: Συνδικαλιστική συμπαράταξη η ταξική αντιπαράθεση; του Ανέστη Ταρπάγκου 1. Η συγκρότηση του σωματείου τεχνικών επιστημόνων βιομηχανίας (ΣΤΕΒ) και η σημασία του Αυτή την περίοδο συμπληρώνεται ένας χρόνος από την ίδρυση του Σωματείου Τεχνικών Επιστημόνων Βιομηχανίας (ΣΤΕΒ), που έγινε με την ιδρυτική συνέλευση 90 περίπου τεχνικών επιστημόνων που εργάζονται σε βιομηχανικές επιχειρήσεις, τον Ιούνιο 1982. Από τότε, η πρωτοβάθμια αυτή κλαδική συνδικαλιστική οργάνωση αναπτύχθηκε σ' έναν ορισμένο βαθμό, συσπειρώνοντας περί τα 350 μέλη σε πανελλαδικό επίπεδο, σ' ένα σύνολο 10000 περίπου μισθωτών τεχνικών επιστημόνων στη βιομηχανική παραγωγή (μηχανικών, χημικών, βιολόγων, υπομηχανικών και τεχνολόγων κλπ.). Ίδρυσε τοπικές επιτροπές, πέρα από την Αθήνα, που αποτελεί το κέντρο βάρους του Σωματείου, στη Θεσσαλονίκη και το Βόλο, έκδωσε και κυκλοφόρησε σ' ένα σχετικά μαζικό επίπεδο το «Ενημερωτικό Δελτίο του ΣΤΕΒ», και πραγματοποίησε ορισμένες παρεμβάσεις σε εργοστασιακούς αγώνες των εργαζομένων, όπως στη ΜΟΤΟΡ ΟΙΛ, στην ΠΕΤΡΟΛΑ και τον ΗΦΑΙΣΤΟ, στην ΕΑΒ και στη ΣΟΦΤΕΞ. Επεξεργάστηκε ένα σχέδιο Συλλογικής Σύμβασης Εργασίας με προορισμό την κάλυψη των μισθωτών διανοουμένων της βιομηχανίας και Οργάνωσε τις πρώτες εκλογές του τον Απρίλιο του 1983 για την ανάδειξη αιρετής διοίκησης και αντιπροσώπων για τα Εργατικά Κέντρα. Η όλη αυτή συνδικαλιστική συγκρότηση και δραστηριοποίηση προωθήθηκε από τις επιστημονικές Οργανώσεις του ΚΚΕ και κύρια από τη Δημοκρατική Πανεπιστημονική Κίνηση. Αντίθετα, οι τεχνικοί επιστήμονες που επηρεάζονται απ' το ΠΑΣΟΚ και τη Νέα Δημοκρατία αρνήθηκαν να συμπράξουν σ' αυτό τον προσανατολισμό, εμμένοντας στην προηγούμενη τακτική των κλαδικών ομοιοεπαγγελματικών επιστημονικών συλλόγων. Βέβαια, και στα ίδια τα πλαίσια των συνδικαλιστικών στελεχών του ΚΚΕ εκφράστηκε η αντίληψη της ανεπάρκειας και του συντεχνιακού χαρακτήρα του ΣΤΕΒ, πράγμα που και δημόσια καταγράφηκε σε μια αντίστοιχη τοποθέτηση στον προσυνεδριακό διάλογο του 11ου Συνεδρίου, όπου υποστηρίχθηκε η ανάγκη της συνδικαλιστικής δραστηριοποίησης των μισθωτών διανοουμένων στα πλαίσια των εργοστασιακών σωματείων, από κοινού με το σύνολο της βιομηχανικής εργατικής τάξης, τοποθέτηση που παρέμεινε μεμονωμένη και παραμερίστηκε. 1 Είναι γεγονός ότι το ΚΚΕ, μετά τη μαζική ανάπτυξη και εμπέδωση του εργοστασιακού συνδικαλισμού, και αφού για ολόκληρη την προηγούμενη Οκταετία αντιτάχθηκε στην επέκταση του, στο 11ο συνέδριο του αναγκάστηκε να αναγνωρίσει την αντικειμενικά ήδη διαμορφωμένη συνδικαλιστική πραγματικότητα στο χώρο της βιομηχανίας, και να υιοθετήσει το εργοστασιακό συνδικάτο σαν βασική και ουσιαστική μορφή του συνδικαλιστικού αγώνα της εργατικής τάξης. 2 "Όμως η συντεχνιακή, συντηρητική και ομοιοεπαγγελματική του αντίληψη για τη συνδικαλιστική συγκρότηση και δραστηριοποίηση των εργαζομένων παραμένει στην πρακτική του ακέραιη, και στο βαθμό που διαπίστωνα τη δυνατότητα να την προωθεί, προχωράει σε αντίστοιχες πρωτοβουλίες. Και ακριβώς η περίπτωση της συνδικαλιστικής Οργάνωσης των μισθωτών τεχνικών και επιστημόνων σε μια κλαδική και ομοιοεπαγγελματική βάση αυτό καταμαρτυρεί. Το γεγονός αυτό εμφανίζει ένα διπλό ενδιαφέρον: Απ' τη μια πλευρά, η σημασία του τοποθετείται στο συνδικαλιστικό επίπεδο όπου και μπαίνει το θέμα της αξιολόγησης της ιδιαίτερης αυτής συνδικαλιστικής οργάνωσης των μισθωτών επιστημόνων στο ΣΤΕΒ, του ρόλου που θα έχει να διαδραματίσει στο συνολικό βιομηχανικό εργατικό κίνημα, των σχέσεων του με τα εργοστασιακά συνδικάτα. Απ' την άλλη πλευρά, το ενδιαφέρον του εντοπίζεται στον τρόπο με τον όποιο το αριστερό κίνημα αντιμετωπίζει το ρόλο των εργαζομένων επιστημόνων, και μέσα απ' αυτόν την ίδια τη διάρθρωση των παραγωγικών δυνάμεων και τον καπιταλιστικό κοινωνικό καταμερισμό εργασίας. Οι δύο αυτές όψεις του προβλήματος είναι βέβαια αλληλένδετες γιατί η υιοθέτηση μιας σοσιαλιστικής κοινωνικής οπτικής δεν μπορεί παρά να βρίσκεται σε Σελίδα 1 / 10
