رفتار حرکتی شماره. پاییز و زمستان 93. صص -3 تأثیر آموزش هوش هیجانی بر پرخاشگری استرس و بهزیستی روانشناختی ورزشکاران نخبه بهنام ملکی حسن محمدزاده اکبر قوامی 3 تاریخ دریافت مقاله: 93//9 تاریخ پذیرش مقاله: 93/0/9 چکیده هدف از این پژوهش بررسی تأثیر آموزش هوش هیجانی بر پرخاشگری استرس و بهزیستی روانشناختی ورزشکاران نخبه است. آزمودنیهای تحقیق عبارت بودند از 0 ورزشکار نخبۀ استان البرز که از طریق نمونهگیری در دسترس از میان پنج رشتۀ ورزشی مختلف انتخاب و بهصورت تصادفی در دو گروه کنترل و آزمایشی قرار گرفتند و پرسشنامههای پرخاشگری باس و پری )33( استرس کوزن )0( و بهزیستی روانشناختی ریف )330( را تکمیل کردند. سپس افراد گروه آزمایش طی 0 جلسه تحت آموزش تکنیکهای هوش هیجانی قرار گرفتند و در پایان آزمودنیهای هر دو گروه دوباره پرسشنامههای تحقیق را تکمیل کردند. برای تجزیه و تحلیل دادهها از آزمون تحلیل کوواریانس چندمتغیره )مانکوا( و آزمون تحلیل کواریانس یک- متغیری )آنکوا( در سطح معنیداری >α /0 استفاده شد. نتایج نشان داد آموزش هوش هیجانی بر هر سه متغیر روانشناختی مورد بررسی تأثیر معنیدار دارد یعنی این دوره سبب کاهش پرخاشگری )/<p( و استرس )/<p( و افزایش بهزیستی روانشناختی )/<p( آزمودنیهای گروه آزمایشی شده است. بهطور کلی چگونگی کنترل و تنظیم هیجانات از طریق آموزش هوش هیجانی در ورزشکاران بسیار مهم است و میتواند بر متغیرهای روانشناختی درگیر با هیجانات تأثیر مثبت داشته عملکرد ورزشکاران را بهبود دهد. واژگان کلیدی: آموزش هوش هیجانی پرخاشگری استرس بهزیستی روانشناختی ورزشکاران نخبه.. دانشجوي دکتري رفتار حرکتی مدرس دانشگاه آزاد اسالمی واحد شهر ري )نویسندۀ مسئول( Email: behnam.maleki984@gmail.com. دانشیار دانشگاه ارومیه 3. دانشجوي دکتري رفتار حرکتی دانشگاه ارومیه
رفتار حرکتی شماره پاییز و زمستان 93 مقدمه امروزه در دنیاي ورزش تواناییهاي جسمانی و تاکتیکی و مهارتهاي تخصصی تنها ضامن موفقیت نیستند. بسیاري از ورزشکاران بهترین عملکرد خود را در تمرینات نشان میدهند ام ا هنگام مسابقه و رقابت و با رویارویی با رقیبان رسانهها و تماشاگران و موقعیتهاي فشارزاي دیگر دچار واکنش هیجانی میشوند. هیجانات مختلفاند )از جمله خشم ترس امید نامیدي نگرانی احساس حقارت غرور غم شادي و غیره( و براي بیان تمام حاالت احساسی و روانی مثبت و منفی و عالئم جسمانی همراه آن بهکار میروند )(. اغلب محققان مربیان مدیران ورزشی و ورزشکاران تأثیر هیجانات را بر عملکرد ورزشی چه قبل از مسابقه چه حین بازي و چه بعد از مسابقه تأیید کردهاند و بیشتر ورزشکاران عملکرد موفقیتآمیز یا عملکرد منجر به شکست خود را به عوامل هیجانی نسبت میدهند )(. پژوهشگران روانشناسی ورزشی نیز به این نتیجه رسیدهاند که هر چه ورزشکار در درک شناسایی تنظیم و ابراز دقیق هیجانات توانمندتر باشد عادات فکري در اختیار خواهد داشت که موجب میشود فردي کارآمدتر باشد و بهترین عملکرد خود را نشان دهد )3 4(. توانایی درک استنباط )تحلیل( و بهکارگیري مهارتهاي هیجانی در افراد متفاوت است و این مجموعه از سطوح هوشیاري هوش هیجانی فرد را تشکیل میدهد که در عملکرد فرد سهم بهسزایی دارد )5(. مدلهاي نظري متمایز و همپوش متعددي براي هوش هیجانی نشان داده شده است که بیشتر آنها مهارتهایی مثل توانایی ارزیابی و ابراز صحیح هیجان )توانایی هاي درون شخصی( توانایی ارزیابی هیجانها در دیگران )توانایی هاي بین شخصی( توانایی تنظیم مؤثر هیجانها و توانایی بهکارگیري احساسات براي هدایت رفتار را شامل میشود )6(. نتایج بسیاري از پژوهشها نشان میدهد هوش هیجانی برخالف هوش شناختی توانایی ثابت و تغییرناپذیري نیست بلکه قابل رشد و تغییر است و میتوان از طریق آموزشهاي ویژه میزان آن را افزایش داد و سطح کم ی و کیفی آن را بهبود بخشید )7-9 ( زیرا افراد میتوانند بر هیجانات خود کنترل داشته باشند و بهویژه میتوانند واکنشهاي هیجانی و نوع نگرش خود را در مورد وقایع تغییر دهند )(. گروس مونیرو و شن )( با انجام پژوهشی روي 35 دانشجوي دورۀ کارشناسی نشان هفته آموزش هوش دادند هیجانی تفاوتی معنیدار بین دو گروه تجربی و کنترل در مؤلفههاي هوش هیجانی مثل درک و ابراز هیجانها آسانسازي تفکر استفاده از هیجانها. Intelligence training. Groves, McEnrue, Shen
