23 Μαΐου 2016 ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΜΑΔΑΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Απαντήσεις Θεμάτων Πανελλαδικών Εξετάσεων Ημερησίων Γενικών Λυκείων (Νέο & Παλιό Σύστημα) ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ Α.1 α. Κόμμα του Γ. Θεοτόκη: ήταν πιο μετριοπαθές κόμμα από τα άλλα δύο αντιβενιζελικά (Ραλλικό και Εθνικό κόμμα). Ζητούσε να διορθώσει αυτά που θεωρούσε λάθη των Φιλελευθέρων. Συμφωνούσε με την πάση θυσία αύξηση των εξοπλισμών και ζητούσε φορολογικές ελαφρύνσεις για τους μικροεισοδηματίες. Από το κίνημα στο Γουδί έως την συνταγματική κρίση του 1915, είχε την μεγαλύτερη εκλογική βάση από τα υπόλοιπα αντιβενιζελικά και έτσι αποτέλεσε τον πυρήνα των αντιβενιζελικών. β. Προσωρινή κυβέρνησις της Κρήτης (1905): Οργανώθηκε στο Θέρισο το 1905 από τους επαναστάτες, μετά τα ισχυρά ερείσματα που είχε αποκτήσει η επανάσταση, με πρόεδρο τον Ελευθέριο Βενιζέλο και υπουργούς τον Κωνσταντίνο Φούμη και τον Κωνσταντίνο Μάνο. Η κυβέρνηση προέβη στην έκδοση γραμματίων για εσωτερικό πατριωτικό δάνειο 100.000 δραχμών, οργάνωσε υπηρεσίες οικονομικών, συγκοινωνιών και διοίκησης, τύπωσε γραμματόσημα και εξέδιδε την εφημερίδα «Το Θέρισο». Η χωροφυλακή, που υποστήριζε τον Πρίγκιπα, δεν ήταν σε θέση να ελέγχει τα πράγματα, καθώς μάλιστα πολλοί χωροφύλακες αυτομόλησαν προς τους επαναστάτες. γ. Μικτή Επιτροπή Ανταλλαγής: ήταν η Επιτροπή που ιδρύθηκε με έδρα την Κωνσταντινούπολη, μετά την υπογραφή της ελληνοτουρκικής Σύμβασης ανταλλαγής της Λωζάννης (30 Ιανουαρίου του 1923) και προβλεπόταν η ίδρυσή της στο άρθρο 11 αυτής. Την αποτελούσαν έντεκα μέλη (τέσσερις Έλληνες και τέσσερις Τούρκοι, καθώς και τρία μέλη-πολίτες ουδέτερων κατά τον Α Παγκόσμιο πόλεμο κρατών) με αρμοδιότητα τον καθορισμό του τρόπου μετανάστευσης των πληθυσμών και της εκτίμησης της ακίνητης περιουσίας των ανταλλαξίμων. Φρόντισε το 1924 και το 1925 να μεταφέρει 200.000 Έλληνες που είχαν παραμείνει στην Καππαδοκία και στην Κεντρική και Νότια Μικρά Ασία. Στη συμπλήρωση του ορισμού οι μαθητές μπορούν ν αναφερθούν και στην ίδρυση της Μικτής Επιτροπής του 1914, αφού στην εκφώνηση δεν δίνεται ημερομηνία. Έτσι, μπορούν να συμπληρώσουν το ακόλουθο: Αξίζει να σημειωθεί ότι νωρίτερα, τον Ιούνιο του 1914, μετά την έναρξη του διωγμού των Ελλήνων της Ανατολικής Θράκης και της Μ. Ασίας ιδρύθηκε μια Μικτή Επιτροπή, ως αποτέλεσμα του τουρκικού εθνικισμού και της επικείμενης εισόδου της Τουρκίας στον Α παγκόσμιο πόλεμο. Η Ελλάδα ανέλαβε διπλωματικές ενέργειες, για να αρχίσουν διαπραγματεύσεις για εθελούσια ανταλλαγή των Ελλήνων ορθοδόξων της Τουρκίας και Μουσουλμάνων της Ελλάδας. Ωστόσο, η επιτροπή δεν λειτούργησε εξαιτίας της εισόδου της Τουρκίας στον Α Παγκόσμιο πόλεμο τον Οκτώβριο του 1914. 1