αντιστοιχία και με κατάλληλες μορφές κοινωνικής και συνδικαλιστικής Οργάνωσης. Είναι φανερό ότι άλλες είναι οι μορφές συνδικαλιστικής συγκρότησης και δραστηριοποίησης στην περίπτωση που προσδιορίζεται σαν κοινωνικός στόχος του αριστερού κινήματος η απλή «ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων» μέσα στα πλαίσια μιας «αυτοδύναμης οικονομικής ανάπτυξης», συνοδευόμενη από μια ορισμένη «δημοκρατική ανανέωση» της ελληνικής κοινωνίας και στη βάση μιας «πανεθνικής ομοψυχίας», κι άλλες είναι οι κατεύθυνσης και πρακτικές του εργατικού κινήματος στην περίπτωση που σαν πολιτική προοπτική της Αριστεράς καθορίζεται η ανατροπή της καπιταλιστικής ταξικής κυριαρχίας, η υπέρβαση των κεφαλαιοκρατικών παραγωγικών σχέσεων, η πραγματοποίηση των συμφερόντων χειραφέτησης της εργατικής τάξης και των άλλων καταπιεζόμενων κοινωνικών τάξεων. Κάτω απ' αυτό το ευρύτερο ιδεολογικό και πολιτικό πρίσμα, άλλωστε, γίνεται και η κριτική αποτίμηση της συνδικαλιστικής Οργάνωσης των τεχνικών και επιστημόνων της βιομηχανίας στο ΣΤΕΒ. Βέβαια το πρόβλημα αυτό της ιδιαίτερης συνδικαλιστικής συγκρότησης των μισθωτών διανοουμένων, των σχέσεων τους με τις συνδικαλιστικές οργανώσεις της εργατικής τάξης, του ρόλου τους στο γενικότερο κοινωνικό κίνημα, και της οπτικής μέσα απ' την οποία τους αντιμετωπίζει η Αριστερά, δεν είναι καινούργιο, κι ούτε μπαίνει μόνο στο επίπεδο της βιομηχανικής παραγωγής. Στα νοσηλευτικά ιδρύματα όπως εξ ισου και σε άλλους τομείς της Κοινής Ωφέλειας (π.χ. στη ΔΕΗ και στις Τράπεζες), οι εργαζόμενοι επιστήμονες συγκροτήθηκαν σε ιδιαίτερες κλαδικές, ευρύτερου η πανελλήνιου συνήθως χαρακτήρα, πρωτοβάθμιες συνδικαλιστικές Οργανώσεις: χαρακτηριστικό παράδειγμα η μαζική πανελλήνια Οργάνωση των νοσοκομειακών γιατρών (EINΑΠ και ΕΙΥΒΕΘ), σε διαφοροποίηση απ' τα νοσοκομειακά σωματεία των εργαζομένων νοσηλευτικών στα νοσοκομεία και τις μεγάλες κλινικές της χώρας. "Όμως η πρόσφατη ανάπτυξη του ΣΤΕΒ, εξ αίτιας του ευρύτερου χαρακτήρα του και λόγω του ότι αναφέρεται στη βιομηχανία, αποτελεί το πιο χαρακτηριστικό δείγμα μιας συγκεκριμένης κοινωνικής αντίληψης και πρακτικής που είναι ανάγκη να αναλυθεί και να εκτιμηθεί απ' τη σκοπιά του σοσιαλιστικού προσανατολισμού του εργατικού κινήματος. 2. Κοινωνικοί στόχοι και ιδεολογικές αφετηρίες των μισθωτών διανοουμένων της βιομηχανίας Ποιους στόχους θέτουν οι μισθωτοί επιστήμονες και τεχνικοί της βιομηχανίας στη συνδικαλιστική τους δραστηριοποίηση; Ποια είναι η ιδεολογική θεμελίωση των κοινωνικών τους στόχων; Που ανάγεται σε τελευταία ανάλυση αυτός Ο προσανατολισμός και κατά πόσο συναντά τον ταξικό αγώνα των βιομηχανικών εργατών; Οι ίδιοι οι μισθωτοί διανοούμενοι περιγράφουν τους σκοπούς στους Οποίους στοχεύουν να κατευθύνουν τη δράση τους μέσα απ' τα πλαίσια του ΣΤΕΒ: Η ανάγκη μιας «σύγχρονης» πολιτικής βιομηχανικής ανάπτυξης με «εθνικά» κριτήρια, που να «αξιοποιεί» το επιστημονικό δυναμικό της βιομηχανίας. Η επιταγή άμεσου «κρατικού» ενδιαφέροντος για την «εξύψωση» της στάθμης του, και παραμερισμού της «ιδιοτελούς και κοντόφθαλμης» πολιτικής της εργοδοσίας. Η διασφάλιση της «Ομαλής» επαγγελματικής τους εξέλιξης και σταδιοδρομίας, με αντικειμενικά και κοινωνικά δικαιωμένα, «αξιοκρατικά» κριτήρια. Η διεκδίκηση Συλλογικής Σύμβασης Εργασίας αντάξιας της «κοινωνικής προσφοράς» τους και του «επιστημονικού» χαρακτήρα της εργασίας τους. Η παρέμβαση τους για την ευόδωση της «αναπτυξιακής» προσπάθειας της πατρίδας μας στον τομέα της βιομηχανίας, όπου μπορούν να έχουν τον «πρώτο λόγο», γιατί η «επαγγελματική τους καταξίωση» και το «συμφέρον» τους ταυτίζονται με τη βιομηχανική «ανάπτυξη». Οι ίδιοι οι τεχνικοί επιστήμονες προσδιορίζουν εξ άλλου, τη στάση τους απέναντι στον εργοστασιακό συνδικαλισμό της εργατικής τάξης, απ' τον οποίο και διαφοροποιούνται: «...Μια σειρά προβλήματα των τεχνικών επιστημόνων που προέρχονται από τη διπλή ιδιότητά τους «επιστήμονες και εργαζόμενοι» δεν είναι Σελίδα 2 / 10
δυνατό να προωθηθούν σήμερα αποκλειστικά από τα εργοστασιακά σωματεία («κατοχύρωση της επιστήμης στη βιομηχανία» και «καταξίωση του κοινωνικού ρόλου του τεχνικού επιστήμονα»)...». 3 Οι στόχοι που εντυπωσιακά απουσιάζουν απ' τις προγραμματικές διεκδικήσεις του συνδικαλιστικού φορέα των μισθωτών τεχνικών επιστημόνων, είναι οι κεντρικές επιδιώξεις του επαναστατικού εργοστασιακού κινήματος για την αλλαγή των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής, για την ανατροπή του διευθυντικού δικαιώματος και της τεχνοκρατικής Ιεραρχίας στο εργοστάσιο, για την πολιτική κυριαρχία της εργατικής τάξης στους βασικούς κοινωνικούς μηχανισμούς. Βέβαια γίνεται λόγος για τον περιορισμό της εργοδοτικής αυθαιρεσίας, κι ακόμη για την κατάργηση της εργοδοτικής εξουσίας: όμως αυτή η έκφραση της ενδεχόμενης αντίθεσης τεχνοκρατών - κεφαλαίου, δεν γίνεται μέσα απ' την οπτική της ταξικής πάλης της εργατικής τάξης. Αντίθετα, μέσα απ' το συνταίριασμα της τεχνοκρατικής και της κρατικής εξουσίας, επιδιώκεται, στην Εσχάτη περίπτωση, η αντικατάσταση της ταξικής κυριαρχίας του ιδιωτικού καπιταλισμού, απ' την εξίσου ταξική επικράτηση αυτής της τεχνοκρατικής - κρατικής εξουσίας, γεγονός που δε