ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Σχέδιο Δράσης για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR Περιοχή ταμιευτήρων πρώην Λίμνης Κάρλας»

ΕΡΓΟ: «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας» ΦΑΣΗ Γ: Σχέδια Δράσης ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Σχέδιο Δράσης για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR1430007 Περιοχή ταμιευτήρων πρώην Λίμνης Κάρλας» ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΙΔΙΚΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑΣ ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ: Χριστόπουλος Απόστολος ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ: Τάσος Δημαλέξης Δημήτρης Μπούσμπουρας Θάνος Καστρίτης Αθήνα Οκτώβριος 2009

Το έργο «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», χρηματοδοτήθηκε από το «Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον» του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Η πλήρης αναφορά στο παρόν κείμενο είναι: Χριστόπουλος Α. (2009). Σχέδιο δράσης για τη Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR1430007 Περιοχή ταμιευτήρων πρώην Λίμνης Κάρλας». Στο: Δημαλέξης, Α. Μπούσμπουρας, Δ., Καστρίτης, Θ., Μανωλόπουλος Α. και Saravia V. (Συντονιστές Έκδοσης). Τελική αναφορά προγράμματος επαναξιολόγησης 69 σημαντικών περιοχών για τα πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της Ορνιθοπανίδας. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα. This document may be cited as follows: Christopoulos A. (2009). Action Plan for the Special Protection Area «GR1430007 Perioxi tamieutiron proin Limnis Karlas». In: Dimalexis A., Bousbouras D., Kastritis T., Manolopoulos A. & Saravia V. (editors). Final project report for the evaluation of 69 Important Bird Areas as Special Protection Areas. Hellenic Ministry for the Environment, Physical Planning and Public Works, Athens. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ...3 2. ΣΤΟΧΟΣ...3 3. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ...4 4. ΕΙΔΗ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ...6 5. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΩΝ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ...8 6. ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΠΕΙΛΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ...46 7. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ...47 8. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...50 ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 2

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το παρόν Σχέδιο Δράσης εκπονήθηκε στο πλαίσιο του έργου «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», το οποίο χρηματοδοτήθηκε από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Σκοπός του Σχεδίου Δράσης είναι αποτελεσματική προστασία και διατήρηση της Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) «GR1430007 Περιοχή ταμιευτήρων πρώην Λίμνης Κάρλας». Για το σκοπό αυτό προτείνονται κατάλληλα διαχειριστικά και θεσμικά μέτρα με βάση τις οικολογικές απαιτήσεις και απειλές των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης της ΖΕΠ. 2. ΣΤΟΧΟΣ Σκοπός του Σχεδίου Δράσης είναι η παροχή γενικών κατευθύνσεων για την αποτελεσματική προστασία και διατήρηση της Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) «GR1430007 Περιοχή ταμιευτήρων πρώην Λίμνης Κάρλας», ιδίως σε ότι αφορά τη διατήρηση των ειδών χαρακτηρισμού της. Έτσι, προτείνονται κατάλληλα μέτρα με βάση τις οικολογικές απαιτήσεις και απειλές των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης της ΖΕΠ, με τελικό στόχο την επίτευξη Ικανοποιητικού Καθεστώτος Προστασίας στην περιοχή. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 3

3. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Η πρόταση οριοθέτησης περιλαμβάνει ένα συγκρότημα επτά ρηχών τεχνητών λιμνών (ταμιευτήρων) που έχουν κατασκευαστεί στο κατώτατο σημείο της αποξηραμένης λίμνης Κάρλας και έναν πολύ μεγαλύτερο ταμιευτήρα από τους υπόλοιπους (38000 στρέμματα), ο οποίος βρίσκεται στη στη νότια απόληξη της περιοχής της παλιάς λίμνης και ολοκληρώθηκε το 2008 και βρίσκεται στη φάση πλήρωσης με νερό. Ο νοτιότερος με τον βορειότερο απέχουν περίπου 27 χιλιόμετρα. Η συνολική έκταση της ΖΕΠ είναι 12.416 εκτάρια. Από την προτεινόμενη οριοθέτηση εξαιρούνται οι οικισμοί που βρίσκονται εντός της περιοχής με βάση τα νόμιμα όριά τους. Στους ταμιευτήρες υπάρχει μόνιμη κατάκλυση, νησίδες (μικρές και διαχωριστικές), υδρόβια βλάστηση και δεντροστοιχίες από αρμυρίκια. Γύρω από αυτούς υπάρχουν καλλιέργειες μονοετείς, λιβάδια, χέρσα τμήματα και μία εκβολή ρέματος. Η προτεινόμενη περιοχή έχει ενιαίο οικολογικό χαρακτήρα. Η ευρύτερη περιοχή μπορεί να χαρακτηριστεί γεωργική με σκόρπιους τεχνητούς υγροτόπους, η οποία περιλαμβάνει ποικιλία ενδιαιτημάτων, όπως περιφέρειες οικισμών με συστάδες πεύκων, βραχώδεις εκτάσεις με αραιή ή χαμηλή βλάστηση, καλλιέργειες διαφόρων ειδών, υγρολίβαδα, μόνιμα κατακλυζόμενες εκτάσεις, θαμνοτόπους, λιβάδια, χερσότοπους, κ.λπ. Στα δυτικά και βόρεια της περιοχής κυριαρχούν τεράστιες γεωργικές εκτάσεις με αρκετούς οικισμούς, ενώ ανατολικά και νότια υπάρχουν λόφοι και βουνό (Μαυροβούνι, βόρειο Πήλιο). ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 4

Χάρτης 1. Όρια Ζώνης Ειδικής Προστασίας ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 5

Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας 4. ΕΙΔΗ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Πίνακας 1. Είδη χαρακτηρισμού ανά κριτήριο για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR1430007 Περιοχή ταμιευτήρων πρώην Λίμνης Κάρλας»: A/A Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία 20 Nycticorax nycticorax Νυχτοκόρακας 21 Ardeolla ralloides Κρυπτοτσικνιάς 24 Egretta garzetta Λευκοτσικνιάς 25 Casmerodius albus Αργυροτσικνιάς 28 Ciconia nigra Μαυροπελαργός 30 Plegadis falcinellus Χαλκόκοτα 51 Anas clypeata Χουλιαρόπαπια 55 Aythya nyroca Βαλτόπαπια 85 Buteo rufinus Αετογερακίνα 95 Falco naumanni Κιρκινέζι 129 Himantopus himantopus Καλαμοκανάς 133 Glareola pratincola Νεροχελίδονο Είδη χαρακτηρισμού Κριτήριο 1 Κριτήριο 2 Κριτήριο 3 Κριτήριο 4 Κριτήριο 5 Κριτήριο 6 >1% Παγκ. αναπαραγ. πληθ. >1% αναπαραγ. πληθ Ε.Ε. >1% αναπαραγ. πληθ Ε.Ε. >1% αναπαραγ. πληθ Ε.Ε. >1% αναπαραγ. πληθ Ε.Ε. >1% αναπαραγ. πληθ Ε.Ε. >1% αναπαραγ. Πληθ Ε.Ε. >1% αναπαραγ. Πληθ Ε.Ε. >1% αναπαραγ. πληθ Ε.Ε. >1% αναπαραγ. πληθ Ε.Ε. >1% διαχειμ. πληθ Ε. >20000 Υδρόβια * ισχύει * ισχύει * ισχύει * ισχύει * ισχύει * ισχύει * ισχύει * ισχύει * ισχύει * ισχύει * ισχύει * Η περιοχή είναι για το είδος μια από τις 5 σημαντικότερες περιοχές στην γεωγραφική περιφέρειά της και φιλοξενεί >1% του εθνικού πληθυσμού. Γεωγραφικές περιφέρειες: 1) Θράκη Μακεδονία - Θεσσαλία, 2) Ήπειρος-Δυτική Ελλάδα-Στερεά Ελλάδα-Πελοπόννησος, 3) Νησιά Αιγαίου ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 6

Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας Πίνακας 2. Είδη οριοθέτησης για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR1430007 Περιοχή ταμιευτήρων πρώην Λίμνης Κάρλας»: A/A Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία Είδη οριοθέτησης 4 Tachybaptus ruficollis Νανοβουτηχτάρι >1% αναπαραγόμενου πληθυσμού. Ελλάδας 5 Podiceps cristatus Σκουφοβουτηχτάρι >1% αναπαραγόμενου πληθυσμού Ελλάδας 8 Podiceps nigricollis Μαυροβουτηχτάρι >1% αναπαραγόμενου πληθυσμού Ελλάδας 19 Ixobrychus minutus Μικροτσικνιάς >1% αναπαραγόμενου πληθυσμού Ελλάδας 26 Ardea cinerea Σταχτοτσικνιάς >1% αναπαραγόμενου πληθυσμού Ελλάδας 27 Ardea purpurea Πορφυροτσικνιάς >1% αναπαραγόμενου πληθυσμού Ελλάδας 29 Ciconia ciconia Πελαργός 1% αναπαραγόμενου πληθυσμού Ελλάδας 31 Platalea leucorodia Χουλιαρομύτα >1% αναπαραγόμενου πληθυσμού Ελλάδας 43 Tadorna tadorna Βαρβάρα >1% αναπαραγόμενου πληθυσμού Ελλάδας 44 Anas penelope Σφυριχτάρι >1% διαχειμάζοντος πληθυσμού Ελλάδας 45 Anas strepera Καπακλής >1% αναπαραγόμενου πληθυσμού Ελλάδας 47 Anas platyrhynchos Πρασινοκέφαλη πάπια >1% αναπαραγόμενου πληθυσμού Ελλάδας 48 Anas acuta Ψαλίδα >1% αναπαραγόμενου πληθυσμού Ελλάδας 54 Aythya ferina Γκισάρι >1% αναπαραγόμενου πληθυσμού Ελλάδας 98 Falco columbarius Νανογέρακο >1% διαχειμάζοντος πληθυσμού Ελλάδας 113 Coturnix coturnix Ορτύκι 1% αναπαραγόμενου πληθυσμού Ελλάδας 122 Fulica atra Φαλαρίδα >1% αναπαραγόμενου πληθυσμού Ελλάδας 128 Haematopus ostralegus Στρειδοφάγος 1% αναπαραγόμενου πληθυσμού Ελλάδας 130 Recurvirostra avosetta Αβοκέτα >1% αναπαραγόμενου πληθυσμού Ελλάδας 131 Burhinus oedicnemus Πετροτριλίδα >1% αναπαραγόμενου πληθυσμού Ελλάδας 142 Pluvialis apricaria Βροχοπούλι >1% διαχειμάζοντος πληθυσμού Ελλάδας 147 Vanellus vanellus Καλημάνα >1% αναπαραγόμενου πληθυσμού Ελλάδας 240 Merops apiaster Μελισσοφάγος 1% αναπαραγόμενου πληθυσμού Ελλάδας 254 Melanocorypha calandra Γαλιάντρα >1% αναπαραγόμενου πληθυσμού Ελλάδας 421 Emberiza melanocephala Αμπελουργός 1% αναπαραγόμενου πληθυσμού Ελλάδας ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 7

5. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΩΝ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Νυχτοκόρακας (Nycticorax nycticorax) Σχεδόν Απειλούμενο Χ Ο πληθυσμός του Νυχτοκόρακα στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε 800-1200 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Είναι μεταναστευτικό είδος και έρχεται στη χώρα μας την άνοιξη για να αναπαραχθεί. Στην περιοχή μελέτης το είδος βρέθηκε να φωλιάζει σε πολύ αξιόλογο πληθυσμό, με 210-232 ζευγάρια, αριθμός που φτάνει το 1% του ελάχιστου αναπαραγόμενου πληθυσμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.) και το 29% περίπου του ελάχιστου ελληνικού πληθυσμού. Στην περιοχή τα προηγούμενα χρόνια δεν είχε παρατηρηθεί να φωλιάζει (ίσως αναπαραγόταν ένας μικρός αριθμός σε ένα σημείο), και ο πληθυσμός αυτός αποτελεί σε μέγεθος την 3 η αποικία στην Ελλάδα σε σύγκριση με τα αποτελέσματα της 1 ης καταγραφής των αποικιών των ερωδιών το 2003 (Υφαντής Γ. και Καζαντζίδης Σ., 2004), οι άλλες 2 μεγάλες αποικίες βρίσκονται στο δέλτα του Αξιού και στην λίμνη Κερκίνη, και οι δύο υγρότοποι, είναι διεθνούς σημασίας, ενταγμένοι στην συνθήκη Ramsar. Τα πουλιά ευνοήθηκαν πολύ την άνοιξη του 2009 διότι λίγους μήνες πριν είχε ξεκινήσει η εισροή υδάτων στον μεγάλο ταμιευτήρα, και αυτό εκτόξευσε πολύ ψηλά τους αριθμούς των εντόμων, ψαριών, αμφιβίων και ερπετών, τα οποία αποτελούν τροφή του Νυχτοκόρακα. Ο Νυχτοκόρακας ζει σε όχθες ποταμών, τέλματα, ορυζώνες, δασωμένα έλη, λίμνες και παραποτάμια/ παραλίμνια βλάστηση, φωλιάζει σε μεγάλα δέντρα και θάμνους που βρίσκονται είτε μέσα σε νερό, είτε εκτός. Η τροφή του αποτελείται από βατράχια, σαύρες, ψάρια, έντομα και μικροθηλαστικά. Η ενόχληση των αποικιών κατά την αναπαραγωγική περίοδο (Απρίλιος - Ιούνιος) αποτελεί μία από τις σημαντικότερες απειλές για το είδος. Επίσης η ρύπανση υδάτων, μείωση τροφής, καταστροφή των ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 8

υγροτόπων, αυξομείωση υδάτων στις αποικίες, αποτελούν αιτίες μείωσης των αποικιών. Κρυπτοτσικνιάς (Ardeolla ralloides) Τρωτό Χ Ο πληθυσμός του Κρυπτοτσικνιά στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε 400-700 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Είναι μεταναστευτικό είδος και έρχεται στη χώρα μας την άνοιξη για να αναπαραχθεί. Στην περιοχή μελέτης το είδος βρέθηκε φωλιάζει σε αξιόλογο πληθυσμό, με 51-62 ζευγάρια, αριθμός που φτάνει το 2,8% του ελάχ. αναπαραγόμενου πληθυσμού της Ε.Ε. και το 15,5% περίπου του ελάχ. ελληνικού πληθυσμού. Στην περιοχή τα προηγούμενα χρόνια δεν είχε παρατηρηθεί να φωλιάζει, και ο πληθυσμός αυτός αποτελεί σε μέγεθος την 4 η αποικία στην Ελλάδα σε σύγκριση με τα αποτελέσματα της 1 ης καταγραφής των αποικιών των ερωδιών το 2003 (Υφαντής Γ. και Καζαντζίδης Σ., 2004), οι άλλες 3 αποικίες βρίσκονται σε υγροτόπους διεθνούς σημασίας, σύμφωνα με την συνθήκη Ramsar. Όπως και οι Νυχτοκόρακες έτσι και οι Κρυπτοτσικνιάδες, ευνοήθηκαν πολύ την άνοιξη του 2009 διότι λίγους μήνες πριν είχε ξεκινήσει η εισροή υδάτων στον μεγάλο ταμιευτήρα, με αποτέλεσμα την αύξηση διαθέσιμης τροφής. Ο Κρυπτοτσικνιάς ζει σε λίμνες, βάλτους και ποτάμια με πυκνή βλάστηση, φωλιάζει σε θάμνους, δέντρα, αλλά και σε καλαμιές, σε μικρές ομάδες, συχνά μέσα σε αποικίες άλλων υδρόβιων πουλιών. Η τροφή του αποτελείται από βατράχια, μικρά ψάρια και έντομα. Η ενόχληση των αποικιών κατά την αναπαραγωγική περίοδο (Μάιος - Ιούλιος) αποτελεί μία από τις σημαντικότερες απειλές για το είδος. Επίσης η αποξήρανση υγροτόπων, η ρύπανση υδάτων, μείωση τροφής, αυξομείωση υδάτων στις αποικίες, αποτελούν αιτίες μείωσης των αποικιών. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 9

Λευκοτσικνιάς (Egretta garzetta) Χ Ο πληθυσμός του Λευκοτσικνιά στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε 1500-1800 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Είναι είδος μεταναστευτικό, αρκετά όμως άτομα ξεχειμωνιάζουν σε υγροτόπους κυρίως της Δυτικής και Νότιας χώρας. Στην περιοχή μελέτης εντοπίστηκε να φωλιάζει σε πολύ αξιόλογο πληθυσμό των 482-502 ζευγαριών, αριθμός που φτάνει το 1,3% του ελάχ. αναπαραγόμενου πληθυσμού της Ε.Ε. και το 33,5% περίπου του ελάχ. ελληνικού πληθυσμού. Στην περιοχή τα προηγούμενα χρόνια δεν είχε παρατηρηθεί να φωλιάζει, και ο πληθυσμός αυτός αποτελεί σε μέγεθος την 2 η αποικία στην Ελλάδα μετά τον Αμβρακικό σε σύγκριση με τα αποτελέσματα της 1 ης καταγραφής των αποικιών των ερωδιών το 2003 (Υφαντής Γ. και Καζαντζίδης Σ., 2004). Όπως και τα δύο προηγούμενα είδη ερωδιών, έτσι και οι Λευκοτσικνιάδες, φαίνεται να ευνοήθηκαν πολύ με την εισροή υδάτων. Ο Λευκοτσικνιάς ζει σε λίμνες, λιμνοθάλασσες, βάλτους, ποτάμια, κανάλια, ακόμα και ακτές, αλλά και μέρη κοντά στον άνθρωπο, φωλιάζει κατά αποικίες σε θάμνους και δέντρα. Η τροφή του αποτελείται από βατράχια, ψάρια, σκουλήκια, καρκινοειδή και έντομα. Η ενόχληση των αποικιών κατά την αναπαραγωγική περίοδο (Απρίλιος - Ιούνιος) αποτελεί μία σημαντική απειλή για το είδος. Επίσης η ρύπανση υδάτων, μείωση τροφής, αυξομείωση υδάτων στις αποικίες, καταστροφή βιοτόπου, κυνήγι, αποτελούν αιτίες μείωσης του είδους. Αργυροτσικνιάς (Casmerodius albus) Χ ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 10