3 تأثیر آموزش هوش هیجانی بر پرخاشگری استرس و... تشخیص هیجانها و کنترل و مدیریت هیجانها ایجاد میکند )(. از سوي دیگر هیجان و چگونگی کنار آمدن افراد با آن بخشی از شخصیت آدمی است و بر عملکرد فرد تأثیر میگذارد )(. با این همه بسیاري از ورزشکاران بهدلیل پیچیدگی حاالت هیجانی نمیدانند در کدام صفت قوياند و چه ضعفهایی دارند بنابراین ورزشکاران براي کنترل هیجانات خود میتوانند از آموزش مؤلفههاي هوش هیجانی بهعنوان راهبرد افزایش عملکرد موفقیتآمیز استفاده کنند. توتردل و لچ )( به نقل از لن و همکاران )9( در تحقیقی نشان دادند بین توانایی مربوط به مهارتهاي تنظیم هیجان و حالتهاي هیجانی مربوط به عملکرد موفقیتآمیز بازیکنان کریکت ارتباط وجود دارد و بازیکنانی که میتوانند هیجانات خود را بهطور موفقیتآمیز مدیریت کنند قادرند هیجانات تجربه شده طی رقابت را براي بهبود عملکرد بهکار ببرند )4(. پرلینی و هالورسون 3 )6( در تحقیقی ارتباط هوش هیجانی و عملکرد ورزشی 76 بازیکن هاکی لیگ برتر را بررسی کردند. نتایج تحقیق آنها نشان داد بازیکنانی که نمرات بیشتري در هوش هیجانی بهدست آوردند در روابط بین فردي مدیریت استرس خودآگاهی و مدیریت هیجان نیز نمرات بهتري کسب کردند و هوش هیجانی بهطور مثبت با عملکرد ورزشکاران در حین بازي مرتبط بود. در این تحقیق هوش هیجانی پیشبین مهمی براي عملکرد بازیکنان شناخته شد )(. آجاهی و فاتوکان 4 )7( در تحقیقی اثر شش هفته آموزش هوش هیجانی را بر عملکرد ورزشی 9 ورزشکار مرد غیرحرفهاي رشتههاي بسکتبال هندبال والیبال و وزنهبرداري بررسی کردند و به این نتیجه رسیدند که آزمودنیهاي تحقیق در مقایسه با گروه کنترل با شناخت بیشتر هیجانات خود و دیگران عملکرد بهتري در پسآزمون نشان دادند )3(. به استناد گزارش پژوهشی کر مجموعهاي از احساسات و هیجانات خوشایند )آرامش غرور قدردانی امید شادي و...( و احساسات و هیجانات ناخوشایند )خشم اضطراب بدخلقی تنشهاي روانی و بدنی حقارت و...( در اثر برد و باخت در ورزشکاران افزایش و کاهش پیدا میکند و در عملکرد آنان بهشدت تأثیر میگذارد بنابراین ضروري است متخصصان با این قبیل احساسات کار کنند )4(. اگر ورزشکار در رویارویی با موقعیتهایی که دچار واکنشهاي هیجانی میشود به راهبردهاي مقابلهاي کارآمد مجهز نباشد و توانایی کمی براي درک و. Totterdell, &Leach. Lane, et al 3. Perlini, &Halverson 4. Ajayi, M., & Fatokun
رفتار حرکتی شماره پاییز و زمستان 93 کنترل و مدیریت هیجانهاي خود و دیگران داشته باشد دچار هیجانات ناخوشایند و افت هیجانات خوشایند میشود و این حالتها نیز در ورزشکاران باعث افزایش پرخاشگري 3 استرس و افت بهزیستی روانشناختی میشود که در پی آن ورزشکار از عملکرد واقعی خود دور میشود. پس پرخاشگري )بهعنوان هر شکلی از رفتار فیزیکی یا کالمی با هدف آسیب رساندن به موجود زندۀ دیگر( )5( و استرس )بهعنوان حالتی درونی که میتواند بهدلیل خواستههاي فیزیکی بدن یا موقعیت محیطی و اجتماعی باشد که این موقعیتها بالقوه زیانبار غیرقابل کنترل یا فراتر از استعداد سازگاري ما ارزیابی میشوند( روانشناختی )بهعنوان )6( و بهزیستی بازتابی از طرز فکر و واکنشهاي هیجانی و احساسات مثبت به رویدادهاي زندگی( )7( بهدلیل در هم آمیختگی با هیجانات خوشایند و ناخوشایند با هوش هیجانی ارتباط دارند و میتوانند بر عملکرد ورزشکار در میدانهاي حساس و سطح اول ورزش دنیا تأثیرگذار باشند. وجود چنین ارتباطی را میتوان از نتایج بسیاري از تحقیقات )- 