συνιστά κατά κανέναν τρόπο αλλαγή των παραγωγικών σχέσεων. Οι κατηγορίες αυτές με βάση τις όποιες διαμορφώνεται η προβληματική και οι στόχοι του ΣΤΕΒ, αλλά και συνολικά του στρώματος των μισθωτών διανοουμένων, κινούνται μέσα στα πλαίσια μιας σαφώς καθορισμένης πολιτικής αντίληψης που ηγεμόνευσε τόσο στον κοινωνικό λόγο της μεταπολεμικής ΕΔΑ, όσο και στην ιδεολογία των αριστερών κομμάτων στην οκταετία της μεταπολίτευσης. Πρόκειται για την αριστερή πολιτική, που έχοντας απεμπόλησα την προοπτική της σοσιαλιστικής επανάστασης και έχοντας παράκαμψα την πολυμέτωπη ταξική πάλη σαν κινητήρια δύναμη της κοινωνικής αλλαγής, στοχεύει στον εκσυγχρονισμό της ελληνικής οικονομίας, στην παραπέρα ανάπτυξη του παραγωγικού της δυναμικού, πάνω στη βάση μιας εθνικής πορείας της χώρας, με αυξημένο το ρόλο μιας κρατικής και κοινωνικής τεχνοκρατίας, με κοινωνικές δομές στηριγμένες στην αξιοκρατική επιλογή και την ιεραρχική διάρθρωση, και με μια ορισμένη συμμετοχή των εργαζομένων στις ευθύνες της αναπτυξιακής διαδικασίας. Πρόκειται τελικά για την πολιτική του αστικού εκσυγχρονισμού που όχι μόνο δεν αμφισβήτησε το αριστερό κίνημα, αλλά απεναντίας την επιζήτησε σαν την αναγκαία προοιμιακή φάση για την υποτιθέμενη μελλοντική σοσιαλιστική αλλαγή. 4 Έτσι, οι τεχνικοί επιστήμονες προβάλλουν τις κατηγορίες της «ανάπτυξης», καθώς και του «κοινωνικού» ρόλου της επιστήμης στην καπιταλιστική παραγωγή, όχι μόνο σαν «ουδέτερες», αλλά και σαν όρους και προϋποθέσεις μιας εθνικής, δημοκρατικής και προοδευτικής πορείας της ελληνικής κοινωνίας. Μ' αυτήν όμως την έννοια οι μισθωτοί τεχνικοί της βιομηχανίας όχι μόνο δεν αμφισβητούν με τη συνδικαλιστική τους δράση την καπιταλιστική ταξική κυριαρχία, την Ιεραρχική διάρθρωση της παραγωγικής διαδικασίας, καθώς και τις εκπαιδευτικές δομές που την αναπαράγουν, τον ίδιο τους τελικά τον ταξικό ρόλο, αλλά αντίθετα επιζητούν μ' αυτήν να Ισχυροποιήσουν και να εμπεδώσουν την κυριαρχική ταξική τους θέση στον κοινωνικό καταμερισμό της εργασίας. Την ιδεολογική θεμελίωση αυτών των κοινωνικών προσανατολισμών των μισθωτών διανοουμένων της βιομηχανικής παραγωγής την συναντάμε στις θεωρητικές επεξεργασίες της παραδοσιακής κομμουνιστικής Αριστεράς: t Οι επιστήμονες γίνονται «θύματα της μονοπωλιακής ολοκλήρωσης και ακολουθούν την πορεία προς τη μισθωτή εργασία», αντιμετωπίζουν προβλήματα όπως «αποξένωση από το επιστημονικό και καλλιτεχνικό τους έργο», βλέπουν με δυσφορία «τη γενική εκτόπιση των ανθρωπιστικών επιδιώξεων της επιστήμης και της τέχνης», διαπιστώνουν ότι συρρικνώνονται «οι δυνατότητες για ανεμπόδιστη επιστημονική δράση, Ερευνά και δημιουργία», βρίσκονται μπροστά στο γενικότερο πρόβλημα των σημερινών μισθωτών διανοουμένων «του αντικειμενικού επιστημονικού τους υποβιβασμοί) λόγω της φύσης του κρατικομονοπωλιακού καπιταλισμού». Όλα αυτά Οφείλονται επίσης στο «διαστρεβλωμένο χαρακτήρα της ελληνικής οικονομίας», στο γεγονός ότι το αστικό κράτος «εξαρτά την οικονομία και την τεχνολογία της χώρας από τα ξένα μονοπώλια». 'Αλλά οι μισθωτοί επιστήμονες και τεχνικοί «συγκαταλέγονται στις κινητήριες δυνάμεις της αντιιομπεριαλιστικής αντιμονοπωλιακής δημοκρατικής επαναστατικής αλλαγής», με σοβαρό ρόλο στη διαδικασία της κοινωνικής Σελίδα 3 / 10
αλλαγής, όπου «η μισθωτή επιστημονικοτεχνική διανόηση, σαν φορέας επιστημονικής γνώσης και εμπειρίας, παίζει αντικειμενικά σπουδαίο ρόλο στον αγώνα για τη σοσιαλιστική αλλαγή». Έτσι, οι μισθωτοί τεχνικοί επιστήμονες γίνονται «σύμμαχοι της εργατικής τάξης στα πλαίσια της αντιιμπεριλιαστικής αντιμονοπωλιακής αλλαγής καθώς και στην οικοδόμηση του σοσιαλισμού», όπου και το «πρόβλημα της αποξένωσης θα λυθεί», και οι «δημιουργικές τους ικανότητες θα αφεθούν να αναπτυχθούν», και θα τους δοθεί «το μεγάλο ηθικό πλεονέκτημα να βάλουν το ταλέντο τους και τις γνώσεις τους στην υπηρεσία του εργαζόμενου λαού». 5 Είναι φανερό ότι πρόκειται για έναν πολιτικό λόγο (του ΚΚΕ) κυρίαρχο στο αριστερό κίνημα, αλλά και ευρύτερα, κράμα οικονομισμού, ανθρωπισμού και ιδεαλισμού, που αντί να αποκαλύπτει τον ταξικό χαρακτήρα της τεχνικής επιστήμης και συνεπακόλουθα της Ιεραρχικής κατανομής των εξουσιαστικών αρμοδιοτήτων στο εργοστάσιο, όπως και την αντίστοιχη ταξική φύση της λειτουργίας των εκπαιδευτικών μηχανισμών, και να Οργανώνει τον αγώνα της εργατικής τάξης για την ανατροπή τους, αντίθετα τους υποκρύπτει κάτω απ' τον «ουδέτερο» κι ακόμη περισσότερο τον «προοδευτικό» χαρακτήρα της επιστημονικοτεχνικής διανόησης (που μάλιστα τη θεωρεί και αντικαπιταλιστική κοινωνική δύναμη), κάτω απ' τη φρασεολογία της «αντιιμπεριαλιστικής αντιμονοπωλιακής αλλαγής» και της «εθνικά αυτοδύναμης οικονομικής και τεχνολογικής ανάπτυξης». Τελικά όλη αυτή η ιδεολογική θεμελίωση για το ρόλο που παίζει η μισθωτή διανόηση πηγάζει απ' την επίδραση της αντίληψης για την «επιστημονικοτεχνική επανάσταση», που η ολόπλευρη ανάπτυξη της στο «σοσιαλισμό» θα «απελευθερώσει τις δημιουργικές Ικανότητες του ανθρώπου» και θα οδηγήσει στην «πολυδιάστατη πραγμάτωση της κοινωνικής του ύπαρξης». 