Σ ε λ ί δ α 1 ΟΙ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΕΣ ΧΩΡΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΚΑΙ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥΣ ΑΠΟ ΤΟ 1980 ΩΣ ΤΟ 2012. ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Αργυρώ Ζησιάδου, Δρ. Θεόδωρος Μεταξάς Τμήμα Οικονομικών Επιστημών Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Κοραή 43, Βόλος. Περίληψη Σκοπός της συγκεκριμένης εργασίας είναι η συγκριτική ανάλυση των Μεσογειακών χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε οικονομικό και αναπτυξιακό επίπεδο καθ όλη την διάρκεια της ύπαρξης τους μέσα στην Ένωση καθώς επίσης και κατά την διάρκεια των τελευταίων χρόνων της μεγάλης οικονομικής κρίσης. Πιο συγκεκριμένα, στο πρώτο μέρος της εργασίας γίνεται μία αναφορά στους λόγους δημιουργίας αυτής της Ένωσης, τους λόγους ένταξης της κάθε χώρας καθώς επίσης και στους κανόνες και τις προϋποθέσεις που έχουν θέσει τα αντίστοιχα όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στο επόμενο μέρος γίνεται ιστορική ανασκόπηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης μελετώντας τις Συνθήκες (με χρονολογική σειρά) τις διευρύνσεις της Ένωσης, την υιοθέτηση του κοινού νομίσματος και την μεγάλη κρίση του 2008 και τα αποτελέσματα της. Στο τρίτο μέρος της εργασίας, αναπτύσσεται μία συγκριτική μελέτη των έξι (6) Μεσογειακών χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Κύπρος, Ελλάδα, Ιταλία, Γαλλία, Ισπανία, Πορτογαλία) πάνω σε διάφορους οικονομικούς και αναπτυξιακούς δείκτες. Τέλος, στο τέταρτο μέρος καταλήγουμε σε συμπεράσματα για το κατά πόσο οι προσδοκίες που δημιουργήθηκαν κατά την σύσταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης επιτεύχθηκαν με την πάροδο του χρόνου. Λέξεις κλειδιά: Ευρωπαϊκή Ένωση, Ευρωπαϊκές Μεσογειακές χώρες, οικονομικοί δείκτες, οικονομική εξέλιξη, οικονομική κρίση. 1. Εισαγωγή Επηρεασμένα από τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, τα ισχυρά κράτη της Ευρωπαϊκής ηπείρου αποφάσισαν να δημιουργήσουν της αντίστοιχες «Ηνωμένες Πολιτείες Ευρώπης» μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο προκειμένου να εξασφαλίσουν την ειρήνη και την οικονομική ανάπτυξη και μεγέθυνση σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Όμως για να μπορέσουν να συνυπάρξουν τα εν λόγω κράτη και στην συνέχεια να εντάξουν και νέα μέλη στην ευρωπαϊκού επιπέδου Ένωση, θα έπρεπε εξ αρχής να ορισθούν κάποιοι κανόνες οι οποίοι θα τηρούνταν ανεξαιρέτως από όλα τα μέλη κράτη. Θα έπρεπε, λοιπόν, το προς ένταξη κράτος να είναι σε θέση να πιστοποιήσει την σταθερότητα του όσο αφορά τους θεσμούς που εγγυώνται την δημοκρατία, την εξασφάλιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων καθώς επίσης και τον σεβασμό και την προστασία των μειονοτήτων (European
Σ ε λ ί δ α 2 Commission; Fritz, 2001). Μερικές βασικές προϋποθέσεις ένταξης των κρατών μελών σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι και η ελεύθερη κυκλοφορία εμπορευμάτων, κεφαλαίων, εργατικού δυναμικού καθώς επίσης και οι δημόσιες συμβάσεις που εξασφαλίζουν την διαφάνεια, την ίση μεταχείριση, και τον ελεύθερο ανταγωνισμό. Μια διαρθρωτική αλλαγή προβλέπεται για τις στατιστικές υπηρεσίες των εκάστοτε χωρών καθώς θα πρέπει να είναι σε θέση να παρέχουν επίσημα στατιστικά στοιχεία που θα χαρακτηρίζονται από αμεροληψία, αξιοπιστία και διαφάνεια και πάνω από όλα με σεβασμό προς τα προσωπικά δεδομένα. Σύμφωνα με τον Heinemann (2000) απαραίτητο στοιχείο για την ένταξη μίας χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι η ομόφωνη απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου καθώς επίσης και απόλυτη πλειοψηφία από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Όμως για ποιο λόγο είναι επιδιωκόμενη μία διεύρυνση σε ευρωπαϊκό επίπεδο; Ποια είναι τα οφέλη μίας τέτοιου είδους σύμπραξης; Ο Fritz (2001) έχει εντοπίσει τους λόγους τόσο σε οικονομικό όσο και σε πολιτικό επίπεδο. Η διεύρυνση της Ε.Ε είναι ένα έργο με παγκόσμια πολιτική διάσταση και ένα βήμα προς την μακροχρόνια ειρήνη της Ευρώπης. Πέρα όμως, από την πολιτική διάσταση, υπάρχει και η οικονομική διάσταση και αυτή στηρίζεται κατά κύριο λόγο στις δυνατότητες βελτίωσης συνθηκών διαβίωσης και επιπέδου ζωής στις νεοενταχθήσες χώρες καθώς και η καλύτερη διεξαγωγή του εμπορίου σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, το οποίο βελτιώθηκε με την τελωνειακή ένωση και την κατάργηση των δασμών (Heinemann, 2000). Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την αναβάθμιση των χωρών τόσο σε εσωτερικό επίπεδο ελαχιστοποιώντας την ανισοκατανομή του εισοδήματος όσο και σε εξωτερικό επίπεδο βελτιώνοντας τις σχέσεις με τις υπόλοιπες χώρες της Ε.Ε λαμβάνοντας ίση αντιμετώπιση. Με την απόφαση ένταξης μίας χώρας στην Ε.