2.1 Για ποιες ασθένειες ευθύνονται οι ιοί; 2.2 Πότε ανακαλύφθηκαν οι ιοί και πώς μελετήθηκαν; 2.3 Ποια είναι η δομή των ιών;

2 MIKPOOPΓANIΣMOI (II) - IOI - AKYTTAPIKOI MIKPOOPΓANIΣMOI - ΜΕΤΑΔΟΣΗ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΠΑΘΟΓΟΝΩΝ ΜΙΚΡΟΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ 2.1 Για ποιες ασθένειες ευθύνονται οι ιοί; Oι ιοί ευθύνονται για τις ασθένειες που ονομάζονται ιώσεις. Στις ιώσεις περιλαμβάνονται ορισμένες σχετικά απλές διαταραχές της υγείας (π.χ. κρυολόγημα) αλλά και βαριές (π.χ. πολιομυελίτιδα, AIDS, βλ. 2.22 και 5.1). MÈ Û ÂÙÈÎ Û Ó ˆÛË Â Ó È Ë ÁÚ appleë. M ÏÈÛÙ Û ÔÚÈÛÌ Ó appleâúèappleùòûâè ÌappleÔÚÂ Ó ÂÈ ËÏfi appleôûôûùfi ıóëûèìfiùëù ÙˆÓ ÓÔÛÔ ÓÙˆÓ. È Ùfi Â Ó È Î Ïfi  apple ıâ ÔÌ Â ÙÔ appleïëı ÛÌÔ (apple.. ËÏÈÎÈˆÌ ÓÔÈ) Ó ÂÌ ÔÏÈ ÔÓÙ È ( Ï. 4.7) ÁÈ ÙËÓ appleúfiïë ÙË. 2.2 Πότε ανακαλύφθηκαν οι ιοί και πώς μελετήθηκαν; Oι ιοί ανακαλύφθηκαν στα τέλη του 19ου αιώνα. Έχουν πολύ μικρό μέγεθος (περίπου 20 έως 250 nm). Γι αυτό αρχικά ήταν πολύ δύσκολη η μελέτη τους. Όμως η εφεύρεση του ηλεκτρονικού μικροσκόπιου επέτρεψε αργότερα να προσδιοριστούν αρκετά δομικά στοιχεία τους. 2.3 Ποια είναι η δομή των ιών; H δομή των ιών είναι απλή. Γενικά αποτελούνται από τα εξής: α) Tο καψίδιο. Eίναι ένα πρωτεϊνικό περίβλημα με χαρακτηριστική γεωμετρία *1. β) Tο γενετικό υλικό. Aυτό βρίσκεται και προφυλάσσεται μέσα στο καψίδιο. Tο γενετικό υλικό τους μπορεί να είναι *2 DNA ή RNA και διαθέτει πληροφορίες για τη σύνθεση: i) των πρωτεϊνών του περιβλήματος του ιού, ii) κάποιων ενζύμων απαραίτητων στον πολλαπλασιασμό του ιού. Όμως ορισμένοι ιοί μπορεί να διαθέτουν: α) έλυτρο, το οποίο είναι ένα επιπλέον εξωτερικό περίβλημα β) ορισμένα ένζυμα (βλ. 2.7). * 1 EÓÓÔÂ Ù È ˆÚÔ È Ù ÍË. * 2 EÓÓÔÂ Ù È Ó ÏÔÁ Ì ÙÔ Â Ô ÙÔ ÈÔ. 26 AN Pø O KAI Y EIA

2.4 Για ποιο λόγο οι ιοί ζουν παρασιτικά; (Γιατί οι ιοί χαρακτηρίζονται ως υποχρεωτικά ενδοκυτταρικά παράσιτα;) Oι ιοί παρασιτούν στα κύτταρα, διότι μόνο έτσι εξασφαλίζουν τους μηχανισμούς αντιγραφής, μεταγραφής και μετάφρασης, καθώς και τα περισσότερα από τα αναγκαία ένζυμα και υλικά για τις διαδικασίες αυτές *. Γι αυτό χαρακτηρίζονται ως υποχρεωτικά ενδοκυτταρικά παράσιτα. * Ÿappleˆ Ê ÓÂÙ È applefi ÙËÓ appleâúèáú Ê ÙË ÔÌ ÙˆÓ ÈÒÓ, ÔÈ ÈÔÈ ÂÓ È ı ÙÔ Ó ÙËÓ appleô Ô- Ì ÁÈ ÙÈ ÏÂÈÙÔ ÚÁ  Ù, Ú ÁÈ ÙËÓ Ó apple Ú ÁˆÁ ÙÔ. 2.5 Σε ποιες κατηγορίες διακρίνονται οι ιοί; Oι ιοί διακρίνονται σε κατηγορίες με κριτήριο: α) το είδος του ξενιστή που προσβάλλουν. Διακρίνουμε τους ιούς: i) βακτηρίων, ii) φυτών και iii) ζώων. β) το είδος του γενετικού υλικού τους. Διακρίνουμε τους ιούς: i) DNA και ii) RNA, που καθένας έχει ιδιαίτερο κύκλο ζωής. 2.6 Πόσο εξειδικευμένοι είναι οι ιοί στα κύτταρα που παρασιτούν; H εξειδίκευση των ιών δεν περιορίζεται στο είδος του οργανισμού που προσβάλλουν (βακτήριo, φυτό ή ζώο). Eπεκτείνεται μέχρι το είδος του ιστού ή και του κυττάρου στο οποίο παρασιτούν *. Για παράδειγμα, στον άνθρωπο ο ιός της πολιομυελίτιδας προσβάλλει τα νευρικά κύτταρα του νωτιαίου μυελού, ενώ ο ιός της γρίπης τα επιθηλιακά κύτταρα της αναπνευστικής οδού. * ÓÙˆ apple Ú Ô Ó Â Ë ÈÒÓ appleô ÌappleÔÚÂ Ó appleúôû ÏÏÔ Ó È ÊÔÚÂÙÈÎ Â Ë ÔÚÁ ÓÈÛÌÒÓ. ŸÌˆ Î Ù Î ÓfiÓ Ù Â Ë ÙˆÓ ÔÚÁ ÓÈÛÌÒÓ-ÍÂÓÈÛÙÒÓ Â Ó È Û ÁÁÂÓÈÎ Î È ÂappleÈappleÏ ÔÓ Ô Èfi apple Ú ÛÈÙ ÛÙÔÓ ÈÔ ÈÛÙfi. Ú ÂÈÁÌ appleôùâïâ Ô Èfi ÙË Ï ÛÛ, appleô appleúôû ÏÏÂÈ ÙÔ Ó - ÚÈÎfi Û ÛÙËÌ ÙÔ ÓıÚÒappleÔ ÏÏ Î È ÙÔ ÛÎ ÏÔ Î.. 2.7 Πώς εξελίσσεται ο κύκλος ζωής των ιών (που προσβάλλουν τον άνθρωπο); Πώς εισέρχεται το γενετικό υλικό των ιών στο κύτταρο-ξενιστή; Πώς πολλαπλασιάζονται οι DNA ιοί και πώς οι RNA ιοί; Oι ιοί πολλαπλασιάζονται στο εσωτερικό των κυττάρων-ξενιστών. Tο φαινόμενο εξελίσσεται ως εξής: 1. Για να εισέλθει ο ιός σε ένα κύτταρο, πρέπει πρώτα να προσκολληθεί στην επιφάνειά του. Aν ο ιός διαθέτει: α) έλυτρο, μπορεί είτε να εισέλθει ολόκληρος στο κύτταρο είτε το έλυτρο να παραμείνει προσκολλημένο στην επιφάνεια του κυττάρου, MIKPOOP ANI MOI (II) - IOI - AKYTTAPIKOI MIKPOOP ANI MOI 27

β) μόνο καψίδιο, αυτό συνήθως παραμένει προσκολλημένο στην επιφάνεια του κυττάρου. Σε κάθε περίπτωση, το γενετικό υλικό του ιού (DNA ή RNA) εισέρχεται στο κύτταρο. 2. Mετά την είσοδο του νουκλεϊκού οξέος του ιού στο κύτταρο μπορεί: α) να ξεκινήσει αμέσως ο πολλαπλασιασμός του ιού με τη βοήθεια των μηχανισμών και των ενζύμων του κυττάρου-ξενιστή. β) δίκλωνο DNA, το οποίο προέρχεται άμεσα ή έμμεσα από τον ιό να ενσωματωθεί στο DNA (στο γενετικό υλικό) του κυττάρου. Eκεί μένει σε ληθαργική κατάσταση, αλλά διπλασιάζεται μαζί με το γενετικό υλικό του κυττάρου-ξενιστή και των απογόνων του. Έτσι μπορεί να δημιουργηθούν γενιές κυττάρων που φέρουν και τις γενετικές πληροφορίες του ιού. Πιο συγκεκριμένα, έχει διαπιστωθεί ότι, αν το γενετικό υλικό του ιού είναι: i) δίκλωνο DNA, μπορεί να ενσωματωθεί αμέσως στο DNA του κυττάρου. ii) RNA, ενδιαφέρον παρουσιάζει κυρίως ο πολλαπλασιασμός των ρετροϊών (ειδική ομάδα RNA ιών, όπως ο ιός του AIDS). Tο γενετικό υλικό των ρετροϊών περιλαμβάνει δύο μονόκλωνα πανομοιότυπα μόρια RNA. Kαθένα τους είναι συνδεδεμένο με ένα μόριο του ενζύμου (πρωτεΐνη) αντίστροφη μεταγραφάση. Tο RNA των ρετροϊών, με τη βοήθεια της αντίστροφης μεταγραφάσης, λειτουργεί ως πρότυπο για τη σύνθεση ενός μονόκλωνου DNA (αντίστροφη μεταγραφή). Tο μονόκλωνο DNA, με τη βοήθεια ενζύμων του κυττάρου μετατρέπεται σε δίκλωνο DNA. Aυτό το δίκλωνο DNA μπορεί να ενσωματωθεί στο DNA του κυττάρου. Tο DNA που προέρχεται από τον ιό (άμεσα ή από αντίστροφη μεταγραφή), υπό την επίδραση διαφόρων ερεθισμάτων (και για λόγους που δεν είναι πάντα σαφείς), μπορεί να ενεργοποιηθεί. Tότε μεταγράφεται και μεταφράζεται, ενώ όταν προέρχεται από DNA ιό επιπλέον αντιγράφεται. Σε κάθε περίπτωση όταν λειτουργεί το DNA που προέρχεται από ιό παράγονται νέα ιικά νουκλεϊκά οξέα και πρωτεΐνες. Aπό το συνδυασμό τους παράγονται νέοι ιοί, οι οποίοι εγκαταλείπουν το κύτταρο-ξενιστή για να μολύνουν άλλα κύτταρα. Aυτό έχει επιπτώσεις στην καλή λειτουργία (στην ομοιόσταση) ίσως και στην επιβίωση του οργανισμού-ξενιστή. H ANA APA ø H TøN IøN * AÓÙÈÁÚ Ê DNA Èfi EÓÛˆÌ ÙˆÛË DNA EÓÂÚÁÔappleÔ ËÛË MÂÙ ÁÚ Ê RNA MÂÙ ÊÚ ÛË ÚˆÙ ÓÂ ÙˆÓ Ó ˆÓ ÈÒÓ + DNA ÙˆÓ Ó ˆÓ ÈÒÓ N ÔÈ DNA ÈÔ ( applefi ÙËÓ ÓÙÈÁÚ Ê ) DNA ÍÂÓÈÛÙ 28 AN Pø O KAI Y EIA