Ο πληθυσμός του Αργυροτσικνιά στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε 36-52 ζευγάρια (Υφαντής, Καζαντζίδης 2004). Είδος που κυρίως διαχειμάζει στη χώρα μας. Στην περιοχή μελέτης εντοπίστηκε να φωλιάζει σε πάρα πολύ αξιόλογο πληθυσμό των 35-45 ζευγαριών, αριθμός που φτάνει το 1,8% του ελάχ. αναπαραγόμενου πληθυσμού της Ε.Ε., ενώ για την Ελλάδα πιθανό να αποτελεί νέο πληθυσμό. Σύμφωνα με την 1 η καταγραφή των αποικιών των ερωδιών το 2003 (Υφαντής Γ. και Καζαντζίδης Σ., 2004), το είδος είχε βρεθεί να αναπαράγεται μόνο σε 3-4 περιοχές της χώρας και η μεγαλύτερη αποικία του αριθμούσε 30-40 ζευγάρια. Όπως και τα παραπάνω είδη ερωδιών, έτσι και αυτό, φαίνεται να ευνοήθηκε πολύ με την εισροή υδάτων, μιας και δεν υπάρχουν αναφορές φωλιάσματος από τα προηγούμενα έτη. Επίσης η περιοχή φιλοξενεί και αξιόλογο διαχειμάζοντα πληθυσμό, με πάνω από 250 άτομα. Ο Αργυροτσικνιάς ζει κυρίως σε μεγάλες ρηχές λίμνες και λιμνοθάλασσες, φωλιάζει κυρίως σε πυκνές καλαμιές, αλλά και θάμνους. Η τροφή του αποτελείται από ψάρια, αμφίβια και υδρόβια έντομα. Οι σημαντικότερες απειλές είναι η ενόχληση των αποικιών κατά την αναπαραγωγική περίοδο (Απρίλιος - Ιούνιος), διότι είναι ευαίσθητο στην έντονη ανθρώπινη παρουσία, η λαθροθηρία και η συρρίκνωση των βιοτόπων του. Μαυροπελαργός (Ciconia nigra) Κινδυνεύον Χ Ο πληθυσμός του Μαυροπελαργού στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε 30-50 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Δεν φωλιάζει στην περιοχή μελέτης, παρά μόνο στο γειτονικό Μαυροβούνι και Βόρειο Πήλιο. Φαίνεται πως οι πλημμυρισμένες εκτάσεις της Κάρλας ευνόησαν πολύ το είδος, αποτελώντας το μοναδικό χώρο τροφοληψίας ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 11

του πληθυσμού αυτού στην ευρύτερη περιοχή. Το μέγιστο των ατόμων που καταμετρήθηκε σε μία μέρα ήταν 40 άτομα (23 μαζί). Τα πουλιά παρατηρήθηκαν να τρέφονται σε διάφορα σημεία του ταμιευτήρα, κυρίως όμως κοντά στο αντλιοστάσιο (βόρεια πλευρά). Σίγουρα στο Μαυροβούνι Βόρειο Πήλιο φωλιάζει ένας πάρα πολύ σημαντικός πληθυσμός (>10% του ελάχ. ελληνικού πληθυσμού), ο οποίος εξαρτάται άμεσα από την Κάρλα, γι αυτό και η περιοχή θεωρείται πολύ σημαντική για το είδος. Ο Μαυροπελαργός ζει σε απομακρυσμένες δασώδεις περιοχές, κοντά σε λίμνες, έλη και ποτάμια, φωλιάζει βαθιά μέσα στα δάση κωνοφόρων, συνήθως σε απότομες πλαγιές, πάνω από υγρές, καλά προφυλαγμένες ρεματιές, γκρεμούς και χαράδρες. Η τροφή του αποτελείται από αμφίβια, ερπετά, έντομα και μικρά θηλαστικά. Είναι ευαίσθητος στην ανθρώπινη παρουσία γι αυτό και απειλείται κυρίως από την όχληση κατά την περίοδο της αναπαραγωγής (Απρίλιο - Ιούνιο), αλλά και από την καταστροφή των βιοτόπων τροφοληψίας και φωλεοποίησης. Χαλκόκοτα (Plegadis falcinellus) Κρισίμως Κινδυνεύον Χ Ο πληθυσμός της Χαλκόκοτας στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε 150-200 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Είναι μεταναστευτικό είδος και έρχεται στη χώρα μας την άνοιξη για να αναπαραχθεί. Στην περιοχή μελέτης εντοπίστηκε ένας αξιόλογος πληθυσμός 6-10 ζευγαριών, αριθμός που φτάνει το 1,6% του ελάχιστου αναπαραγόμενου πληθυσμού της Ε.Ε. και το 5% περίπου του ελάχ. ελληνικού πληθυσμού. Στην περιοχή τα προηγούμενα χρόνια δεν είχε παρατηρηθεί να φωλιάζει και σίγουρα ευνοήθηκε κατά πολύ από την δημιουργία υγρολίβαδων κατά άνοιξη του 2009. Μια κύρια απειλή για το είδος είναι η εξαφάνιση τέτοιων λιβαδιών, τα οποία αποτελούν τον κύριο χώρο τροφοληψίας του. Τα πουλιά παρατηρήθηκαν να τρέφονται σε διάφορα σημεία του ταμιευτήρα, κυρίως όμως στο βόρειο και ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 12

ανατολικό τμήμα. Η αποικία εντοπίστηκε στο κέντρο περίπου του ταμιευτήρα, μέσα στην αποικία των ερωδιών, σε πλημμυρισμένη συστάδα με αρμυρίκια. Η απειλή για την αποικία είναι η ίδια, δηλαδή η άνοδος των υδάτων. Για το είδος επίσης μία απειλή ίσως να είναι και η πλήρης κατάκλυση του ταμιευτήρα, με την οποία ίσως χαθεί το ενδιαίτημα τροφοληψίας του, τα υγρολίβαδα. Αυτό θα πρέπει να εξεταστεί και τα επόμενα χρόνια. Λύση αυτού του προβλήματος θα ήταν σίγουρα ένα ειδικό διαχειριστικό σχέδιο για την διατήρηση των υγρολίβαδων στην περιοχή (όπως π.χ. στις Πρέσπες από την Εταιρεία Προστασίας Πρεσπών, όπου και έγινε επανεγκατάσταση της Χαλκόκοτας). Η Χαλκόκοτα ζει κυρίως σε γλυκά ρηχά νερά, λίμνες, έλη, υγρολίβαδα, πλημμυρισμένες εκτάσεις και αναπαράγεται κατά αποικίες συχνά με ερωδιούς, πάνω σε δέντρα, θάμνους και καλαμιώνες σε ρηχά έλη με πλούσια υδροχαρή βλάστηση. Τρέφεται με βδέλλες, σκουλήκια, αμφίβια, μικρά ψάρια και νύμφες εντόμων. Οι επεμβάσεις στους υγροτόπους (αποξηράνσεις, κοπή δέντρων, υπερβόσκηση) και η λαθροθηρία ήταν οι κύριες αιτίες ώστε το είδος να υποστεί κατακόρυφη μείωση κατά τα προηγούμενα χρόνια, την τελευταία όμως δεκαετία έχει αρχίσει να δείχνει κάποια πολύ μικρή άνοδο, χάρη σε κάποιες διαχειριστικές παρεμβάσεις. Ο Ευρωπαϊκός πληθυσμός της υπολογίζεται σε λιγότερο από 22.000 ζευγάρια και εντάσσεται πλέον στα κινδυνεύοντα και ιδιαίτερα προστατευόμενα είδη. Χουλιαρόπαπια (Anas clypeata) Ο διαχειμάζων πληθυσμός της Χουλιαρόπαπιας στην Ευρώπη, εκτιμάται σε περισσότερο από 200.000 άτομα, και στην Ελλάδα εκτιμάται ότι έρχεται το 12% του πληθυσμού της Μεσογείου και της Μαύρης Θάλασσας (Ruger et al. 1986). Στην περιοχή μελέτης τον χειμώνα του 2009 καταμετρήθηκαν 2900 άτομα, πληθυσμός που ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 13

φθάνει το 1,5% περίπου του Ευρωπαϊκού. Η καταμέτρηση έγινε μόνο στον ταμιευτήρα του Καλαμακίου. Στο παρελθόν, πριν η λίμνη αποξηρανθεί, συγκέντρωνε τεράστιους αριθμούς του είδους. Την τελευταία χρονιά πριν ολοκληρωθεί η αποξήρανσή της καταμετρήθηκαν 40.000 πουλιά (Hoffmann et al. 1964) και είναι η μεγαλύτερη συγκέντρωση που έχει καταμετρηθεί ποτέ στην χώρα. Κατά την άνοιξη του 2009 εντοπίστηκαν και 40-50 ζευγάρια, ελάχιστα με νεοσσούς. Όλα βρισκόταν μέσα στον μεγάλο ταμιευτήρα, σε όλη την έκτασή του με τα περισσότερα να είναι στο βόρειο και βορειοδυτικό τμήμα, παρατηρήθηκαν να κινούνται γύρω από μικρά νησάκια καλυμμένα από πυκνή βλάστηση από αγκάθια και σε πλημμυρισμένες συστάδες με αρμυρίκια. Το 1963 η Χουλιαρόπαπια αναφέρεται ως αναπαραγόμενο στην Κάρλα (Catalogus Faunae Graeciae, Bauer et al. 1969). Η Χουλιαρόπαπια το χειμώνα συγκεντρώνεται σε λίμνες και λιμνοθάλασσες, ενώ την άνοιξη, κατά την περίοδο της αναπαραγωγής (Μάιο - Ιούνιο), προτιμά υγροτόπους με πλούσια βλάστηση, μιας και φωλιάζει στο έδαφος, ανάμεσα στους πυκνούς θάμνους και την βλάστηση. Τρέφεται με φυτοπλαγκτόν, ζωοπλαγκτόν, μικρά έντομα και σπόρους. Η καταστροφή του βιοτόπου της και το κυνήγι αποτελούν κύριες απειλές για το είδος. Βαλτόπαπια (Aythya nyroca) Τρωτό Σχεδόν Απειλούμενο Χ Ο πληθυσμός της Βαλτόπαπιας στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε 130-250 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Στην περιοχή μελέτης εντοπίστηκε ένας αξιόλογος πληθυσμός 22-25 ζευγαριών, αριθμός που φτάνει το 2,7% του ελάχ. αναπαραγόμενου πληθυσμού της Ε.Ε. και πάνω από το 15% περίπου του ελάχ. ελληνικού πληθυσμού. Είναι παγκοσμίως απειλούμενο και η περιοχή πληρεί το κριτήριο C1 για το είδος. Βρέθηκαν 20-23 ζευγάρια στον μεγάλο ταμιευτήρα σε όλη του την έκταση, κυρίως ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 14