Ε και πολύ πιθανόν την οικονομική και νομισματική ένωση (ΟΝΕ) έχουν τεθεί κάποιες απαιτούμενες προϋποθέσεις οι οποίες είναι κατά κύριο λόγο οικονομικής φύσης όπως λχ. το ετήσιο έλλειμμα της εκάστοτε χώρας να μην υπερβαίνει το 3% του ΑΕΠ. Σύμφωνα με τον Αντζουλάτο (2011), με την είσοδο των κρατών στην ΟΝΕ και την υιοθέτηση του κοινού νομίσματος (Ευρώ) το 1999 η αυτόνομη νομισματική πολιτική κάθε κράτους μέλους έπαψε να υφίσταται. Έχοντας, λοιπόν, μία κοινή νομισματική πολιτική η οποία ορίζεται από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) αναγκάζει τα κράτη μέλη να συμμορφωθούν και να λειτουργήσουν κάτω από συγκεκριμένους κανόνες. Το γεγονός ότι η ΕΚΤ δημιουργήθηκε έχοντας ως πρότυπο την Γερμανική Bundesbank την καθιστά μία απόλυτα ανεξάρτητη, αξιόπιστη και φερέγγυα αρχή. Συνεπώς η ΕΚΤ λειτουργεί κάτω από την πληθωριστική πολιτική, δηλαδή, αποφεύγει να κόψει χρήμα (εκτός και αν πρόκειται για περίπτωση έκτακτης ανάγκης) με σκοπό να κρατήσει τον πληθωρισμό σε χαμηλά επίπεδα και να μην υποτιμήσει το νόμισα της, το Ευρώ (Αντζουλάτος, 2011). Για να καταφέρει να επιβιώσει η Ε.Ε θα πρέπει εκτός των άλλων να χαρακτηρίζεται και από οικονομική επιτυχία. Σύμφωνα με τους Konig and Ohr (2011) η οικονομική επιτυχία των κρατών μελών της Ε.Ε επηρεάζεται από το οικονομικό μέγεθος του κάθε μέλους. Σε θεωρητικό επίπεδο, η σχέση είναι διμεταβλητή μεταξύ του μεγέθους του πληθυσμού και της οικονομικής ανάπτυξης. Με βάση την οικονομετρική ανάλυση των ιδίων, υπάρχουν και άλλοι παράγοντες όπως η διάρκεια ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση, το επίπεδο της οικονομικής ανάπτυξης καθώς και η χρηματοδότηση από τα Ευρωπαϊκά Ταμεία. Ως μικρή χώρα ορίζεται αυτή που δεν είναι σε θέση να επηρεάσει τους όρους τους διεθνούς εμπορίου ενώ ως μεγάλη χώρα το ακριβώς αντίθετο. Ενώ διάκριση μπορεί να γίνει και με βάση το μέγεθος του πληθυσμού ή και την γεωγραφική έκταση που καταλαμβάνει η χώρα (Konig; Ohr, 2011). Σύμφωνα με τον Jalan (1982) ένα κράτος προσδιορίζεται και κατατάσσεται σε μεγάλο ή μικρό μετά από την άθροιση ορισμένων δεικτών (πληθυσμός,
Σ ε λ ί δ α 3 έκταση, Α.Ε.Π). Ενώ ο Ward (1975) τονίζει ότι οι μικρές χώρες διαθέτουν μικρό μέγεθος πληθυσμού και κατά συνέπεια περιορισμένο αριθμό εργατικού δυναμικού. Σε αυτό το σημείο έρχονται να συμφωνήσουν και οι Armstrong and Read (1998) Υπογραμμίζοντας ότι η εξειδίκευση σε προϊόντα υψηλής έντασης εργατικού δυναμικού είναι δυσκολότερη σε χώρες με μικρό πληθυσμό. Τα τελευταία 20 χρόνια και μετά την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης η ευρωπαϊκή ήπειρος έχει γνωρίσει μία σημαντική αύξηση καθώς ο αριθμός των ενταγμένων χωρών υπερδιπλασιάστηκε (από 12 σε 27 μέλη) και πολλά μικρά κράτη έγιναν μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατά την μεγάλη διεύρυνση (Konig; Ohr, 2011). Έτσι λοιπόν, οι Aguayo and Guisan (2004) συμπεραίνουν πως υπάρχει ένας βαθμός αλληλεξάρτησης μεταξύ 2 μεταβλητών. Πρώτον, ο πληθυσμός κινείται προς την απασχόληση και δεύτερον, η απασχόληση αυξάνεται με την παραγωγή και τον πληθυσμό. Πολλοί συγγραφείς, όπως ο Brig (1981) και ο Freeman ( 2001) επισημαίνουν ότι η απασχόληση και ο πληθυσμός είναι αλληλεξαρτώμενες μεταβλητές σε πολλές χώρες καθώς οι άνθρωποι μετακινούνται από την μία περιοχή σε μία άλλη για να βρουν θέσεις εργασίας. Αυτό γίνεται ακόμη ευκολότερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση λόγω της ελεύθερης μετακίνησης εργατικού δυναμικού (European Commission). Τονίσθηκε νωρίτερα ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι επηρεασμένη από τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, όμως σε σχέση με τις ΗΠΑ, η Ε.Ε βρίσκεται σε μειονεκτική θέση όσο αφορά την κινητικότητα του εργατικού δυναμικού καθώς λόγω της πολυπολιτισμικής και πολυγλωσσικής ποικιλότητας η κινητικότητα δε είναι τόσο εύκολη (Aguayo; Guisan, 2004). Σε ένα άλλο σημείο στο οποίο υστερεί η Ε.Ε σε σχέση με τις ΗΠΑ είναι στα ποσοστά απασχόλησης και πραγματικού μισθού (Guisan; Aguayo, 2007). Η διαφορά στα ποσοστά απασχόλησης ανάγεται στο γεγονός ότι οι δύο ενώσεις χρησιμοποιούν διαφορετικές πολιτικές. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ως στόχο να κρατήσει σε χαμηλά επίπεδα τον πληθωρισμό ενώ οι ΗΠΑ την ανεργία. Συνεπώς, για να μπορέσει η Ε.Ε να ανταγωνιστεί σε αυτό τον τομέα τις ΗΠΑ θα πρέπει να αναπτύξει οικονομικές πολιτικές προκειμένου να αυξηθεί η στήριξη στο ανθρώπινο κεφάλαιο, την προώθηση της εκπαίδευσης και της Έρευνας και Ανάπτυξης, προκειμένου να επιτευχθούν υψηλότερα επίπεδα πραγματικών μισθών και απασχόλησης (Guisan; Aguayo, 2007). Από την μελέτη των ιδίων προκύπτει ότι η κύρια μεταβλητή για την επίτευξη των ποσοστών απασχόλησης, και των πραγματικών μισθών είναι το κατά κεφαλήν ΑΕΠ, άρα οι οικονομικές πολιτικές θα πρέπει να απευθύνονται προς την αύξηση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ και την αύξηση της παραγωγής. Έχοντας ως βασικό σκοπό την ανάλυση των αποτελεσμάτων της βιομηχανικής και εμπορικής πολιτικής της Ε.