ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ, ΤΜΗΜΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΕΠΛ 435: ΑΛΛΗΛΕΠΙ ΡΑΣΗ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗ Ακαδηµαϊκό Έτος 2004 2005, Χειµερινό Εξάµηνο 2 Η ΟΜΑ ΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ: ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΑΡΧΙΚΗΣ Ι ΕΑΣ ΤΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΝΑΓΚΩΝ ΚΑΙ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ Περιγραφή Στο πλαίσιο αυτής της εργασία, θα ξεκινήσετε το λεπτοµερή σχεδιασµό του συστήµατος που έχετε επιλέξει χρησιµοποιώντας ως κεντρικό άξονα τις εργασίες (tasks) που οι χρήστες θέλουν να εκτελούν µέσω του εν λόγω συστήµατος. Η βασική µεθοδολογία που πρέπει να ακολουθήσετε είναι η LUCID - Logical User- Centered Interactive Design για την οποία πληροφορίες µπορείτε να βρείτε στο βιβλίο του µαθήµατος (Ν. Αβούρης, σελ. 140) αλλά και στην αναφορά Shneiderman [98] (βλ. βιβλιογραφία µαθήµατος). Στην παρούσα εργασία θα ασχοληθείτε µε τις φάσεις Α (όλα τα στάδια) και Β (ορισµένα στάδια) της µεθοδολογίας LUCID. Θα ξεκινήσετε τον σχεδιασµό του συστήµατος που έχετε επιλέξει από την ανάλυση αναγκών και απαιτήσεων. Τα διάφορα βήµατα µπορείτε να τα βρείτε στο βιβλίο. Αυτά που θα χρειαστεί να κάνετε είναι συνοπτικά τα παρακάτω: Συλλογή ιδεών από τους χρήστες σε σχέση µε το προτεινόµενο σύστηµα Προσδιορίστε τους τυπικούς χρήστες του συστήµατος. Συζητήστε το σύστηµα µε τους µελλοντικούς χρήστες / πελάτες. Συγκρίνετέ το µε κάποιο υπάρχον, εάν υπάρχει, και εντοπίστε τα µειονεκτήµατα και πλεονεκτήµατα του υπάρχοντος. Αναλυτικά ερωτηµατολόγια σε συγκεκριµένους από τους µελλοντικούς χρήστες. Ανάλυση εργασιών (task analysis). Αποφασίστε τα βασικά του γενικού σχεδιασµού Μπορεί να εξαρτάται από το υλικό και το λογισµικό που θα χρησιµοποιηθεί, προηγούµενες συµβάσεις, καθώς και την καταλληλότητα για τη συγκεκριµένη εργασία. Ερωτήσεις που ίσως χρειαστεί να απαντηθούν: WIMP διεπιφάνεια ή γλώσσα εντολών; Τι συσκευές εισόδου / εξόδου, τι υλικό, εργαλεία; Αρχικός προσδιορισµός απαιτήσεων Απαιτήσεις για το σύστηµα όπως προκύπτουν από την ανάλυση εργασιών. Στόχοι Ο πρωταρχικός στόχος της συγκεκριµένης εργασίας είναι η εξοικείωση µε τις µεθοδολογίες ανθρωποκεντρικού σχεδιασµού και ιδιαίτερα µε τα στάδια τις εξαγωγής προδιαγραφών µέσω της ανάλυσης απαιτήσεων χρηστών και της αρχικής ανάλυσης εργασιών. Επιπλέον του κύριου στόχου η εργασία αυτή θα σας βοηθήσει να αποκτήσετε εµπειρίες στα ακόλουθα: [1]. Στη περιγραφή των εργασιών του συστήµατος [2]. Στη χρήση της περιγραφής των εργασιών του συστήµατος για εξαγωγή των απαιτήσεων