όμως στο βόρειο, βορειοδυτικό και ανατολικό τμήμα. 1 ζευγάρι στους ταμιευτήρες του Καλαμακίου και 1 ζευγάρι στους ταμιευτήρες των Νιαμάτων. Παρατηρήθηκαν επίσης αρκετοί νεοσσοί. Ίσως να έχει γίνει μια μικρή υποεκτίμηση (σε τμήματα με πυκνή υδρόβια βλάστηση), σε καμία όμως περίπτωση δεν ξεπερνούν τα 30 ζευγάρια. Δεν εντοπίστηκε κάποια απειλή στην περιοχή μελέτης, η πιθανή ίσως άνοδος του νερού εξαφανίσει κάποια από τα ενδιαιτήματά της. Στους ιστορικούς χρόνους αναφέρεται ως αναπαραγόμενο στην περιοχή (Reiser, O. 1905, Ornis Balcanica III, Griechenland und die Griechischen Inseln. Wien. Bauer et al. 1969, Catalogus Faunae Graeciae). Τον χειμώνα του 2009 δεν παρατηρήθηκαν άτομα του είδους, υπάρχουν όμως μαρτυρίες από προηγούμενες χρονιές, από τους ταμιευτήρες του Καλαμακίου (Καστρίτης Θ., προσωπική επικοινωνία). Η Βαλτόπαπια ζει σε ρηχές υδάτινες επιφάνειες, όπως βάλτους και λίμνες με πλούσια υδροχαρή βλάστηση και καλαμιώνες, φωλιάζει στο έδαφος, μέσα στην πυκνή βλάστηση, κοντά στο νερό (Μάιο - Ιούνιο). Τρέφεται με υδρόβια φυτά. Οι ανθρώπινες επεμβάσεις και η υποβάθμιση των υγροτόπων (υφαλμύρινση, μόλυνση, υπεράντληση υδάτων) που αναπαράγεται, καθώς και το αδιάκριτο κυνήγι αποτελούν τις κύριες απειλές για το είδος. Αετογερακίνα (Buteo rufinus) Τρωτό Χ Ο πληθυσμός της Αετογερακίνας στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε 200-300 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Δεν φωλιάζει εντός της περιοχής μελέτης, παρά μόνο στο γειτονικό Μαυροβούνι και στο βουνό που βρίσκεται νότια του ταμιευτήρα της Κάρλας. Το είδος ίσως ευνοήθηκε πολύ από τα τεράστια λιβάδια εντός του μεγάλου ταμιευτήρα όπου και παρατηρούταν καθημερινά να ψάχνει για τροφή. Το μεγαλύτερο ποσοστό των ατόμων χρησιμοποιούν σε μεγάλο βαθμό την περιοχή της Κάρλας για ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 15

τροφοληψία, γι αυτό και θεωρείται πολύ σημαντική για το είδος. Το μέγιστο των ατόμων που καταμετρήθηκε σε μία μέρα ήταν 5 άτομα. Τα πουλιά παρατηρήθηκαν να κινούνται σε όλη την επιφάνεια του ταμιευτήρα και στις γύρω καλλιεργούμενες, θαμνώδεις και πετρώδεις εκτάσεις. Σίγουρα στο Μαυροβούνι Βόρειο Πήλιο φωλιάζει ένας αξιόλογος πληθυσμός 2-3 ζευγαριών, και άλλα 1-2 ζευγάρια στο βουνό νότια του ταμιευτήρα (περιοχή Γλαφυρών) το οποίο και προτείνεται να ενταχθεί στην ΣΠΠΕ με επέκταση των ορίων της υφιστάμενης ΣΠΠΕ προς νότο. Ο αριθμός αυτός αποτελεί περίπου το 1% των ελάχ. αναπαραγόμενων ζευγαριών της Ε.Ε. και το ελάχ. 1% της Ελλάδας. Δεν παρατηρήθηκαν κάποιες απειλές κατά την διάρκεια της έρευνας. Η Αετογερακίνα ζει σε άνυδρες και βραχώδεις περιοχές, γυμνά βουνά, στέπες, ανοιχτές πεδιάδες και ακατοίκητες περιοχές. Φωλιάζει σε μεμονωμένα δέντρα, βράχια και σπάνια στο έδαφος. Τρέφεται με μικρά τρωκτικά, αγριοκούνελα, ερπετά, πουλιά και έντομα. Η αυξημένη παρέμβαση από τους ανθρώπους στους βιοτόπους τροφοληψίας και αναπαραγωγής και η λαθροθηρία αποτελούν τις κύριες απειλές του είδους. Κιρκινέζι (Falco naumanni) Τρωτό Τρωτό Χ Ο πληθυσμός του Κιρκινεζιού στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε 2000-3480 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Το είδος αυτό ανήκει στα απειλούμενα. Δεν φωλιάζει εντός της περιοχής μελέτης, αλλά στα περισσότερα χωριά γύρω από τους ταμιευτήρες. Ένας πολύ σημαντικός όμως αριθμός των πουλιών αυτών τρέφονται μέσα και γύρω από τους ταμιευτήρες, κυρίως σε τμήματα ακαλλιέργητα, λιβάδια και καλλιέργειες (σιτάρι, τριφύλλι, βαμβάκι). Ο μεγάλος ταμιευτήρας κατά την έρευνα είχε πολύ μεγάλα τμήματα λιβαδιών και μετρήθηκαν έως και 300 πουλιά σε μία μέρα, ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 16

εάν γίνει η πλήρης κατάκλυσή του, σίγουρα τα πουλιά θα αλλάξουν περιοχή τροφοληψίας. Στους υπόλοιπους ταμιευτήρες παρατηρούταν καθημερινά από 5 έως 60 άτομα, συνήθως σε ομάδες 10-20 πουλιών οι οποίες κινούταν κυρίως στα γύρω χέρσα τμήματα και στις καλλιέργειες. Επίσης αρκετά άτομα παρατηρήθηκαν να ψάχνουν για τροφή στο βουνό, νότια του ταμιευτήρα της Κάρλας, το μέγιστο νούμερο ήταν 90 άτομα. Μετά από ώρες παρατήρησης και καταγραφής των πουλιών και των διαδρομών τους, εκτιμήθηκε πως συνολικά τρέφονται καθημερινά στην Κάρλα αρκετές εκατοντάδες πουλιά (>500). Την διάρκεια της άνοιξης του 2008, έκανα μια γενική εκτίμηση του αναπαραγόμενου πληθυσμού στα γύρω, κοντινά χωριά και υπολογίστηκαν περίπου 600-750 ζευγάρια ¹ (4,1% του ελάχ. πληθυσμού της Ε.Ε. και 37,5% της Ελλάδας). Αν συνδυάσουμε τα δύο παραπάνω βλέπουμε πως πάνω από το 1/3 περίπου των αναπαραγόμενων ατόμων χρησιμοποιούν την περιοχή έρευνας ως χώρο τροφοληψίας και γι αυτό την θεωρείται πάρα πολύ σημαντική για το είδος. Το Κιρκινέζι ζει μέσα σε κατοικημένες περιοχές (πόλεις, χωριά), που γύρω υπάρχουν ανοιχτοί πεδινοί βιότοποι, όπως καλλιεργούμενες εκτάσεις, αγραναπαύσεις, χαμηλοί λόφοι, χέρσα και φυσικά ή εκμεταλλεύσιμα λιβάδια, στους οποίους αναζητά την τροφή του. Φωλιάζει κάτω από κεραμίδια και μέσα σε τρύπες παλιών κτιρίων συνήθως και αποθηκών. Σπανιότερα φωλιάζει σε βράχια και νησίδες. Τρέφεται σχεδόν αποκλειστικά με μεγάλα έντομα (κυρίως Ορθόπτερα και Κολεόπτερα) και πολύ σπάνια με μικροθηλαστικά. Απειλές Πρόταση διατήρησης. Η κύρια αιτία της πτώσης του πληθυσμού του είναι η απώλεια βιοτόπων και η υποβάθμιση γόνιμων εδαφών, αποτέλεσμα γεωργικής ενδυνάμωσης, αναδάσωσης, αλλά και αστικοποίησης. Η χρήση φυτοφαρμάκων μπορεί να προκαλέσει την άμεση θνησιμότητα αλλά είναι σημαντικότερη στην μείωση των πληθυσμών των θηραμάτων του. Η κατεδάφιση και η αποκατάσταση των παλαιών κτιρίων, έχει οδηγήσει στην απώλεια θέσεων φωλιάσματος και είναι και ¹ Μία πολύ γενική εκτίμηση έγινε και κατά την διάρκεια της παρούσας έρευνας και βρέθηκε περίπου ο ίδιος πληθυσμός. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 17