6 Μπορούμε να πούμε ότι αυτού του είδους η ιδεολογική θεμελίωση που προσδιορίζει ένα τέτοιο κοινωνικό προσανατολισμό των τεχνικών επιστημόνων της βιομηχανίας προέρχεται κι αυτή με τη σάρα της απ' την ίδια την ταξική δόμηση του πρότυπου του «υπαρκτού σοσιαλισμού», την αντανάκλαση του οποίου στο ελληνικό κίνημα εκφράζει το ΚΚΕ. Γιατί βέβαια, στο βαθμό που οι κοινωνικοί αυτοί σχηματισμοί, παρ' όλη την απαλλαγή (στο νομικό επίπεδο) απ' την ιδιωτική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής, δομούνται στη βάση του ιεραρχικού κοινωνικού καταμερισμού της εργασίας, και στο βαθμό που αυτή η δόμηση αντιστοιχεί και είναι αποτέλεσμα της Ιεραρχικής διαστρωμάτωσης των ιδίων των παραγωγικών δυνάμεων στην αναπτυγμένη βιομηχανία, στο βαθμό αυτό, είναι κατανοητό το να μην αμφισβητεί η παραδοσιακή κομμουνιστική Αριστερά αυτή την ίδια την ταξική δομή του συνολικού εργαζόμενου, και μ' αυτόν τον τρόπο να υποκινεί στο συνδικαλιστικό επίπεδο τέτοιες κινήσεις των μισθωτών διανοουμένων, που στοχεύουν στην ενδυνάμωση της θέσης τους σαν φορέων της τεχνικής και κοινωνικής διευθυντικής εξουσίας που κατέχουν. Γιατί ακριβώς, αν αφαιρέσουμε τη νομική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής, (το ζήτημα της πραγματικής οικονομικής ιδιοκτησίας και νομής των μέσων παραγωγής είναι φυσικά κάτι διαφορετικό), όπως και το κρατικό πολιτικό εποικοδόμημα, απ' τους κοινωνικούς σχηματισμούς αντίστοιχα του καπιταλιστικού κόσμου και του στρατοπέδου του «υπαρκτού σοσιαλισμού», διαπιστώνουμε εγχαραγμένη την ίδια ταξική διαστρωμάτωση μέσα στις ίδιες τις παραγωγικές δυνάμεις, μια σχέση κοινωνικού εξουσιασμού βασισμένη στην ιεραρχική κατανομή της γνώσης, και όπου αντιπαρατίθενται οι φορείς της διευθυντικής τεχνικής εξουσίας (επιφορτισμένοι με το σχεδιασμό και τη συνολικότερη κοινωνική σύνθεση), με τη μάζα των άμεσων παραγωγικών εργαζόμενων (επιφορτισμένων με την υλική παραγωγή, δίχως καμιά κυριαρχία στα μέσα και στη διαδικασία παραγωγής και φυσικά και κατανομής). 7 3. Η ταξική θέση των τεχνικών επιστημόνων στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής. Τόσο ο κεφαλαιοκρατικός τρόπος παραγωγής, όσο και Ο τρόπος παραγωγής που έχει αναπτυχθεί στις κοινωνίες του «υπαρκτού σοσιαλισμού», και πέρα απ' τη νομική κατοχύρωση η μη της ιδιωτικής ιδιοκτησίας των παραγωγικών μέσων, βασίζονται στο μακροκοινωνικό (στο επίπεδο του συνολικού κοινωνικού σχηματισμού) και μικροκοινωνικό (στο επίπεδο της επιχείρησης) ιεραρχικό καταμερισμό της εργασίας, δηλαδή των καθηκόντων και αρμοδιοτήτων, της γνώσης, της διευθυντικής εξουσίας. 8 Ο συνολικός εργαζόμενος, τουλάχιστον σ' ότι άφορα τη βιομηχανική παραγωγή, αλλά όχι μόνο σ' αυτήν, διαχωρίζεται: α) στους παραγωγικούς εργαζόμενους που πραγματοποιούν την υλική παραγωγή και δημιουργούν υπεραξία (στους οποίους σ' ό,τι Σελίδα 4 / 10
άφορα τη βιομηχανία συμπεριλαμβάνονται οι εργατοτεχνίτες, αλλά και ορισμένοι τεχνικοί, που δεν ασκούν όμως κανενός είδους τεχνικό η διοικητικό διευθυντικό ρόλο στην παραγωγική διαδικασία), και είναι κατά συνέπεια οι άμεσα εκμεταλλευόμενοι και υπαγόμενοι στον ιεραρχικό κοινωνικό εξουσιασμό, και β) στα διευθυντικά στελέχη (τεχνικοί, οικονομικοί επιστήμονες), που δεν είναι εκμεταλλευόμενοι και συμμετέχουν δια μέσου του μισθού τους στην ιδιοποίηση της παραγόμενης υπεραξίας. 9 Οι τελευταίοι αυτοί είναι επιφορτισμένοι, εξ αίτιας της κατοχής της πανεπιστημιακής γνώσης, με έναν διπλό ρόλο: απ' τη μια πλευρά, με την τεχνική διεύθυνση που συνιστά μια παραγωγική δραστηριότητα και σαν τέτοια υπόκειται στην άμεση εκμετάλλευση, και απ' την άλλη πλευρά, με τον κοινωνικό ρόλο της εποπτείας, που αποτελεί μια ειδική λειτουργία της καπιταλιστικής μορφής των σχέσεων παραγωγής, με αντικείμενο την απόσπαση επιπλέον υπεραξίας απ' την εξουσιαζόμενη εργατική τάξη. Οι δύο αυτοί ρόλοι είναι Οργανικά συνυφασμένοι μεταξύ τους, με κυρίαρχο τον κοινωνικό, και προσδιορίζουν τους τεχνικούς επιστήμονες σαν φορείς μιας εξουσιαστικής αρχής υποταγμένης στην κεφαλαιοκρατική λειτουργία. Γι αυτόν ακριβώς το λόγο, στο τμήμα του μισθού τους που