Ε σε σχέση με την οικονομική ανάπτυξη, τους πραγματικούς μισθούς και τα ποσοστά απασχόλησης σε μερικές από τις χώρες της Ε.Ε την περίοδο 2000-2010 η Guisan (2011) συμπεραίνει ότι η βιομηχανική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα πρέπει να είναι πιο αποτελεσματική προκειμένου να βελτιωθεί η ανάπτυξη και η ποιότητα ζωής των πολιτών τη Ε.Ε, που είναι και ένας βασικός στόχος της Ευρωπαϊκής Ένωσης (European Commission), και να αποφευχθεί η χρηματοπιστωτική κρίση. Για την περίοδο 2000-2010 οι πολιτικές της Ε.Ε δεν έχουν δείξει αρκετή υποστήριξη στην βιομηχανική ανάπτυξη και σύμφωνα με την πολιτική του ανοίγματος σε μαζικές εισαγωγές από τις χώρες με χαμηλό κόστος που συνήθως δεν υπόκεινται σε φόρους και νομικά έξοδα έχουν προκαλέσει βιομηχανική παρακμή και οικονομικά προβλήματα σε πολλές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Guisan, 2011). Αντίστοιχα, ο Cowling (2011) επισημαίνει ότι η βιομηχανία της Ε.Ε θα πρέπει να αποκτήσει κεντρικό ρόλο για να μπορέσει η Ευρώπη να παραμείνει παγκόσμιος οικονομικός ηγέτης. Ένας από τους κεντρικούς στόχους της Ευρωπαϊκής Κοινότητας είναι η μεγαλύτερη ισότητα σε ολόκληρη την Ευρώπη τόσο στην παραγωγικότητα όσο και στα εισοδήματα. Επομένως, διάφορα
Σ ε λ ί δ α 4 μέτρα έχουν ληφθεί για την επίτευξη αυτού του στόχου. (Cappelen et. al. 2003). Γι αυτό το λόγο, μια από τις βασικές διαπραγματεύσεις που γίνονται πριν την ένταξη μίας χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι το κατά τι ποσοστό θα συμμετέχει παρέχοντας αλλά και λαμβάνοντας οικονομική στήριξη από τα αντίστοιχα ταμεία στήριξης της Ε.Ε, με σκοπό να μεταφερθούν κεφάλαια από τις ισχυρότερες χώρες στις πιο αδύναμες βοηθώντας τες έτσι να αναπτυχθούν και να βρεθούν σε υψηλότερο οικονομικό επίπεδο (European Commission). Οι χρηματοδοτικοί πόροι που διατίθενται σε αυτά τα αναπτυξιακά κεφάλαια αυξήθηκαν σημαντικά (Molle, 1980; Molle and Cappellin, 1998). Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι οι οικονομικές συνέπειες από την οικονομική στήριξη είναι πολύ ισχυρότερες στα ανεπτυγμένα περιβάλλοντα ( Cappelen et.al, 2003).Παρατηρείται μεγαλύτερη ισοκατανομή περιφερειακών εισοδημάτων ανά κάτοικο σε σχέση με τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο, ωστόσο η σύγκλιση αυτή φαίνεται να έχει επιβραδυνθεί ή να έχει σταματήσει μετά το 1980 (Fagerberg and Verspagen, 1996; Cappelen et. al. 1999). Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στις χώρες που ήταν ήδη μέλη στην δεκαετία του 1970.Οι χώρες του Νότου που προσχώρησαν στην Ε.Ε κατά την διάρκεια του 1980 εμφανίζουν μία τάση σύγκλισης. Κυρίως η Ισπανία και η Πορτογαλία εμφανίζουν μεγαλύτερη ωφέλεια από την ένταξη τους στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Cappelen et.al. 2003). Σύμφωνα με τους Neven and Gouyette (1995) και τους Fagerberg and Verspagen (1996) πιο πρόσφατα αποδεικτικά στοιχεία έρχονται να αμφισβητήσουν αυτές στις αντιλήψεις αποδεικνύοντας ότι η τάση προς σύγκλιση ανακόπηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1980. Έτσι λοιπόν, τα διαρθρωτικά ταμεία της Ε.Ε πέρασαν από μία σημαντική μεταρρύθμιση το 1988. Ο στόχος ήταν να κάνουν τα κεφάλαια πιο αποτελεσματικά στην μείωση του χάσματος μεταξύ των αναπτυγμένων και των λιγότερο ανεπτυγμένων περιφερειών και την ενίσχυση της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής της Ευρωπαϊκής Κοινότητας (Cappelen et.al. 2003). Η Ευρωπαϊκή Ένωση, από μόνη της, έχει δυσκολίες στην διαχείριση της κρίσης σε σχέση με άλλες αναπτυγμένες περιοχές του κόσμου. Επίσης, στο κομμάτι της Ευρώπης που χρησιμοποιείται το ευρώ είναι αναμφίβολο κατά πόσο θα επιβιώσει από την κρίση χωρίς να χάσει κάποια μέλη της (Bartha, 2013). Για να υπάρξει αειφόρος ανάπτυξη θα πρέπει να δημιουργηθεί και να εφαρμοστεί μία πολιτική στρατηγικής. Αν και στο παρελθόν, αυτό λειτούργησε με επιτυχία στην Ευρωπαϊκή Ένωση, υπάρχει αναγκαιότητα επανεξέτασης ορισμένων πολιτικών και πρακτικών για το μέλλων (Ziolkowska; Ziolkowski, 2010). Ο ορισμός της βιώσιμής ανάπτυξης που διατυπώθηκε για πρώτη φορά στην έκθεση «Το κοινό μας μέλλον Our Common future» από την Παγκόσμια Επιτροπή για το περιβάλλον και την ανάπτυξη (Brundtland Commission) εκφράζει την ιδέα μίας πολιτικής που «επιδιώκει να καλύψει τις ανάγκες και τις προσδοκίες της σημερινής γενιάς χωρίς να διακυβεύεται η ικανότητα να ανταποκριθεί σε εκείνες των μελλοντικών γενεών» (United Nations, 1987). Η στρατηγική της Ε.Ε για αειφόρο ανάπτυξη περιλαμβάνει επενδύσεις σε ανθρώπινο, κοινωνικό και περιβαλλοντικό κεφάλαιο καθώς επίσης και τεχνολογικές καινοτομίες διότι αποτελούν την προϋπόθεση για την μακροχρόνια ανταγωνιστικότητα και την οικονομική ευημερία, την κοινωνική συνοχή, την ποιότητα απασχόλησης και την αποτελεσματική περιβαλλοντική προστασία (Ziolkowska; Ziolkowski, 2010) 2. Ιστορική Ανασκόπηση Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν αποτελεί γεγονός των τελευταίων ετών. Η ιστορία της ξεκινά αμέσως μετά το τέλος του Β Παγκοσμίου Πολέμου και μετά από πολεμικά γεγονότα στον ευρωπαϊκό χώρο. Την περίοδος 1945-1959 η Ευρώπη χαρακτηρίζεται ως «Ειρηνική Ευρώπη» και αποτελεί την αρχή της συνεργασίας μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών (European Commission). Το 1951 υπογράφεται η
