαναστατικά κινήματα του 1830 και του 1848. ΕΝΟΤΗΤΑ 5 Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΑΠΟ ΤΑ ΜΕΣΑ ΤΟΥ 18 ου αι. ΕΩΣ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 19 ου αι. α τ δαφτσ Οικονομικοί και κοινωνικοί μετασχηματισμοί η κατάσταση στην οικονομία: επέκταση ευρωπαϊκού ε- μπορίου στην Ανατολή ενίσχυση εμπορικών συναλλαγών δυτικής Ευρώπης σταδιοδρομία Τούρκων στον κρατικό Οθωμανικής αυτοκρατορίας έ σταδιοδρομία Ελλήνων, Εβραίων, Αρμένιων στο εμπόριο και τη ναυτιλία αξιοποίηση από ρωσοτουρκικής συνθήκης Κιουτσούκ Καϊναρτζή 1774 (ελεύθερη κίνηση πλοίων με ρωσική σημαία στα Στενά του Βοσπόρου) περιορισμένης παρουσίας αγγλικών και γαλλικών πλοίων στη Μεσόγειο ε- ξαιτίας ναπολεόντειων