RNA Èfi DNA AÓÙ ÛÙÚÔÊË MÂÙ ÁÚ Ê MÂÙ ÁÚ Ê RNA MÂÙ ÊÚ ÛË ÚˆÙ ÓÂ ÙˆÓ Ó ˆÓ ÈÒÓ EÓÛˆÌ ÙˆÛË EÓÂÚÁÔappleÔ ËÛË + RNA ÙˆÓ Ó ˆÓ ÈÒÓ ( applefi ÙË ÌÂÙ ÁÚ Ê ) N ÔÈ RNA ÈÔ DNA ÍÂÓÈÛÙ * T È ÁÚ ÌÌ Ù Û ÂÙ ÔÓÙ È Ì ÙÔ KÂÓÙÚÈÎfi fiáì ÙË BÈÔÏÔÁ. METAΔOΣH KAI ANTIMETΩΠIΣH TΩN ΠAΘOΓONΩN MIKPOOPΓANIΣMΩN 2.8 Tι ονομάζεται: α) μόλυνση, β) λοίμωξη, γ) λοιμώδες νόσημα; Mόλυνση ονομάζεται η είσοδος στον οργανισμό ενός παθογόνου μικροοργανισμού. Λοίμωξη ονομάζεται η εγκατάσταση και ο πολλαπλασιασμός του παθογόνου μικροοργανισμού στον οργανισμό-ξενιστή. Λοιμώδες νόσημα ονομάζεται κάθε νόσημα που προκαλείται από παθογόνο μικροοργανισμό. 2.9 Πότε χαρακτηρίζεται ένα νόσημα λοιμώδες; O Pόμπερτ Kοχ μελετώντας (το 1882) τον τρόπο μετάδοσης της φυματίωσης διατύπωσε τις προϋποθέσεις («κριτήρια του Kοχ») για να χαρακτηριστεί ένα νόσημα λοιμώδες. Σύμφωνα με τα κριτήρια του Kοχ, ένα νόσημα οφείλεται σε παθογόνο μικροοργανισμό όταν αυτός: 1. ανιχνεύεται στους ιστούς ή στα υγρά ασθενών ή στον οργανισμό ατόμων που πέθαναν από αυτήν την ασθένεια, 2. μπορεί να απομονωθεί και να καλλιεργηθεί στο εργαστήριο, 3. μπορεί να προκαλέσει την ίδια ασθένεια σε πειραματόζωα, αλλά και να απομονωθεί από αυτά εκ νέου. 2.10 Mε ποιον τρόπο βλάπτουν την υγεία τα βακτήρια; Πολλά βακτήρια βλάπτουν την υγεία με ουσίες που παράγουν. Oι ουσίες αυτές ονομάζονται τοξίνες * και διακρίνονται στις εξής: MIKPOOP ANI MOI (II) - IOI - AKYTTAPIKOI MIKPOOP ANI MOI 29

α) Eνδοτοξίνες. Aυτές βρίσκονται στο κυτταρικό τοίχωμα ορισμένων παθογόνων βακτηρίων και ευθύνονται για διάφορα συμπτώματα (π.χ. πυρετός, πτώση της πίεσης του αίματος). β) Eξωτοξίνες. Aυτές εκκρίνονται από τα παθογόνα βακτήρια. Mε την κυκλοφορία του αίματος διασπείρονται στον οργανισμό και, ανάλογα με τη φύση τους, προσβάλλουν συγκεκριμένα όργανα. * OÈ ÙÔÍ ÓÂ ÌappleÔÚÂ Ó appleúôî Ï ÛÔ Ó Î È applefióô ÛÂ Î appleôèô ÛËÌÂ Ô fiù Ó ÛÂ Ùfi ÂÈ appleúôîïëıâ ÙÚ Ì ÙÈÛÌfi ( Ï. 3.10) 2.11 Πώς μεταδίδονται οι παθογόνοι μικροοργανισμοί στον άνθρωπο; Oι παθογόνοι μικροοργανισμοί μεταδίδονται στον άνθρωπο από: α) την τροφή ή το νερό, β) την επαφή με μολυσμένα ζώα, γ) τα σταγονίδια του βήχα ή του φτερνίσματος ασθενούς, δ) την άμεση επαφή με μολυσμένα άτομα, ε) την έμμεση επαφή με αντικείμενα που έχουν χρησιμοποιήσει μολυσμένα άτομα. 2.12 Πώς εισέρχονται στον οργανισμό οι παθογόνοι μικροοργανισμοί; Oι παθογόνοι μικροοργανισμοί εισέρχονται στον οργανισμό από: α) κάποια ασυνέχεια του δέρματος (βλ. 3.5 και 3.8), β) τους βλεννογόνους κοιλοτήτων του οργανισμού (στόματος, στομάχου, κόλπου). 2.13 Πώς προλαμβάνονται οι μολύνσεις; H πρόληψη των μολύνσεων προϋποθέτει τη γνώση των μηχανισμών ανάπτυξης και πολλαπλασιασμού των μικροβίων. Aναγκαία προϋπόθεση για την αποφυγή της μετάδοσης ασθενειών αποτελεί η υιοθέτηση και η τήρηση κανόνων προσωπικής και δημόσιας υγιεινής (επίσης βλ. 4.7), όπως οι εξής: 1. Tα μαλλιά, το δέρμα και ειδικά τα χέρια πρέπει να πλένονται τακτικά. 2. Tρόφιμα όπως τα λαχανικά *1 πρέπει να πλένονται καλά, ενώ άλλα όπως το γάλα πρέπει να παστεριώνονται. Kατά την παστερίωση το γάλα θερμαίνεται στους 62 C για μισή ώρα. Έτσι καταστρέφονται όλα τα παθογόνα μικρόβια και τα περισσότερα μη παθογόνα, ενώ παράλληλα διατηρείται η γεύση του *2. 3. Tο νερό πρέπει να χλωριώνεται ελεγχόμενα συνεχώς, ώστε να αποτρέπεται η δυνατότητα ανάπτυξης παθογόνων μικροοργανισμών. 30 AN Pø O KAI Y EIA

4. Kατά τη σεξουαλική επαφή συνιστάται η χρήση προφυλακτικού, ώστε να αποτρέπεται η μετάδοση σεξουαλικώς μεταδιδομένων νοσημάτων. * 1 ÂÓÈÎ, ÛÙÂÚ ÙÚfiÊÈÌ appleô Î Ù Ó ÏÒÓÔÓÙ È ˆÌ. * 2 AÏÏ Î Ú ˆ Û ÌÂÁ ÏÔ ıìfi Ë ıúâappleùèî Í ÙÔ. 2.14 Πώς αντιμετωπίζονται οι βακτηριακές λοιμώξεις; H αντιμετώπιση των λοιμώξεων (όπως και των μολύνσεων) προϋποθέτει τη γνώση των μηχανισμών ανάπτυξης και πολλαπλασιασμού των μικροβίων. Σήμερα η αντιμετώπιση των βακτηριακών λοιμώξεων στηρίζεται κυρίως στα αντιβιοτικά. Tα αντιβιοτικά είναι χημικές ουσίες με αντιμικροβιακή δράση, που παράγονται από βακτήρια, μύκητες και φυτά. 2.15 Πότε και πώς ανακαλύφθηκε το πρώτο αντιβιοτικό; Tο πρώτο αντιβιοτικό ανακαλύφθηκε από τον Aλεξάντερ Φλέμινγκ το 1929 τυχαία. Aυτός παρατήρησε σε καλλιέργειες βακτηριακών κυττάρων ότι η ανάπτυξή τους είχε ανασταλεί λόγω της ανάπτυξης ενός μύκητα του γένους Penicillium. 2.16 Πώς επιτυγχάνουν τα αντιβιοτικά την αναστολή της ανάπτυξης των μικροοργανισμών (που έχουν κύτταρο); Tα αντιβιοτικά αναστέλλουν ή παρεμποδίζουν κάποια ειδική βιοχημική αντίδραση του μικροοργανισμού. Tα μέχρι σήμερα γνωστά αντιβιοτικά δρουν με έναν από τους επόμενους μηχανισμούς στους μικροοργανισμούς: α) Παρεμποδίζουν τη σύνθεση του κυτταρικού τοιχώματός τους (π.χ. η πενικιλίνη). β) Aναστέλλουν κάποια αντίδραση του μεταβολισμού τους. γ) Παρεμβαίνουν στις λειτουργίες αντιγραφής, μεταγραφής και μετάφρασης του γενετικού υλικού τους. δ) Προκαλούν διαταραχές στη λειτουργία της πλασματικής μεμβράνης τους. 2.17 Γιατί η δράση των αντιβιοτικών χαρακτηρίζεται επιλεκτική; H δράση των αντιβιοτικών χαρακτηρίζεται επιλεκτική, διότι αυτά βλάπτουν μόνο τους μικροοργανισμούς και όχι τα κύτταρα του ανθρώπου. XÚÂÈ ÂÙ È fiìˆ appleúôûô ÈfiÙÈ ÌappleÔÚÂ Ó Ï Ô Ó ÙÔ ÓËÙÈÎ apple ıôáfióô ÌÈÎÚÔ- ÔÚÁ ÓÈÛÌÔ, apple Ú ÛÈÙ ÙÔ ÓıÚÒappleÔ Î È ÙÛÈ Ó appleúôî Ï ÛÔ Ó È ÊÔÚÂ È Ù Ú. MIKPOOP ANI MOI (II) - IOI - AKYTTAPIKOI MIKPOOP ANI MOI 31

2.18 Γιατί δεν υπάρχουν αντιβιοτικά κατά των ιών; Tα αντιβιοτικά γενικά δρουν αναστέλλοντας την παραγωγή ουσιών (το μεταβολισμό) βακτηρίων, μυκήτων και πρωτόζωων. Όμως οι ιοί αποτελούν υποχρεωτικά κυτταρικά παράσιτα, διότι δεν διαθέτουν δικό τους * μεταβολικό μηχανισμό. Γι αυτό δεν έχουν βρεθεί αντιβιοτικά κατά των ιών. * ŸÌˆ Û appleâúèappleùòûâè fiappleˆ ÙˆÓ ÚÂÙÚÔ ÒÓ, ÔÈ ÔappleÔ ÔÈ ÂÎÙÂÏÔ Ó Î È Î appleôèâ ÌÂÙ ÔÏÈÎ ÏÂÈÙÔ ÚÁ  appleô ÂÓ apple Ú ÙËÚÔ ÓÙ È Ê ÛÈÔÏÔÁÈÎ ÛÙ Î ÙÙ Ú (apple.. ÓÙ ÛÙÚÔÊË ÌÂÙ ÁÚ - Ê ), ÓÂÙ È Ë Ó ÙfiÙËÙ ÛÙÔ ÂappleÈÛÙ ÌÔÓÂ Ó Ó ËÙ ÛÔ Ó Ê ÚÌ Î Ù ÔappleÔ Ó ÂÌappleÔ Ô Ó Ù ÎÚÈ Ò. A Ù Â Ó È Ë appleâú appleùˆûë ÙˆÓ AZT Î È DCC, Ï. 5.10. 2.19 Ποια σημασία έχουν τα αντιβιοτικά για τον άνθρωπο; Γιατί εντείνεται η ανάγκη για την ανακάλυψη νέων αντιβιοτικών; H ανακάλυψη των αντιβιοτικών συνέβαλε αποφασιστικά στην αντιμετώπιση των βακτηριακών λοιμώξεων. Eξαιτίας της αλόγιστης χρήσης των αντιβιοτικών δημιουργούνται στελέχη βακτηρίων που είναι ανθεκτικά σε διαθέσιμα αντιβιοτικά. Γι αυτό εντείνεται η ανάγκη για την ανακάλυψη νέων αντιβιοτικών. 2.20 Ποια νοσήματα ονομάζονται σεξουαλικώς μεταδιδόμενα και πόσο διαδεδομένα είναι; Tι προκαλούν; Σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα ονομάζονται όσα μεταδίδονται κυρίως με τη σεξουαλική επαφή *. Eίναι ευρέως διαδεδομένα σε όλο τον κόσμο και κάθε χρόνο αναφέρονται περίπου 250 εκατομμύρια περιστατικά. Mάλιστα το 1/3 από αυτά αφορά εφήβους. Προκαλούν στειρότητα, νοσηρότητα, ακόμα και θανάτους. * Ï ÈfiÙÂÚ Ù ÓÔÛ Ì Ù Ù Ó Ê ÚÔÓÙ Ó ˆ ÊÚÔ ÛÈ. 2.21 Πώς αλλιώς μεταδίδονται τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα (εκτός από τη σεξουαλική επαφή); Eκτός από τη σεξουαλική επαφή, τα περισσότερα από αυτά τα νοσήματα μπορούν να μεταδοθούν: α) μέσω του αίματος ή των παραγώγων του (π.χ. κατά τις μεταγγίσεις ή τη χρήση μολυσμένης σύριγγας), β) από μολυσμένη μητέρα στο έμβρυο. 32 AN Pø O KAI Y EIA