Α.2 α. Σωστό β. Λάθος γ. Λάθος δ. Λάθος ε. Σωστό B.1 Σχολικό βιβλίο (Έκδοση 2013), σελ. 142-143: Η επιστροφή των προσφύγων στη Μικρά Ασία ξεκίνησε τους τελευταίους μήνες του 1918 μετά τον τερματισμό του πολέμου για την Τουρκία. Τον Οκτώβριο του 1918 τον Αύγουστο του 1922, θα έπαιρναν πάλι το δρόμο της προσφυγιάς. B.2 Σχολικό βιβλίο (Έκδοση 2013), σελ 157-158: Την αστική αποκατάσταση ανέλαβε περισσότερο το κράτος και λιγότερο η ΕΑΠ και μικροκαταστηματάρχες. Άλλοι δούλεψαν ως ναυτεργάτες και εργάτες σε δημόσια έργα στις πόλεις ή στην ύπαιθρο (αρδευτικά και αποστραγγιστικά έργα, διάνοιξη δρόμων, κατασκευή ή επέκταση λιμανιών κ.ά.). ΟΜΑΔΑ ΔΕΥΤΕΡΗ Γ.1 Για το ερώτημα α, σχολικό βιβλίο, σελ. 78-79 (έκδοση 2013): «Παρά την έντονη αντίδραση του βασιλιά Γεωργίου Α', η Εθνοσυνέλευση επέβαλε την αρχή να προέρχεται εκμεταλλεύτηκε αυτήν την ασάφεια, για να διορίζει κυβερνήσεις της αρεσκείας του». Για το ερώτημα β, σχολικό βιβλίο, σελ. 79-80 (έκδοση 2013): «Ο Γεώργιος εκμεταλλεύτηκε αυτήν την ασάφεια, για να διορίζει κυβερνήσεις της αρεσκείας του, μέχρι την ψήφιση της αρχής της δεδηλωμένης το 1875. Η ιδέα ανήκε στον νέο τότε πολιτικό Χαρίλαο Τρικούπη, ο οποίος υποστήριξε έλεγχαν το 92,2% των εδρών στο Κοινοβούλιο. Το κοινοβουλευτικό σύστημα και ο δικομματισμός θεμελιώθηκαν». 2
Πρόλογος: Αναφορά στα κείμενα και στο θέμα αυτών. Αξίζει να σημειωθεί ότι το δεύτερο κείμενο αποτελεί το απόσπασμα του βασιλικού λόγου του Γεωργίου Α, ο οποίος αποδεχόταν την αρχή της δεδηλωμένης. Μεταβατική παράγραφος: Μετά την έξωση του βασιλιά Όθωνα οι επαναστάτες προκήρυξαν εκλογές για την ανάδειξη αντιπροσώπων της Εθνοσυνέλευσης, οι οποίοι θα αναλάμβαναν την ψήφιση νέου συντάγματος. Τελικά, η Εθνοσυνέλευση έφτασε στην ψήφιση συντάγματος μετά από δύο χρόνια, μέσα σε συνθήκες κυβερνητικής αστάθειας και εμφυλίου πολέμου. Ως πολίτευμα ορίστηκε η βασιλευόμενη δημοκρατία έναντι της συνταγματικής μοναρχίας, παραχωρώντας σημαντικές εξουσίες στον λαό και ενισχύοντας τον κοινοβουλευτισμό στην Ελλάδα. α. Είναι γνωστό ότι παρά την έντονη αντίδραση του βασιλιά Γεωργίου Α', η Εθνοσυνέλευση επέβαλε την αρχή να προέρχεται η κυβέρνηση από την κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Αυτό που δεν ορίστηκε με σαφήνεια, διότι θεωρήθηκε αυτονόητο, ήταν ότι ο βασιλιάς όφειλε να δώσει την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης σε βουλευτή του κόμματος που είχε την εμπιστοσύνη