5( و مبانی نظري موجود در مورد هوش هیجانی استباط کرد. بهطور کلی با نگاه به تعریفهاي متعدد هوش هیجانی میتوان دو راهبرد نظري را در زمینۀ الگوهاي هوش هیجانی مشخص کرد: دیدگاه اولیه )دیدگاه توانمندي مایر و سالووي 997( هوش هیجانی را نوعی از هوش تعریف میکند که در بر گیرندۀ عاطفه و هیجان است و داراي چهار مؤلفۀ ادراک هیجانی استفاده از هیجانها براي تسهیل تفکر فهم هیجانی مدیریت هیجان در ارتباط با خود و دیگران است )6( و دیدگاه دوم )رویکرد مختلط یا ترکیبی بار- ان ( هوش هیجانی را تواناییهاي غیرشناختیاي تعریف میکند که به مراتب گستردهتر از دیدگاه اولیه است و شامل مؤلفههاي مهارتهاي درونفردي )خودآگاهی جرئت حرمتنفس خودشکوفایی استقالل( مهارتهاي میانفردي )روابط میانفردي تعهد اجتماعی همدلی( سازگاري )آزمون واقعیت مسئله گشایی انعطافپذیري( کنترل استرس )توانایی تحمل فشارهاي روانی و کنترل تکانه( خلق عمومی )شادي و خوشبینی( است )7(. مؤلفۀ زیربنایی مدیریت هیجان )کنترل هیجانات در خود و دیگران( در رویکرد اول بر وجود ارتباط بین هوش هیجانی با پرخاشگري )نوعی هیجان محسوب میشود( و مؤلفههاي زیربنایی مدیریت استرس )کنترل حاالت روانی و تحمل فشارها( و خلق عمومی )سرزندگی و ابراز احساسات مثبت و حفظ نگرش مثبت حتی هنگام وجود احساسات منفی و ناخوشایند( در رویکرد دوم بر وجود. Aggression. Stress 3. psychological well-being
تأثیر آموزش هوش هیجانی بر پرخاشگری استرس و... ارتباط بین هوش هیجانی با استرس و بهزیستی روانشناختی اشاره دارند بنابراین بر اساس این رویکردها و مؤلفههاي درگیر در آنها فرض بر این است که میزان هوش هیجانی ورزشکاران در تعیین میزان پرخاشگري استرس و بهزیستی روانشناختی در آنها نقش داشته باشد که به بررسی نیاز دارد. همچنین با توجه به نادر بودن تحقیقات در زمینۀ آموزش هوش هیجانی در ورزشکاران و از آنجا که ماهیت رقابتی ورزش دامنۀ متغیري از هیجانات )از متوسط تا شدید از مثبت تا منفی( را در بر میگیرد و تجارب هیجانی مثبت و مطلوب به اجراي بهتر منجر میشود بنابراین چگونگی کنترل و تنظیم هیجانات از طریق آموزش هوش هیجانی در ورزشکاران بسیار مهم است و احتمال دارد بر میزان متغیرهاي روانشناختی درگیر با آنها و متعاقب آن بر عملکرد ورزشکاران تأثیرگذار باشند از این رو محقق در پژوهش حاضر بر آن است تا مشخص کند که آیا وررزشکاران نخبه میشود آموزش هوش هیجانی باعث کاهش پرخاشگري و استرس در همچنین آیا آموزش هوش هیجانی باعث افزایش بهزیستی روانشناختی وررزشکاران نخبه میشود پس در کل هدف از این تحقیق بررسی تأثیر آموزش هوش هیجانی بر میزان استرس پرخاشگري و بهزیستی روانشناختی وررزشکاران نخبۀ رشتههاي مختلف ورزشی استان البرز است. روششناسی پژوهش نوع تحقیق نیمهتجربیاست و طرح آن و پسآزمون با گروه کنترل است. جامعۀ آماري تحقیق شامل کلیۀ ورزشکاران مرد در رشتههاي مختلف ورزشی بود که دستکم یک مقام اول تا سوم کشوري در کارنامۀ ورزشی خود داشتند یا یک بار سابقۀ حضور در تیم ملی را در رشتۀ مربوطه داشتهاند و در سال اخیر در شرایط مسابقه قرار داشته باشند. با استفاده از نمونهگیري تصادفی نسبی از میان رشتههاي مختلف ورزشی فعال در استان البرز پنج رشتۀ انفرادي و گروهی )کاراته فوتبال تکواندو بسکتبال کشتی( انتخاب و تعداد 6 نفر آزمودنی به تفکیک از میان این پنج رشته بهصورت نمونهگیري در دسترس انتخاب شدند و بهصورت تصادفی در دو گروه آزمایشی و کنترل قرار گرفتند. همگی آزمودنیها قبل از شروع دوره و بهعنوان درست قبل و بعد از انجام یک مسابقۀ رسمی در رشتۀ ورزشی مربوط به ترتیب پرسشنامههاي استرس بهزیستی روانشناختی و پرخاشگري را تکمیل کردند. سپس براي ورزشکاران گروه آزمایش به مدت دو ماه )6 جلسه( آموزش هوش هیجانی برگزار شد اما به گروه کنترل آزمایش خاصی داده نشد. سرانجام در پایان آموزش دو گروه مانند درست قبل و بعد از انجام مسابقۀ رسمی در رشتۀ ورزشی مربوط به پسآزمون پرسشنامههاي