αντιστοιχεί στο κόστος αναπαραγωγής της εργατικής τους δύναμης (εφ' όσον παρέχουν μια παραγωγική τεχνική εργασία), ενσωματώνονται, τόσο ένα επί πλέον τμήμα που αντιστοιχεί στη μη παραγωγική εργασία της εποπτείας που επιτελούν, όσο και μια επιπρόσθετη χρηματική χορήγηση, ένα είδος δωρεάς πολιτικής φύσης, που προέρχεται απ' το ίδιο το καπιταλιστικό κέρδος, και που στοχεύει στην απόσπαση της αφοσίωσης και της εμπιστοσύνης των διευθυντικών στελεχών στην καπιταλιστική εξουσία. Έτσι, η οικονομική εκμετάλλευση που υφίστανται οι μισθωτοί επιστήμονες αντισταθμίζεται με το συμπληρωματικό αυτό τμήμα του μισθού που τους παρέχεται. Για να πάρουμε ένα στοιχειώδες ενδεικτικό παράδειγμα από τη σημερινή βιομηχανική πραγματικότητα, μπορούμε να συγκρίνουμε τους μισθούς ενός εργατοτεχνίτη μεταλλουργού και ενός χημικού βιομηχανίας η ενός εργατοτεχνίτη οικοδόμου και ενός πολιτικού μηχανικού στο χώρο των τεχνικών επιχειρήσεων, και να δούμε άμεσα αυτή τη διαφοροποίηση (π.χ. χωρίς προϋπηρεσία, οικογένεια και ένα παιδί). Με βάση τη Σ.Σ.Ε. της Σιδηροβιομηχανίας του Μαρτίου 1982, 10 καθώς και τη Σ.Σ.Ε. των Χημικών Βιομηχανίας του Ιουλίου 1982, 11 οι αντίστοιχες αμοιβές διαμορφώνονται ως έξης: Και ον ακόμα υποθέσουμε Ότι (ολόκληρη) η διαφορά (27.500 15.700 = 11.800 δρχ.) ανάμεσα στους βασικούς μισθούς, άφορα τη διαφορά στην ειδίκευση της εργατικής δύναμης, η πολιτική χορηγία και η χορηγία για τη μη παραγωγική εργασία επιτήρησης με τη μορφή επιδομάτων είναι ήδη ορατή. Όμως η διαφορά γίνεται απόλυτα προφανής λίγα χρόνια αργότερα, καθώς π.χ. σε 45 χρόνια ο χημικός θα έχει διπλασιάσει το μισθό του, ενώ ο μισθός του εργατοτεχνίτη θα έχει αυξηθεί κατά 2.500 5.000 δρχ. Κι ακόμη περισσότερο, αν την ίδια σύγκριση την επιχειρήσουμε στον τομέα των τεχνικών κατασκευών, θα παρατηρήσουμε ότι ενώ για έναν εργατοτεχνίτη οικοδόμο (με τις ίδιες προϋποθέσεις που χρησιμοποιήσαμε προηγούμενα), το επίπεδο του μισθού παραμένει το ίδιο περίπου μ' εκείνο του μεταλλουργού εργατοτεχνίτη, για το μισθωτό πολιτικό μηχανικό 0 μισθός βρίσκεται σχεδόν στο διπλάσιο επίπεδο. Έτσι, σύμφωνα με τη Σ.Σ.Ε. των εργατοτεχνιτών Οικοδόμων του Ιουλίου 1982, 12 καθώς και τη Σ.Σ.Ε. που άφορα τους Πολιτικούς Μηχανικούς του Νοέμβριου 1982, 13 έχουμε τις ακόλουθες Σελίδα 5 / 10
αμοιβές: Η τεχνική και κοινωνική διευθυντική εξουσία που διαθέτουν καθώς και η συμμετοχή τους στην ιδιοποίηση της παραγόμενης υπεραξίας, προσδιορίζουν τους τεχνικούς επιστήμονες της βιομηχανίας σαν στρώμα κυρίαρχο πάνω στην εργατική τάξη, που εκτελεί μια κοινωνική λειτουργία ενταγμένη στο στρατόπεδο της αστικής τάξης. Υποστηρίχθηκε βέβαια σε μια αντίστοιχη ανάλυση που προτρέπει τους μισθωτούς μηχανικούς της βιομηχανίας να συμπαραταχθούν με την εργατική τάξη στα πλαίσια των εργοστασιακών σωματείων, ότι τα βασικά χαρακτηριστικά αυτού του στρώματος εμφανίζονται σήμερα εξασθενημένα, πράγμα που κάνει ευκολότερη τη συμπαράταξη τους με τους ταξικούς στόχους του εργατικού κινήματος. 14 θα πρέπει να παρατηρήσουμε ότι σ' ό,τι άφορα την υποστηριζόμενη σχετική πτώση των μισθών των τεχνικών στελεχών, οι ισχύουσες Σ.Σ.Ε., αλλά και η πρακτική που ακολουθείται σε εργοστασιακό επίπεδο, δείχνουν ότι υπάρχει μια σημαντική διαφοροποίηση ανάμεσα στο εισόδημα των εργατοτεχνιτών και των μηχανικών. Σ' ό,τι άφορα τώρα το σχετικό περιορισμό της εποπτικής και διευθυντικής τους εξουσίας σε επιμέρους τμήματα της παραγωγικής διαδικασίας, κι όχι στο σύνολο της, θα πρέπει να πούμε ότι δεν παύουν να είναι φορείς μιας κοινωνικής εξουσίας που αποσκοπεί στην απόσπαση επιπλέον υπεραξίας από τους άμεσα παραγωγικούς και άμεσα εκμεταλλευόμενους εργαζόμενους. Πέρα απ' αυτά, υποστηρίζεται ότι η προοδευτική πολιτικοποίηση των σπουδαστών στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση, διευκόλυνα τη μελλοντική τους προσέγγιση με το ταξικό κίνημα της εργατικής τάξης. Στο βαθμό όμως που όπως έχει ήδη αποδειχθεί, η υποτιθέμενη αυτή πολιτικοποίηση δεν αναφέρεται παρά στην ανάγκη «εκσυγχρονισμού της παιδείας», και «δημοκρατικής οργάνωσης των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων», ενώ δεν αμφισβητεί ούτε τον ταξικό ρόλο του πανεπιστήμιου σαν ιδεολογικού και κατανεμητικού κοινωνικού μηχανισμού, ούτε πολύ περισσότερο τον κοινωνικό καταμερισμό της εργασίας, δεν βλέπουμε πως μπορεί να θεωρείται δεδομένη αυτή η οργανική προσέγγιση. 