της πλειοψηφίας της Βουλής. Χαρακτηριστικά ο Τρικούπης στην κριτική του στο πρώτο κείμενο ερμηνεύει ως διαστροφή των συνταγματικών θεσμών αυτή την ασάφεια, εξαιτίας της οποίας ο βασιλιάς αποδεικνύεται κυρίαρχος και απόλυτος μονάρχης. Ο Γεώργιος εκμεταλλεύτηκε την ασάφεια, για να διορίζει κυβερνήσεις της αρεσκείας του, σύμφωνα με την ιστορική αφήγηση. Την τακτική του Γεωργίου Α επέκρινε αυστηρά ο Χαρίλαος Τρικούπης στο άρθρο του με τίτλο «Τις πταίει;» που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Καιροί. Στο άρθρο του ο Τρικούπης επιρρίπτει ευθύνες στον βασιλιά για την παρατεταμένη, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει, πολιτική κρίση που μάστιζε την Ελλάδα. Επίσης, θεωρεί ότι ο Βασιλιάς είναι ο μόνος που ευθύνεται για την αστάθεια του πολιτεύματος. Επιπρόσθετα, αποδοκιμάζει την στάση των πολιτικών της εποχής, οι οποίοι αδυνατούν να αντιταχθούν στην τακτική του Γεωργίου. β. Η πολιτική αστάθεια διήρκησε μέχρι την ψήφιση της αρχής της δεδηλωμένης το 1875, όπως είναι γνωστό. Ο Χαρίλαος Τρικούπης θεωρούσε ότι η αρχή της δεδηλωμένης είναι η μόνη θεραπεία της νόσου, σύμφωνα με την χαρακτηριστική δήλωση του ίδιου πρώτο κείμενο, αυτή που απομακρύνει το έθνος από την επαναστατική, λανθασμένη και ριψοκίνδυνη προοπτική. Ο Χαρίλαος Τρικούπης είναι γνωστό ότι υποστήριξε δημόσια ότι μόνη λύση στο πρόβλημα της πολιτικής αστάθειας ήταν η συγκρότηση δύο μεγάλων κομμάτων εξουσίας, σύμφωνα με το πρότυπο της Αγγλίας. Για να καταστεί αυτό δυνατόν κυβερνήσεις πλειοψηφίας. Ο βασιλιάς, υπό την πίεση της αντιπολίτευσης και του επαναστατικού αναβρασμού του λαού, υιοθέτησε τελικά την άποψη του Τρικούπη, σύμφωνα και με τον λόγο που εκφώνησε στο λαό και δίνεται στο δεύτερο κείμενο. Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια του Γεώργιου μετά την υιοθέτηση της αρχής της δεδηλωμένης που παρουσιάζει τον εαυτό του να σέβεται το δικαίωμα του λαού να εκλέγει ο ίδιος τους βουλευτές του, όπως όριζε εξάλλου το σύνταγμα και δηλώνει ότι αποδέχεται την αρχή της δεδηλωμένης, για την εύρυθμη λειτουργία του πολιτεύματος. 3
Είναι γνωστό ότι η εφαρμογή της αρχής της δεδηλωμένης αποτέλεσε τομή στην πολιτική ιστορία της χώρας και οδήγησε σε μεταβολή του πολιτικού τοπίου, αφού μετά την μεταβατική περίοδο του 1875 και του 1880, τα δύο μεγάλα κόμματα, του Τρικούπη και του Δηλιγιάννη κατόρθωσαν το 1884 να ελέγχουν το 92,2% των εδρών στο Κοινοβούλιο. Το κοινοβουλευτικό σύστημα και ο δικομματισμός είχαν θεμελιωθεί. Επίλογος: Είναι, λοιπόν, κατανοητό ότι ο βασιλιάς αποδεχόμενος την αρχή της δεδηλωμένης, αποδεχόταν την αρχή