1. Σκοπός ΣΥΛΛΟΓΗ ΚΑΙ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟΙΧΕΙΩN ΓΙΑ ΤΙΣ "ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ" Ο σκοπός της εν λόγω ενέργειας ήταν διττός: Πρώτον, η συλλογή, η αξιολόγηση και η επεξεργασία στοιχείων φορέων οι οποίοι έχουν εφαρµόσει µια σειρά καλών πρακτικών προωθώντας σε γενικές γραµµές την υγεία και την ασφάλεια στην εργασία και ειδικότερα σε τοµείς, που σχετίζονται µε την ύπαρξη επαγγελµατικού άγχους (στρες), µυοσκελετικών παθήσεων και υποκατάστασης επικίνδυνων χηµικών ουσιών µε έµφαση στον αµίαντο και τους οργανικούς διαλύτες. εύτερον, η ανάδειξη των καλύτερων πρακτικών έτσι ώστε να γίνουν ευρύτερα γνωστές. 2. Μεθοδολογία για τη συλλογή των στοιχείων Επιλέχθηκε ως µέθοδος προσέγγισης του ζητούµενου, η διαµόρφωση τριών χωριστών ερωτηµατολογίων, ένα ανα θεµατική ενότητα, και η αποστολή τους στις επιχειρήσεις. Η όλη ενέργεια συνδέθηκε µε τη θεσµοθέτηση απο το ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε. µιας διαδικασίας βράβευσης των επιχειρήσεων, η οποία καλείται να λειτουργήσει ως κίνητρο για τη συλλογή των καλών πρακτικών. Στο σηµείο αυτό πρέπει να τονισθεί οτι η βράβευση των επιχειρήσεων θα οργανώνεται ετησίως και θα στοχεύει εκτός απο την ευγενή άµιλλα µεταξύ των επιχειρήσεων, στην περαιτέρω καταγραφή των εφαρµοζόµενων καλών πρακτικών. Μέσω αυτής της διαδικασίας επιδιώκεται να δηµιουργηθεί µια «κρίσιµη µάζα», η οποία συνεχώς θα εµπλουτίζεται µε τα νέα δεδοµένα. Τα στάδια της συλλογής των στοιχείων ήταν τα εξής: Σχεδιάστηκαν τρία διαφορετικά ερωτηµατολόγια: για το επαγγελµατικό άγχος, για τις µυοσκελετικές παθήσεις και για την υποκατάσταση των επικίνδυνων χηµικών ουσιών. Για το σχεδιασµό τους συνεργάστηκαν ειδικοί επιστήµονες (ιατροί εργασίας, χηµικός, ψυχολόγος της εργασίας και οικονοµολόγος), στη βάση µιας διεπιστηµονικής προσέγγισης (τα ερωτηµατολόγια παρατίθενται στο Παράρτηµα.1.). Οι ερωτήσεις τέθησαν και στα τρία ερωτηµατολόγια κατά τέτοιο τρόπο ώστε: να εντοπίζεται επακριβώς το πρόβληµα να προσδιορίζονται οι αιτίες που το δηµιούργησαν να αναφέρονται οι τρόποι παρέµβασης για τον περιορισµό των αιτιών που δηµιούργησαν το πρόβληµα ηµιουργήθηκε ένας καλαίσθητος φάκελλος, ο οποίος περιείχε τα τρία ερωτηµατολόγια. Στον φάκελλο αυτό περιέχονται διευκρινίσεις για τους κανόνες συµµετοχής (ποιες επιχειρήσεις µπορούν να υποβάλλουν υποψηφιότητα, µε ποιο τρόπο µπορούν να λάβουν µέρος στη διαδικασία βράβευσης, ποια είναι η διαδικασία επιλογής). Για την ευαισθητοποίηση των επιχειρήσεων αναφέρεται οτι σε πανευρωπαϊκή έρευνα που διενεργήθηκε απο το Ιδρυµα του ουβλίνου, υψηλό ποσοστό των ελλήνων εργαζοµένων φάνηκε να υποφέρει απο µυικούς πόνους στα άκρα, άγχος και να χειρίζεται επικίνδυνες ουσίες. Ο φάκελλος υποψηφιότητας απεστάλη σε επιχειρήσεις του ιδιωτικού τοµέα, καθώς και σε ηµόσιες Επιχειρήσεις Κοινής Ωφέλειας.