εδοµένα [1]. Υλικό διαλέξεων ( ιαλέξεις 7-9). [2]. Πληροφορίες από το βιβλίο: Ν. Αβούρης (2000). Εισαγωγή στην επικοινωνία ανθρώπου υπολογιστή: Κεφάλαιο 5. [3]. Βιβλιογραφία διαλέξεων 7-9 [4]. Υλικό από το ιαδίκτυο. Ζητούµενα Η κάθε οµάδα θα ετοιµάσει µια έκθεση που θα απευθύνεται στο φανταστικό αντιπρόεδρο της εταιρείας που δουλεύετε. Η έκθεση αυτή θα περιλαµβάνει τα ακόλουθα τµήµατα: [1]. Εισαγωγή: Περιγράψτε το σύστηµα το οποίο έχετε επιλέξει να σχεδιάσετε. Στην περιγραφή θα συµπεριλάβετε τις υποψήφιες οµάδες χρηστών, το περιβάλλον εργασίας, και που θα χρησιµοποιούν το σύστηµα. Τα υποτµήµατα θα περιλαµβάνουν: ιατύπωση της αρχική ιδέα του συστήµατος. Ορισµός επιχειρησιακού στόχου: Θα πρέπει να αποσαφηνιστεί γιατί χρειάζεται να µεταβληθεί ή να αντικατασταθεί το τρέχον σύστηµα (εφόσον υπάρχει), και γιατί δεν αγοράζεται κάποιο παρόµοιο σύστηµα εφόσον υπάρχει. Προσδιορισµός υποψήφιων χρηστών του συστήµατος και κατάταξη τους σε οµοιογενείς οµάδες: Να συµπεριληφθούν στοιχεία όπως η εµπειρία στη χρήση παρόµοιων συστηµάτων, το µορφωτικό τους επίπεδο και η εκπαίδευσης που έτυχαν. Το περιβάλλον εργασίας: Να αναφερθούν τυπικές καταστάσεις τις οποίες αντιµετωπίζουν οι χρήστες συχνά. Που θα χρησιµοποιηθεί το σύστηµα και τι αναµένεται από το αυτό. Περιορισµοί του συστήµατος: που θα επηρεάσουν τον σχεδιασµό του (π.χ. εξοπλισµός, χρήµατα, κ.α.) [2]. Παραδείγµατα τυπικών εργασιών. Θα παραθέσετε τουλάχιστον 5-7 παραδείγµατα τυπικών εργασιών (βλ. Παράρτηµα για βοήθεια σε αυτό) οι οποίες όµως να περιγράφουν διαφορετικές καταστάσεις. Προσπαθήστε να κρατήσετε την περιγραφή των εργασιών σύντοµη και περιεκτική. Κάθε εργασία πρέπει να συνοδεύεται από µια παράγραφο η οποία θα περιγράφει την οµάδα χρηστών που απευθύνεται (π.χ. πελάτης), την συχνότητα εκτέλεσης της εργασίας (π.χ. πολύ συχνά, όχι συχνά αλλά σηµαντική, σπάνια αλλά όχι σηµαντική) και ότι άλλο κρίνεται αναγκαίο ότι πρέπει να περιληφθεί. [3]. Λίστα απαιτήσεων. Από τα παραδείγµατα εργασιών, να προσδιορίσετε τις κύριες απαιτήσεις του συστήµατος και να τις τοποθετήσετε στις ακόλουθες κατηγορίες: (α) είναι άκρως απαραίτητο να συµπεριληφθεί, (β) πρέπει να συµπεριληφθεί, (γ) µπορεί να συµπεριληφθεί, (δ) να µην συµπεριληφθεί. Η τοποθέτηση της κάθε εργασίας σε µια κατηγορία πρέπει να δικαιολογείται µε µια µικρή παράγραφο. Μέθοδος καταγραφής απαιτήσεων χρηστών Βήµα 1. ηµιουργήστε µια λίστα από τους υποψήφιους χρήστες και µια λίστα από αρχικές εργασίες. Σε αυτό το βήµα, πάρτε συνεντεύξεις από έµπειρα άτοµα για τις εργασίες που εκτελούν και παρατηρήστε τους καθώς τις κάνουν. Στόχος σας είναι να δηµιουργήσετε µια αρχική λίστα εργασιών (βλ. Παράρτηµα για βοήθεια σε αυτό). Εξαρτάται σε πια κατάσταση βρίσκεστε, αν µπορείτε ή δεν µπορείτε να έρθετε σε επαφή µε πραγµατικούς χρήστες στο σύντοµο χρονικό διάστηµα της εργασίας αυτής. Συνεπώς, η κάθε οµάδα θα πρέπει να επιλέξει µια προσέγγιση από τις παρακάτω, η οποία ταιριάζει καλύτερα στη περίπτωση της.