αυτό κάτι που σίγουρα έχει συμβάλει δραματικά στην μείωσή του. Επίσης η θανάτωση πουλιών από μικρά παιδιά με αεροβόλα και η πρόσκρουση πάνω σε αυτοκίνητα, παίζουν ρόλο στην μείωση πληθυσμών. Λόγω του ότι η περιοχή έρευνας αποτελεί σημαντικό χώρο τροφοληψίας του είδους, καλό θα ήταν να γίνει κάποιο αξιόλογο monitoring στο χώρο αυτό, ώστε στην συνέχεια να μπορούν να ληφθούν κάποια μέτρα, όπως διαχείριση των λιβαδιών, αγραναπαύσεων, κ.λπ., καθώς και να μελετηθούν κάποιες κατάλληλες αγροτικές πολιτικές για τον έλεγχο των φυτοφαρμάκων. Καλαμοκανάς (Himantopus himantopus) Χ Ο πληθυσμός του Καλαμοκανά στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε 1000-3000 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Στην περιοχή της Κάρλας εντοπίστηκε ένας πάρα πολύ αξιόλογος και πολύ μεγάλος πληθυσμός 560-580 ζευγαριών, αριθμός που φτάνει το 2,9% του ελάχ. αναπαραγόμενου πληθυσμού της Ε.Ε. και το 58% περίπου του ελάχ. ελληνικού πληθυσμού! Πιθανώς να αποτελεί τον μεγαλύτερο αναπαραγόμενο πληθυσμό που έχει καταγραφεί ποτέ στη χώρα. Τα 550-570 ζεύγη εντοπίστηκαν στον μεγάλο νότιο ταμιευτήρα σε όλη του την έκταση, στο βόρειο τμήμα περίπου 117 ζευγάρια, στο δυτικό 215 ζευγάρια, στο ανατολικό 154 ζευγάρια, στο νότιο και στο κέντρο περίπου 85. Η πλειοψηφία των φωλιών βρέθηκαν σε πολύ μικρή απόσταση από τα αναχώματα, πάνω σε νησίδες (με χαμηλή βλάστηση κυρίως) με στάθμη νερού γύρω από αυτές 0,50-1,80 μέτρα. Τα περισσότερα πουλιά είχαν κάνει αποικίες των 5-25 ζευγαριών, ενώ σε κάποιες νησίδες είχε και ζευγάρια Αβοκετών. Οι συνθήκες που δημιουργήθηκαν στον μεγάλο ταμιευτήρα, με την εισροή νερού, δημιούργησαν τα κατάλληλα ενδιαιτήματα με ρηχά νερά για τον Καλαμοκανά, γι αυτό και ο πληθυσμός του ανέβηκε τόσο πολύ. Η τροφοληψία γινόταν κοντά στις φωλιές, αλλά και σε όλα τα υγρολίβαδα και πλημμυρισμένα που υπήρχαν εντός των αναχωμάτων ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 18

του ταμιευτήρα. Με αυτό τον πληθυσμό θεωρείται πως η περιοχή έχει σημαντικότητα για το είδος όχι μόνο σε εθνικό επίπεδο αλλά και σε ευρωπαϊκό. Επίσης 7-10 ζευγάρια εντοπίστηκαν σε νησίδα στους ταμιευτήρες των Νιαμάτων. Στο παρελθόν αναφέρεται στα αναπαραγόμενα είδη της περιοχής (Geroudet, P. 1962, Notes d ornithologie grecque, Le lac Karla. Nos Oiseaux 26, 303-312). Ο Καλαμοκανάς ζει σε υγροτόπους με ρηχό γλυκό ή υφάλμυρο νερό με αραιή βλάστηση (συνήθως αλμυρόβάλτους, αλυκές και έλη) και υγρολίβαδα. Φωλιάζει κατά χαλαρές αποικίες στο έδαφος ή σε ένα σωρό από φυτικό υλικό. Είναι είδος μεταναστευτικό. Τρέφεται με υδρόβια έντομα, μικρά καρκινοειδή, μικρά ψαράκια και γυρίνους. Η κύρια απειλή του είδους είναι οι συνεχείς ανθρώπινες επεμβάσεις στους υγροτόπους (αποξηράνσεις, μπαζώματα). Επίσης το τσαλαπάτημα των φωλιών από ζώα που βόσκουν (π.χ. αγελάδες), η όχληση από ανθρώπους στις αποικίες και το κυνήγι, συμβάλλουν στην μείωση πληθυσμών. Νεροχελίδονο (Glareola pratincola) Χ Ο πληθυσμός του Νεροχελίδονου στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε 500-1000 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Στην περιοχή μελέτης καταμετρήθηκε ένας πολύ αξιόλογος αναπαραγόμενος πληθυσμός 96-105 ζευγαριών, αριθμός που φτάνει το 1,9% του ελάχ. αναπαραγόμενου πληθυσμού της Ε.Ε. και το 21% περίπου του ελάχ. ελληνικού πληθυσμού. Τα ζευγάρια εντοπίστηκαν σε 2 σημεία στον νότιο ταμιευτήρα. Τα 25-35 ζευγάρια βρέθηκαν να φωλιάζουν σε χερσοχώραφο, που γύρω του υπήρχαν σταροχώραφα, έξω από τον ταμιευτήρα, μερικές δεκάδες μέτρα βόρεια του κεντρικού αντλιοστασίου. Επειδή ο αναπαραγόμενος πληθυσμός είναι αξιόλογος και το σημείο αυτό βρίσκεται εκτός των ορίων της υφιστάμενης ΣΠΠΕ και η αποικία αυτή είναι εκτεθειμένη σε πάρα πολλούς κινδύνους (αναφέρονται πιο κάτω), ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 19

προτείνεται η επέκταση των βόρειων ορίων της. Τα υπόλοιπα ζευγάρια φωλιάζουν στο βόρειο τμήμα εντός του ταμιευτήρα, στα μεγάλα και στεγνά λιβάδια και ελάχιστα σε μεγάλες γυμνές νησίδες. Υπάρχει επίσης υποψία πως ίσως αναπαράγονται κάποια ζευγάρια μέσα σε καλλιέργειες, όπως για παράδειγμα προηγούμενες χρονιές εντοπίστηκαν ζευγάρια μέσα σε βαμβακοκαλλιέργειες γύρω από τους ταμιευτήρες του Καλαμακίου (Κομηνός Θ., προσωπική επικοινωνία). Ο χώρος που παρατηρήθηκε να κινούνται τα πουλιά για τροφοληψία είναι το βόρειο (κυρίως κοντά στο κεντρικό αντλιοστάσιο), βορειοανατολικό και βορειοδυτικό τμήμα του ταμιευτήρα και οι γύρω καλλιεργούμενες εκτάσεις, κυρίως βόρεια του ταμιευτήρα. Ελάχιστα πουλιά εντοπίστηκαν στους ταμιευτήρες των Νιαμάτων. Προηγούμενες χρονιές είχαν καταγραφεί αρκετά άτομα να πετούν πάνω από τους ταμιευτήρες του Καλαμακίου, όμως στην παρούσα έρευνα δεν παρατηρήθηκε κανένα πουλί του είδους. Το πιο πιθανό είναι πως βρήκαν καταλληλότερες συνθήκες στον μεγάλο ταμιευτήρα και μετακινήθηκαν σε αυτόν. Οι πολύ μεγάλες και ανοιχτές εκτάσεις, καθώς και τα τεράστια υγρολίβαδα που δημιουργήθηκαν με την εισροή υδάτων, ενδέχεται να ευνόησαν πολύ τον πληθυσμό του Νεροχελίδονου στην περιοχή. Το Νεροχελίδονο ζει σε λασπώδεις περιοχές με ελάχιστη βλάστηση, σε χερσοχώραφα, σε εκτεταμένες επίπεδες, ανοιχτές, ξερές περιοχές, κοντά σε λιμνοθάλασσες, αλυκές και δέλτα ποταμών. Φωλιάζει σε αποικίες γύρω από τους υγροτόπους και σε νησίδες, σε κοιλότητες στο έδαφος. Είναι είδος μεταναστευτικό. Τρέφεται με έντομα που κυνηγά κοπαδιαστά πάνω από ορυζώνες, υγρολίβαδα, καλλιέργειες (βαμβάκια, σιτάρια) και επιφάνειες νερού. Το είδος έχει σημειώσει στην Ελλάδα πολύ μεγάλη πτώση, κύρια αιτία, η επέμβαση του ανθρώπου στους βιοτόπους του (μετατροπή σε καλλιέργειες, σκουπίδια, μπαζώματα) 2. Επίσης η υπερβόσκηση (ποδοπάτηση φωλιών), και η άνοδος του νερού πολλές φορές στις αποικίες που βρίσκονται στις παρυφές των υγροτόπων (προσωπική παρατήρηση από αποικίες στο Μεσολόγγι) δημιουργούν στους πληθυσμούς απώλειες κατά την περίοδο της αναπαραγωγής. 2 Το νεροχελίδονο είναι είδος πολύ ευαίσθητο στην ενόχληση. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 20

Νανοβουτηχτάρι (Tachybaptus ruficollis) Ο πληθυσμός του Νανοβουτηχταριού στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε 1500-2000 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Στην περιοχή μελέτης καταμετρήθηκαν 53-58 ζευγάρια, αριθμός που φτάνει το 3,6% περίπου του ελάχιστου ελληνικού πληθυσμού. Τα πουλιά εντοπίστηκαν σε 3 ταμιευτήρες. Τα περισσότερα (39-42 ζεύγη) βρισκόταν στον νότιο ταμιευτήρα σε σημεία με κάποιο ικανοποιητικό γι αυτά βάθος νερού, όπως τάφροι και εντοπίστηκαν κάποιες φωλιές σε τμήματα με πλούσια υδρόβια βλάστηση (κατακλυζόμενα τμήματα με αρμυρίκια, καλαμιές, κ.λπ.). Τα υπόλοιπα βρισκόταν στους ταμιευτήρες του Καλαμακίου (8-9 ζεύγη) και στους ταμιευτήρες του Ελευθερίου Δήμητρας (6-7 ζεύγη) και κάποιες φωλιές εντοπίστηκαν μεταξύ καλαμιώνων. Απειλές κατά την έρευνα δεν παρατηρήθηκαν. Προηγούμενες χρονιές το είδος φώλιαζε στους ταμιευτήρες Καλαμακίου και Ελευθερίου Δήμητρας, αλλά όχι στον νότιο (Καναλίων - Στεφανοβικείου), στον οποίο ευνοήθηκε το 2009 από την εισροή υδάτων, όπου και δημιουργήθηκαν τα κατάλληλα ενδιαιτήματα. Επίσης εκτός των ορίων της υφιστάμενης ΣΠΠΕ, στον ταμιευτήρα του Πλατυκάμπου βρέθηκαν 4-5 ζευγάρια. Γενικώς, ίσως να έχει γίνει μια μικρή υποεκτίμηση στον πληθυσμό του είδους (κυρίως στα τμήματα με μεγάλους καλαμιώνες και πυκνή υδροχαρή βλάστηση) σε καμία όμως περίπτωση δεν ξεπερνά τα 75-80 ζευγάρια. Το Νανοβουτηχτάρι ζει αποκλειστικά στο νερό (κυρίως γλυκό) και στήνει μια πλωτή φωλιά από υδρόβια φυτικά υλικά, ανάμεσα στην υδροχαρή βλάστηση των λιμνών, τελμάτων, ποταμών ή τεχνητών δεξαμενών. Τρέφεται με έντομα, νύμφες εντόμων, μικρά ψάρια, μικρά καρκινοειδή, βατράχια και γυρίνους. Απαντά σε πολλές περιοχές της χώρας και η υποβάθμιση των βιοτόπων δημιουργεί στο είδος προβλήματα. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 21