2.22 Σε τι είδους μικροοργανισμούς οφείλονται τα πιο συνηθισμένα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα και ποια είναι αυτά; Tα πιο συνηθισμένα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα που προκαλούνται από: α) βακτήρια είναι η σύφιλη, η γονοκοκκική ουρηθρίτιδα (ή γονόρροια) και η λοίμωξη από χλαμύδια, β) ιούς είναι ο απλός έρπητας, η λοίμωξη από ιούς των ανθρώπινων θηλωμάτων, το AIDS, η ηπατίτιδα B και η ηπατίτιδα C, γ) πρωτόζωα είναι η λοίμωξη από τριχομονάδα, δ) μύκητες είναι η λοίμωξη από κάντιντα. ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ* EPΩTHΣEIΣ ANAΠTYΞHΣ 2.23 Ποια χαρακτηριστικά των ιών τους διαφοροποιούν μεταξύ τους; 2.24 Πού μπορεί να εντοπιστεί νουκλεϊκό οξύ με ιικές γενετικές πληροφορίες και τι είδους μπορεί να είναι αυτό; 2.25 Πώς εξασφαλίζουν οι ιοί τα ένζυμα και τους μηχανισμούς που είναι αναγκαίοι για την αναπαραγωγή τους; 2.26 Γιατί οι ιοί χαρακτηρίζονται ως υποχρεωτικά (ενδο-)κυτταρικά παράσιτα; Eξετάσεις 2001, 2006 2.27 Ποια είναι η χρησιμότητα των πρωτεϊνών για τους ιούς; 2.28 Nα περιγράψετε τον πολλαπλασιασμό των ιών που το γενετικό τους υλικό είναι: α. DNA β. RNA Eξετάσεις 2001 2.29 Στο DNA ενός κυττάρου βρίσκεται ενσωματωμένο μόριο DNA που προέρχεται από ρετροϊό. Eάν ενεργοποιηθεί αυτό το μόριο, τι θα συνθέσει και σε ποιες ποσότητες; 2.30 Ποια σημασία έχει η απομόνωση ενός μικροοργανισμού στην εκπλήρωση των «κριτηρίων του Kοχ»; 2.31 Πώς βλάπτουν την υγεία του ανθρώπου οι μη ευκαρυωτικοί παθογόνοι μικροοργανισμοί; 2.32 Ποιες διαφορές υπάρχουν στην αναπαραγωγή μεταξύ DNA ιών και RNA ιών; 2.33 Ποια είναι τα «κριτήρια του Kοχ»; Eξετάσεις 2004 2.34 Σε έναν ασθενή εντοπίστηκε μια ουσία που ίσως προκαλεί πυρετό. Πώς μπορεί να αποδειχθεί αν πρόκειται για ενδοτοξίνη; * Oι απαντήσεις βρίσκονται στο τέλος του βιβλίου. MIKPOOP ANI MOI (II) - IOI - AKYTTAPIKOI MIKPOOP ANI MOI 33

2.35 H παθογόνος δράση πολλών μικροοργανισμών οφείλεται σε ουσίες που οι ίδιοι παράγουν. Ποιες είναι οι ουσίες αυτές και τι συμπτώματα προκαλούν; 2.36 Ποια από τα συνηθισμένα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα έχουν τις προϋποθέσεις για να αντιμετωπιστούν με αντιβιοτικά; 2.37 Γιατί τα αντιβιοτικά δεν είναι αποτελεσματικά έναντι των ιών; Eξετάσεις 2005 2.38 Nα αναφέρετε τους μηχανισμούς δράσης των αντιβιοτικών. Eξετάσεις 2002 2.39 Ποιοι είναι οι κανόνες προσωπικής υγιεινής οι οποίοι περιορίζουν την πιθανότητα μόλυνσης από παθογόνους μικροοργανισμούς; 2.40 Ποιοι κανόνες προσωπικής και δημόσιας υγιεινής, σε σχέση με τη διατροφή, αποτελούν αναγκαίες προϋποθέσεις για την αποφυγή μετάδοσης ασθενειών που οφείλονται σε παθογόνους μικροοργανισμούς; Eξετάσεις 2005 2.41 Mε ποιους τρόπους μπορεί να μεταδοθεί η ηπατίτιδα C; EPΩTHΣEIΣ ΠOΛΛAΠΛHΣ EΠIΛOΓHΣ 2.42 A. Mια ασθένεια ονομάζεται ίωση όταν: α) είναι βαριά β) είναι διαδεδομένη γ) οφείλεται σε ιό δ) οφείλεται σε ιό που προσβάλλει τον άνθρωπο. B. H πολιομυελίτιδα οφείλεται σε: α) βακτήριο β) ιό γ) πρωτόζωο δ) μύκητα. Eξετάσεις 2004 2.43 A. Γιατί είναι δύσκολη η μελέτη της δομής των ιών; α) Διότι έχουν πολύ μικρό μέγεθος. β) Διότι είναι πολύ απλή δομή. γ) Διότι έχουν ανακαλυφθεί σχετικά πρόσφατα. δ) Για όλους τους προηγούμενους λόγους. B. Δεν αληθεύει για όλους τους ιούς ότι: α) διαθέτουν καψίδιο β) διαθέτουν γενετικό υλικό γ) διαθέτουν έλυτρο δ) το μέγεθός τους κυμαίνεται από 20 έως 250 nm. 2.44 Oι πληροφορίες που εξασφαλίζουν την αναπαραγωγή των ιών βρίσκονται: α) στο καψίδιό τους β) στο έλυτρό τους γ) στο νουκλεϊκό οξύ τους δ) σε κάποιο από τα προηγούμενα, ανάλογα με το είδος τους. 2.45 Oι ιοί αποτελούνται από: α) DNA και πολυσακχαρίτες β) νουκλεϊκό οξύ και πρωτεΐνες γ) RNA και πρωτεΐνες δ) νουκλεϊκό οξύ και κάποια επιπλέον γονίδια. Eξετάσεις 2001 34 AN Pø O KAI Y EIA

2.46 Oι ιοί χαρακτηρίζονται υποχρεωτικά ενδοκυτταρικά παράσιτα, διότι: α) είναι όλοι τους παθογόνοι β) αναπαράγονται πιο εύκολα όταν παρασιτούν σε κύτταρο γ) αναπαράγονται μόνο όταν παρασιτούν σε κύτταρο δ) τρέφονται από τα κύτταρα. 2.47 Oι ιοί έχουν την ικανότητα να πολλαπλασιάζονται: α) στις τροφές β) μόνο έξω από τα κύτταρα του ξενιστή γ) μόνο μέσα στα κύτταρα του ξενιστή δ) στην ατμόσφαιρα. Εξετάσεις 2005 2.48 Δεν υπάρχουν ιοί που να παρασιτούν σε: α) ιούς β) βακτήρια γ) φυτά δ) ζώα. 2.49 Oι ιοί έχουν ιδιαίτερο κύκλο ζωής ανάλογα με: α) το αν παρασιτούν σε βακτήρια, φυτά ή ζώα β) το αν παρασιτούν σε ευκαρυωτικά ή προκαρυωτικά κύτταρα γ) το αν το γενετικό υλικό τους είναι DNA ή RNA δ) όλα τα προηγούμενα χαρακτηριστικά. 2.50 Γιατί γενικά οι ιοί, ανάλογα με το είδος τους, είναι επικίνδυνοι μόνο για συγκεκριμένα είδη άλλων οργανισμών; α) Διότι κάθε είδος οργανισμού έχει διαφορετικά είδη ιστών από τα άλλα. β) Διότι οι ιοί είναι εξειδικευμένοι ως προς τα κύτταρα-ξενιστές τους. γ) Διότι οι ιοί έχουν πολύ μικρό μέγεθος. δ) Διότι αληθεύουν όλα τα προηγούμενα. 2.51 Για να μολυνθεί κάποιο κύτταρο από έναν ιό, πρέπει να εισέλθει: α) ολόκληρος ο ιός σε αυτό β) το γενετικό υλικό του ιού σε αυτό γ) τουλάχιστον το περίβλημα του ιού σε αυτό δ) το σύνολο των ενζύμων της αναπαραγωγής του ιού σε αυτό. 2.52 Όταν αναπαράγεται ένας ιός στο κύτταρο -ξενιστή, συνθέτονται: α) αντίγραφα του γενετικού υλικού του β) περιβλήματα του ιού γ) σε ορισμένες περιπτώσεις κάποια ένζυμα που περιλαμβάνονται στη δομή του δ) όλα τα προηγούμενα. 2.53 O πολλαπλασιασμός των ιών γίνεται: α) μόλις αυτοί εγκαταλείψουν το κύτταρο στο οποίο παρασιτούν β) στο εσωτερικό του κυττάρου-ξενιστή γ) πριν αυτοί εισβάλουν στο κύτταρο-ξενιστή δ) όταν έχουν αποθηκεύσει τα απαραίτητα για το σκοπό αυτό νουκλεοτίδια από το εξωτερικό περιβάλλον. Εξετάσεις 2003 2.54 Στο γενετικό υλικό του κυττάρου-ξενιστή μπορούν να ενσωματώσουν τις γενετικές πληροφορίες τους: α) μόνο οι DNA ιοί β) μόνο οι RNA ιοί που κάνουν αντίστροφη μεταγραφή γ) οι DNA ιοί και οι ρετροϊοί δ) όλοι οι ιοί. 2.55 O ιός που προκαλεί το AIDS ανήκει στους: α) ερπητοϊούς β) ευλογοϊούς γ) πικορνοϊούς δ) ρετροϊούς. Εξετάσεις 2002 MIKPOOP ANI MOI (II) - IOI - AKYTTAPIKOI MIKPOOP ANI MOI 35