15 Στην πραγματικότητα, με την ανάλυση αυτή τίθεται (και σωστά) στους μισθωτούς επιστήμονες, απ' τη σκοπιά του αριστερού κινήματος, η ανάγκη της επιλογής ανάμεσα στην αφομοίωση τους στην ταξική κυριαρχία του κεφαλαίου και στη σύνδεση τους με τα εργοστασιακά συνδικάτα της βιομηχανικής παραγωγής. Πρόκειται βέβαια για μια σωστή, από σοσιαλιστική άποψη, προτροπή, που όμως σαν τέτοια δεν αποτελεί συμπέρασμα από μια κριτική εξέταση της συγκεκριμένης ιδεολογικής, οικονομικής και συνδικαλιστικής πραγματικότητας. "Αλλωστε η δημιουργία και ανάπτυξη του ΣΤΕΒ, ακυρώνοντας την προτροπή αυτή, έρχεται να διαψεύσει τέτοιου είδους προσδοκίες. 4. Εργοστασιακός συνδικαλισμός και ΣΤΕΒ: Προς την ανατροπή η την ενδυνάμωση του καπιταλιστικού καταμερισμού εργασίας; Τα εργοστασιακά σωματεία, μέσα απ' τα πλαίσια των οποίων οι τεχνικοί επιστήμονες διαπιστώνουν ότι δεν είναι δυνατό να προωθηθούν οι ιδιαίτερες κοινωνικές τους επιδιώξεις, προέκυψαν σαν οργανική ανάγκη αυτοδύναμης συνδικαλιστικής συγκρότησης και κοινωνικής παρέμβασης της εργατικής τάξης στις μεγάλες βιομηχανικές επιχείρησης. Βασική αρχή συγκρότησης τους, πράγμα Σελίδα 6 / 10
που και αποτέλεσε την καινούργια τομή στο συνδικαλιστικό κίνημα και τη ρήξη με την προηγούμενη συντεχνιακή πρακτική των κλαδικών ομοιοεπαγγελματικών συνδικάτων, στάθηκε η ενιαία οργάνωση των εργαζομένων σε κάθε παραγωγική μονάδα, πέρα από τις επαγγελματικές ειδικότητες που είναι παράγωγα του καπιταλιστικού κατακερματισμού της παραγωγικής διαδικασίας. Η πρωτογενής αυτή ταξική υποκειμενοποίηση της εργατικής τάξης δεν ήταν δεδομένο πως θα την οδηγούσε αναγκαστικά στο να διαδραμάτισα τον αυτόνομο επαναστατικό πολιτικό της ρόλο, πράγμα που απαιτούσε την ανάπτυξη ενός πολυμέτωπου ταξικού αγώνα: απέναντι στον εργοδοτικό αυταρχισμό και στην παρέμβαση του ίδιου του κεφαλαίου για τον αποπροσανατολισμό των εργοστασιακών συνδικάτων, απέναντι στις συνεχείς προσπάθειες της κομματικής χειραγώγησης και αφυδάτωσης του κοινωνικού τους δυναμισμού, απέναντι στην απουσία μιας ζωντανής εργατικής μαρξιστικής ιδεολογίας απ' την πλευρά του αριστερού κινήματος, απέναντι στην υποβάθμιση της ταξικής κοινωνικής πάλης του εργατικού κινήματος απ' τα αριστερά κόμματα και την πριμοδότηση των πολιτικών κοινοβουλευτικών διαδικασιών. Μ' αυτή τη μορφή συνδικαλιστικής συγκρότησης των εργαζομένων στη βιομηχανία, αμφισβητούνταν μέσα στα πλαίσια της ίδιας της εργατικής οργάνωσης Ο ίδιος Ο καπιταλιστικός καταμερισμός της κοινωνικής εργασίας. Αντίθετα, το κλαδικό ομοιοεπαγγελματικό συνδικάτο αναπαρήγε, μονιμοποιούσε και νομιμοποιούσε τον κατακερματισμό της εργασιακής διαδικασίας και την ιεραρχική διαστρωμάτωση του συνολικού εργαζόμενου. Βέβαια η τάση αυτή του εργοστασιακού συνδικαλισμού δεν ήταν παρά δυνητική, όπως δυνητική ήταν και η τάση του για την ανατροπή της καπιταλιστικής κυριαρχίας στην επιχείρηση και τους κοινωνικούς μηχανισμούς. Όμως βρίσκεται πολύ πιο κοντά σ' αυτή την επαναστατική κοινωνική προοπτική, παρά βέβαια ο κλαδικός συνδικαλισμός, που οι διεκδικήσεις του δεν μπορούν να προχωρήσουν πέρα απ' τη βελτίωση της αμοιβής της εργασίας και των συνθηκών παροχής της, καθώς και ορισμένων ασφαλιστικών θεμάτων. 16 Από μόνη της, η ύπαρξη και ανάπτυξη των εργοστασιακών συνδικάτων δεν προδικάζει και την επαναστατική τους δραστηριοποίηση για την ανατροπή της ταξικής κυριαρχίας του κεφαλαίου, της οικονομικής εκμετάλλευσης, των εξουσιαστικών κοινωνικών σχέσεων. Στη σημερινή κατάσταση, μετά την πολιτική αλλαγή του 'Οκτώβρη 1981, και τη θεσμοθέτηση ενός ευνοϊκότερου νομοθετικού συνδικαλιστικού πλαισίου στον ιδιωτικό τομέα, η εργοστασιακή μορφή συνδικαλιστικής Οργάνωσης επεκτάθηκε στις περισσότερες βιομηχανίες, σ' όλες άνεξαίρετα τις βιομηχανικές ζώνες της χώρας. Έτσι, για παράδειγμα, στη βιομηχανική περιοχή της Θεσσαλονίκης, ενώ στη διάρκεια της περιόδου 197481 δημιουργήθηκαν περί τα 79 εργοστασιακά συνδικάτα σ' eva σύνολο 315 βιομηχανικών επιχειρήσεων με πάνω από 50 απασχολούμενους, πολλά απ' τα όποια είχαν αποδεκατισθεί η αδρανοποιηθεί, στην περίοδο 198182 δημιουργήθηκαν ήδη πάνω από 30 καινούργια εργοστασιακά σωματεία, που ανάπτυξαν μάλιστα σημαντικούς διεκδικητικούς αγώνες (π.χ. στη ΜΙΝΕΡΒΑ, στου ΚΩΣΤΑΡΑ, στη ΜΕΒ IK AT κλπ.). 17 To ίδιο φαινόμενο, και με ακόμη μεγαλύτερη ένταση, καταγράφηκε την ίδια περίοδο και στις επαρχιακές βιομηχανικές ζώνες της χώρας. Έτσι, για παράδειγμα στη βιομηχανική περιοχή της Πέλλας, η συνδικαλιστική οργάνωση σε επιχειρησιακή βάση διαπέρασε εργοστάσια όπως η ΣΑΛΙΓΚΑΡ και ο ΜΠΑΛΑΣΚΑΣ - ΓΕΩΡΓΙΟΥ, η στην περιοχή της Ξάνθης διαμορφώθηκαν συνδικαλιστικές οργανώσεις σ' όλες σχεδόν τις μεγάλες παραγωγικές μονάδες, όπως στο ΔΕΡΑΣ, στη ΣΑΥΛΑΙΤ κλπ. Είναι αξιοσημείωτο όμως, ότι ενώ στα αστικά βιομηχανικά κέντρα τα καινούργια εργοστασιακά σωματεία κατόρθωναν να εμπεδώσουν την ύπαρξη τους μέσα από απεργιακούς αγώνες, αντίθετα στις επαρχιακές βιομηχανικές περιοχές αντιμετώπισαν αλλεπάληλες ήττες, μέχρι σχεδόν την εξουδετέρωση, πράγμα που έχει τις αίτιες του στην αγροτοεργατική σύνθεση του εργατικού δυναμικού, στην πολιτιστική καθυστέρηση της υπαίθρου και στον έντονο κοινωνικό συντηρητισμό των αγροτικών περιοχών. 