رفتار حرکتی شماره پاییز و زمستان 93 تحقیق پاسخ دادند. پروتکل آموزش هوش هیجانی برگرفته از برنامۀ برادبري و گریوز بود )( که در ایران نیز کیفیت بهینۀ این پرتکل براي آموزش هوش هیجانی در پژوهش نقدي )39( )9( به اثبات رسید براي آموزش این برنامه شانزده جلسه آموزش بهصورت کارگاهی برگزار شد. جلسۀ اول و دوم: تعریف هیجان و شناسایی انواع آن در زندگی جلسۀ سوم و چهارم: شناسایی حالتهاي چهرهاي و افکار همراه با هیجانات جلسۀ عملی پنجم و ششم: بررسی رابطۀ جلسۀ هفتم و هشتم: چگونگی شناسایی هیجانات در دیگران بین افکار خودکار هیجانات و رفتار از طریق نمونههاي جلسۀ نهم و دهم: شیوههاي مختلف ابراز هیجانات و لزوم مدیریت هیجانات در زندگی جلسۀ یازدهم و دوازدههم: کنترل هیجان عالئم هیجان در خود( جلسۀ سیزدهم و چهاردهم: کنترل هیجان آرامسازي و کلیدواژههاي هیجانی( یک )شامل پیشبینی هیجانات و شناخت اولین ( کنترل هیجان از طریق تغییر موقعیت جلسۀ پانزدهم و شانزدهم: کنترل هیجان 3 )آموزش شیوههاي حل مشکالت هیجانی و ابراز شایسته و کنترل شدۀ هیجانها(. براي جمعآوري دادهها از پرسشنامههاي پرخاشگري باس و پري )99( استرس کوزن )6( و بهزیستی روانشناختی ریف پرسشنامۀ پرخاشگري باس و پري 3 )994( استفاده شد. )99(: این پرسشنامه 9 سؤالی است و چهار جنبۀ پرخاشگري )فیزیکی کالمی خشم خصومت( و در کل پرخاشگري فرد را میسنجد. سازندگان آن ضریب آلفاي کرونباخ )ضریب همسانی درونی( را براي مؤلفههاي پرسشنامه /9 گزارش کردند و از نظر اعتبار بازآزمایی ثبات همبستگی بازآزمایی آن بعد از یک دورۀ نه ماهه / گزارش شده است.)3( روایی و پایایی نسخۀ فارسی این پرسشنامه در پژوهش مسعودنیا )36( بر روي ورزشکاران و غیرورزشکاران تأیید شد و ضریب همسانی درونی مؤلفههاي این مقیاس را /4 گزارش کردند )3(. همچنین در پژوهش نقدي )39( آلفاي کرونباخ براي پایایی این ابزار /5 گزارش شد و براي روایی سازۀ آن همبستگی درونی بین خردهمقیاسها. Buss and Perry Aggression Scale. kusen Stress Inventory 3.Ryff Psychological well-being Questionarie
9 تأثیر آموزش هوش هیجانی بر پرخاشگری استرس و... با نمرۀ کل محاسبه شد که براي پرخاشگري فیزیکی /4 پرخاشگري کالمی /7 خشم /6 و خصومت /6 بهدست آمد )9(. همۀ مؤلفههاي این مقیاس بر اساس طیف پنح درجهاي لیکرت )خیلی موافق تا خیلی مخالف( درجهبندي شده است. پرسشنامۀ بهزیستی روانشناختی ریف )994(: این مقیاس 77 سؤال دارد که توسط زنجانی طبسی )33( بر اساس روش و اصول روانسنجی و بهمنظور سنجش بهزیستی روانشناختی تهیه شده است. این آزمون داراي شش خردهمقیاس است که در مقیاس پنج درجهاي لیکرت )کامال موافقم تا کامال مخالفم( درجهبندي شده است. پرسشنامه در مجموع 3 سؤال دارد که به صورت معکوس نمرهگذاري میشود و جمع نمرات مؤلفهها نشاندهندۀ میزان بهزیستی روانشناختی است. در پژوهش شجاعی )3( ضرایب پایایی این پرسشنامه با استفاده از آلفاي کرونباخ و تصنیف به ترتیب /94 و /9 بهدست آمده و روایی صوري آن نیز با استفاده از همبسته نمودن سؤاالت با پرسشنامۀ بهزیستیذهنی کییز و ریف )( تأیید شده است )5(. پرسشنامۀ استرس کوزن )6(: این پرسشنامه از 3 ماده تشکیل شده و و در مقیاس چهار درجهاي لیکرت )اصال تاحدي متوسط خیلیزیاد( به ترتیب از یک تا 4 امتیاز نمرهگذاري میشود که براي بعضی از سؤاالت روش نمره دادن معکوس میشود و پایایی این آزمون با استفاده روش ضریب انسجام که میزان همبستگی درونی یا تجانس سؤاالت را بررسی میکند /4 به دست آمده است. روایی مالکی آن از طریق رابطهسنجی این آزمون با آزمونهاي استاندارد استرس هري و آزمون استرس ادراک شدۀ موره ضمن روایی و پایایی نسخۀ /9= r بهدست آمد )3(. در فارسی این پرسشنامه در پژوهش ناصریان )39( روي ورزشکاران نخبه تأیید شد بهطوري که ضریب همسانی درونی یا تجانس سؤاالت پرسشنامه /6 گزارش شد )3(. با توجه به ماهیت پژوهش از آمار توصیفی براي توصیف طبقهبندي و تنظیم نمرات خام از طریق محاسبۀ میانگین انحراف استاندارد و رسم نمودارها استفاده شد. در بخش آمار استنباطی براي آزمون فرضیهها کوواریانس چندمتغیري )مانکوا( و کواریانس یکمتغیري )آنکوا( بهکار برده شد. براي تجزیه و تحلیل دادهها از بستۀ نرمافزاري آماري استفاده شد. سطح معنیداري تمامی فرضیهها /5 spss گرفته شد. = α نسخۀ. Ryff CD, Keyes. hery, Moreh