2.56 Στο γενετικό υλικό ενός κυττάρου έχει ενσωματωθεί DNA που προέρχεται από ιό. Aν το κύτταρο διαιρεθεί σε δύο θυγατρικά, τότε: α) θα έχουν και τα δύο αντίγραφο του ιικού DNA β) θα έχουν και τα δύο από δύο αντίγραφα του ιικού DNA γ) το ένα θα έχει δύο αντίγραφα του ιικού DNA δ) μπορεί να συμβεί οτιδήποτε από τα προηγούμενα. 2.57 Όταν αρχίζει αμέσως η αναπαραγωγή των DNA ιών και των RNA ιών, τότε: α) συνθέτονται αντίγραφα των γενετικών υλικών μόνο των DNA ιών, ενώ μεταγράφονται και μεταφράζονται τα γενετικά υλικά και των δύο β) συνθέτονται αντίγραφα των γενετικών υλικών και μεταγράφονται και μεταφράζονται τα γενετικά υλικά και των δύο γ) μόνο μεταγράφονται και μεταφράζονται τα γενετικά υλικά και των δύο δ) συνθέτονται αντίγραφα των γενετικών υλικών και των δύο, ενώ μεταγράφονται και μεταφράζονται μόνο τα γενετικά υλικά των RNA ιών. 2.58 Mε βάση ένα τμήμα DNA που προέρχεται από γενετικό υλικό ιού και βρίσκεται ενσωματωμένο στο γενετικό υλικό ενός κυττάρου, μπορούν να συντεθούν: α) μόρια DNA β) μόρια RNA γ) μόρια πρωτεϊνών δ) οποιαδήποτε από τα προηγούμενα, ανάλογα με το είδος του ιού. 2.59 Για να διαταραχθεί η ομοιόσταση ενός οργανισμού εξαιτίας ενός παθογόνου μικροοργανισμού, πρέπει ο μικροοργανισμός: α) να εισβάλει στον οργανισμό β) να εγκατασταθεί στον οργανισμό γ) να πολλαπλασιαστεί στον οργανισμό δ) να πετύχει κατά σειρά όλα τα προηγούμενα. 2.60 H εκδήλωση μιας νόσου που οφείλεται σε παθογόνο μικροοργανισμό ονομάζεται: α) ίωση β) μόλυνση γ) λοίμωξη δ) μετάδοση. 2.61 Ένα νόσημα ονομάζεται λοιμώδες εάν: α) μεταδίδεται από τα ζώα β) οφείλεται σε μικροοργανισμό γ) οφείλεται στο κλίμα δ) προσβάλλει ταυτοχρόνως πολλά άτομα. 2.62 Tα λοιμώδη νοσήματα οφείλονται: α) στην υπεριώδη ακτινοβολία β) σε ακραίες τιμές θερμοκρασίας γ) σε παθογόνους μικροοργανισμούς δ) στη ρύπανση της ατμόσφαιρας. Eξετάσεις 2003 2.63 H είσοδος ενός παθογόνου μικροοργανισμού στον ανθρώπινο οργανισμό χαρακτηρίζεται ως α) λοίμωξη β) αλλεργία γ) μόλυνση δ) μετάδοση. Eξετάσεις 2005 2.64 H εγκατάσταση και ο πολλαπλασιασμός ενός παθογόνου μικροοργανισμού στον οργανισμό μας ονομάζεται: α) μόλυνση β) αλλεργία 36 AN Pø O KAI Y EIA

γ) λοίμωξη δ) μετάδοση. Εξετάσεις 2006 2.65 Ποια από τις παρακάτω προϋποθέσεις δεν περιλαμβάνεται στα «κριτήρια του Kοχ»; α) O μικροοργανισμός πρέπει να ανιχνεύεται στον οργανισμό ασθενών ή νεκρών από την ασθένεια. β) H ασθένεια πρέπει να καταλήγει ή σε ανεπανόρθωτη βλάβη ή σε θάνατο. γ) O μικροοργανισμός πρέπει να μπορεί να απομονωθεί και να καλλιεργηθεί στο εργαστήριο. δ) O μικροοργανισμός πρέπει να προκαλεί την ίδια ασθένεια σε πειραματόζωα, αλλά και να μπορεί να απομονωθεί εκ νέου από αυτά. 2.66 Oι τοξίνες των βακτηρίων μπορούν να προκαλέσουν: α) πυρετό β) πτώση της πίεσης του αίματος γ) βλάβες σε συγκεκριμένα όργανα, ανάλογα με τη φύση τους δ) όλα τα προηγούμενα. 2.67 Oι παθογόνοι μικροοργανισμοί επιδρούν στον οργανισμό του ανθρώπου διότι: α) είναι υποχρεωτικά ενδοκυτταρικά παράσιτα. β) είναι ξενιστές. γ) είναι παράσιτα. δ) δεν παράγουν ωφέλιμες ουσίες γι αυτόν. 2.68 Ένα άτομο μπορεί να μεταδώσει κάποιον παθογόνο μικροοργανισμό σε κάποιο άλλο άτομο: α) με την άμεση επαφή β) με την έμμεση επαφή με αντικείμενα που χρησιμοποιεί γ) με τα σταγονίδια του βήχα του ή του φτερνίσματός του δ) με όλους τους προηγούμενους τρόπους. 2.69 Για να μολυνθεί κάποιο άτομο, πρέπει: α) να του μεταδοθεί κάποιος παθογόνος μικροοργανισμός β) να έχει κάποιο τραύμα ή ο παθογόνος μικροοργανισμός να βρεθεί σε κάποιο βλεννογόνο του γ) να υποστεί κάποια λοίμωξη δ) να συμβούν όλα τα προηγούμενα. 2.70 H γνώση των μηχανισμών ανάπτυξης και πολλαπλασιασμού των μικροβίων: α) διαμορφώνει κανόνες δημόσιας υγιεινής β) διαμορφώνει κανόνες προσωπικής υγιεινής γ) επιτρέπει την παρασκευή φαρμάκων δ) συντελεί στην πρόληψη των μολύνσεων και στην αντιμετώπιση των λοιμώξεων με όλους τους προηγούμενους τρόπους. 2.71 H τήρηση κανόνων ατομικής καθαριότητας συμβάλλει στην αποφυγή μετάδοσης ασθενειών, διότι οι παθογόνοι μικροοργανισμοί μεταδίδονται: α) με την τροφή και το νερό β) με το βήχα ή το φτέρνισμα ασθενούς ατόμου γ) με την άμεση επαφή με μολυσμένα άτομα ή την έμμεση με αντικείμενα που έχουν χρησιμοποιηθεί από μολυσμένο άτομο δ) με όλους τους προηγούμενους τρόπους. 2.72 H εξουδετέρωση των παθογόνων μικροοργανισμών στο νερό και στο γάλα επιτυγχάνεται με: α) τη χλωρίωση ή με την παστερίωση β) την παστερίωση και τη χλωρίωση αντίστοιχα γ) τη χλωρίωση και την παστερίωση αντίστοιχα δ) τη χλωρίωση και την παστερίωση αντίστοιχα ή με αντιβιοτικά. 2.73 H χλωρίωση είναι ένα μέτρο: α) προσωπικής υγιεινής MIKPOOP ANI MOI (II) - IOI - AKYTTAPIKOI MIKPOOP ANI MOI 37

β) δημόσιας υγιεινής γ) πρόληψης της μετάδοσης ασθενειών μέσω άμεσης επαφής δ) πρόληψης της μετάδοσης ασθενειών μέσω έμμεσης επαφής. 2.74 Ποιο είναι το κύριο μέσο αντιμετώπισης των βακτηριακών λοιμώξεων; α) Tα αντιβιοτικά. β) H παστερίωση. γ) Tα εμβόλια. δ) Oι μεταγγίσεις. 2.75 Γενικότερο(α) μέτρο(α) προστασίας της δημόσιας υγείας αποτελεί(ούν): α) η παστερίωση του γάλακτος β) η χλωρίωση του νερού γ) το πλύσιμο των τροφίμων δ) όλα τα προηγούμενα. 2.76 Ποιο από τα επόμενα είδη οργανισμών δεν παράγει αντιβιοτικά; α) Tα βακτήρια. β) Tα φύκη. γ) Tα φυτά. δ) Oι μύκητες. 2.77 Tο πρώτο αντιβιοτικό που ανακαλύφθηκε ήταν: α) η πενικιλίνη, το 1929 β) η πενικιλίνη, το 1829 γ) η χλωρίνη, το 1929 δ) η χλωρίνη, το 1829. 2.78 Γενικά τα αντιβιοτικά: α) παρεμποδίζουν κάποια βιοχημική αντίδραση του μικροοργανισμού β) παρεμποδίζουν τη σύνθεση του κυτταρικού τοιχώματος ή τη λειτουργία της πλασματικής μεμβράνης του μικροοργανισμού γ) αλλοιώνουν κάποια μεταβολική αντίδραση του μικροοργανισμού, όπως π.χ. τις λειτουργίες της αντιγραφής, της μεταγραφής και της μετάφρασης δ) επιτυγχάνουν όλα τα προηγούμενα. 2.79 Α. Δεν υπάρχουν αντιβιοτικά κατά των: α) ιών β) βακτηρίων γ) μυκήτων δ) πρωτόζωων. Β. Τα αντιβιοτικά δεν είναι αποτελεσματικά έναντι των α) βακτηρίων β) πρωτοζώων γ) ιών δ) μυκήτων Εξετάσεις 2007 2.80 Γιατί αυξάνεται η ανάγκη για την ανακάλυψη νέων αντιβιοτικών; α) Διότι εμφανίζονται νέες ασθένειες συνεχώς β) Διότι γίνεται αλόγιστη χρήση των αντιβιοτικών και δημιουργούνται ανθεκτικά σε αυτά στελέχη βακτηρίων γ) Διότι αυξάνεται ο ανθρώπινος πληθυσμός δ) Διότι δεν υπάρχουν αντιβιοτικά εναντίον όλων των παθογόνων μικροοργανισμών. 2.81 Tα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα: α) μεταδίδονται κυρίως με τη σεξουαλική επαφή β) προλαμβάνονται κυρίως με τη χρήση προφυλακτικού γ) μπορεί να προκαλέσουν θάνατο δ) έχουν όλα τα προηγούμενα χαρακτηριστικά. 2.82 Tα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα προσβάλλουν: α) κάθε χρόνο το 1/3 των εφήβων παγκοσμίως β) κάθε χρόνο 250 εκατομμύρια εφήβους γ) κάθε χρόνο πάνω από 80 εκατομμύρια εφήβους δ) όλους τους εφήβους που έχουν σεξουαλικές επαφές. 2.83 Δεν είναι σεξουαλικώς μεταδιδόμενο νόσημα: α) η πολιομυελίτιδα 38 AN Pø O KAI Y EIA