Σκουφοβουτηχτάρι (Podiceps cristatus) Ο πληθυσμός του Σκουφοβουτηχταριού στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε 800-1500 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Στην περιοχή μελέτης καταμετρήθηκαν 141-148 ζευγάρια, αριθμός που φτάνει το 18,5% του ελάχιστου ελληνικού πληθυσμού. Ζευγάρια βρέθηκαν να φιλοξενούν όλοι οι ταμιευτήρες, σε όλη τους την επιφάνεια (κυρίως στα πιο βαθιά τους τμήματα). Ο μεγαλύτερος πληθυσμός στον νότιο ταμιευτήρα αριθμούσε 55-60 ζευγάρια (βόρειο, δυτικό και ανατολικό τμήμα του). Ο αμέσως επόμενος 34-35 ζευγάρια, στους ταμιευτήρες του Καλαμακίου. Ο τρίτος πληθυσμός στους ταμιευτήρες του Ελευθερίου Δήμητρας, με 24-25 ζεύγη. Ο αμέσως επόμενος 21 ζευγάρια στους ταμιευτήρες των Νιαμάτων και τέλος ο ταμιευτήρας του Καστριού με 7 ζευγάρια. Προηγούμενες χρονιές το είδος φώλιαζε σε όλους τους ταμιευτήρες πλην του νοτίου (Καναλίων - Στεφανοβικείου), στον οποίο το είδος ευνοήθηκε το 2009 από την εισροή υδάτων, όπου και δημιουργήθηκαν τα κατάλληλα ενδιαιτήματα. Η καταμέτρηση των ζευγαριών έγινε σε μεγάλο βαθμό με τις φωλιές, οι οποίες ήταν σε σημεία με πολύ αραιή ή και καθόλου βλάστηση. Σε όσες τα πουλιά σηκώνονταν ήταν εφικτή η καταγραφή και των αυγών. Απειλές κατά την έρευνα δεν παρατηρήθηκαν, πλην συγκεκριμένων φωλιών που δε ήταν σε πολύ βαθιά σημεία και περνούσαν αγελάδες σε απόσταση 1-1,5 μέτρο δίπλα τους. Το Σκουφοβουτηχτάρι ζει αποκλειστικά στο νερό (κυρίως γλυκό) και απαντά στους περισσότερους υγροτόπους της χώρας. Τον χειμώνα έρχονται και πουλιά από τις βόρειες χώρες και σχηματίζουν μεγάλα κοπάδια σε ανοιχτές εκτάσεις γλυκού και αλμυρού νερού (λίμνες, λιμνοθάλασσες, θάλασσα). Φωλιάζει σε μεγάλους υγροτόπους με καλαμιώνες (λίμνες, ταμιευτήρες) και στήνει την φωλιά του μέσα στο νερό, ανάμεσα στα υδρόβια φυτά. Τρέφεται με ψάρια, έντομα και καρκινοειδή. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 22

Κίνδυνο για το είδος αποτελούν τα δίχτυα των ψαράδων, στα οποία πολλά πουλιά πιάνονται κάθε χρόνο και πνίγονται. Μαυροβουτηχτάρι (Podiceps nigricollis) Στην περιοχή μελέτης εντοπίστηκαν 5 ζευγάρια, αριθμός πολύ σημαντικός, μιας και ο πληθυσμός του στην χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε 0-20 ζευγάρια (BirdLife International 2004), τα οποία φωλιάζουν μόνο στη βόρεια Ελλάδα. Όλα τα ζευγάρια βρισκόταν στον νότιο ταμιευτήρα και μόνο στο μέσο περίπου του ανατολικού τμήματος, αρκετά μακριά από τα αναχώματα, προς το κέντρο του ταμιευτήρα. Προηγούμενες χρονιές δεν είχε εντοπιστεί να φωλιάζει, όπως τα περισσότερα πουλιά, έτσι και αυτό, ευνοήθηκε το 2009 από την εισροή υδάτων, όπου και δημιουργήθηκαν τα κατάλληλα ενδιαιτήματα. Εντοπίστηκαν 3 φωλιές, οι οποίες ήταν στα βαθύτερα σημεία με υδροχαρή βλάστηση, σχετικά κοντά η μία με την άλλη. Απειλές κατά την έρευνα δεν παρατηρήθηκαν. Το Μαυροβουτηχτάρι ζει αποκλειστικά στο νερό, το χειμώνα απαντά σε όλη τη χώρα, σε ανοιχτές κυρίως λίμνες και λιμνοθάλασσες (όπου σχηματίζει πολλές φορές μεγάλα κοπάδια) και συχνά κοντά σε ακτές και λιμάνια. Ο βιότοπος αναπαραγωγής του είναι ρηχά με πλούσια βλάστηση τέλματα, λίμνες και λιμνοθάλασσες. Η φωλιά του είναι πλωτή, κατασκευασμένη από υβρόβια φυτά. Τρέφεται με ψάρια, βατράχια, γυρίνους, έντομα, σαλιγκάρια και καρκινοειδή. Κίνδυνο για το είδος αποτελούν τα δίχτυα των ψαράδων, στα οποία πολλά πουλιά πιάνονται ομαδικά κάθε χρόνο και πνίγονται. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 23

Μικροτσικνιάς (Ixobrychus minutus) Χ Ο πληθυσμός του Μικροτσικνιά στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε 500-2000 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Στην περιοχή μελέτης εντοπίστηκαν 9-13 ζευγάρια, αριθμός που φτάνει το 2,6% του ελάχιστου ελληνικού πληθυσμού. Το είδος φιλοξενούσαν όλοι οι ταμιευτήρες. Ισάριθμο πληθυσμό είχε στους ταμιευτήρες των Νιαμάτων (3-4 ζεύγη) και στον ταμιευτήρα Καναλίων Στεφανοβικείου (νότιος) (3-4 ζεύγη). Τα υπόλοιπα ήταν στους ταμιευτήρες Καλαμακίου (1-2 ζεύγη), ταμιευτήρες Ελευθερίου Δήμητρας (1-2 ζεύγη) και 1 ζεύγος στον ταμιευτήρα του Καστρίου. Τα πουλιά παρατηρήθηκαν σε πυκνούς καλαμιώνες σε όλους τους ταμιευτήρες, εκτός από τον νότιο όπου, τα 2 ζευγάρια εντοπίστηκαν σε συστάδα με αρμυρίκια, στην αποικία των ερωδιών και τα υπόλοιπα 1-2 στο ανατολικό τμήμα του ταμιευτήρα σε πυκνή βλάστηση με ψαθιά και άλλα υδρόβια φυτά. Προηγούμενες χρονιές, το είδος φώλιαζε πιθανόν σε όλους τους ταμιευτήρες, άγνωστο σε τι πληθυσμό, εκτός από τον νότιο, στον οποίο με την εισροή νερού δημιουργήθηκαν οι κατάλληλες συνθήκες. Κάποια πουλιά παρατηρήθηκαν σε κανάλια νερού με πυκνά καλάμια, γύρω από καλλιέργειες. Το πιο πιθανό είναι να έχει γίνει μια μέτρια υποεκτίμηση στον πληθυσμό του είδους, διότι τα πουλιά δύσκολα βγαίνουν έξω από την πυκνή βλάστηση. Ίσως να ξεπερνούν τα 25 ζευγάρια. Απειλές στην διάρκεια της έρευνας δεν παρατηρήθηκαν. Ο Μικροτσικνιάς ζει αποκλειστικά σε υγροτόπους με εκτεταμένους ή και μικρούς καλαμιώνες (Phragmites sp., Typha sp.), συνήθως σε λίμνες, έλη, τέλματα, όχθες ποταμών και κατά μήκος καναλιών. Είναι είδος μεταναστευτικό. Στήνει την φωλιά του μέσα στους καλαμιώνες. Τρέφεται με μικρά ψάρια, υδρόβια έντομα και αμφίβια. Η υποβάθμιση των βιοτόπων του, όπως η καταστροφή των καλαμιώνων, δημιουργούν προβλήματα στο είδος. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 24