رفتار حرکتی شماره پاییز و زمستان 93 0 یافتههای پژوهش دادههاي جمعآوري شده طبق جداول زیر ارائه میشود: جدول. میانگین نمرات پرخاشگری استرس و بهزیستی روانشناختی گروهها متغیر پرخاشگري استرس بهزیستی روانشناختی در و پسآزمون گروه آزمایش کنترل آزمایش کنترل آزمایش کنترل نوبت آزمون پسآزمون پسآزمون پسآزمون پسآزمون پسآزمون پسآزمون تعداد 3 میانگین /76 /44 /77 /7 9/3 /9 /9 /9 49/9 5/6 49/ 4/96 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 جدول. نتایج تحلیل واریانس چندمتغیری )مانکوا( روی میانگین نمرههای پسآزمون پرخاشگری استرس و بهزیستی روانشناختی ورزشکاران گروههای آزمایش و کنترل با کنترل نام آزمون آزمون اثر پیالیی مقدار F 9/94 DF خطا 37 DF فرضیه /9 سطح معنیداری P>/ مجذور اتا /9 آزمون المبداي ویکلز آزمون اثر هتلینک آزمون بزرگترین ریشهروي توان آماری / / / / /9 /9 /9 P>/ P>/ P>/ 9/94 9/94 9/94 37 37 37 / 53/77 53/77 مندرجات جدول نشان میدهد با کنترل سطوح معنیداري همۀ آزمونها بین ورزشکاران گروههاي آزمایش و کنترل تفاوت معنیداري مشاهده میشود براي پی بردن به این نکته که در کدام متغیر بین دو گروه تفاوت وجود دارد دو تحلیل کواریانس یکمتغیري در متن مانکوا انجام شد که نتایج آن در جدول 3 نشان داده شده است. بهعالوه میزان تأثیر برابر
( 0 تأثیر آموزش هوش هیجانی بر پرخاشگری استرس و... با /9 است یعنی 9 درصد تفاوتهاي فردي در نمرههاي پسآزمون پرخاشگري استرس و بهزیستی روانشناختی به تأثیر آموزش هوش هیجانی مربوط است. توان آماري برابر با یک و )/<P و 9/94=F( است. متغیر پرخاشگري استرس بهزیستی روانشناختی منبع جدول 9. نتایج کواریانس یکراهه در متن مانکوا روی میانگین نمرههای پسآزمون پرخاشگری استرس و بهزیستی روانشناختی ورزشکاران نخبۀ گروههای آزمایش و کنترل با کنترل تغییرات گروه خطا گروه خطا گروه خطا مجموع مجذورات درجۀ آزادی میانگین مجذورات F /5 /3 /3 سطح معنیداری /65 مجذور اتا /3 توان آماری / / /999 / /99 / /9 /36 /9 /33 / P>/ /545 P>/ /766 P>/ /5 /374 95/37 /9 337/44 9/444 /5 6/95 34/45 339/576 6/553 99943/ 96/3 3 3 3 9/44 4/3 6/95 34/45 93/5 6/553 99943/ 55/77 همانطور که در جدول مشاهده میشود با کنترل بین ورزشکاران نخبۀ گروه آزمایش و کنترل از لحاظ پرخاشگري تفاوت معنیداري وجود دارد )/<P و /5=F بنابراین فرضیۀ اول تایید میشود. میزان تأثیر برابر با /9 است یعنی 9 درصد تفاوتهاي فردي در نمرههاي پسآزمون پرخاشگري به تأثیر آموزش هیجانی مربوط است. توان آماري برابر با یک است یعنی امکان خطاي نوع دوم وجود نداشته است. همچنین بین ورزشکاران گروههاي آزمایش و گروه کنترل از لحاظ استرس تفاوت معنیداري وجود دارد )/<P و 95/37=F( در نتیجه فرضیۀ دوم تأیید میشود. میزان تاثیر برابر با /9 است یعنی 9 درصد تفاوتهاي فردي در نمرهه يا است. توان آماري برابر با است یک پسآزمون استرس به تأثیر آموزش هوش هیجانی مربوط یعنی امکان خطاي دوم وجود ندارد. همچنین بین ورزشکاران گروههاي آزمایش و گروه کنترل از لحاظ بهزیستی روانشناختی تفاوت معنیداري وجود دارد )/<P و F=337/44 ( در نتیجه فرضیۀ سوم تأیید میشود. میزان تاثیر برابر با / است یعنی درصد تفاوتهاي فردي در نمرهه يا پسآزمون بهزیستی روانشناختی به تأثیر آموزش هوش هیجانی مربوط است. توان آماري برابر با یک است یعنی امکان خطاي دوم وجود ندارد.