β) η ηπατίτιδα γ) η λοίμωξη από ιούς των ανθρώπινων θηλωμάτων δ) η λοίμωξη από χλαμύδια. 2.84 Α. Η ασθένεια ηπατίτιδα B οφείλεται σε: α) πρωτόζωο β) βακτήριο γ) ιό δ) μύκητα. Eξετάσεις 2006 Β. Αθένεια που προκαλείται από ιό είναι η: α) χολέρα β) γονόρροια γ) πολιομυελίτιδα δ) ελονοσία. Eξετάσεις 2005 2.85 Tα περισσότερα από τα συνηθισμένα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα οφείλονται σε: α) βακτήρια β) μύκητες γ) πρωτόζωα δ) ιούς. 2.86 Ποιο από τα επόμενα νοσήματα δεν είναι ίωση; α) Η γρίπη. β) Το κρυολόγημα. γ) Η πολιομυελίτιδα. δ) Η γονοκοκκική ουρηθρίτιδα. 2.87 Aσθένεια βακτηριακής αιτιολογίας είναι α) το κοινό κρυολόγημα β) η ηπατίτιδα γ) η πολιομυελίτιδα δ) η γονόρροια. Eξετάσεις 2001 2.88 H γονόρροια προκαλείται από α) ιό β) μύκητα γ) βακτήριο δ) πρωτόζωο. Eξετάσεις 2001 EPΩTHΣΕΙΣ ΣΩΣTOY - ΛAΘOYΣ 2.89 Nα σημειώσετε ποιες από τις επόμενες προτάσεις είναι σωστές και ποιες λανθασμένες. α) Tο μόνο περίβλημα που διαθέτουν όλοι οι ιοί είναι το καψίδιο. β) Όλα τα περιβλήματα των ιών αποτελούνται μόνο από πρωτεΐνες. γ) Tο γενετικό υλικό ορισμένων ιών μπορεί να είναι RNA. δ) Oι ιοί εκμεταλλεύονται τους μηχανισμούς και τα ένζυμα των κυττάρων για την αναπαραγωγή τους. ε) Tο AIDS ανήκει στις βαριές ιώσεις. στ) H είσοδος και ο πολλαπλασιασμός ενός παθογόνου μικροοργανισμού στον οργανισμό ονομάζεται λοίμωξη. ζ) Λοιμώδες νόσημα ονομάζεται όποιο προκαλείται από ιούς ή βακτήρια. η) H προσωπική υγιεινή περιορίζει την πιθανότητα μετάδοσης παθογόνων μικροοργανισμών από και προς άλλα άτομα. θ) Στα αντιβιοτικά βασίζεται η αντιμετώπιση των λοιμώξεων από ιούς και βακτήρια. ι) Όταν χρησιμοποιείται προφυλακτικό, αποκλείεται η μόλυνση από μικροοργανισμό που προκαλεί σεξουαλικώς μεταδιδόμενο νόσημα. MIKPOOP ANI MOI (II) - IOI - AKYTTAPIKOI MIKPOOP ANI MOI 39

2.90 Nα σημειώσετε ποιες από τις επόμενες προτάσεις είναι σωστές και ποιες λανθασμένες. Nα επαναδιατυπώσετε όσες θεωρείτε λανθασμένες με τέτοιον τρόπο, ώστε να αληθεύουν. α) Oι ιοί είναι οι μικροοργανισμοί με τα μικρότερα μεγέθη. β) Όταν ένας ιός προσβάλλει κάποιο κύτταρο, συνήθως εισέρχεται ολόκληρος σε αυτό. γ) Oι τοξίνες διασπείρονται στον οργανισμό μέσω του δέρματος. δ) H πενικιλίνη δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί εναντίον των πρωτόζωων. ε) Tο προφυλακτικό αποτρέπει τη μετάδοση νόσων που συμβαίνει με την άμεση επαφή. EPΩTHΣH ΣYMΠΛHPΩΣHΣ KENOY 2.91 Nα συμπληρώσετε τις επόμενες προτάσεις. α) Oι... είναι υποχρεωτικά......, διότι δεν έχουν δικούς τους μηχανισμούς και υποδομή πολλαπλασιασμού. β) Tο περίβλημα με τη χαρακτηριστική γεωμετρία των ιών ονομάζεται..., ενώ το λιποπρωτεϊνικό περίβλημα που έχουν ορισμένοι ονομάζεται.... γ) Oι RNA ιοί που ονομάζονται... διαθέτουν το ένζυμο......, χάρη στο οποίο συνθέτουν... από RNA. δ)... ονομάζεται η είσοδος ενός παθογόνου μικροοργανισμού στον οργανισμό, ενώ... η εγκατάσταση και ο πολλαπλασιασμός του. ε) Όσα νοσήματα προκαλούνται από παθογόνους μικροοργανισμούς ονομάζονται.... Για να αποδειχθεί ότι ένα νόσημα προκαλείται από μικροοργανισμό, πρέπει να ισχύουν οι προϋποθέσεις που ονομάζονται «.........». στ) Πολλά μικρόβια βλάπτουν την υγεία με ουσίες που παράγουν και οι οποίες λέγονται.... Aυτές διακρίνονται σε..., που βρίσκονται στο βακτηριακό......, και......, που εκκρίνονται από τα βακτήρια. ζ) Για την πρόληψη των λοιμώξεων επιβάλλεται η τήρηση κανόνων... υγιεινής και... υγιεινής. η) Στην αντιμετώπιση των βακτηριακών λοιμώξεων κύριο ρόλο παίζουν οι ουσίες που ονομάζονται.... Tο πρώτο που ανακαλύφθηκε ονομάζεται... και δρα εμποδίζοντας τη σύνθεση του....... θ) Kατά τη σεξουαλική επαφή επιβάλλεται η χρήση.... ι) H... του νερού και η... του γάλακτος εξυπηρετούν στην πρόληψη των λοιμωδών νοσημάτων. ια) Bασικό χαρακτηριστικό των... είναι ότι λειτουργούν ως υποχρεωτικά ενδοκυτταρικά παράσιτα. Eξετάσεις 2004 EPΩTHΣH ANTIΣTOIXIΣHΣ 2.92 Nα αντιστοιχίσετε τις ουσίες (στήλη A) με τους μικροοργανισμούς που τις παράγουν (στήλη B). 40 AN Pø O KAI Y EIA

A B α) αντίστροφη μεταγραφάση 1. βακτήρια β) ενδοτοξίνη 2. μύκητες γ) εξωτοξίνη 3. ρετροϊοί δ) πενικιλίνη ΚΡΙΤΗΡΙO ΑΞΙOΛOΓΗΣΗΣ (μικρής διάρκειας) ΘEMA 1ο 1. Ποιο ρόλο παίζουν τα αντικείμενα στις μολύνσεις και πώς προλαμβάνεται η μετάδοση παθογόνων μικροοργανισμών από αυτά; 2. Ποια αξία έχει για τον άνθρωπο ο μύκητας Penicillium; ΘEMA 2ο A. Nα βάλετε σε κύκλο το γράμμα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση ή στη φράση η οποία συμπληρώνει σωστά την πρόταση. 1. Tο γενετικό υλικό των ιών αναπαράγεται: α) με αντιγραφή β) με μεταγραφή γ) με σύνθεση RNA από πρότυπο RNA δ) με όλους τους προηγούμενους τρόπους, ανάλογα με το είδος του και την κατάσταση που βρίσκεται. 2. Στη δομή όλων των ιών περιλαμβάνονται: α) μόρια DNA και RNA ως γενετικό υλικό β) λιποπρωτεΐνες γ) πρωτεΐνες δ) όλα τα προηγούμενα. 3. Ποια μειονεκτήματα έχει η χρήση των αντιβιοτικών; α) Bλάπτουν και τα κύτταρα του ανθρώπου. β) H αλόγιστη χρήση τους δημιουργεί ανθεκτικά στελέχη βακτηρίων. γ) Δεν είναι αποτελεσματικά παρά μόνο κατά των βακτηρίων. δ) Έχει όλα τα προηγούμενα μειονεκτήματα. B. Nα σημειώσετε ποιες από τις επόμενες προτάσεις είναι σωστές και ποιες λανθασμένες. α) Tο AIDS είναι μια βαριά ίωση και επομένως δεν υπάρχουν αντιβιοτικά για τη θεραπεία του. MIKPOOP ANI MOI (II) - IOI - AKYTTAPIKOI MIKPOOP ANI MOI 41

β) Όταν από έναν ασθενή απομονώνεται ένας μικροοργανισμός ο οποίος προκαλεί την ασθένεια αυτή και σε πειραματόζωα, μάλλον η ασθένεια είναι λοιμώδης. γ) Oι βλεννογόνοι αποτελούν θέσεις εισόδου παθογόνων μικροοργανισμών. δ) Όλα τα αντιβιοτικά δρουν εναντίον των κυτταρικών περιβλημάτων των παθογόνων μικροοργανισμών. ε) Tα περισσότερα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα μπορούν να εκδηλωθούν και σε νεογέννητα. 42 AN Pø O KAI Y EIA

MHXANIΣMOI AMYNAΣ TOY ANΘPΩΠINOY OPΓANIΣMOY - ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΝΟΣΙΑΣ (Ι) 3 MHXANIΣMOI AMYNAΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ 3.1 Ποιοι παράγοντες επηρεάζουν την επιβίωση του ανθρώπινου οργανισμού; H δημιουργία κάθε ανθρώπινου οργανισμού ξεκινά με τη δημιουργία ενός ζυγωτού. Tο ζυγωτό είναι το πρώτο κύτταρο του νέου οργανισμού και παράγεται με τη γονιμοποίηση. Aπό αυτό, μέσω διαδοχικών σταδίων ανάπτυξης και διαφοροποίησης, σχηματίζονται οι ιστοί και τα όργανα. Για να επιβιώσει ο οργανισμός, χρειάζεται: α) συντονισμένη λειτουργία των ιστών και των οργάνων του, β) προστασία από εξωτερικούς παράγοντες που μπορούν να διαταράξουν τη συντονισμένη λειτουργία του. Στους εξωτερικούς παράγοντες περιλαμβάνονται (βλ. 1.4) οι παθογόνοι μικροοργανισμοί και ουσίες * που παράγονται από αυτούς. * TÔÍ ÓÂ, Ï. 2.10 Î È 3.14. 3.2 Πώς διακρίνονται οι αμυντικοί μηχανισμοί του ανθρώπου; Oι μηχανισμοί άμυνας του οργανισμού κατά των παθογόνων παραγόντων μπορούν να διακριθούν με βάση: α) τη θέση τους στο ανθρώπινο σώμα σε: i) εξωτερικούς ii) εσωτερικούς. β) την ιδιότητά τους να έχουν: i) γενικευμένη δράση, σε μηχανισμούς μη ειδικής άμυνας ii) εξειδικευμένη δράση, σε μηχανισμούς ειδικής άμυνας (βλ. 3.15). 3.3 Ποιος είναι ο πιο βασικός παράγοντας οργάνωσης της άμυνας του ανθρώπινου οργανισμού; O πιο βασικός παράγοντας οργάνωσης της άμυνας (ειδικής και μη ειδικής) του ανθρώπινου οργανισμού είναι το αίμα. MHXANI MOI AMYNA TOY AN Pø INOY OP ANI MOY μ π ƒã π (π) 43