Σταχτοτσικνιάς (Ardea cinerea) Ο πληθυσμός του Σταχτοτσικνιά στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε 1151-1190 ζευγάρια (Υφαντής, Καζαντζίδης 2004). Στην περιοχή μελέτης εντοπίστηκαν 127-142 ζευγάρια, αριθμός που φτάνει το 12,9% του ελάχιστου ελληνικού πληθυσμού περίπου. Η συγκέντρωση αυτή αποτελεί την 4 η σε ελληνικό υγρότοπο σε σύγκριση με τα αποτελέσματα της 1 ης καταγραφής των αποικιών των ερωδιών το 2003 (Υφαντής Γ. και Καζαντζίδης Σ., 2004), οι άλλες 3 αποικίες βρίσκονται σε υγροτόπους διεθνούς σημασίας, σύμφωνα με την συνθήκη Ramsar. Οικολογία Ο Σταχτοτσικνιάς παρατηρείται σε όλους τους τύπους υγροτόπων, όπως, λίμνες, έλη, βάλτοι, ποτάμια, λιμνοθάλασσες, ακτές, υγρολίβαδα ακόμα και σε καλλιέργειες (γύρω από υγροτόπους). Φωλιάζει κυρίως κατά αποικίες, πάνω σε δέντρα, κοντά σε λίμνες, παραποτάμιες συστάδες/δάση και υφάλμυρα νερά. Τρέφεται με ψάρια, σαύρες, αμφίβια, σκουλήκια, σαλιγκάρια, έντομα και ποντίκια. Απειλή για το είδος είναι η λαθροθηρία και σπάνια η καταστροφή αποικιών από φυσικά αίτια (π.χ. δυνατός άνεμος, πτώση δέντρων). Πορφυροτσικνιάς (Ardea purpurea) Κινδυνεύον Χ Ο πληθυσμός του Πορφυροτσικνιά στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε 105-150 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Στην περιοχή μελέτης βρέθηκαν 2-3 ζευγάρια, αριθμός ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 25

που φτάνει το 3% του ελάχιστου αναπαραγόμενου ελληνικού πληθυσμού. Όλα τα ζευγάρια εντοπίστηκαν στο ανατολικό τμήμα του ταμιευτήρα Καναλίων Στεφανοβικείου, σε τμήματα με πλούσια υδρόβια βλάστηση και υγρολίβαδα με ψηλή βλάστηση. Στο ίδιο σημείο εντοπίστηκαν και 1-2 ζευγάρια Μικροτσικνιά. Στο παρελθόν αναφέρεται ότι φώλιαζε στην περιοχή (Reiser, O. 1905, Ornis Balcanica. III Griechenland und die Griechischen Inseln. Wien). Τα τελευταία χρόνια, σίγουρα δεν φώλιαζε στον νότιο ταμιευτήρα, μιας και δεν υπήρχαν τα κατάλληλα ενδιαιτήματα, υπάρχει όμως υποψία πως φώλιαζε σε κάποιους από τους υπόλοιπους (Καλαμακίου, Ελευθερίου - Δήμητρας). Στην διάρκεια της έρευνας δεν παρατηρήθηκαν πουλιά στους υπόλοιπους ταμιευτήρες, τα κατάλληλα ενδιαιτήματα όμως, υπάρχουν. Ενδέχεται να έχει γίνει μια μικρή υποεκτίμηση στον πληθυσμό, σίγουρα όμως δεν ξεπερνά τα 10 ζευγάρια. Απειλές στην διάρκεια της έρευνας δεν παρατηρήθηκαν. Μεταναστευτικό είδος ο Πορφυροτσικνιάς, ζει σε υγροτόπους με μεγάλους πυκνούς καλαμιώνες, όπως εκτεταμένες ρηχές λίμνες, έλη, τέλματα, δέλτα ποταμών, χαντάκια με πυκνή βλάστηση, ορυζώνες και υγρολίβαδα. Στήνει την φωλιά του μέσα στα καλάμια, αλλά και σε ιτιές, μοναχικά ή σε χαλαρές αποικίες. Τρέφεται με ψάρια, αμφίβια (π.χ. Πρασινόφρυνους Bufo viridis), σαύρες, έντομα, νερόφιδα και μικροθηλαστικά. Η καταστροφή των καλαμιώνων και η λαθροθηρία αποτελούν τις κύριες αιτίες μείωσης του είδους. Πελαργός (Ciconia ciconia) Τρωτό Χ Ο πληθυσμός του Πελαργού στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε 2000-2500 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Στην περιοχή μελέτης βρέθηκαν 20 ζευγάρια, αριθμός που αντιστοιχεί στο 1% του ελάχιστου αναπαραγόμενου ελληνικού πληθυσμού. Τα 15 ζευγάρια εντοπίστηκαν μέσα στο χωριό Κανάλια, κυρίως σε στύλους της Δ.Ε.Η., ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 26

και τα υπόλοιπα 5 γύρω από τον νότιο ταμιευτήρα, δίπλα από τα αναχώματα, επίσης σε στύλους της Δ.Ε.Η. Επειδή τα περισσότερα είναι εκτός ορίων υφιστάμενης ΣΠΠΕ, προτείνεται μικρή επέκταση των ορίων, ώστε να συμπεριληφθεί όλος ο πληθυσμός μέσα στην ΣΠΠΕ. Εκτός από τον αναπαραγόμενο πληθυσμό της περιοχής, υπάρχει και ένας μεγάλος πληθυσμός που χρησιμοποιεί τους ταμιευτήρες για τροφοληψία. Καθημερινά παρατηρούνταν να τρέφονται και να γυροπετάνε 50-80 άτομα, μοναχικά ή σε ομάδες και το μέγιστο που καταμετρήθηκε μέσα στα υγρολίβαδα ήταν 100 άτομα. Τα πουλιά αυτά προέρχονται από τα γύρω κοντινά χωριά, των οποίων ο πληθυσμός εκτιμάται σε 56-64 ζεύγη (Χριστόπουλος Α., 2008). Επειδή όμως πολλές φορές, συνολικά στους ταμιευτήρες τα πουλιά ξεπερνούσαν τα 100 άτομα, ενδέχεται να έρχονται και από πιο μακρινά χωριά, δίνοντας κι άλλη βαρύτητα στην σημαντικότητα της περιοχής ως χώρο τροφοληψίας. Η δημιουργία τεράστιων υγρολίβαδων στον ταμιευτήρα φαίνεται πως ευνόησε τα πουλιά όλης της ευρύτερης περιοχής. Απειλές κατά την έρευνα δεν παρατηρήθηκαν. Θετικό για τα πουλιά θα ήταν να τοποθετηθούν ειδικές βάσεις για φωλιές πάνω στις κολόνες της Δ.Ε.Η. που βρίσκονται γύρω από τον νότιο ταμιευτήρα. Ένα ζευγάρι, κατά τη διάρκεια της έρευνας, παρατηρήθηκε να κατασκευάζει την φωλιά του σε κολόνα, χωρίς ειδική βάση. Ο Πελαργός, ζει σε κατοικημένες πεδινές περιοχές δίπλα από υγροτόπους και καλλιεργούμενες εκτάσεις. Τρέφεται με βατράχους, φίδια, σαύρες, σκουλήκια, αρουραίους, ποντικούς, ακρίδες, γρύλλους και σκαθάρια που τα ψάχνει σε λίμνες, έλη, τέλματα, ποτάμια, κανάλια, χωράφια, ορυζώνες και υγρολίβαδα. Φωλιάζει μέσα σε πόλεις και χωριά, πάνω σε εκκλησίες, καμπαναριά, στέγες σπιτιών, κολόνες της Δ.Ε.Η., ερείπια και δέντρα. Είναι μεταναστευτικό είδος. Ο πληθυσμός του μειώνεται σταδιακά εξαιτίας των φυτοφαρμάκων, των ηλεκροκαλωδίων, της καταστροφής των βιοτόπων και της λαθροθηρίας. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 27

Χουλιαρομύτα (Platalea leucorodia) Τρωτό Χ Ο πληθυσμός της Χουλιαρομύτας στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε 150-200 ζευγάρια (BirdLife International 2004) και φωλιάζουν σε συγκεκριμένους υγροτόπους της Μακεδονίας και στον Αμβρακικό. Στην περιοχή μελέτης εντοπίστηκαν 20-26 ζευγάρια, αριθμός που φτάνει το 13% του ελάχιστου ελληνικού πληθυσμού. Όλα τα ζευγάρια φιλοξενούνται στην ίδια αποικία που έχουν στήσει τις φωλιές τους 5 είδη ερωδιών και Χαλκόκοτες και βρίσκεται στο κέντρο περίπου του μεγάλου ταμιευτήρα, σε συστάδα με αρμυρίκια, μέσα σε κατακλυζόμενο τμήμα. Ως χώρο τροφοληψίας χρησιμοποιούσαν τμήματα με ρηχό και μέτριο βάθος νερού, κυρίως στο ανατολικό και κεντρικό τμήμα του ταμιευτήρα. Αναφορές για αναπαραγωγή από προηγούμενες χρονιές δεν υπάρχουν. Η Χουλιαρομύτα φωλιάζει σε μεγάλους υγροτόπους με καλαμιώνες και δέντρα, όπως λίμνες, ποτάμια και βάλτοι και χτίζει την φωλιά της μέσα στα καλάμια, πάνω σε δέντρα και θάμνους. Ως χώρο τροφοληψίας χρησιμοποιεί ανοιχτές εκτάσεις με ρηχό νερό σε λίμνες, βάλτους, ποτάμια, παράκτια λασποτόπια και αλυκές. Εκεί ψάχνει για ψάρια, αυγά ψαριών, γυρίνους, μαλάκια (π.χ. μύδια), καρκινοειδή, υδρόβια έντομα και σκουλήκια. Ο πληθυσμός της έχει σημειώσει δραματική μείωση που οφείλεται στις επεμβάσεις των ανθρώπων στους υγροτόπους και στην ενόχληση από το κυνήγι. Βαρβάρα (Tadorna tadorna) Τρωτό ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 28