της κυριαρχίας του έθνους, ενισχύοντας τον δημοκρατικό χαρακτήρα του συντάγματος του 1864. Επίσης, η μετέπειτα εδραίωση του δικομματισμού απέδειξε την αποτελεσματικότητα της λύσης που πρότεινε ο Χαρίλαος Τρικούπης. Δ.1 Για την απάντηση του ερωτήματος α, σχολικό βιβλίο, σελ. 25: «Η οριστική αντιμετώπιση του προβλήματος έγινε με νομοθετικές ρυθμίσεις κατά την περίοδο 1870-1871. Στόχος των νομοθετημάτων ήταν να αγοράσουν όση γη ήθελαν, με ανώτατο όριο τα 80 στρέμματα για ξηρικά εδάφη και τα 40 στρέμματα για αρδευόμενα» και «Πρέπει να επισημανθεί ότι για τις περιοχές που χαρακτηρίζονταν ως φυτείες, ελαιόδεντρα και αμπέλια, ο μέσος όρος έκτασης των ιδιοκτησιών ήταν σαφώς μικρότερος εκείνων που προορίζονταν για καλλιέργεια δημητριακών». και σχολικό βιβλίο, σελ. 43-44 (έκδοση 2013): «Το αποφασιστικό βήμα προς την ολοκλήρωση της αγροτικής μεταρρύθμισης έγινε στα ταραγμένα χρόνια του Α' Παγκοσμίου πολέμου η πρόληψη κοινωνικών εντάσεων στον αγροτικό χώρο». Για την απάντηση του ερωτήματος β, σχολικό βιβλίο, σελ. 25: «Από το 1870 ως το 1911 διανεμήθηκαν 2.650.000 στρέμματα με 370.000 παραχωρητήρια για απόκτηση καλλιεργήσιμης έκτασης ήταν περιορισμένες αλλά και ο πολυτεμαχισμός της γης ήδη μεγάλος» και «Επρόκειτο όμως για σημαντική διανομή καλλιεργήσιμων γαιών πληρώθηκε τελικά στο κράτος από τους αγοραστές της εθνικής αυτής ιδιοκτησίας». και σχολικό βιβλίο, σελ. 44-45 (έκδοση 2013): «Με βάση αυτά τα νομοθετήματα η απαλλοτρίωση των μεγάλων αγροτικών ιδιοκτησιών οδήγησε την αγροτική οικονομία της χώρας σε καθεστώς μικροϊδιοκτησίας». 4
Πρόλογος: Αναφορά στα κείμενα και στο περιεχόμενό τους. Συγκεκριμένα στο πρώτο κείμενο παρουσιάζονται οι στόχοι του Αλέξανδρου Κουμουνδούρου, στο δεύτερο κείμενο του Ελευθερίου Βενιζέλου και στο τρίτο κείμενο επικεντρώνεται στην διανομή γης στη Βόρεια Ελλάδα από τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Μεταβατική παράγραφος: Ο Αλέξανδρος Κουμουνδούρος ήταν εκφραστής της νέας γενιάς και εκσυγχρονιστής. Στόχευε στην ελάφρυνση των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων και ιδιαίτερα των αγροτών. Προέβη στην αγροτική μεταρρύθμιση, αντιμετωπίζοντας το πρόβλημα των εθνικών γαιών με νόμους του 1870-1871. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος ήταν το ίδιο εκσυγχρονιστής και στόχευε εξίσου στην ελάφρυνση των κατώτερων κοινωνικών τάξεων. Υπό την πίεση του προσφυγικού προβλήματος προχώρησε και ολοκλήρωσε την αγροτική μεταρρύθμιση. α. Η οριστική αντιμετώπιση του προβλήματος έγινε με νομοθετικές ρυθμίσεις κατά την περίοδο 1870-1871, όπως είναι γνωστό. Στόχος των νομοθετημάτων ήταν να εξασφαλιστούν κατά προτεραιότητα οι ακτήμονες χωρικοί, με την παροχή γης, απαραίτητης για την επιβίωσή τους. Στο πρώτο κείμενο παρουσιάζεται ο στόχος του Κουμουνδούρου να διανείμει γη σε μη κληρούχους ή μικροϊδιοκτήτες σε διάφορες περιοχές της χώρας, ιδιαίτερα στην Πελοπόννησο που καταπατούσαν την εθνική και εκκλησιαστική γη. Ταυτόχρονα, το κράτος προσπαθούσε να εξασφαλίσει, μέσα από τη διαδικασία της εκποίησης, τα μεγαλύτερα δυνατά έσοδα, που θα έδιναν μια ανάσα στο διαρκές δημοσιονομικό αδιέξοδο, σύμφωνα με την ιστορική αφήγηση και όπως επιβεβαιώνεται από το πρώτο κείμενο. Επιπρόσθετα, πληροφορούμαστε από το κείμενο ότι ο Κουμουνδούρος στόχευε στην αύξηση των εσόδων του κράτους από την εξαγορά των τραπεζών και των εμπορικών ομάδων, καθώς και στην ενίσχυση των φυτειών και του μικρού ή μεσαίου οικογενειακού κλήρου. Η επέκταση της εξαγωγής των αγροτικών προϊόντων των φυτειών θα ενίσχυε την δανειοδότηση των νέων μικροπαραγωγών. Τέλος, με την παραχώρηση της δημόσιας γης, το κράτος θα στερηθεί το 25% της ακαθάριστης παραγωγής, αλλά θα αποκτήσει νέες πηγές εσόδων, τους φόρους και τους δασμούς, που θα επιβληθούν στο αυξημένο αγροτικό προϊόν των φυτειών, καθώς και επέκταση της επιχειρηματικής δραστηριότητας και αύξηση της παραγωγής. Οι στόχοι ήταν αντιφατικοί και στην πραγματικότητα μόνο ο πρώτος επιτεύχθηκε σε ικανοποιητικό βαθμό. Σύμφωνα με τις σχετικές νομοθετικές ρυθμίσεις, οι δικαιούχοι αγρότες μπορούσαν να αγοράσουν όση γη ήθελαν, με ανώτατο όριο τα 80 στρέμματα για ξηρικά εδάφη και τα 40 στρέμματα για αρδευόμενα. Πρέπει να επισημανθεί ότι για τις περιοχές που χαρακτηρίζονταν ως φυτείες, ελαιόδεντρα και αμπέλια, ο μέσος όρος έκτασης των ιδιοκτησιών ήταν σαφώς μικρότερος εκείνων που προορίζονταν για καλλιέργεια δημητριακών. 5
Το αποφασιστικό βήμα προς την ολοκλήρωση της αγροτικής μεταρρύθμισης έγινε στα ταραγμένα χρόνια του Α' Παγκοσμίου πολέμου και του «εθνικού διχασμού». Το 1917 η κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη αποφάσισε την ολοκλήρωση της μεταρρύθμισης. Ο στόχος ήταν διπλός. Αφενός, η στήριξη και ο πολλαπλασιασμός των ελληνικών ιδιοκτησιών γης στις νεοαποκτηθείσες περιοχές. Στόχος του Βενιζέλου ήταν να τονώσει το εθνικό φρόνημα των χωρικών, βασικής πηγής οπλιτών για τους επερχόμενους πολέμους και να ενισχύσει την έλξη που ασκούσε το ελληνικό εθνικό πρόγραμμα μεταξύ των ποικίλων χριστιανικών πληθυσμών της Βόρειας Ελλάδας, όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στο δεύτερο κείμενο. Επιπλέον στο τρίτο κείμενο ο Φραγκιάδης αναφέρει ότι με την αναπαραγωγή