Όλα τα κύτταρα που συμμετέχουν στους μηχανισμούς άμυνας προέρχονται από τη διαφοροποίηση πολυδύναμων αιμοποιητικών κυττάρων *. Tα κύτταρα αυτά βρίσκονται στον ερυθρό μυελό των οστών, ο οποίος αποτελεί το κέντρο της αιμοποίησης. * È ÊÔÚÔappleÔ ËÛË: È ÈÎ Û Î Ù ÙËÓ ÔappleÔ Ù Î ÙÙ Ú ÂÓfi appleôï Î ÙÙ ÚÔ ÔÚÁ ÓÈ- ÛÌÔ Ó appleù ÛÛÔ Ó ÂÈ ÈÎ Ú ÎÙËÚÈÛÙÈÎ ÁÈ Ó ÂappleÈÙ Ô Ó Û ÁÎÂÎÚÈÌ Ó ÏÂÈÙÔ ÚÁ  (ÂÍÂÈ ÈΠÔÓÙ È). ŒÙÛÈ Ù Î ÙÙ Ú, Ó Î È Ô Ó ÎÔÈÓ Î Ù ÁˆÁ, Û ËÌ Ù Ô Ó È ÊÔÚ ÔÌ Â Ì Í ˆÚÈÛÙ ÈÎ ÓfiÙËÙÂ. ÔÏ Ó Ì Î ÙÙ Ú : ÂÎÂ Ó appleô ÌappleÔÚÔ Ó Ó ÓÙ appleôîúèıô Ó Û appleôïï È ÊÔÚÂÙÈÎ Ó ÁÎÂ. ÙËÓ appleâú appleùˆûë Ù, ÌappleÔÚÔ Ó Ó ÒÛÔ Ó Î ÙÙ Ú È ÊÔÚÂÙÈÎÒÓ ÔÌ ˆÓ. MHXANIΣMOI MH EIΔIKHΣ AMYNAΣ 3.4 Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά της μη ειδικής άμυνας; Ποιους μηχανισμούς περιλαμβάνει και ποιος είναι ο ρόλος τους; Bασικό χαρακτηριστικό της μη ειδικής άμυνας είναι ότι έχει τη δυνατότητα να αντιμετωπίσει οποιονδήποτε * παθογόνο μικροοργανισμό. Περιλαμβάνει μηχανισμούς που: α) παρεμποδίζουν την είσοδο μικροοργανισμών στον οργανισμό. Aυτοί είναι το δέρμα και οι βλεννογόνοι. β) αντιμετωπίζουν γενικά όσους μικροοργανισμούς καταφέρουν να εισέλθουν. Aυτοί είναι η φαγοκυττάρωση, η φλεγμονώδης αντίδραση, ο πυρετός και ορισμένες αντιμικροβιακές ουσίες. * M ÙËÓ ÂÍ ÓÓÔÈ : ÔÈ ÓÙÈÌÈÎÚÔ È ÎÔ apple Ú ÁÔÓÙ ÙË ÌË ÂÈ ÈÎ Ì Ó Ô Ó apple ÓÙ ÙËÓ È ÌÔÚÊ Î È ÔÌ, ÓÂÍ ÚÙËÙ applefi ÙÔ Â Ô ÙÔ apple ıôáfióô ÌÈÎÚÔÔÚÁ ÓÈÛÌÔ (Û ÓÙ ıâûë Ì ÙÔ ÙË ÂÈ ÈÎ, Ï. 3.15 Î È 4.2 ÓÙÈÛÒÌ Ù ). 3.5 Aπό πού εισέρχονται οι μικροοργανισμοί στο ανθρώπινο σώμα; Oι μικροοργανισμοί μπορεί να εισέλθουν στο ανθρώπινο σώμα από: α) το δέρμα, που καλύπτει όλη την εξωτερική επιφάνεια του σώματος, β) τους βλεννογόνους, που καλύπτουν κοιλότητες του σώματος (π.χ. του πεπτικού συστήματος, του αναπνευστικού κ.ά.). 3.6 Πώς συμβάλλει το δέρμα στην αποτροπή της εισόδου των μικροοργανισμών στο σώμα; Tο δέρμα εμποδίζει την είσοδο των μικροοργανισμών στο σώμα χάρη: 44 AN Pø O KAI Y EIA

α) στη δομή του. H κεράτινη στιβάδα του, η οποία είναι ένα στρώμα νεκρών κυττάρων της επιδερμίδας, αποτελεί φραγμό στην είσοδο των μικροβίων. β) σε ουσίες που εκκρίνονται από τους αδένες του και δημιουργούν δυσμενές χημικό περιβάλλον για τους μικροοργανισμούς. Συγκεκριμένα: i) οι ιδρωτοποιοί αδένες εκκρίνουν ιδρώτα, ο οποίος περιέχει γαλακτικό οξύ και λυσοζύμη (ένζυμο που διασπά το βακτηριακό κυτταρικό τοίχωμα), ii) οι σμηγματογόνοι αδένες εκκρίνουν σμήγμα, το οποίο περιέχει λιπαρά οξέα. γ) σε μη παθογόνους μικροοργανισμούς που φιλοξενούνται στην επιφάνειά του και ανταγωνίζονται τους παθογόνους εμποδίζοντας την εγκατάστασή τους σε αυτή. 3.7 Πώς συμβάλλουν οι βλεννογόνοι στην αποτροπή της εισόδου των μικροοργανισμών στο σώμα; Oι βλεννογόνοι εμποδίζουν την είσοδο των μικροοργανισμών στο σώμα με τη βλέννα που εκκρίνουν, όπου παγιδεύονται οι μικροοργανισμοί. Eπιπλέον: α) ο βλεννογόνος της αναπνευστικής οδού διαθέτει το βλεφαριδοφόρο επιθήλιο. Oι βλεφαρίδες αυτού βοηθούν στην απομάκρυνση από την αναπνευστική οδό των μικροοργανισμών που έχουν παγιδευτεί στη βλέννα. β) στο βλεννογόνο του στομάχου εκκρίνεται υδροχλωρικό οξύ. Aυτό καταστρέφει τα πιο πολλά από τα μικρόβια που εισέρχονται με την τροφή στο στομάχι. γ) στο βλεννογόνο του επιπεφυκότα και της στοματικής κοιλότητας, στα δάκρυα και στο σάλιο αντιστοίχως, αφθονεί η λυσοζύμη. Aυτή, ως γνωστόν, έχει βακτηριοκτόνο δράση. 3.8 Ποιοι μηχανισμοί της μη ειδικής άμυνας αντιμετωπίζουν τους μικροοργανισμούς όταν αυτοί καταφέρουν να εισέλθουν στον ανθρώπινο οργανισμό; Mερικές φορές κάποιος μικροοργανισμός διαπερνά το δέρμα (π.χ. εξαιτίας διακοπής της συνέχειάς του λόγω τραύματος) ή τους βλεννογόνους. Tότε αντιμετωπίζει μια δεύτερη γραμμή μη ειδικών αμυντικών μηχανισμών: τη φαγοκυττάρωση, τη φλεγμονώδη αντίδραση, τον πυρετό και ορισμένες αντιμικροβιακές ουσίες. 3.9 Ποια κύτταρα επιτελούν τη φαγοκυττάρωση και με ποιον τρόπο; Mια κατηγορία λευκών αιμοσφαιρίων είναι τα φαγοκύτταρα, που διακρίνονται σε: α) ουδετερόφιλα, β) μονοκύτταρα, τα οποία, αφού διαφοροποιηθούν σε μακροφάγα, εγκαθίστανται στους ιστούς *. Tα φαγοκύτταρα ενεργοποιούνται (βλ. 3.10) μετά την είσοδο ενός παθογόνου μικροοργανισμού στον οργανισμό. Eγκλωβίζουν το μικροοργανισμό και τον καταστρέφουν. Eιδικά τα MHXANI MOI AMYNA TOY AN Pø INOY OP ANI MOY μ π ƒã π (π) 45

μακροφάγα εκθέτουν στην επιφάνειά τους κάποια τμήματα του μικροοργανισμού, εξυπηρετώντας τη δράση της ειδικής άμυνας (βλ. 3.19 και 4.4). Mε φαγοκυττάρωση μπορούν να αντιμετωπιστούν και οι ιοί. * ËÏ È ÛÎÔÚapple ÔÓÙ È ÛÂ fiïô ÙÔ ÛÒÌ, ÒÛÙÂ Ó ÌappleÔÚÔ Ó Ó ÓÙÈ Ú ÛÔ Ó ÁÚ ÁÔÚ, fiappleô Î È Ó apple Ú ÙËÚËıÂ ÂÈÛ ÔÏ ÌÈÎÚÔÔÚÁ ÓÈÛÌÒÓ. 3.10 Πώς εξελίσσεται η φλεγμονώδης αντίδραση; Mόλις τραυματιστεί το δέρμα και εισβάλουν οι μικροοργανισμοί, εκδηλώνεται η φλεγμονώδης αντίδραση. Eκδηλώνεται με ένα σύνολο συμπτωμάτων στην περιοχή του τραύματος: κοκκίνισμα *1, αύξηση της θερμοκρασίας, οίδημα (πρήξιμο) και πόνο. Σταδιακά διακρίνουμε τα εξής: 1. O τραυματισμός των απολήξεων των νευρικών κυττάρων και η επίδραση σε αυτές τοξινών που απελευθερώνουν οι μικροοργανισμοί προκαλούν τον πόνο. 2. Tα αιμοφόρα αγγεία γύρω από το τραύμα διαστέλλονται και συγκεντρώνεται περισσότερο αίμα, οπότε: α) προκαλείται κοκκίνισμα και τοπική άνοδος της θερμοκρασίας. β) προκαλείται οίδημα λόγω διάχυσης πλάσματος *2 του αίματος στους γύρω ιστούς. Tο πλάσμα περιέχει αντιμικροβιακές ουσίες που καταστρέφουν τους μικροοργανισμούς (βλ. 3.12) ή διεγείρουν τη φαγοκυττάρωση. γ) σύντομα το αίμα πήζει, δημιουργώντας ένα πρωτεϊνικό πλέγμα, το ινώδες. Aυτό σταματά την αιμορραγία και εμποδίζει την είσοδο άλλων μικροοργανισμών. δ) εξυπηρετείται η συγκέντρωση φαγοκυττάρων. Aυτά προσελκύονται από χημικές ουσίες που απελευθερώνονται είτε από τραυματισμένα κύτταρα είτε από τους μικροοργανισμούς. 3. Στο χώρο του τραύματος, από τα νεκρά φαγοκύτταρα και τους νεκρούς μικροοργανισμούς σχηματίζεται το πύον, ένα παχύρρευστο κιτρινωπό υγρό. * 1 Aναφέρεται και ως ερύθημα. * 2 Tο πλάσμα είναι το υγρό μέρος του αίματος (χωρίς τα κύτταρα). Aποτελείται από νερό με διαλυμένες διάφορες ουσίες (θρεπτικές, προς αποβολή κ.ά.). 3.11 Ποιος είναι ο ρόλος του πυρετού στην άμυνα του οργανισμού; O ανθρώπινος οργανισμός, χάρη σε έναν ομοιοστατικό μηχανισμό, έχει σταθερή θερμοκρασία 36,6 C. Όμως κατά τις γενικευμένες μικροβιακές μολύνσεις η θερμοκρασία ανεβαίνει. Πυρετός ονομάζεται η μη φυσιολογική υψηλή θερμοκρασία του σώματος η οποία: 46 AN Pø O KAI Y EIA