Συγχρόνως η διαδικασία βράβευσης των καλών πρακτικών δηµοσιοποιήθηκε µέσω του τύπου και παρουσιάστηκε στο δικτυακό τόπο του ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε.. 3. Συλλογή των απαντήσεων Απάντησαν 19 επιχειρήσεις εκ των οποίων 5 υπέβαλαν υποψηφιότητα και στις 3 θεµατικές ενότητες, 1 υπέβαλε υποψηφιότητα για τις δύο και τέλος 13 επιχειρήσεις απάντησαν σε µια µόνο ενότητα (συνοπτικός πίνακας παρατίθεται στο Παράρτηµα.2.). 4. Επεξεργασία των απαντήσεων: Παρατηρήσεις - διαπιστώσεις Τα παραδείγµατα καλής πρακτικής που αναφέρονται στην εργασία αυτή έχουν την έννοια των πρακτικών λύσεων. Οι λύσεις αυτές έχουν τη µορφή υλοποιηµένων παρεµβάσεων για τη µείωση κινδύνου σε κάποια θέση εργασίας που προέκυψε από προηγούµενη εκτίµηση κινδύνου µε στόχο τη βελτίωση του εργασιακού περιβάλλοντος και την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων. Οι παρεµβάσεις αυτές, σύµφωνα µε τις απαντήσεις, είχαν ως αποτέλεσµα την αναγνωρίσιµη βελτίωση των συνθηκών εργασίας χωρίς να έχουµε, επί του παρόντος τουλάχιστον, ποσοτική εκτίµηση κόστους οφέλους των παρεµβάσεων. Οι καλές πρακτικές πινακοποιήθηκαν ανά θέµα ώστε να υπάρχει πληροφόρηση σχετικά µε τη διαπίστωση του προβλήµατος, τα αίτια, τα ληφθέντα µέτρα και τα αποτελέσµατα των παρεµβάσεων. (Οι πίνακες παρατίθενται στο Παράρτηµα.3.). Το ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε, στα πλαίσια της διαδικασίας βράβευσης των επιχειρήσεων θα αξιολογήσει τις εφαρµοζόµενες καλές πρακτικές µετά από επίσκεψη των εµπειρογνωµόνων του Ινστιτούτου στους εργασιακούς χώρους., έτσι ώστε να υπάρξει µια τεκµηριωµένη άποψη για τις εφαρµοζόµενες από τις επιχειρήσεις καλές πρακτικές. Το Ινστιτούτο στα πλαίσια των ερευνητικών του δραστηριοτήτων προτίθεται να αναπτύξει µελλοντικά µια µεθοδολογία συγκριτικής αξιολόγησης των καλών πρακτικών, που θα βασίζεται στη δηµιουργία ενός υποδείγµατος αυτοαξιολόγησης από τις ίδιες τις επιχειρήσεις. Το πλήθος των ερωτηµατολογίων που συµπληρώθηκαν ήταν µικρό, συγκεκριµένα 9 για το επαγγελµατικό άγχος, 9 για τις µυοσκελετικές παθήσεις και 12 για την υποκατάσταση των χηµικών ουσιών. ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ερωτηµατολογίων εργαζοµένων Επαγγελµατικό άγχος 9 4612 Μυοσκελετικές παθήσεις 9 4558 Υποκατάσταση επικίνδυνων ουσιών 12 29366 Οι παρεµβάσεις αφορούν 32132 εργαζόµενους εκ των οποίων 22007 ανήκουν στον ευρύτερο δηµόσιο τοµέα και 10125 στον ιδιωτικό. 3 ενότητες 2 ενότητες 1 ενότητα ηµόσιος 1 1 Ιδιωτικός 4 1 12 Σύνολο 5 1 13