Σ ε λ ί δ α 5 πρώτη συνθήκη γνωστή και ως «Συνθήκη Άνθρακα και Χάλυβα» στο Παρίσι μεταξύ της Γαλλίας, της Γερμανίας και των χωρών της Μπενελούξ (Λουξεμβούργο, Βέλγιο, Ολλανδία) και κύριος σκοπός ήταν η εξάλειψη εμποδίων της αγορά των προϊόντων άνθρακα και χάλυβα (Μούσης, 2011). Την ίδια χρονιά, τα έξι αρχικά κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης υπογράφουν στο Παρίσι την Συνθήκη ίδρυσης της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας. Τα έξι αυτά κράτη είναι η Ιταλία, η Γαλλία, η Γερμανία, το Βέλγιο, το Λουξεμβούργο και η Ολλανδία (European Commission).Μόλις έξι χρόνια αργότερα, το 1957, στην Ρώμη υπογράφεται η Συνθήκη της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ατομικής Ενεργείας γνωστής ως Ευρατόμ και απέβλεπε στην δημιουργία μιας κοινής αγοράς πυρηνικών υλικών και στην κατάργηση της πυρηνικής νομοθεσίας (Μούσης, 2011). Η επόμενη δεκαετία χαρακτηρίζεται από οικονομική ανάπτυξη και μεγέθυνση. Η πρώτη διεύρυνση στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα έγινε το 1973 μέσω της οποίας τρία νέα μέλη εντάσσονται στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα (η Δανία, η Ιρλανδία και το Ηνωμένο Βασίλειο) (Μούσης, 2011) Μέσα στην επόμενη δεκαετία, η διεύρυνση συνεχίστηκε καθώς το 1981 η Ελλάδα εντάσσεται στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα και 1986 οι δέκα χώρες γίνονται δώδεκα με την ένταξη της Ισπανίας και της Πορτογαλίας (Μούσης, 2011). Αυτή η δεκαετία σημαδεύεται από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, δύο γεγονότα που έφεραν σημαντικές αλλαγές σε ευρωπαϊκό και όχι μόνο επίπεδο. Με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης πολλά νέα μικρά κράτη θέλουν να ενταχθούν στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα. Η επόμενη δεκαετία ξεκινά με την Συνθήκη του Μάαστριχτ το 1992 και είχε ως στόχο να χωρίσει την προσπάθεια ολοκλήρωσης σε δύο μέρη. Έτσι λοιπόν υπογράφονται δυο αλληλένδετες συνθήκες: η Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΣΕΕ) και η Συνθήκη της Ευρωπαϊκής Κοινότητας (ΣΕΚ). Το 1995 τρία νέα μέλη εντάσσονται στην Ευρωπαϊκή Ένωση (η Αυστρία, η Φιλανδία και η Σουηδία) (Μούσης,2011). Μόλις δύο χρόνια μετά, το 1997, υπογράφεται η Συνθήκη του Άμστερνταμ κάνοντας φέρνοντας τεράστιες αλλαγές καθώς για πρώτη φορά τίθενται τα θέματα της μετανάστευσης, του ασύλου και της απασχόλησης. Μέσα στην ίδια δεκαετία υιοθετείται το κοινό νόμισμα από μερικά κράτη μέλη παραχωρώντας με αυτό τον τρόπο την νομισματική του ς πολιτική σε μία Κεντρική Τράπεζα ευρωπαϊκού επιπέδου που λειτουργεί σύμφωνα με τις αρχές της Γερμανικής Bundesbank (Αντζουλάτος, 2011; Μούσης, 2011), Ανάμεσα στις χώρες που υιοθέτησαν πρώτες το ευρώ ήταν η Ισπανία, η Πορτογαλία, η Ιταλία και η Γαλλία (European Union). Από το 2000 και μετά ξεκινά μία νέα εποχή για την Ευρωπαϊκή Ένωση καθώς είναι η περίοδος όπου σημειώνεται η μεγαλύτερη διεύρυνση καθώς τα κράτη από δεκαπέντε (15) γίνονται εικοσιοκτώ (28), Όλο και περισσότερες χώρες υιοθετούν το κοινό νόμισμα και λαμβάνουν χώρα και οι δύο τελευταίες συνθήκες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Συνθήκη της Νίκαιας (2001) και η Συνθήκη της Λισαβόνας (2007). Η Συνθήκη της Νίκαιας έχει ως σκοπό να προετοιμάσει το έδαφος για τα δέκα νέα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ η Συνθήκη της Λισαβόνας διατήρησε όλα τα σημαντικά στοιχεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης ενώ παραμέρισε τα δευτερεύοντα (Μούσης, 2011). Ένα μόλις χρόνο αργότερα ξεκινά η παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008 που προήλθε από τα «κόκκινα» στεγαστικά δάνεια της Αμερικής στα οποία ήταν εκτεθειμένη και η Ευρώπη σε αρκετά μεγάλο βαθμό. Κάποια από τα κράτη μέλη αντιμετώπισαν και συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν την κρίση όχι μόνο σε οικονομικό επίπεδο και σύσσωμη η Ευρωπαϊκή Ένωση ακολουθεί διάφορες πολιτικές για να αντιμετωπίσει αυτή την κρίση. Τέλος, για πρώτη φορά μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης καταφεύγουν σε δανειστή έσχατης καταφυγής, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (IMF).