Ο πληθυσμός της Βαρβάρας στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε 60-80 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Στην περιοχή μελέτης εντοπίστηκαν 55-65 ζευγάρια και πιθανόν αποτελούν νέο πληθυσμό για την χώρα, μιας και ο πληθυσμός αυτός ισοδυναμεί σχεδόν με τον πανελλαδικό. Όλα τα ζευγάρια βρίσκονται διασκορπισμένα σε όλη την έκταση του νότιου ταμιευτήρα, κυρίως προς τα κεντρικά τμήματα. Σχεδόν όλα παρατηρήθηκαν πάνω σε πρανή ή να κολυμπούν σε σημεία με ικανοποιητικό βάθος. Εντοπίστηκαν 2-3 φωλιές. Τον χειμώνα παρατηρήθηκαν κάποια άτομα να ξεχειμωνιάζουν κυρίως στους ταμιευτήρες του Καλαμακίου. Αναφέρεται ότι στο παρελθόν φώλιαζε στην Κάρλα (Reiser, O. 1905, Ornis Balcanica. III Griechenland und die Griechischen Inseln. Wien), με τις κατάλληλες συνθήκες όμως που δημιουργήθηκαν από την εισροή νερού το 2009 και με τα πρανή (που φωλιάζουν) πολλών τάφρων που έχουν σκαφτεί για εκβάθυνση της λίμνης, φαίνεται πως τα πουλιά ευνοήθηκαν και επαναποίκησαν την περιοχή. Απειλές δεν εντοπίστηκαν. Με την κατάκλυση του ταμιευτήρα όμως, σίγουρα τα περισσότερα πρανή θα βρίσκονται στον πυθμένα, οπότε και οι θέσεις φωλιάσματος σχεδόν θα χαθούν. Η Βαρβάρα αναπαράγεται κυρίως σε ανοιχτά παράκτια μέρη χωρίς πολλή βλάστηση, όπως λιμνοθάλασσες, αλίπεδα, δέλτα ποταμών και αλυκές. Η φωλιά της είναι σε τρύπες στην άμμο, συνήθως σε πρανή, αναχώματα, χωματοσωρούς, αλλά και σε παλιές φωλιές αγριοκούνελων. Αναζητά την τροφή της σε ρηχές αμμώδεις ακτές, λιμνοθάλασσες, εκβολές, εκτεταμένα λασποτόπια και ρηχές λίμνες. Αυτή αποτελείται από μαλάκια, σαλιγκάρια, μικρά καρκινοειδή και σκουλήκια. Το είδος αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα στους χώρους αναπαραγωγής (ενόχληση, επεμβάσεις) και στους χώρους διαχείμασης (μεγάλες ανθρώπινες επεμβάσεις). Επίσης πάρα πολλά άτομα πυροβολούνται κάθε χρόνο αδιάκριτα από τους κυνηγούς. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 29

Σφυριχτάρι (Anas penelope) Ο διαχειμάζων πληθυσμός του Σφυριχταριού στην Ελλάδα εκτιμάται σε 50.000-80.000 άτομα (BirdLife International 2004). Στην περιοχή μελέτης τον χειμώνα του 2009 καταμετρήθηκαν 3800 άτομα, πληθυσμός που φθάνει το 7,6% περίπου του ελάχιστου διαχειμάζοντος ελληνικού. Η καταμέτρηση έγινε μόνο στους ταμιευτήρες του Καλαμακίου. Στο παρελθόν, πριν η λίμνη αποξηρανθεί συγκέντρωνε τεράστιους αριθμούς του είδους. Την τελευταία χρονιά πριν ολοκληρωθεί η αποξήρανσή της, μετρήθηκαν στις 3 Φεβρουαρίου 1964, 120.000 πουλιά (Hoffmann et al. 1964) και είναι η μεγαλύτερη συγκέντρωση που έχει καταμετρηθεί ποτέ στην χώρα. Στον μεγάλο ταμιευτήρα είχαν παρατηρηθεί αρκετά άτομα (>500) το χειμώνα του 2008 (Χριστόπουλος Α.), μέσα σε τάφρους με νερό και σε πολύ μικρές νερολακούβες. Την περίοδο εκείνη σχεδόν όλος ο ταμιευτήρας ήταν ένα λιβάδι. Επειδή η κατάκλυσή του άρχισε στις αρχές του 2009, τα νερά σίγουρα θα έχουν ανέβει αρκετά έως τον χειμώνα του 2009-10, οπότε και ενδέχεται να αυξηθεί κατά πολύ ο διαχειμάζων πληθυσμός. Κατά την άνοιξη του 2009 παρατηρήθηκαν 2 αρσενικά άτομα και 1 θηλυκό, για πολλές μέρες, δίπλα από νησίδες με πυκνή βλάστηση στον νότιο ταμιευτήρα. Πιθανόν να είναι περαστικά άτομα. Το Σφυριχτάρι το χειμώνα είναι κοινό σε όλους τους υγροτόπους της χώρας. Συγκεντρώνεται σε μεγάλους αριθμούς, κυρίως σε ρηχές παράκτιες λιμνοθάλασσες, αλλά μικρότεροι αριθμοί απαντούν σε όλους τους τύπους υγροτόπων που υπάρχει πλούσια υδρόβια βλάστηση. Πολλές φορές αναπαύονται στη θάλασσα κατά την διάρκεια της ημέρας. Βόσκουν στα ρηχά νερά και στα γύρω λιβάδια. Είναι είδος φυτοφάγο, τρέφεται με υδρόβια φυτά, άλγη και γρασίδι. Ανήκει στα θηρεύσιμα είδη και κυνηγιέται σε μεγάλο βαθμό. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 30

Καπακλής (Anas strepera) Τρωτό Ο πληθυσμός του Καπακλή στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε 10-20 ζευγάρια (BirdLife International 2004) τα οποία αναπαράγονται σε Μακεδονία και Θράκη. Στην περιοχή μελέτης εντοπίστηκαν 4-5 ζευγάρια, αριθμός που φτάνει το 50% του ελάχιστου ελληνικού πληθυσμού, πιθανώς όμως αποτελούν νέο σημαντικό πληθυσμό. Όλα τα ζευγάρια βρέθηκαν σε διάφορα σημεία του μεγάλου ταμιευτήρα (σχεδόν όλα ανατολικά), σε νησίδες με πυκνή βλάστηση (κυρίως αγκάθια) και να κολυμπούν γύρω από αυτές. Το είδος ευνοήθηκε κι αυτό, όπως και τα περισσότερα είδη πουλιών, από την εισροή υδάτων, η οποία δημιούργησε τα κατάλληλα ενδιαιτήματα. Αναφέρεται πως καταγράφηκε ως πιθανό φωλεάζων το 1894 (Reiser 1905). Επίσης το είδος διαχειμάζει στην περιοχή σε μικρούς αριθμούς. Τον Ιανουάριο 2009, μετρήθηκαν στους ταμιευτήρες του Καλαμακίου 63 άτομα. Απειλές δεν εντοπίστηκαν κατά την διάρκεια της έρευνας. Ο Καπακλής ζει σε υγροτόπους γλυκού νερού (σπάνια σε υφάλμυρο) με πλούσια βλάστηση, νησίδες και καλαμιώνες, όπως λίμνες, βάλτοι και λιμνοθάλασσες (χειμώνα και καλοκαίρι). Φωλιάζει στο έδαφος, μέσα στην πυκνή βλάστηση. Τρέφεται με υδρόβια φυτά, σπόρους και μικρά ζώα (γυρίνους, μικρά ψάρια, μαλάκια και έντομα). Οι επεμβάσεις στους υγροτόπους που αναπαράγεται και το κυνήγι αποτελούν αιτίες μείωσης του πληθυσμού του. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 31

Πρασινοκέφαλη πάπια (Anas platyrhynchos) Ο πληθυσμός της Πρασινοκέφαλης πάπιας στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε 100-1000 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Στην περιοχή μελέτης εντοπίστηκαν 20-25 ζευγάρια, αριθμός που φτάνει το 25% του ελάχιστου ελληνικού πληθυσμού. Όλα τα ζευγάρια βρέθηκαν διασκορπισμένα στον μεγάλο ταμιευτήρα, σε μεγάλα ρηχά τμήματα με νησίδες και πυκνή ή πιο αραιή βλάστηση (κυρίως αγκάθια, καλαμιές, ψηλά αγρωστώδη ή πλημμυρισμένες συστάδες με αρμυρίκια). Πάνω από το 50% των ζευγαριών είχαν νεοσσούς. Όπως όλες οι πάπιες, έτσι κι αυτή ευνοήθηκε από την εισροή υδάτων, η οποία δημιούργησε τα κατάλληλα ενδιαιτήματα. Επίσης το είδος διαχειμάζει στην περιοχή. Τον χειμώνα του 2008 και 2009, καταμετρήθηκαν στους ταμιευτήρες του Καλαμακίου 500 και 540 άτομα αντίστοιχα. Στο παρελθόν, πριν η λίμνη αποξηρανθεί συγκέντρωνε το χειμώνα, μεγάλους αριθμούς. Το 1964 καταμετρήθηκε η μεγαλύτερη συγκέντρωση του είδους που έχει γίνει ποτέ στη χώρα με 92.000 πουλιά (Hoffmann et al. 1964). Απειλές δεν εντοπίστηκαν κατά την διάρκεια της έρευνας. Η Πρασινοκέφαλη πάπια ζει σε όλους τους τύπους υγροτόπων. Για την αναπαραγωγή της προτιμά υγροτόπους με πυκνή βλάστηση, νησίδες και καλαμιώνες όπως κανάλια, λίμνες και έλη. Τον χειμώνα την συναντούμε παντού, σε ποταμόκολπους, λίμνες, λιμνοθάλασσες, ποτάμια, βάλτους, ακροθαλασσιά, ακόμα και σε λιμνούλες πάρκων. Γεννάει σε νησίδες με πυκνή βλάστηση, κάτω από θάμνους, τρύπες δέντρων, τεχνητές πλατφόρμες, κ.λπ. Τρέφεται με υδρόβια φυτά, σπόρους, έντομα, ψάρια, βατράχια και σκουλήκια. Οι αποξηράνσεις στους υγροτόπους και το ανελέητο κυνήγι της, αποτελούν τα κύρια προβλήματα του είδους. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 32