α) εμποδίζει την ανάπτυξη και τον πολλαπλασιασμό των βακτηρίων. β) παράλληλα, εμποδίζει και τη λειτουργία των ενζύμων των κυττάρων, ώστε κατά τις ιώσεις να αναστέλλεται ο πολλαπλασιασμός των ιών. γ) εντείνει τη δράση των φαγοκυττάρων. 3.12 Ποιες από τις ουσίες που συμμετέχουν στη μη ειδική άμυνα έχουν αντιμικροβιακή δράση; Oι ουσίες που συμμετέχουν στη μη ειδική άμυνα και έχουν αντιμικροβιακή δράση είναι οι εξής: α) Oι ιντερφερόνες, πρωτεΐνες που δρουν κατά των ιών. i) Όταν ένας ιός μολύνει κάποιο κύτταρο, αυτό παράγει ιντερφερόνες οι οποίες αρχικά ανιχνεύονται στο κυτταρόπλασμά του. ii) Κατόπιν οι ιντερφερόνες απελευθερώνονται στο μεσοκυττάριο υγρό. iii) Από εκεί συνδέονται με υποδοχείς των γειτονικών υγιών κυττάρων. iv) Χάρη στη σύνδεση αυτή στα υγιή κύτταρα, ενεργοποιείται η παραγωγή άλλου είδους πρωτεϊνών, οι οποίες εμποδίζουν τον πολλαπλασιασμό των ιών. Έτσι, ακόμη και αν ο ιός διεισδύσει στα υγιή κύτταρα, αδυνατεί να πολλαπλασιαστεί. β) Tο συμπλήρωμα, ομάδα είκοσι πρωτεϊνών του ορού * του αίματος. γ) H προπερδίνη, ομάδα τριών πρωτεϊνών του ορού * του αίματος, που συνεργάζεται με το συμπλήρωμα. * TÔ Û ÌappleÏ ÚˆÌ Î È Ë appleúôappleâú ÓË Â Ó È Û ÛÙ ÙÈÎ ÙÔ appleï ÛÌ ÙÔ, ÙÔ ÔappleÔ Ô, fiappleˆ Ó - Ê ÚıËΠ( Ï. 3.10), appleâúè ÂÈ Ô Û Â appleô Î Ù ÛÙÚ ÊÔ Ó ÙÔ ÌÈÎÚÔÔÚÁ ÓÈÛÌÔ. O ÔÚfi Ó Ê ÚÂÙ È Û Ó ÈÛÔ Ó ÌÔ ÙÔ appleï ÛÌ ÙÔ (ÛÙË ıâˆú ÙÔ Û ÔÏÈÎÔ È Ï Ô ). ÙËÓ appleú ÁÌ ÙÈÎfiÙËÙ Ô ÔÚfi appleúôî appleùâè applefi ÙÔ appleï ÛÌ ÊÔ Ê ÈÚÂı ÙÔ ÈÓˆ ÔÁfiÓÔ, ÌÈ appleúˆùâ ÓË (Û ÂÙÈÎ Ì ÙÔ ÈÓÒ Â ) appleô apple ÂÈ ÚfiÏÔ ÛÙËÓ apple ÍË ÙÔ Ì ÙÔ. MHXANIΣMOI EIΔIKHΣ AMYNAΣ - ANOΣIA (1ο) 3.13 Tι ονομάζεται ανοσία και τι ανοσοβιολογική απόκριση; Aνοσία ονομάζεται η ικανότητα που έχει ο οργανισμός να αναγνωρίζει οποιαδήποτε ξένη προς αυτόν ουσία και να αντιδρά παράγοντας εξειδικευμένα κύτταρα και προϊόντα κυττάρων (π.χ. αντισώματα), ώστε να την εξουδετερώσει. Aνοσοβιολογική απόκριση ονομάζεται η παραγωγή και η αντίδραση εξειδικευμένων κυττάρων και προϊόντων κατά μιας ξένης ουσίας. 3.14 Tι ονομάζεται αντιγόνο; Tι μπορεί να αποτελέσει αντιγόνο; MHXANI MOI AMYNA TOY AN Pø INOY OP ANI MOY μ π ƒã π (π) 47

Aντιγόνο ονομάζεται μια ουσία που προκαλεί ανοσοβιολογική απόκριση εναντίον της. Ως αντιγόνο μπορεί να δράσει: α) ένας ολόκληρος μικροοργανισμός (π.χ. ιός, βακτήριο), ένα τμήμα του ή οι τοξικές ουσίες (βλ. 2.10) που παράγει, β) η γύρη, διάφορες φαρμακευτικές ουσίες, συστατικά τροφών, κύτταρα ή ορός από άλλα άτομα ή ζώα κ.ά. (βλ. 4.8). 3.15 Ποια χαρακτηριστικά των μηχανισμών ειδικής άμυνας τους κάνουν να ξεχωρίζουν από αυτούς της μη ειδικής άμυνας; Δύο χαρακτηριστικά διακρίνουν τους μηχανισμούς ειδικής άμυνας από αυτούς της μη ειδικής: α) η εξειδίκευση. Tα προϊόντα της ανοσοβιολογικής απόκρισης θα δράσουν μόνο κατά της ουσίας που προκάλεσε την παραγωγή τους. β) η μνήμη. O οργανισμός έχει την ικανότητα να «θυμάται» (βλ. 3.19) κάθε αντιγόνο με το οποίο έχει έλθει σε επαφή, έτσι ώστε, εάν εκτεθεί ξανά σε κάποιο από αυτά, να αντιδράσει πιο γρήγορα. 3.16 Ποια όργανα αποτελούν το ανοσοβιολογικό σύστημα (το σύστημα που είναι υπεύθυνο για την ανοσία); Tο ανοσοβιολογικό σύστημα *1 αποτελείται από τα εξής: α) Tα πρωτογενή λεμφικά όργανα. Aυτά είναι ο μυελός των οστών και ο θύμος αδένας *2. β) Tα δευτερογενή λεμφικά όργανα. Aυτά είναι οι λεμφαδένες, ο σπλήνας, οι αμυγδαλές και ο λεμφικός ιστός κατά μήκος του γαστρεντερικού σωλήνα. * 1 T fiúá Ó ÙÔ ÓÔÛÔ ÈÔÏÔÁÈÎÔ Û ÛÙ Ì ÙÔ Û ÂÙ ÔÓÙ È ÌÂ ÙÔ ÏÂÌÊÈÎfi Û ÛÙËÌ. A - Ùfi, ÂÎÙfi ÙÔ fiùè Û Ì ÏÏÂÈ ÛÙËÓ Ì Ó ÙÔ ÔÚÁ ÓÈÛÌÔ, Û ÂÙ ÂÙ È ÌÂ ÙËÓ Î ÎÏÔÊÔÚ ÙÔ ÌÂÛÔÎ ÙÙ ÚÈÔ ÁÚÔ Î È ÙË ÌÂÙ ÊÔÚ ÏÈapple ÚÒÓ Ô ÛÈÒÓ. * 2 ÌÔ Ó : Ú ÛÎÂÙ È ÛÙÔ Óˆ Ì ÚÔ ÙË ÎÔÈÏfiÙËÙ ÙÔ ıòú Î, apple Ûˆ applefi ÙÔ ÛÙ ÚÓÔ (ÙÔ ÔÛÙfi ÂÌappleÚfi ÛÙÔ Î ÓÙÚÔ ÙÔ ıòú Î ). O ı ÌÔ Ó ÙÚÔÊÂ ÌÂ ÙËÓ apple ÚÔ Ô ÙÔ ÚfiÓÔ Î È ÙÛÈ ÂÍËÁÂ Ù È, ÂÓ Ì ÚÂÈ, Ë ÂÍ Ûı ÓËÛË ÙÔ ÓÔÛÔ ÈÔÏÔÁÈÎÔ Û ÛÙ Ì ÙÔ ÌÂ ÙËÓ ËÏÈÎ. 3.17 Ποια είναι τα κύρια είδη κυττάρων του ανοσοβιολογικού συστήματος; Tα κύρια κύτταρα του ανοσοβιολογικού συστήματος είναι τα λεμφοκύτταρα (είδος λευκών αιμοσφαιρίων). Eίναι κύτταρα μικρά, με σφαιρικό πυρήνα. Δύο είναι οι κύριες κατηγορίες τους, τα T - λεμφοκύτταρα και τα B - λεμφοκύτταρα. 3.18 Πώς δημιουργούνται τα T - λεμφοκύτταρα και πώς τα B - λεμφοκύτταρα; 48 AN Pø O KAI Y EIA

Tα λεμφοκύτταρα προέρχονται από το μυελό των οστών (βλ. 3.3). Όμως: α) τα T - λεμφοκύτταρα διαφοροποιούνται και ωριμάζουν στο θύμο αδένα, ενώ β) τα B - λεμφοκύτταρα διαφοροποιούνται και ωριμάζουν στο μυελό των οστών. 3.19 Ποιες είναι οι κατηγορίες των T - λεμφοκυττάρων και ποιος είναι ο ρόλος τους; Tα T - λεμφοκύτταρα είναι απαραίτητα για την ολοκλήρωση της ανοσοβιολογικής απόκρισης. Διακρίνονται στα εξής: α) Bοηθητικά T - λεμφοκύτταρα. Eνεργοποιούνται από το εκτεθειμένο στην επιφάνεια των μακροφάγων τμήμα του αντιγόνου (βλ. 3.9). Kατόπιν ενεργοποιούν με ουσίες που εκκρίνουν τα B - λεμφοκύτταρα και άλλα είδη T - λεμφοκυττάρων. β) Kυτταροτοξικά T - λεμφοκύτταρα. Eνεργοποιούνται (από τα βοηθητικά T - λεμφοκύτταρα) και καταστρέφουν κύτταρα καρκινικά ή μολυσμένα από ιό. (ή μοσχεύματος, βλ. 4.4 και 4.15). γ) T - λεμφοκύτταρα μνήμης. Παράγονται μετά την έκθεση του οργανισμού σε ένα αντιγόνο και έχουν την ικανότητα να ενεργοποιούνται αμέσως εάν εκτεθεί ξανά ο οργανισμός στο ίδιο αντιγόνο (βοηθητικά και σε ορισμένες περιπτώσεις κυτταροτοξικά, βλ. 4.4). δ) Kατασταλτικά T - λεμφοκύτταρα. Σταματούν την ανοσοβιολογική απόκριση μετά την επιτυχή αντιμετώπιση του αντιγόνου. 3.20 Ποιες είναι οι κατηγορίες των B - λεμφοκυττάρων και ποιος είναι ο ρόλος τους; Tα B - λεμφοκύτταρα συνθέτουν και παρουσιάζουν στην επιφάνειά τους ειδικές πρωτεΐνες, που ονομάζονται ανοσοσφαιρίνες ή αντισώματα. Kάθε B - λεμφοκύτταρο διαθέτει υποδοχείς-αντισώματα που αναγνωρίζουν ένα συγκεκριμένο αντιγόνο. Όταν ένα αντιγόνο εισέλθει στον οργανισμό, οι ειδικές αυτές πρωτεΐνες το αναγνωρίζουν και συνδέονται μαζί του. Eξαιτίας της σύνδεσης, από το B - λεμφοκύτταρο με διαδοχικές διαιρέσεις παράγονται * τα εξής: α) Tα πλασματοκύτταρα. Παράγουν και εκκρίνουν μεγάλα ποσά αντισωμάτων, ίδιων με αυτά που υπήρχαν στην επιφάνεια του B - λεμφοκυττάρου από το οποίο προέρχονται. β) Tα B - λεμφοκύτταρα μνήμης. Eνεργοποιούνται αμέσως εάν εκτεθεί ξανά ο οργανισμός στο ίδιο αντιγόνο μελλοντικά. * ËÏ apple Ú Ô Ó ÙÚÂÈ Ù appleôè B - ÏÂÌÊÔÎ ÙÙ ÚˆÓ: ) A Ù appleô Ó Ï Ì ÓÔ Ó Ó Ó ÁÓˆÚ ÛÔ Ó Ó Û ÁÎÂÎÚÈÌ ÓÔ ÓÙÈÁfiÓÔ fiù Ó Ùfi ÓÈ- Ó ÂÙ È ÛÙÔÓ ÔÚÁ ÓÈÛÌfi ÁÈ appleúòùë ÊÔÚ Î È ÂÓ Â Ó È ÂÍÂÈ ÈÎÂ Ì Ó Û Πappleôèô Û ÁÎÂ- ÎÚÈÌ ÓÔ ÓÙÈÁfiÓÔ, ËÏ Ù μ - ÏÂÌÊÔÎ ÙÙ Ú «appleúòùë Âapple Ê» (Â Ó È ÁÓˆÛÙ ˆ apple Úı Ó B - ÏÂÌÊÔÎ ÙÙ Ú ). applefi Ù ÊÔ appleúôëáëıâ appleôïï appleï ÛÈ ÛÌfi Î È È ÊÔÚÔappleÔ Ë- Û ÙÔ ( Ï. 4.4) ËÌÈÔ ÚÁÔ ÓÙ È ÔÈ ÏÏÔÈ Ô Ù appleôè. MHXANI MOI AMYNA TOY AN Pø INOY OP ANI MOY μ π ƒã π (π) 49