Σ ε λ ί δ α 6 3. Μελέτη Περίπτωσης Στο τρίτο κομμάτι της εργασίας αναπτύσσεται η μελέτη περίπτωσης στην οποία και παρουσιάζεται και μελετάται η πορεία των έξι (6) χώρων της Νότιας Ευρώπης και συγκεκριμένα της Μεσογείου διότι αυτές οι συγκεκριμένες χώρες αντιμετώπισαν και αντιμετωπίζουν ακόμηεντονότερα την οικονομική κρίση του 2008. Η Ιρλανδία, παρόλο που αντιμετώπισε και αυτή έντονα την κρίση του 2008, εξαιρείται από την μελέτη καθώς η βασική διαφορά της Ιρλανδίας με τις υπόλοιπες χώρες είναι ότι η δική της κρίση ξεκίνησε από την τράπεζες (ιδιωτικός τομέας) και μεταφέρθηκε στο κράτος (δημόσιος τομέας) ενώ στις Μεσογειακές χώρες συνέβει το ακριβώς αντίθετο καθώς το κράτος ήταν αυτό που μετέφερε την κρίση στους ιδιώτες. Έτσι λοιπόν, παρακάτω αναλύονται σε τρεις υποενότητες, εννιά βασικοί οικονομικοί δείκτες και με την βοήθεια γραφημάτων. Επίσης, παρουσιάζεται η πορεία εξέλιξη αυτών των δεικτών στις τρεις διαφορετικές φάσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ως πρώτη φάση ορίζεται η ένταξη μίας χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ς δεύτερη φάση ορίζεται η υιοθέτηση του κοινού νομίσματος (euro) και ως τρίτη και τελευταία φάση ορίζεται η περίοδος της οικονομικής κρίσης, δηλαδή από το 2008 μέχρι και σήμερα. Εάν προσπαθήσουμε να χωρίσουμε τις έξι χώρες σε μεγάλες και μικρές αντίστοιχα σύμφωνα με τους Konig and Ohr (2011), Jalan (1982), Ward (1975) και Armstrong and Read (1998) τότε για όλους αυτούς τους λόγους οι τρεις «μεγάλες» χώρες είναι η Ιταλία, η Ισπανία και η Γαλλία, ενώ η Ελλάδα, η Κύπρος και η Πορτογαλία συγκαταλέγονται στις «μικρές» χώρες. 3.1 Σύγκριση του Α.Ε.Π. του ΧΡΕΟΥΣ και του ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΟΣ Όπως έχει ήδη προαναφερθεί, μία από τις βασικές προϋποθέσεις ένταξης μίας χώρας στην Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ) είναι να μην ξεπερνά το έλλειμμα της σε ετήσια βάση το 3% του Α.Ε.Π της εκάστοτε χώρας. Έτσι λοιπόν, οι χώρες που θέλουν να υιοθετήσουν το κοινό νόμισμα και να ενταχθούν στην νομισματική ένωση θα πρέπει να πειθαρχούν.
ΠΟΣΟΣΤΟ Σ ε λ ί δ α 7 Γράφημα 1: Ετήσιο Έλλειμμα / Πλεόνασμα ως ποσοστό του Α.Ε.Π (ίδια κατασκευή) 1 10,000% Ετήσιο Έλλειμμα / Πλεόνασμα 5,000% 0,000% -5,000% -10,000% -15,000% -20,000% European Union Euro Area Cyprus France Greece Italy Portugal Spain Παρατηρούμε λοιπόν (Γράφημα 1) ότι όλες οι χώρες κατά την διάρκεια της ύπαρξης τους μέσα στην ένωση προσπαθούν να κρατήσουν το έλλειμμα τους κοντά στα πλαίσια που θέτει ο κανονισμός με μερικές μικρές αποκλίσεις. Σημαντικό επίσης είναι ότι μερικές χώρες σημειώνουν και πλεόνασμα κατά την διάρκεια αυτή όπως λ.χ η Ισπανία από το 2001 και το 2007 (λίγο πριν την κρίση), η Κύπρος για την διετία 2007-2008 ενώ πλεονασματικές εμφανίζονται το 2000 τόσο η Ευρωζώνη όσο και η Ευρωπαϊκή Ένωση στο σύνολό της. Από το 2007 και καθ όλη την διάρκεια της οικονομική κρίσης παρατηρούνται μεγάλες αποκλίσεις από το 3%, με την Ελλάδα να σημειώνει την μεγαλύτερη απόκλιση το 2009 η οποία αγγίζει το 15,572% του Α.Ε.Π. Δεδομένου ότι το δημόσιο χρέος μία χώρας ορίζεται ως τα συσσωρευμένα ελλείμματα της περιμένουμε ότι θα εμφανίζεται μία αντίστοιχη πορεία και στο δημόσιο χρέος των χωρών αυτών. Είναι γνωστό, ότι οι χώρες προκειμένου να εξυπηρετήσουν τα ετήσια ελλείμματα τους δανείζονται είτε από το εσωτερικό είτε από το εξωτερικό αυξάνοντας με αυτό τον τρόπο τόσο το χρέος του όσο και τις μελλοντικές τους υποχρεώσεις προς τρίτους. 1 Τα δεδομένα για την κατασκευή του γραφήματος αντλήθηκαν από την βάση δεδομένων την Παγκόσμιας Τράπεζας (World Bank) http://databank.worldbank.org/data/views/reports/tableview.aspx# και το γράφημα κατασκευάστηκε με την βοήθεια υπολογιστικό φύλλο. Όλοι οι πίνακες παρατίθενται στο παράρτημα.