Ο µικρός αριθµός στοιχείων δεν επιτρέπει την εξαγωγή αξιόπιστων συµπερασµάτων. Απλά µπορεί να γίνει µια πρώτη αποτύπωση της κατάστασης, που δεν µπορεί να θεωρηθεί αντιπροσωπευτική. Ωστόσο η συλλογή έστω και αυτών των λίγων στοιχείων µπορεί να αποτελέσει τον πυρήνα για µια µελλοντική συστηµατικότερη καταγραφή των εφαρµοζόµενων «καλών πρακτικών» στην Ελλάδα.. Πρέπει να σηµειωθεί ότι τα στοιχεία αυτά δόθηκαν από εκπροσώπους της επιχείρησης. ( /ντης προσωπικού, Τεχνικός ασφάλειας και Γιατρός εργασίας). 5. Ανάλυση των απαντήσεων κατά θεµατική ενότητα 5.1. ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟ ΑΓΧΟΣ Ως προς το επαγγελµατικό άγχος ελήφθησαν στοιχεία από 9 επιχειρήσεις που απασχολούν συνολικά 4162 Από τις επιχειρήσεις αυτές 1 ανήκει στον ευρύτερο δηµόσιο τοµέα και απασχολεί 207 εργαζόµενους, ενώ οι υπόλοιπες 8 ανήκουν στον ιδιωτικό τοµέα και απασχολούν 3955 επιχειρήσεων εργαζοµένων ηµόσιος 1 207 Ιδιωτικός 8 3955 Σύνολο 9 4162 Από την καταγραφή των στοιχείων προκύπτει ότι i. Τα προβλήµατα διαπιστώθηκαν από την ασυνήθιστη αύξηση απουσιασµού των εργαζοµένων, την προσέλευσή τους στο ιατρείο µε ψυχοσωµατικές εκδηλώσεις, αλλά και από τη γενική συµπεριφορά των εργαζοµένων. Σε ορισµένες περιπτώσεις το πρόβληµα διαπιστώθηκε από τη συζήτηση µε τους ii. Οι αιτίες επαγγελµατικού άγχους αποδίδονται κυρίως στους εξής παράγοντες: Την αβεβαιότητα ως προς την διατήρηση της λόγω εισαγωγής νέας τεχνολογίας ή αλλαγής της οργάνωσης εργασίας αύξηση του ρυθµού και της έντασης εργασίας θορυβώδες περιβάλλον και µονότονη εργασία (µία περίπτωση). iii. Τα µέτρα που έλαβαν οι επιχειρήσεις ήταν κυρίως η ψυχολογική στήριξη των εργαζοµένων, η εκπαίδευσή τους στις νέες τεχνολογίες, ο ορθολογικός καταµερισµός εργασίας, η µελέτη και βελτίωση του εργασιακού περιβάλλοντος εργασίας και οι εργονοµικές βελτιώσεις. iv. Τα αποτελέσµατα ήταν γενικά θετικά, γεγονός που διαπιστώθηκε από την µείωση των ατυχηµάτων, των παραπόνων και της κατανάλωσης φαρµάκων και, σε ορισµένες περιπτώσεις, από την αύξηση της απόδοσης και τη βελτίωση της ποιότητας των παραγοµένων προϊόντων.