της μικρής ιδιοκτησίας για οικογενειακή εκμετάλλευση στη Βόρειο Ελλάδα θα σταθεροποιείτο η κρατική εξουσία και το πολίτευμα. Αφετέρου, οι Φιλελεύθεροι είναι γνωστό ότι στόχευαν στην αποκατάσταση των προσφύγων και στην πρόληψη κοινωνικών εντάσεων στον αγροτικό χώρο. β. Από το 1870 ως το 1911 διανεμήθηκαν 2.650.000 στρέμματα με 370.000 παραχωρητήρια, πράγμα που δείχνει ότι οι φιλοδοξίες ή οι δυνατότητες των αγροτών για απόκτηση καλλιεργήσιμης έκτασης ήταν περιορισμένες αλλά και ο πολυτεμαχισμός της γης ήδη μεγάλος. Επρόκειτο όμως για σημαντική διανομή καλλιεργήσιμων γαιών, ιδιαίτερα αν συγκριθεί με τα 600.000 στρέμματα εθνικών γαιών που είχαν διανεμηθεί τα προηγούμενα χρόνια, από το 1833 μέχρι το 1870. Ωστόσο, μόνο το 50% περίπου του αντιτίμου των παραχωρούμενων γαιών πληρώθηκε τελικά στο κράτος από τους αγοραστές της εθνικής αυτής ιδιοκτησίας. Με βάση τα νομοθετήματα του 1917 από την κυβέρνηση του Ελευθέριου Βενιζέλου η απαλλοτρίωση των μεγάλων αγροτικών ιδιοκτησιών έγινε δυνατή στα αμέσως μετά τον πόλεμο χρόνια, σύμφωνα με την ιστορική αφήγηση και τις πληροφορίες του Φραγκιάδη. Συγκεκριμένα ο Φραγκιάδης αναφέρει ότι η απαλλοτρίωση των κτημάτων που εγκαταλείφτηκαν από Τούρκους και Βούλγαρους ιδιοκτήτες στα πλαίσια της ανταλλαγής πληθυσμών, αλλά και των κτημάτων των Ελλήνων μεγαλογαιοκτημόνων άρχισε το 1923. Είναι γνωστό ότι η ανάγκη της αποκατάστασης των προσφύγων βρέθηκε στο επίκεντρο του κρατικού ενδιαφέροντος και συνέβαλε στην ολοκλήρωση της αγροτικής μεταρρύθμισης. Η ανάγκη της αποκατάστασης των προσφύγων μετέβαλε, όμως, τον αρχικό τρόπο υλοποίησης της αγροτικής μεταρρύθμισης από εκούσια απαλλοτρίωση με διάφορα προγράμματα χρηματοδότησης των ακτημόνων αγοραστών και με αργούς ρυθμούς σε υποχρεωτική, όπως επισημαίνεται από τον Πετμεζά. Η μεταβολή αυτή σε ένα πιο ριζοσπαστικό πρόγραμμα, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο συντάκτης, εξηγείται, αν ληφθούν υπόψη η όξυνση των ενδοαστικών συγκρούσεων και ο Διχασμός του πολιτικού κόσμου της εποχής. 6
Επίλογος: Εν κατακλείδι, οι δύο πολιτικοί άνδρες προσπάθησαν με την αγροτική μεταρρύθμιση να αντιμετωπίσουν κοινωνικά προβλήματα της εποχής, να βελτιώσουν την κατάσταση των αγροτών και να θέσουν τις βάσεις της ανάπτυξης της οικονομίας και την προώθηση της εκβιομηχάνισης της Ελλάδας, όπως σχολιάζει ο Καλαφάτης, αναφερόμενος στον Κουμουνδούρο. Ο Βενιζέλος αντιμετώπισε μία ακόμη πρόκληση της εποχής, την αποκατάσταση των προσφύγων, οι οποίοι με τις γνώσεις τους, τις μεθόδους τους και την εμπειρία τους συντέλεσαν στην εκβιομηχάνιση της ελληνικής οικονομίας. 7