ΠΟΣΟΣΤΟ Σ ε λ ί δ α 8 Γράφημα 2: Συσσωρευμένο Δημόσιο Χρέος ως ποσοστό του Α.Ε.Π (ίδια κατασκευή) 2 1,8 1,6 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 Δημόσιο Χρέος Cyprus France Greece Italy Portugal Spain Παρατηρούμε λοιπόν (Γράφημα 2) ότι το χρέος κάθε χώρας αυξάνεται περιοδικά καθώς η χώρα σημειώνει συνεχώς ελλείμματα σε ετήσια βάση. Το γεγονός ότι για μερικά χρόνια η Ισπανία εμφάνιζε πλεονάσματα είναι εμφανές και στο γραφική απεικόνιση του χρέους καθώς υπάρχει μία πτωτική τάση με την ελάχιστη τιμή να καταγράφεται το 2007. Το υψηλότερο χρέος ως ποσοστό του Α.Ε.Π εμφανίζει, η Ελλάδα όπου το 2011 φτάνει το 168,020% έχοντας ήδη καταγράψει και το υψηλότερο έλλειμμα δύο χρόνια πριν (το 2009 όπως προαναφέρθηκε). Σύμφωνα με τον ορισμό της βιώσιμης ανάπτυξης που αναφέρθηκε και στην αρχή της εργασίας και διατυπώθηκε για πρώτη φορά στην έκθεση «Our Common future» (United Nations, 1987) θα πρέπει να καλύπτονται οι ανάγκες και οι προσδοκίες της σημερινής γενιάς χωρίς να διακυβεύεται η ικανότητα να ανταποκριθεί σε εκείνες των μελλοντικών γενεών. Σύμφωνα με τα οικονομικά στοιχεία και συγκεκριμένα με το χρέος και το πώς αυτό έχει διαμορφωθεί, οι επόμενες γενιές είναι ήδη επιβαρυμμένες καθώς έχουν ήδη υπερχρεωθεί. Ακόμη δυσκολότερη προβλέπεται να είναι η κατάσταση για χώρες οι οποίες δεν έχουν αναπτύξει τομείς παραγωγής έτσι ώστε να γίνουν ανταγωνιστικές και να μπορέσουν να διεκδικήσουν μερίδιο αγοράς στο μέλλον. Έχουν ήδη συσχετιστεί τόσο το έλλειμμα όσο και το χρέος κάθε χώρας ως ποσοστό του Α..Ε.Π της, χωρίς όμως να απεικονισθεί η πορεία αυτού. Στο επόμενο γράφημα παρουσιάζεται η εξέλιξη του Α.Ε.Π στης πάροδο του χρόνου σε επίπεδο χώρας αλλά και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. 2 Τα δεδομένα για την κατασκευή του γραφήματος αντλήθηκαν από την βάση δεδομένων του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (IMF) http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2013/02/weodata/weorept.aspx?sy=1980&ey=2012&scsm=1&ssd= 1&sort=country&ds=.&br=1&c=136%2C423%2C182%2C132%2C174%2C184&s=GGXWDN_NGDP&grp=0&a=&p r1.x=86&pr1.y=3 και το γράφημα κατασκευάστηκε με την βοήθεια υπολογιστικού φύλλου. Όλοι οι πίνακες παρατίθενται στο παράρτημα.
ΔΙΣ $ Σ ε λ ί δ α 9 Γράφημα 3: Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν εκφρασμένο σε δισεκατομμύρια $ (ίδια κατασκευή) 3 20.000,000 18.000,000 16.000,000 14.000,000 12.000,000 10.000,000 8.000,000 6.000,000 4.000,000 2.000,000 0,000 Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν European Union Euro Area Cyprus France Greece Italy Portugal Spain Σύμφωνα με τα δεδομένα του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου παρατηρούμε ότι το Α.Ε.Π κάθε χώρας έχει πολύ μεγάλη απόκλιση από το Συνολικό Α.Ε.Π της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ευρωζώνης. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι καμία από τις έξι υπό εξέταση χώρες δεν διαθέτει ένα μεγάλο κομμάτι στο Α.Ε.Π της Ένωσης. Συνεπώς μπορεί η Ιταλία, η Γαλλία και η Ισπανία να θεωρούνται μεγάλες χώρες όμως συγκρινόμενο το Α.Ε.Π του με αυτό της Ε.Ε. παρατηρούμε ότι ούτε αυτές κατέχουν ένα μεγάλο ποσοστό του συνόλου. Αυτό που τονίζουν οι Cocozza, Colabella, Spadafora (2011) είναι ότι η μείωση της διαθεσιμότητας των ξένων κεφαλαίων, που επέβαλε ταχεία προσαρμογή της εγχώριας ζήτησης, μαζί με την κατάρρευση των εξαγωγών οδήγησαν σε σημαντικές μειώσεις της παραγωγής η οποία έχει άμεσο αντίκτυπο στο Α.Ε.Π Όπως προαναφέρθηκε οι έξι αυτές χώρες μελετιούνται σε 3 διαφορετικές περιόδους. Για να γίνει εφικτή αυτή η μελέτη έχουν υπολογιστεί οι αντίστοιχοι μέσοι όροι των οικονομικών δεικτών και με την βοήθεια προσήμων γίνεται μία προσπάθεια να προσδιοριστεί η βελτίωση / χειροτέρευση του αντίστοιχου δείκτη με τις όποιες επιπτώσεις μπορεί να έχει αυτό στην οικονομία και την κοινωνία. 3 Τα δεδομένα για την κατασκευή του γραφήματος αντλήθηκαν από την βάση δεδομένων του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (IMF) http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2013/02/weodata/download.aspx και το γράφημα κατασκευάστηκε με την βοήθεια υπολογιστικού φύλλου. Όλοι οι πίνακες παρατίθενται στο παράρτημα