رفتار حرکتی شماره پاییز و زمستان 93 0 بحث و نتیجهگیری بر اساس یافتههاي تحقیق میزان نمرات پرخاشگري آزمودنیهاي گروه آزمایشی با نمرات آزمودنیهاي گروه کنترل در پسآزمون تفاوت معنیدار دارند که نشاندهندۀ تأثیر آموزش هوش هیجانی بر کاهش پرخاشگري ورزشکاران گروه آزمایشی است. این یافتهها نتایج بسیاري از پژوهشها از جمله پژوهش رمضانی )35( رازل و کبمن )( سوخودولسکی )4( )33( انیوال 3 )7( و... را مبنی بر نقش تعدیلکنندۀ هوش هیجانی بر خشم و پرخاشگري تأیید میکند. حتی این یافتهها دستاوردهاي حوزۀ عصب - روانشناسی را نیز تأیید میکنند بدینصورت که در مجموعۀ نواحی زیر قشري دستگاههاي کناري بهویژه آمیگدال و ارتباط آن با قشر قطعۀ پیشانی نقش مؤثري در مدیریت هیجان یا هوش هیجانی و ارتباط آن با مهار و بروز خشم دارد )9(. با توجه به اینکه رقابتهاي ورزشی ورزشکاران را در وضعیتهایی قرار میدهند که ممکن است قواعد هنجارها و تقسیم کارهاي رایج به آسانی نقض و به رویارویی پرخاشجویانه و خشونتآمیز منجر شود میتوان چنین تبیینهایی داشت که چون ورزشکاران نکاتی مانند مهارتهاي فکر کردن قبل از واکنش نشان دادن و به تأخیر انداختن واکنشهاي مخرب و آنی در مقابل تهدید دیگران را طی آموزش هوش هیجانی یاد میگیرند میتوانند در موقعیتهاي بروز هیجان خشم کنترل الزم را داشته باشند. از طرفی ورزشکاران احتماال طی این برنامهها یاد میگیرند که با خویشتنداري بهجاي تکانشی رفتار کردن و بدون وارد کردن ضربۀ جسمی و روانی به خود یا به دیگران واکنش سازنده و صحیح داشته باشند. همانطور که پلیتري 4 )( نیز معتقد است فرد در تنظیم هیجانات با به- دست آوردن توانایی بازنگري و بازسازي شدت و جهت هیجان در خود و دیگران به تعدیل و مهار هیجانات منفی بهصورت درونی و تغییر جهت آنها به سمت سازشیافتگی میپردازد و بدینگونه موجب حفظ هیجانات لذت بخش میشود )34( سپ. در کل یافتههاي این قسمت از تحقیق فرضیۀ وجود ارتباط بین هوش هیجانی و پرخاشگري را بر اساس تئوري توانمندي مایر و سالووي )که مدیریت هیجان را بهعنوان مؤلفهاي زیر بنایی براي هوش هیجانی مطرح کرده است( قوت میبخشد. نتایج دیگر این تحقیق نشان داد آموزش هوش هیجانی تأثیر معنیداري بر بهزیستی. Rozel, E.J., Quebman. Sukhodosky 3. Eniola 4. Pellittery
تأثیر آموزش هوش هیجانی بر پرخاشگری استرس و... روانشناختی ورزشکاران گروه آزمایشی دارد. این یافته با نتایج تحقیق شجاعی )3( آستین )5( و گاالکر )( که بر رابطۀ مثبت هوش هیجانی و بهزیستی روانشناختی تأکید کردهاند همسو است. بهزیستی روانشناختی اصطالحی است که به حالت مثبت ذهن اشاره دارد و وقایع مختلف زندگی از جمله رقابتهاي ورزشی حساس اثر آنی بر میزان آن دارد. میزان بهزیستی روانشناختی افراد با هیجانهاي مختلف از جمله امید خوشبینی شادکامی احساس رضایت فردي و... ارتباط مثبت دارد )7(. همچنین مؤلفۀ خلق عمومی بهعنوان مؤلفهاي اساسی براي هوش هیجانی در دیدگاه مختلط بار - ان بر توانایی احساس رضایت از زندگی احساس رضایت از خود و دیگران سرزندگی و ابراز احساسات مثبت حفظ نگرش مثبت حتی هنگام وجود احساسات منفی و ناخوشایند اشاره دارد که با بهزیستی روانشناختی همپوشانی دارد. از سوي دیگر ضعف در مدیریت تنش از عوامل عمده کم بودن میزان بهزیستی روانشناختی در افراد است که تحت تأثیر آموزش نیز قرار میگیرد )35(. احتمال دارد ورزشکاران طی آموزش هوش هیجانی چگونگی مقابله با تنشها و فشارهاي روانی ارزیابی مثبت از وقایع و حوادث پیرامون راههاي تجربۀ هیجانات مثبت و خوشایند به جاي هیجانات منفی و ناخوشایند را فرا گرفته ضمن کاهش استرس از طریق افزایش خلق عمومی تغییرات مثبتی در بهزیستی روانشناختی خود ایجاد میکنند. در نهایت