18 Πεδίο τομής στις σχέσεις των κλαδικών συνδικαλιστικών Οργανώσεων των μισθωτών επιστημόνων όπως το ΣΤΕΒ και στα εργοστασιακά σωματεία της εργατικής τάξης αποτελεί η τοποθέτηση απέναντι στον καπιταλιστικό, κοινωνικό και τεχνικό, καταμερισμό της εργασίας. Το εργατικό κίνημα δεν μπορεί να αντιπαλέψει τη συνολική αστική κοινωνική κυριαρχία αν δεν αντιπαλέψει ταυτόχρονα την ιεραρχική οργάνωση της εργασίας που αυτή συνεπάγεται και επιβάλλει. Η αντιπαλότητα αυτή αναπτύσσεται και στο επίπεδο της καθημερινής συνδικαλιστικής πρακτικής στην επιχείρηση, και στο επίπεδο της έμπρακτης αμφισβήτησης του ταξικού κοινωνικού ρόλου του εκπαιδευτικού συστήματος στη συνολική λειτουργία της καπιταλιστικής οικονομίας, εφ' όσον αυτό δρα σαν μηχανισμός αποτύπωσης των αστικών σχέσεων εξουσίας και σαν μηχανισμός Σελίδα 7 / 10
αναπαραγωγής των κοινωνικών ρόλων που ανταποκρίνονται στις θέσεις του κάθετου καταμερισμού της εργασίας. Αυτό σημαίνει ότι το βιομηχανικό κίνημα της εργατικής τάξης, στην κομμουνιστική του τουλάχιστον εκδοχή, αμφισβητεί τις ίδιες τις εξουσιαστικές λειτουργίες της διεύθυνσης και εποπτείας της παραγωγικής διαδικασίας, σαν τεχνικοοργανωτικές της ταξικής κυριαρχίας του κεφαλαίου. Μ' αυτή την έννοια μια επαναστατική πολιτική των εργοστασιακών σωματείων έρχεται κατ' αρχήν σε μια στρατηγικής φύσης αντιπαράθεση τόσο με τις οικονομικές εκμεταλλευτικές σχέσεις, όσο και με τις τεχνικές και κοινωνικές εξουσιαστικές σχέσεις των Οποίων φορείς είναι οι τεχνικοί επιστήμονες. Είναι βέβαια φανερό ότι η σύγκρουση αυτή άφορα τις σχέσεις εξουσιασμού και το Ιεραρχικό σύστημα των θέσεων του καπιταλιστικού καταμερισμού εργασίας κι όχι αυτούς καθαυτούς τους φορείς της διευθυντικής τεχνοκρατίας, που μπορεί μέσα στη συγκυρία να υιοθετήσουν μια επαναστατική τοποθέτηση. Στο βαθμό δηλαδή, που είτε εξ αίτιας της ανόδου του εργατικού κινήματος στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία και ανεξάρτητα απ' τη σημερινή συγκυρία όπου επικρατούν ισχυρές τάσης αδρανοποίησης του εργοστασιακού κινήματος της εργατικής τάξης είτε εξ αιτίας επιμέρους ιδεολογικών ρήξεων, ορισμένα τμήματα των τεχνικών επιστημόνων της βιομηχανίας συμπαρατάσσονται με τον ταξικό αγώνα της εργατικής τάξης, διαμορφώνεται ένα ευρύτερο μέτωπο των βιομηχανικών εργαζομένων, πραγματοποιείται απ' την πλευρά των μισθωτών τεχνικών μια αυτοαναίρεση του ίδιου τους του ταξικού ρόλου στη δομή της καπιταλιστικής παραγωγής σαν διευθυντικά τεχνικά στελέχη. Το σημερινό εργατικό κίνημα μας πρόσφερα τέτοια παραδείγματα, όμως αποκλειστικά στο επίπεδο μεμονωμένων ρήξεων σε ορισμένες βιομηχανικές επιχειρήσεις (π.χ. στην ΑΡΧΙΡΟΔΟΝ, στην ΜΠΙΚ, στού ΜΑΙΛΗ κλπ.), που η σημασία τους παραμένει περιορισμένη, και κατά κανέναν τρόπο δεν καταδείχνει μια τέτοιου είδους γενικότερη ταξική μετατόπιση του στρώματος των τεχνικών επιστημόνων στις ταξικές θέσεις των εργοστασιακών συνδικάτων. Παρατηρείται εξ ίσου μια γενικότερη συμπαράταξη προκειμένου για αμυντικούς καθαρά αγώνες, όπως στις περιπτώσεις που οι εργαζόμενοι βρίσκονται μπροστά σε Ομαδικές απολύσεις και στο ενδεχόμενο κλεισίματος Ορισμένων εργοστάσιων, και όπου το φάσμα της ανεργίας απειλεί εξ ίσου και τους παραγωγικούς εργαζόμενους, και τα τεχνικά στελέχη (όπως για παράδειγμα στον "Ομιλο Επιχειρήσεων ΛΑΤΣΗ). "Όμως είναι προφανές ότι σ' αυτή την περίπτωση δεν πρόκειται για μια Οργανική ταξική συμμαχία, αλλά για μια συγκυριακή συμπαράταξη που δεν εμπεριέχει αναγκαστικά κανενός είδους αντικαπιταλιστική κατεύθυνση. Έτσι λοιπόν στο βαθμό που το ΣΤΕΒ διεκδικεί αποκλειστικά την ενίσχυση της ταξικής θέσης των τεχνικών επιστημόνων σαν φορέων της επιστημονικοτεχνικής διεύθυνσης των επιχειρήσεων, μέσα στα πλαίσια του καπιταλιστικού καταμερισμού εργασίας, και στο βαθμό που επιπρόσθετα διεκδικεί την παραπέρα απόσπαση προνομίων που εντάσσονται στις πολιτικού χαρακτήρα παροχές του κεφαλαίου στα διευθυντικά στελέχη (επιστημονικό επίδομα, επίδομα υπευθυνότητας, μορφωτική άδεια κλπ.), στο βαθμό αυτό όχι μόνο δεν εκφράζει καμιά προσέγγιση του στρώματος των μισθωτών διανοουμένων στις ταξικές θέσεις της εργατικής τάξης, αλλά αναδείκνυα μια