Σ ε λ ί δ α 10 Πίνακας 1: Παρουσίαση των μέσων όρων του Α.Ε.Π, του Δημόσιου Χρέους και του Ετήσιου Ελλείμματος / Πλεονάσματος για τις τρεις περιόδους (ίδια κατασκευή) ΧΩΡΑ ΔΕΙΚΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ Κύπρος Γαλλία Ελλάδα Ιταλία Πορτογαλία Ισπανία Ευρωπαϊκή Ένωση Χρονική Περίοδος 2004-2007 Δείκτης Χρονική Περίοδος ΕΥΡΩΖΩΝΗ Δείκτης Πρόσημο 4 Χρονική Περίοδος ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ Δείκτης Α.Ε.Π 18,192 23,968 + 23,968 + Δημ. Χρέος n/a 6 n/a n/a Έλλειμα/ Πλεόνασμα Α.Ε.Π 1980-1998 2008-2012 5 Πρόσημο 6,232% -3,95% - -3,95% - 1040,708 1824,821 + 2688,023 + Δημ. Χρέος 32,057% 55,895% + 74,595% + Έλλειμα/ -3,851% -2,633% - -5,56% + Πλεόνασμα Α.Ε.Π 1981-2000 91,295 2001-2007 230,261 + 299,834 + Δημ. Χρέος 56,963% 102,289% + 142,381% + Έλλειμα/ -5,479% -5,843% + -11,439% + Πλεόνασμα Α.Ε.Π 1980-1998 862,376 1524,57 + 2140,878 + Δημ. Χρέος 99,122% 90,558% - 101,641% + Έλλειμα/ -4,832% -2,308% - -3,658% + Πλεόνασμα Α.Ε.Π 1986-1998 87,624 163,504 + 233,505 + Δημ. Χρέος 49,322% 51,350% + 89,390% + Έλλειμα/ -4,047% -3,323% - -6,393% + Πλεόνασμα Α.Ε.Π 1986-1998 495,155 915,975 + 1459,598 + Δημ. Χρέος 41,007% 40,977% - 51,099% + Έλλειμα/ -4,447% 0,637% - -4,912% + Πλεόνασμα Α.Ε.Π 1980-1998 6.036,491 11.803,753 + Δημ. Χρέος n/a n/a n/a Έλλειμα/ Πλεόνασμα Ευρωζώνη Α.Ε.Π n/a 17.127,903 + -3,586% -1,358% - -4,489% + 8.666,448 Δημ. Χρέος n/a n/a n/a Έλλειμα/ Πλεόνασμα 12.701,219 + n/a -1,451% -3,890% + 4 Το πρόσημο δείχνει αν υπάρχει αύξηση ή μείωση στον εκάστοτε δείκτη. Σε μερικές περιπτώσεις το + (αύξηση) μπορεί να σημαίνει βελτίωση (λ.χ Α.Ε.Π) ενώ σε άλλες χειροτέρευση (λ.χ Δημόσιο Χρέος) 5 Τα στοιχεία της Κύπρου για την περίοδο της οικονομικής κρίσης του 2008 και της ένταξης της στην Ευρωζώνη είναι τα ίδια καθώς η Κύπρος υιοθέτησε το Euro το 2008. 6 Με την ένδειξη n/a διευκρινίζεται ότι δεν υπάρχουν δεδομένα του συγκεκριμένου δείκτη στην συγκεκριμένη χρονική περίοδο
Σ ε λ ί δ α 11 Προσπαθώντας να κατανοήσουμε αν η ένταξη της κάθε χώρας στην Ε.Ε και η υιοθέτηση του κοινού νομίσματος βοήθησε την κάθε χώρα ξεχωριστά, παρατηρούμε ότι όλες οι χώρες σημειώνουν μία αύξηση του Α.Ε.Π τους αρχικά μεγαλύτερη και αργότερα με βραδύτερο ρυθμό- ακόμη και τη περίοδο της οικονομικής κρίσης. Επίσης παρατηρούμε ότι γίνεται προσπάθεια από τις χώρες να μειώσουν τα ελλείμματα τους και να συγκλίνουν στο 3% που ορίζει η Ε.Ε ενώ σημειώνονται και πλεονάσματα όπως προαναφέρθηκε όμως κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης () τα ελλείμματα αποκλίνουν και πάλι με χειροτέρευση της οικονομικής θέσης της κάθε χώρας και με επιπτώσεις στο δημόσιο χρέος. Το δημόσιο χρέος με την σειρά του εκτροχιάστηκε κατά την περίοδο της κρίσης κάνοντας ακόμη δυσκολότερη την προσπάθεια των χωρών να απεγκλωβιστούν από αυτή την κατάσταση. 3.2 Σύγκριση της ΑΝΕΡΓΙΑΣ του ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΥ και του επιπέδου ΔΑΝΕΙΣΜΟΥ Με την ένταξη κάθε χώρας στην Ε.Ε της δίνεται αυτόματα και η δυνατότητα να αντιμετωπίζεται ως ισάξιο μέλος και να λαμβάνει και αυτή τα προνόμια αυτής της ένωσης. Ένα από αυτά τα προνόμια είναι και ο δανεισμός με πολύ χαμηλά επιτόκια όπως λ.χ αυτά της Γερμανίας. Έτσι λοιπόν, χώρες οι οποίες δανείζονταν πολύ ακριβά στο παρελθόν πλέον έχουν την δυνατότητα να δανειστούν αρκετά φθηνά και να αξιοποιήσουν τα κεφάλαια αυτά για την ανάπτυξη τους επενδύοντας τόσο σε ανθρώπινο όσο και σε τεχνολογικό κεφάλαιο όπως προτάθηκε από τους Ziolkowska and Ziolkowski (2010). Είναι γνωστό από τον μακροοικονομικό τύπο ότι το παραγόμενο προϊόν είναι εξαρτημένη μεταβλητή, η οποία εξαρτάται από την κατανάλωση ( C ), τις επενδύσεις (I), τις δημόσιες δαπάνες (G) και τις καθαρές εξαγωγές (NX). GDP = C + I + G + NX Αναπτύσσοντας τον τύπο καταλήγουμε: GDP = C + c (Y t Y) + I h r + G + TR + INT + Ex Im Όπου GDP είναι το παραγόμενο προϊόν, C η αυτόνομη κατανάλωση, c η οριακή ροπή προς κατανάλωση, Y το εισόδημα, t ο συντελεστής φορολογίας, I η αυτόνομη επένδυση, h η ελαστικότητα των επενδύσεων ως προς την μεταβολή του επιτοκίου, r το επιτόκιο, G οι δημόσιες δαπάνες για αγαθά και υπηρεσίες, TR οι μεταβιβαστικές πληρωμές, INT οι τόκοι δημόσιου χρέους, Ex οι εξαγωγές και Im οι εισαγωγές. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι υπάρχει μία αρνητική σχέση μεταξύ επένδυσης και επιτοκίου. Συνεπώς, αν το επιτόκιο δανεισμού μειωθεί, το σύνολο των επενδύσεων θα αυξηθεί και αυτό με την σειρά του θα αυξήσει το παραγόμενο προϊόν, δηλαδή το Α.Ε.Π. Επίσης, με την αύξηση των επενδύσεων θα μπορέσουν να δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας και να μειωθεί αισθητά η ανεργία.