نتایج تحقیق نشان داد با افزایش هوش هیجانی از طریق آموزش استرس ورزشکاران 3 کاهش پیدا میکند. این یافتۀ تحقیق با یافتههاي بسیاري از تحقیقات از جمله تحقیق کرگ )9( نوربخش )( و... که نشان دادند بین هوش هیجانی و استرس رابطه وجود دارد و با تئوري مختلط یا ترکیبی بار - ان که مدیریت استرس را مؤلفۀ زیربنایی و اساسی هوش هیجانی میداند همخوانی دارد. از آنجا که استرس واکنشی احساسی و هیجانی است و قسمت عمدۀ پروتکل آموزش هوش هیجانی استفاده شده در این تحقیق کنترل هیجان است و محدود کردن اهمیت موقعیت خطرناک یا هیجانات ناخوشایند قسمتهاي ویژهاي از آموزش کنترل هیجان هستند احتماال ورزشکاران از طریق این آموزشها درست مانند مقابلۀ هیجانمدار )یکی از راهبردهاي مقابله با استرس که براي تعدیل عامل استرسزا و رسیدن به هدف تنظیم حالتهاي هیجانی مرتبط با یا حاصل از عامل استرسزا میپردازد( رویۀ خود را در توجه به عامل استرسزا و ارزیابی و تفسیر آن عامل تغییر میدهند و با خودگویی مثبت تجسم اجراي. Austin. Gallagher 3. Garg
رفتار حرکتی شماره پاییز و زمستان 93 موفقیتآمیز آرامشیابی و افکار مداخلهگر را کاهش و فرآیند مقابله را تسهیل میکنند. در کل نتایج تحقیق حاضر آموزش هوش هیجانی را بهعنوان روشی براي افزایش آمادگی روانی ورزشکاران بهمنظور ایجاد عملکرد بهتر مفید تشخیص داده و آن را در حوزههاي مهم روان- شناسی ورزشی که به ویژه در آمادگی قهرمانان تأثیر دارند کاربردي میداند زیرا همانطور که نتایج تحقیق نشان داد ورزشکاران از طریق این آموزشها خواهند توانست شیوههاي مقابله با هیجانات ناخوشایند و افزایش هیجانات خوشایند را فرا گیرند و میزان عوامل روانی مختلف درگیر با هیجانات را در خود تنظیم کنند. منابع:. Bernstein, D.A., Clarke-Stewart, A., Roy, E. J., Wickens, C. D. (997). Psychology: Furth Edition. Boston: Haughton Mifflin Company. Between emotional intelligence and subjective fatigue in university students. Journal of Psychosomatic Research, (60): 585-593.. Hanin, Y.L. (000). Emotions in sport. Champaign, IL: Human Kinetics Martin, G.L., vause, T., & Schwartzman, L. (005).experimental studies of psychological interventions with athletes in competitions why few? BehaviorModification, (9): 66-64. 3. Lane, A.M. (006). Emotional intelligence research, positive thinking for sport. Tuning up performance music and video as ergogenic aids. Peak Performance; issue 8: 5-7 Electric Word.Plc. 4. lane,a., Thelwell, R., lowther, J., Davonport, T.J.(009). Emotional intelligence.and Psychological skills use among athletes'. Social behavior and personality: an international Journal,,37():95-0. 5. Mayer, J. D. (999). Emotional intelligence: popular or scientific psychology. A, P, R., Monitor, 30, P:8. 6. Parker, J. D. A., Taylor, G. J., & Bagby, R. M. (00). The relationship between emotional intelligence and alexithymia. Personality and Individual differences. (30): 07-5. 7. Slaski, M., Cartwright, S. (003). Emotional intelligence training & its implications for stress, health & performance. Stress & Health, 9(4): 33-39. 8. Ulutas, I., Ömeroglu, E. (007). The Effects of an Emotional Intelligence Education Program on the Emotional Intelligence of Children. Social Behavior& Personality: An International Journal, 35 (0):365-37. 9. Bar- on, R. (006). The Bar- on model of emotional- social intelligence (ESI). Psychotherapy, 8, Supple, 3-5.