πολιτική συνδικαλιστικής παρέμβασης που αντιστρατεύεται τους στρατηγικούς στόχους του εργοστασιακού συνδικαλισμού για κατάργηση των διευθυντικών - εποπτικών λειτουργιών της παραγωγής, (λειτουργιών που αποτελούν χαρακτηριστικά της κεφαλαιοκρατικής μορφής των σχέσεων παραγωγής και συστατικά τους στοιχεία, κι όχι χαρακτηριστικά της παραγωγής εν γένει). Έτσι, κάτω από μια γενικοτερη φρασεολογία περί «εθνικής ανάπτυξης», «επιστημονικής προσφοράς στην υπηρεσία του λαού», και «αντιμονοπωλιακής πολιτικής», το ΣΤΕΒ υπεραμύνεται και προασπίζει την οικονομική (συμμετοχή στην ιδιοποίηση της παραγόμενης υπεραξίας), την κοινωνική (άσκηση των διευθυντικών και εποπτικών λειτουργιών) και την πολιτιστική (κατοχή της πανεπιστημιακής γνώσης) ταξική θέση των μισθωτών διανοουμένων της βιομηχανίας όπως αυτή έχει διαμορφωθεί απ' τον ίδιο τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής, σαν θέση εξουσιαστικής κυριαρχίας πάνω στην εργατική τάξη. Προσανατολίζει μ' αυτό τον τρόπο τους τεχνικούς επιστήμονες που τόσο η σχετική κρίση της αστικής ιδεολογίας, όσο και η όποια δυναμική του εργοστασιακού συνδικαλισμού, όσο και, τέλος, ορισμένα προβλήματα που δημιουργούνται στις σχέσεις του στρώματος αυτού με την οικονομική κυριαρχία του κεφαλαίου, τους Οδηγεί σε μια ενδεχόμενη αποδυνάμωση των δεσμών τους με τα συμφέροντα της καπιταλιστικής κυριαρχίας - σε μια κατεύθυνση επίτασης του μικροαστικού τους χαρακτήρα, και απομάκρυνσης τους από τη συμπαράταξη με τον αγώνα για την πραγματοποίηση των γενικών συμφερόντων χειραφέτησης της εργατικής τάξης. Άρα έτσι τόσο το ΣΤΕΒ, όσο και το ΚΚΕ που υποστήριξε όλη αυτή την Σελίδα 8 / 10
κατεύθυνση, σαν κοινωνική δύναμη στήριξης και ενίσχυσης βασικών δομικών χαρακτηριστικών του καπιταλιστικού οικονομικού συστήματος, όπως είναι ο κάθετος καταμερισμός της εργασίας και η κυρίαρχη εξουσιαστική ταξική θέση της διευθυντικής τεχνοκρατίας στην κεφαλαιοκρατική παραγωγή. Θεσσαλονίκη, Μάιος 1983, 1. Σ. Αντωνίου «Για τη συνδικαλιστική οργάνωση των επιστημόνων», ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ, 8 12 1982. 2. «11ο Σονέδριο του ΚΚΕ: Ντοκουμέντα», Έκδοση της ΚΕ του ΚΚΕ, σελ. 8288. 3. Ενημερωτικό Δελτίο του ΣΤΕΒ, τεύχη 1 (Μάρτης 1982) και 4 (Μάρτης 1983). 4. Γ. Μηλιός «Εκσυγχρονισμός» η (και) οικονομική ανάπτυξη: Η σταθεροποίηση του κράτους δικαίου», ΘΕΣΕΙΣ, τεύχος 1, 'Οκτώβρης - Δεκέμβρης 1982. 5. Γ. Διαμαντής, "Α. Θερσιώτη, θ. Ιωάννου, Ν. Κοτζιάς, Γ. Κωνσταντινίδης, Τ. Συμεωνίδης «Η διανόηση στην Ελλάδα: Ταξική θέση και ιδεολογία», σελ. 157189, Σύγχρονη Εποχή, 1979. 6. Για τις θέσεις αυτές: Ρ. Ριχτά «Ο πολιτισμός στο σταυροδρόμι: Η επιστημονικοτεχνική επανάσταση και ο (συνέπειες της για το μέλλον του ανθρώπου», Εκδόσεις Ράππα, 1978. Στο ελληνικό επίπεδο: Λ. Πέτσινης «Επιστημονικοτεχνική κα (βιομηχανική επανάσταση», Εκδόσεις Καστανιώτη, 1977, καθώς και: θ. Βακαλιός «Η επιστημονικοτεχνική επανάσταση, ο σοσιαλισμός και 6 άνθρωπος», θεμέλιο, 1979. Και για την κριτική αποτίμηση της θεωρητικής αυτής αντίληψης απ τη σκοπιά της μαρξιστικής θεωρίας: Χ. Βαλλιάνος «Για την έννοια της επιστημονικής - τεχνικής επανάστασης», ΘΕΣΕΙΣ, τεύχος 3, Απρίλης - Ιούνης 1983. 7. R. BAHRO «L* Alternative: Pour une critique du socialisme existant reellement», ιδιαίτερα τα κεφάλαια 5 και 6, σελ. 129179, STOCK, 1979. 8. Γ. Μηλιός «Εκπαίδευση και εξουσία: Κριτική της καπιταλιστικής εκπαίδευσης», σελ. 5683. Εκδόσεις Αγώνας, 1981. 9. Ε. Terray «Proletaire, salarie, travailleur productif», CONTRADICTIONS, τεύχος 2, Ιούλιος - Σεπτέμβριος 1972. 10. Δελτίο Εργατικής Νομοθεσίας (Δ.Ε.Ν.), τεύχος 925, σελ. 330. 11. Δελτίο 'Εργατικής Νομοθεσίας (Δ.Ε.Ν.), τεύχος 935, σελ. 908. 12. Δελτίο Εργατικής Νομοθεσίας (Δ.Ε.Ν.), τεύχος 930, σελ. 676. 13. Δελτίο Εργατικής Νομοθεσίας (Δ.Ε.Ν.), τεύχος 9413, σελ. 33. 14. Ν. Χριστοδουλάκης «Η θέση των τεχνικών στο εργοστάσιο», ΑΝΤΙ, τεύχος 175, 13 Μαρτίου 1981. 15. Μ. Γεράσιμος, Γ. Μαύρης, θ. Τσεκούρας «Ο (εισαγωγικές εξετάσεις της 'Αλλαγής στο Πανεπιστήμιο», Αγώνας για την κομμουνιστική ανανέωση, Μάρτιος 1982. 16. Μπ. Κασιμάτης «Τα εργοστασιακά σωματεία, θεσμός πρωτοποριακός», Ο Πολίτης, τεύχος 17, Μάρτιος 1978, καθώς και: Λ. Αποστολίδης «Συνδικαλιστική εκπαίδευση και ινστιτούτα εργασίας», σελ. 6273, ΑΙχμή 1981. 17. Ά. Ταρπάγκος «Η ανάπτυξη του εργοστασιακού συνδικαλισμού στις βιομηχανίες της Θεσσαλονίκης», Η ΑΥΓΗ, 30 Απριλίου, 1982, 16 Ιουνίου 1982 και 27 Ιουνίου 1982. Σελίδα 9 / 10
18. Ά. Ταρπάγκος «Οι εργατικοί αγώνες στις βιομηχανίες της Ξάνθης», Η ΑΥΓΗ, 4 Ιουλίου 1982. Σελίδα 10 / 10