i ii iii Το ιδανικό: πάρτε συνέντευξη από τους χρήστες. Να έρθετε σε επαφή µε σηµερινούς ή υποψήφιους χρήστες. Οι χρήστες αυτοί µπορεί να µην χρησιµοποιούν ηλεκτρονικό υπολογιστή στη δουλεία τους. Πάρτε τους συνέντευξη για το πως κάνουν τις διάφορες εργασίες στη δουλεία και τη αναµένουν από ένα µελλοντικό σύστηµα. Το ιδανικό, είναι να πάρετε την συνέντευξη κατά την διάρκεια, που θα παρατηρείτε το περιβάλλον εργασίας και το πως εκτελούνται οι διάφορες εργασίες. Για υποβοήθηση σας µπορείτε να προετοιµάσετε ερωτηµατολόγια οι ερωτήσεις που θα θέλατε να υποβάλετε στους χρήστες. Οι συνεντεύξεις και η παρατήρηση του περιβάλλοντος εργασίας θα σας δώσουν µια καλύτερη και πιο ολοκληρωµένη εικόνα για το πως εκτελούνται οι διάφορες εργασίες. Αυτό είναι αρκετά σηµαντικό, γιατί θα σας κάνει να καταλάβετε ότι οι χρήστες δεν είναι µια αφηρηµένη έννοια στο σχεδιασµό του συστήµατος, αλλά πραγµατικές οντότητες µε ανάγκες και ανησυχίες. Μια εναλλακτική λύση: πάρτε συνέντευξη από τους αντιπροσώπους των χρηστών. Όταν δεν µπορείτε να έρθετε σε επαφή µε τους τελικούς χρήστες µπορείτε να πάρετε συνέντευξη από τους αντιπροσώπους τους. Αυτοί είναι τα άτοµα που γνωρίζουν καλύτερα από όλους τις ανάγκες των χρηστών. Παραδείγµατα τέτοιων αντιπροσώπων είναι τα άτοµα στο τµήµα υποστήριξης (support) ή διευθυντικά στελέχη. Είναι πολύ σηµαντικό αυτά τα άτοµα να έχουν µια βαθιά και πραγµατική κατανόηση των εργασιών που εκτελούνται από τους χρήστες. Όταν όλα τα πιο πάνω αποτύχουν. Εάν δεν καταφέρατε να έρθετε σε επαφή µε τους τελικούς χρήστες ή µε τους αντιπροσώπους τους, θα πρέπει η οµάδα σας να προτείνει αναµενόµενες εργασίες. Εδώ υπάρχει και το ρίσκο να προτείνεται εργασίες που δεν έχουν καµιά σχέση µε την πραγµατικότητα, αυτό µπορεί να ξεκαθαρίσει δείχνοντας την λίστα αργότερα στους τελικούς χρήστες. Για οποιαδήποτε προσέγγιση επιλέξετε, ακολουθήστε τα παρακάτω βήµατα. Εάν έχετε πραγµατικούς χρήστες και / ή αντιπροσώπους θα το κάνετε µαζί τους. ιαφορετικά θα φανταστείτε µια κατάσταση όσο πιο ρεαλιστική γίνετε. [1]. Βάλτε τους χρήστες / αντιπροσώπους να αφηγηθούν 3-4 ιστορίες που απεικονίζουν την ακριβή χρήση του συστήµατος τους και / ή των διαδικασιών, εάν υπάρχει, ή πως την φαντάζονται αν δεν υπάρχει. Όπου είναι δυνατό, περιγράψτε τα άτοµα που εµπλέκονται, τα συγκεκριµένα προβλήµατα που θέλουν να λύσουν, τα βήµατα που ακολουθήθηκαν, τους περιορισµούς που είχαν, τη παράχθηκε και αν ήταν ευχαριστηµένοι από το αποτέλεσµα. Όλες οι λεπτοµέρείες είναι σχετικές. Εναλλακτικά, οι εργασίες µπορούν να εξαχθούν από απευθείας παρατήρηση του περιβάλλοντος εργασίας. [2]. Σε γενικό επίπεδο, καταγράψτε όσες περισσότερες εργασίες µπορείτε και τις παραλλαγές τους. [3]. Θα υπάρχουν πολλές παραλλαγές των εργασιών. Αναγνωρίστε ποίες από αυτές είναι συχνές, όχι τόσο συχνές αλλά σηµαντικές και ποιες είναι σπάνιες αλλά όχι σηµαντικές. Σε αυτό το σηµείο, θα έχετε λεπτοµερή παραδείγµατα εργασιών που τώρα εκτελούνται από τους χρήστες ή που θα θέλουν να εκτελούνται από το σύστηµα. Βήµα 2. Αξιολόγηση των εργασιών. Το επόµενο βήµα είναι η αξιολόγηση των εργασιών που καταγράψετε από τους τελικούς χρήστες και / ή τους αντιπροσώπους τους. Πρέπει να κοιτάξουν κατά πόσο οι εργασίες που καταγράφηκαν από εσάς είναι αυτές που εκτελούνται στην πραγµατικότητα και αν λεπτοµέρείες είναι ρεαλιστικές. Πρέπει να ρωτήσετε για λεπτοµέρείες που αφήσατε έξω από την περιγραφή εργασιών, κάντε διορθώσεις, διευκρινήσεις, ακούστε εισηγήσεις και ξαναγράψτε τις περιγραφές των εργασιών. Βήµα 3. Χρήστες κλειδιά και λίστα απαιτήσεων. Οι περιγραφές των εργασιών, θα παρέχουν ενδείξεις σε συγκεκριµένες απαιτήσεις του συστήµατος, τις οποίες και θα χρησιµοποιήσεις στο σχεδιασµό του, καθώς επίσης και ποίες θα είναι οι κύριες οµάδες χρηστών. Για το σκοπό αυτό θα χρειαστεί να αναλύσετε τις εργασίες σε δράσεις που απαιτούνται για την διεκπεραίωση τους (όχι πάντως σε βαθµό που να αναφέρεται σε επίπεδο υλοποίησης). Λόγο του ότι είναι αρκετά δύσκολο πολλές φορές να εντοπίσετε όλες τις απαιτήσεις και όλες τις οµάδες χρηστών, θα ήταν καλό να τις κατηγοριοποιήσετε. Από τα παραδείγµατα των εργασιών αποφασίστε ποίες είναι οι κύριες απαιτήσεις και να τις τοποθετήσετε στις ακόλουθες κατηγορίες: (α) οπωσδήποτε να συµπεριληφθεί, (β) πρέπει να συµπεριληφθεί, (γ) µπορεί να συµπεριληφθεί, δ) να µην συµπεριληφθεί. Παρόµοια, αποφασίστε και για τις οµάδες χρηστών.