3 تأثیر آموزش هوش هیجانی بر پرخاشگری استرس و... 0. Miller, N. D., Nickerson, B. A. (008). Authentically happy school psychologists: Applications of positive psychology for enhancing professional satisfaction and fulfillment. Psychology in the School, 45 (8): 679-69.. Groves, K. S., McEnrue, M., Shen, W. (008). Developing and measuring the emotional intelligence of leaders. Journal of Management Development, 7 (): 5-50.. perlini, A., Halverson, T. (006). Emotional Intelligence in the National Hockey League. Canadian.Journal.of.behavioral.seience,.(6): 337-347. 3. Ajayi, M., Fatokun, A.L.A. (007). Effect of a six week Emotional Intelligence Programmed on the sports performance of Amateur athletes in Oyo state of Nigeria. Sport Resource Center (SIRC) http://www.sirc.ca. 4. Kerr. J.H. (005). Come out come and elite Japanese women's filed hockeg player's experience of emotions and stress. Journal of psychology of sport and exercise. V(6): 5-63. 5. Baron, R.A., Richardson, D.R. (994). Human aggression (nd ed.). New York: Plenum Press. 6. Folkman, S., Richard, S., Lazarus.(984). Stress, appraisal, and coping. Springer Publishing Company, Psychology 445. 7. Bartram, D., Boniwell, I. (007). The science of happiness: Achieving sustained psychological Well-being. Positive Psychology, (9): 478-48 8. Eniola, M. S. (007). The influence of emotional intelligence and self- regulation strategies on remediation of aggressive behaviors in adolescent with visual impairment. E. Theo- Med, (): 7-77. 9.رمضانی ولی اله عبدالهی محمد حسین 35 ارتباط هوش هیجانی با بروز و مهار خشم در دانشجویان مجله روانشناسی سال دهم شماره ص - 66. 0. Rozel, E.J., Quebman, A.J.(00). Emotional intelligence and dispositonal affectivety moderats of work place aggression: The impact on behavior chice. Human Resource Management Review, (): 5-43.. Garg, P., Rastogi, R. (009). Emotional intelligence and stress resiliency: A relationship study. International Journal of Educational Administration, (): - 6.. Noorbakhsh, S.N., Besharata, M.A., Zarei, J. (00). Emotional intelligence and coping styles with stress. Procedia Social and Behavioral Sciences. (5): 88 8. 3. Austin, E. J., Saklofske, D. H., Egan, V. (005). Personality Well-being and correlates of trait emotional intelligence. Personality and Individual Differences, (38): 547-558. 4. Gallagher, N. E., Vella-Brodrick, A. D. (008). Social support and emotional
رفتار حرکتی شماره پاییز و زمستان 93 3 intelligence as predictors of subjective Well-being. Personality and Individual Differences, (38): 33-34. 5.شجاعی آمنه 3 رابطه هوش هیجانی و مهارتهاي اجتماعی با بهزیستی روان شناختی در دانشجویان دختر دانشگاه شهید چمران پایان نامه کارشناسی ارشد روانشناسی تربیتی دانشگاه شهید چمران. 6. Mayer, J, D., Salovey, P.(997). What is emotional intelligence? In P. Salovey & D. Sluyter (Eds). Emotional development and emotional intelligence: educational implication 3-3. New York :Basic Books. 7. Bar-on, R. (000). Emotional and Social Intelligence : Insights from a Emotion Quotient Inventory.INR.Bar-on &J.Parker (EDS), A Handbook of Emotional Intelligence.San Fransisco : Jossey - Bass..براد بري ترادیس گریوز جین 3.»هوش هیجانی مهارتها و آزمونها«. گنجی مهدي. چاپ اول تهران: انتشارات ساواالن 7-. 9.نقدي هادي ادیب راد نسرین نورانی پور رحمت اهلل 39 اثر بخشی آموزش هوش هیجانی بر پرخاشگري دانش آموزان پسر سال اول دبیرستان فصلنامه دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه سال پهارم شماره 3 ص. 30. Buss, A.H., Perry M. (99).The aggression questionnaire. Journal of Personality & Social Psychology, (63): 45-459. 3.مسعودنیا ابراهیم 36 تأثیر پرخاشگري بر مشارکت در ورزشهاي رزمی المپیک سال پانزدهم شماره 3 )پیاپی 39( ص 66-55. فصلنامه 3.ناصریان کبري 39 بررسی رابطه هوش هیجانی و استرس بین ورزشکاران نخبه باشگاههاي اصفهان پایاننامه کارشناسی ارشد تربیت بدنی دانشگاه آزاد واحد شوشتر. 33. Sukhodosky, D. G., Kassinove, H., Groman, B. S. (004). Cognitive behavioral therapy for anger in children and adolescents: A Meta analysis. Aggression and Violent Behavior, (9): 47-69. 34. Pellittery, J. (00). The relathonship between emotional intelligence and age defencse mechanism. Journal of Psychology, 36(): 8-94. 35. Caffo, E., Belaise, C., Forresi, B. (008). Promotingresilience and psychological well-being in vulnerable life stages. Psychother Psychosom, (77): 33-336.