) T appleï ÛÌ ÙÔÎ ÙÙ Ú, appleô apple Ú ÁÔ Ó Î È ÂÎÎÚ ÓÔ Ó ÓÙÈÛÒÌ Ù. Á) T B - ÏÂÌÊÔÎ ÙÙ Ú ÌÓ ÌË, appleô Ó ÁÓˆÚ Ô Ó Ó ÓÙÈÁfiÓÔ fiù Ó Ô ÔÚÁ ÓÈÛÌfi ÂÎÙ ıâù È Í Ó ÛÂ Ùfi. T appleï ÛÌ ÙÔÎ ÙÙ Ú Î È Ù B - ÏÂÌÊÔÎ ÙÙ Ú ÌÓ ÌË Â Ó È ÂÍÂÈ ÈÎÂ Ì Ó ÁÈ Ó Û - ÁÎÂÎÚÈÌ ÓÔ ÓÙÈÁfiÓÔ (Ù ÓÙÈÛÒÌ Ù ÙÔ ÌappleÔÚÔ Ó Ó Û Ó ÂıÔ Ó ÌfiÓÔ ÌÂ ÙÔ Û ÁÎÂÎÚÈÌ - ÓÔ Â Ô ÓÙÈÁfiÓÔ ). ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ* EPΩTHΣEIΣ ANAΠTYΞHΣ 3.21 Ποια είναι τα συστατικά του αίματος που παίζουν ρόλο στην άμυνα του οργανισμού εναντίον των παθογόνων μικροοργανισμών; 3.22 Με ποιους τρόπους το δέρμα εμποδίζει αποτελεσματικά την είσοδο των μικροοργανισμών στον οργανισμό; 3.23 Ποια οξέα παράγει ο ανθρώπινος οργανισμός για την αντιμετώπιση των παθογόνων μικροοργανισμών; 3.24 Ποιες ουσίες παράγονται από τους αδένες του δέρματος και ποια η δράση τους; Εξετάσεις 2004 3.25 Tι είναι η λυσοζύμη και πού δρα; 3.26 Τι είναι η λυσοζύμη και πού οφείλεται η αντιμικροβιακή δράση της; Εξετάσεις 2004 3.27 Ποιοι είναι οι φραγμοί που εμποδίζουν την είσοδο των μικροοργανισμών στον ανθρώπινο οργανισμό; 3.28 Ένα από τα συμπτώματα με τα οποία εκδηλώνεται η φλεγμονή, μετά τον τραυματισμό του δέρματος από αιχμηρό αντικείμενο και την είσοδο παθογόνων μικροοργανισμών, είναι και ο πόνος. Πού οφείλεται το σύμπτωμα αυτό; Εξετάσεις 2004 3.29 Ποια είναι η φυσιολογική θερμοκρασία του ανθρώπινου σώματος; Πότε και γιατί μεταβάλλεται όταν ενεργούν οι αμυντικοί μηχανισμοί; 3.30 Πού παράγονται τα φαγοκύτταρα και πώς φθάνουν σε μια περιοχή η οποία έχει τραυματιστεί; 3.31 Ποια στοιχεία πρέπει να λαμβάνονται υπόψη όταν χρησιμοποιούνται φάρμακα που ρίχνουν τον πυρετό; 3.32 Πώς εμποδίζεται ο πολλαπλασιασμός των ιών μέσα στα κύτταρα; 3.33 Ποιος είναι ο ρόλος του μυελού των ο- στών στην άμυνα του οργανισμού; 3.34 Ποια επίδραση έχουν στον οργανισμό οι * Oι απαντήσεις βρίσκονται στο τέλος του βιβλίου. 50 AN Pø O KAI Y EIA

ουσίες που προέρχονται από τους μικροοργανισμούς που τον έχουν προσβάλει; 3.35 Να περιγράψετε τα δύο χαρακτηριστικά που κάνουν τους μηχανισμούς ειδικής άμυνας να ξεχωρίzουν από αυτούς της μη ειδικής άμυνας. Εξετάσεις 2005 3.36 Πόσα στάδια έχει η παραγωγή πλασμοκυττάρων από τον οργανισμό; Τι συμβαίνει στα στάδια αυτά; 3.37 Α. Ποιες λειτουργίες επιτελούν τα Τ - λεμφοκύτταρα; Εξετάσεις 2002 Β. Τι ονομάζουμε ανοσία. Εξετάσεις 2007 ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ 3.38 H επιβίωση του οργανισμού μπορεί να κινδυνεύσει από: α) μη συντονισμένη λειτουργία των ιστών και των οργάνων του β) τους παθογόνους μικροοργανισμούς γ) ουσίες που εκκρίνουν οι παθογόνοι μικροοργανισμοί δ) όλα τα προηγούμενα. 3.39 Oι μηχανισμοί άμυνας διακρίνονται σε: α) εξωτερικούς και εσωτερικούς β) μη ειδικής άμυνας και ειδικής άμυνας γ) εξωτερικούς και εσωτερικούς, ανάλογα με τον τόπο δράσης τους, και σε μη ειδικής άμυνας και ειδικής άμυνας, ανάλογα με τον τρόπο δράσης τους δ) σε μόνιμους και σε περιστασιακούς. 3.40 Οι αμυντικοί μηχανισμοί του ανθρώπινου οργανισμού διακρίνονται: α) ανάλογα με το αν εμποδίζουν ή αντιμετωπίζουν την εισβολή παθογόνων μικροοργανισμών ή παράγουν διαφορετικό ή όχι προϊόν εναντίον τους. β) ανάλογα με το αν ενεργοποιούνται κύτταρα ή προϊόντα κυττάρων. γ) ανάλογα με το αν συμμετέχουν τα συστατικά του αίματος ή της λέμφου. δ) με όλους τους προηγούμενους τρόπους. 3.41 Tα κύτταρα του αίματος παράγονται: α) στο θύμο αδένα β) στον ερυθρό μυελό των οστών γ) στο δέρμα και στους βλεννογόνους δ) σε όλα τα προηγούμενα όργανα. 3.42 Oι μηχανισμοί της μη ειδικής άμυνας: α) εμποδίζουν την είσοδο των μικροοργανισμών στον οργανισμό β) καταστρέφουν τους μικροοργανισμούς που προσπαθούν να εγκατασταθούν στον οργανισμό γ) αντιμετωπίζουν όσους μικροοργανισμούς καταφέρουν να εισέλθουν στον οργανισμό δ) επιτυγχάνουν όλα τα προηγούμενα. 3.43 Oι μικροοργανισμοί εισέρχονται στο ανθρώπινο σώμα από: α) το δέρμα, που καλύπτει όλο το σώμα και τις κοιλότητές του β) τους βλεννογόνους των κοιλοτήτων του σώματος γ) το δέρμα ή από τους βλεννογόνους δ) από το πεπτικό σύστημα ή το αναπνευστικό σύστημα. MHXANI MOI AMYNA TOY AN Pø INOY OP ANI MOY μ π ƒã π (π) 51

3.44 Tο δέρμα εμποδίζει την είσοδο των μικροοργανισμών χάρη: α) στην κεράτινη στιβάδα του β) στις χημικές ουσίες που απελευθερώνονται στην επιφάνειά του γ) στους μη παθογόνους μικροοργανισμούς που φιλοξενεί δ) σε όλα τα προηγούμενα. 3.45 Tο δέρμα του ανθρώπου: α) παράγει λεμφοκύτταρα β) εκκρίνει υδροχλωρικό οξύ γ) προκαλεί τον πυρετό δ) εμποδίζει αποτελεσματικά την είσοδο μικροβίων στον οργανισμό. Εξετάσεις 2003 3.46 Δεν περιλαμβάνεται/ονται στις ουσίες που εκκρίνονται στην επιφάνεια του δέρματος: α) το γαλακτικό οξύ β) η κεράτινη στιβάδα γ) τα λιπαρά οξέα δ) η λυσοζύμη. 3.47 Aπό τους επιπλέον μηχανισμούς που δρουν στους βλεννογόνους δεν έχει βακτηριοκτόνο δράση: α) το βλεφαριδοφόρο επιθήλιο β) το υδροχλωρικό οξύ γ) το σάλιο δ) το δάκρυ. 3.48 Μεταξύ των παραγόντων στους οποίους στηρίζεται η μη ειδική άμυνα του ανθρώπινου οργανισμού είναι: α) τα Β - λεμφοκύτταρα β) οι βλεννογόνοι γ) τα Τ - λεμφοκύτταρα δ) τα αντισώματα. Εξετάσεις 2001 3.49 O ρόλος της βλέννας είναι να: α) παγιδεύει τους παθογόνους μικροοργανισμούς β) καταστρέφει τους παθογόνους μικροοργανισμούς γ) ανταγωνίζεται τους παθογόνους μικροοργανισμούς δ) κάνει όλα τα προηγούμενα. 3.50 A. O βλεννογόνος της αναπνευστικής οδού αποτελεί φραγμό στην είσοδο μικροοργανισμών στον οργανισμό, επειδή: α) διαθέτει βλεφαριδοφόρο επιθήλιο β) εκκρίνει τη βακτηριοκτόνο ουσία λυσοζύμη γ) παράγει υδροχλωρικό οξύ δ) παράγει μακροφάγα κύτταρα. Εξετάσεις 2004 και 2006 Β. Από το βλενογόνο της αναπνευστικής οδού εκκρίνεται α) βλέννα β) γαλακτικό οξύ γ) λιπαρά οξέα δ) υδροχλωρικό οξύ Εξετάσεις 2005 3.51 Ποιο από τα επόμενα είναι συστατικό του αίματος με αμυντική δράση: α) τα φαγοκύτταρα β) τα λεμφοκύτταρα γ) το συμπλήρωμα και η προπερδίνη δ) όλα τα προηγούμενα. 3.52 Ποια από τις επόμενες ουσίες ελευθερώνεται στην επιφάνεια του δέρματος και στην επιφάνεια ενός βλεννογόνου; α) Το γαλακτικό οξύ. β) Τα λιπαρά οξέα. γ) Η λυσοζύμη. δ) Όλες οι προηγούμενες. 3.53 Στο σάλιο, στον ιδρώτα και στα δάκρυα υπάρχει: α) βλέννα β) συμπλήρωμα 52 AN Pø O KAI Y EIA