Αξιολόγηση Η αξιολόγηση των εργασιών απαιτεί την υποβολή της εργασίας σε ηλεκτρονική µορφή µέσω του WebCT ή µε e-mail αλλά και την παρουσίαση της στο πλαίσιο των φροντιστηρίων. Οι παρακάτω κανόνες ισχύουν για την αξιολόγηση: [1]. Πληρότητα µελέτης [2]. Εµφάνιση και σαφήνεια διατύπωσης [3]. Ποιότητα µελέτης (σε ποιο βαθµό και πόσο αποτελεσµατικά τηρήθηκαν οι οδηγίες σχεδιασµού). [4]. Ικανοποίηση των ζητουµένων [5]. Παρουσίαση Μη τήρηση των ηµεροµηνιών παράδοσης των εργασιών συνεπάγεται αφαίρεση από την µέγιστη βαθµολόγηση της εργασίας 50% ανά εβδοµάδα καθυστέρησης. Ηµεροµηνίες Ανακοίνωση άσκησης: 24/09/2004 Τελευταία ηµεροµηνία παράδοσης: 14/10/2004 Ανακοίνωση Βαθµολογίας: 29/10/2004
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1: ΠΩΣ ΝΑ ΓΡΑΦΕΤΕ ΚΑΛΑ ΠΑΡΑ ΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΓΑΣΙΩΝ Σωστά δοµηµένα παραδείγµατα εργασιών: Αποσαφηνίζουν τι χρειάζεται ο χρήστης να κάνει, αλλά όχι πως θα το κάνει: o εν θα κάνετε υποθέσεις για τη διαπροσωπεία του συστήµατος. o Σε επόµενα στάδια της σχεδίασης του συστήµατος τα παραδείγµατα εργασιών θα χρησιµοποιηθούν για να συγκριθούν εναλλακτικές διαπροσωπείες µε τεκµηριωµένο τρόπο. Είναι πολύ συγκεκριµένα: o Λένε ακριβώς τι θέλει ο χρήστης να κάνει o Σε επόµενα στάδια της σχεδίασης του συστήµατος θα χρησιµοποιηθούν, για να καθοριστούν µε λεπτοµέρεια οι πληροφορίες τις οποίες ο χρήστης θα εισάγει στο σύστηµα και οι πληροφορίες που θα παρέχονται από το σύστηµα στους χρήστες. Συνολική περιγραφή της εργασίας: o Θα καταγράφει όλες τις φάσεις µια εργασίας, από την αρχή µέχρι το τέλος o Αυτό θα αναγκάσει το σχεδιαστή να σκεφτεί πως οι διάφορες διαπροσωπείες θα δουλεύουν µαζί o Στο τέλος θα χρησιµοποιηθούν για να καθορίσουµε τις εισόδους και τις εξόδους των πληροφοριών: Από που έρχονται οι πληροφορίες; Που πάνε; Τι θα συµβεί µετά; Καθορίζουν µε σαφήνεια ποιοι είναι οι χρήστες o Οµάδες χρηστών, αν είναι δυνατό o Εκφράζει τα ενδιαφέροντα των πραγµατικών χρηστών o Η επιτυχία στο σχεδιασµό επηρεάζεται σηµαντικά από το τι γνωρίζουν οι χρήστες και ποιο είναι το πραγµατικό περιβάλλον εργασίας τους. Αυτές τις πληροφορίες θα τις χρησιµοποιήσουµε για να δούµε εάν οι χρήστες έχουν τις γνώσεις και τις ικανότητες για να εκπληρώσουν τις εργασίες τους µε τη βοήθεια του συστήµατος. Για παραδείγµατα περιγραφής εργασιών επισκεφτείτε την ιστοσελίδα: http://pages.cpsc.ucalgary.ca/~saul/hci_topics/assignments/task-centered/appendix.html