5.2. ΜΥΟΣΚΕΛΕΤΙΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ Ως προς τις µυοσκελετικές παθήσεις ελήφθησαν στοιχεία από 9 επιχειρήσεις που απασχολούν συνολικά 4558 Από τις επιχειρήσεις αυτές 1 ανήκει στον ευρύτερο δηµόσιο τοµέα και απασχολεί 207 εργαζόµενους, ενώ οι υπόλοιπες 8 ανήκουν στον ιδιωτικό τοµέα και απασχολούν 4351 επιχειρήσεων εργαζοµένων ηµόσιος 1 207 Ιδιωτικός 8 4351 Σύνολο 9 4558 Από την καταγραφή των στοιχείων προκύπτει ότι i. Τα προβλήµατα µυοσκελετικών παθήσεων διαπιστώθηκαν κυρίως από τις πρωτοβουλίες των ίδιων των επιχειρήσεων. Οι διαπιστώσεις στις 6 από αυτές έγιναν από ακτινολογικές και κλινικές εξετάσεις, καθώς και από τον έλεγχο των ιατρικών φακέλλων των εργαζοµένων. ii. Οι αιτίες αποδίδονται κυρίως στη φύση της εργασίας (ανύψωση βαρών), όπως και σε εργονοµικούς παράγοντες όπως ο µη σωστός εργονοµικός σχεδιασµός του εξοπλισµού, η κακή θέση του σώµατος και η επανάληψη των ίδιων κινήσεων. iii. Τα µέτρα που έλαβαν οι επιχειρήσεις ήταν ο περιορισµός των υπερωριών, οι εργονοµικές διευθετήσεις, η αλλαγή θέσης εργασίας, η εισαγωγή µηχανολογικού εξοπλισµού για τη µείωση της χειρωνακτικής εργασίας, ενώ δόθηκαν οδηγίες για την ασφαλέστερη ανύψωση βαρών. iv. Τα αποτελέσµατα των παρεµβάσεων ήταν η µείωση του αριθµού ατυχηµάτων, η ελαχιστοποίηση απώλειας εργατοωρών και γενικά χαρακτηρίζονται ως θετικά. 5.3. ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΕΠΙΚΙΝ ΥΝΩΝ ΧΗΜΙΚΩΝ ΟΥΣΙΩΝ Ως προς την υποκατάσταση επικίνδυνων ουσιών ελήφθησαν στοιχεία από 12 επιχειρήσεις που απασχολούν συνολικά 29366 Από τις επιχειρήσεις αυτές 2 ανήκουν στον ευρύτερο δηµόσιο τοµέα και απασχολούν 22007 εργαζόµενους, ενώ οι υπόλοιπες 10 ανήκουν στον ιδιωτικό τοµέα και απασχολούν 7359 Αρ. επιχειρήσεων Αρ. εργαζοµένων ηµόσιος 2 22007 Ιδιωτικός 10 7359 Σύνολο 12 29366
Από την καταγραφή των στοιχείων προκύπτει ότι i. Οι συγκεκριµένες χηµικές ουσίες χρησιµοποιούνται ως καθαριστικά διαλυτικά και συγκολλητικά υλικά, για καθαρισµό µηχανών και συντήρηση εξοπλισµού, για χηµικές αναλύσεις και σε 2 περιπτώσεις σε όλα τα στάδια της παραγωγικής διαδικασίας. ii. Οι χρησιµοποιούµενες χηµικές ουσίες και διαλύτες είναι κυρίως 1,1,1τριχλωροαιθάνιο (C 2 H 3 Cl 3 ), τετραχλωράνθρακας (CCl 4 ), προϊόντα φορµαλδεύδης, πολυηλεκτρολύτες, θειϊκό οξύ. iii. Ως µέτρα περιορισµού της έκθεσης αναφέρθηκαν η βελτίωση του συστήµατος εξαερισµού (3 περιπτώσεις), η χορήγηση κατάλληλων µέσων ατοµικής προστασίας (ΜΑΠ) σε συνδυασµό µε την εκπαίδευση ενηµέρωση των εργαζοµένων. iv. Ως υποκατάστατα των διαλυτών χρησιµοποιήθηκαν µη καρκινογόνες ουσίες. Ο αµίαντος εχρησιµοποιείτο στο παρελθόν ως δοµικό υλικό και ως στεγανοποιητικό σε σωληνώσεις και στέγαστρα, κυρίως σε µορφή προϊόντων αµιαντοτσιµέντου. Σήµερα έχει αντικατασταθεί σχεδόν ολοκληρωτικά από άλλα υλικά µε παρόµοιες φυσικές ιδιότητες (PVC, PE, υαλοβάµβακας, κεραµικές κουβέρτες, teflon). Οι ιδιότητες των υποκαταστάτων προέρχονται από τα δεδοµένα των σχετικών φύλλων ασφάλειας (safety sheets), ενώ σε αρκετές περιπτώσεις δεν γνωρίζουν οι χρήστες τις ενδεχόµενες βλαβερές ιδιότητες των υποκαταστάτων.