YIELD Σ ε λ ί δ α 12 Γράφημα 4: Επιτόκια Ομολόγων (ίδια κατασκευή) 7 0,25 Επιτόκιο Ομολόγων 0,2 0,15 0,1 0,05 0 Cyprus France Greece Italy Portugal Spain Μέσα από το γράφημα (Γράφημα 4) γίνεται ακόμη πιο εμφανές το «προνόμιο» του φθηνού δανεισμού καθώς βλέπουμε την πτώση των επιτοκίων. Πιο συγκεκριμένα, η Ελλάδα και η Πορτογαλία που είχαν από τα υψηλότερα επιτόκια δανεισμού - 21,5025% για την Πορτογαλία το 1984 και 23,2725% για την Ελλάδα το 1993 - έφτασαν σε σημείο να δανείζονται με επιτόκια ύψους 3,4375% η Πορτογαλία και 3,5850% η Ελλάδα το 2005 πολλές φορές κάτω από τα αρχικά. Αν τα κεφάλαια αυτά είχαν αξιοποιηθεί σωστά και είχαν επενδυθεί στην παραγωγή τότε το Α.Ε.Π και οι εξαγωγές των χωρών θα είχαν αυξηθεί κατά πολύ και θα τους δινόταν η ευκαιρία να διεκδικήσουν μελλοντικά όλο και μεγαλύτερο μερίδιο της Ευρωπαϊκής αγοράς και να αποτελούν μεγαλύτερο ποσοστό στο συνολικό Α.Ε.Π. Με αυτό τον τρόπο, θα μειώνονταν και τα υψηλά επίπεδα ανεργίας. 7 Τα δεδομένα για την κατασκευή του γραφήματος αντλήθηκαν από την βάση δεδομένων Econstats http://www.econstats.com/ifs/norgsc_oac21_m.htm και τι γράφημα κατασκευάστηκε με την βοήθεια υπολογιστικού φύλλου. Όλοι οι πίνακες παρατίθενται στο παράρτημα.
ΠΟΣΟΣΤΟ Σ ε λ ί δ α 13 Γράφημα 5: Ποσοστό Ανεργίας ως ποσοστό του συνολικού εργατικού δυναμικού (ίδια κατασκευή) 8 0,3 Ποσοστό Ανεργίας 0,25 0,2 0,15 0,1 0,05 0 European Union Euro Area Cyprus France Greece Italy Portugal Spain Δεδομένου ότι η ΕΚΤ λειτουργεί κάτω από τα πρότυπα της γερμανικής Κεντρικής Τράπεζας Bundesbank θεωρείται λογικό ότι ακολουθεί την ίδια πληθωριστική πολιτική. Πιο συγκεκριμένα, έχει ως στόχο να διατηρεί σε σταθερά (σχετικά) επίπεδα τον πληθωρισμό, μη δίνοντας και τόση σημασία στις διακυμάνσεις του ποσοστού της ανεργίας. Η Γερμανία έχοντας ακόμη χαραγμένες τις πληθωριστικές συνέπειες του Β Παγκοσμίου Πολέμου, προσπαθεί να διαχειριστεί τον πληθωρισμό θεωρώντας σημαντικότερες της επιπτώσεις αυτού. Με την ίδια λογική, και η ΕΚΤ αφήνει την ανεργία να κυμανθεί και αυτές οι αυξομειώσεις είναι εμφανείς και στο γράφημα 5 καθώς βλέπουμε ότι τα ποσοστά ανεργίας δεν έχουν μείνει σταθερά με την πάροδο του χρόνου. Παρατηρείται μία μείωση από όλες τις χώρες πριν και την κρίση του 2008 η οποία όμως δεν κρατά για πολύ καθώς από το 2007 και μετά τα ποσοστά αρχίζουν και πάλι να αυξάνονται. Η καμπύλη Phillips απεικονίζει την βραχυχρόνια αντίστροφη σχέση που υπάρχει ανάμεσα στο επίπεδο ανεργίας και στο επίπεδο πληθωρισμού σε μία οικονομία. Σύμφωνα με την καμπύλη Phillips γνωρίζουμε, ότι η ανεργία και ο πληθωρισμός είναι ποσά αντιστρόφως ανάλογα. Αν η καταπολέμηση του πληθωρισμού και τις ανεργίας αποτελούσαν βασικούς στόχους της οικονομικής πολιτικής, όπως αυτοί καθορίστηκαν μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο, η καμπύλη Phillips έδειχνε ότι η επίτευξη του ενός συνέβαινε εις βάρος του άλλου. Με την αύξηση του ενός έρχεται η μείωση του άλλου. Σκοπός μας είναι να δούμε αν αυτό έχει επιτευχθεί και στην συγκεκριμένη περίπτωση. 8 Τα δεδομένα για την κατασκευή του γραφήματος αντλήθηκαν από την βάση δεδομένων του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (IMF) http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2013/02/weodata/download.aspx (τα δεδομένα για την Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν αντληθεί από την βάση δεδομένων της Παγκόσμιας Τράπεζας (World Bank) http://databank.worldbank.org/data/views/reports/tableview.aspx# )και το γράφημα κατασκευάστηκε με την βοήθεια υπολογιστικού φύλλου. Όλοι οι πίνακες παρατίθενται στο παράρτημα.
ΠΟΣΟΣΤΟ Σ ε λ ί δ α 14 Γράφημα 6: Πληθωρισμός (%) - (ίδια κατασκευή) 9 140,000% Πληθωρισμός 120,000% 100,000% 80,000% 60,000% 40,000% 20,000% 0,000% European Union Euro Area Cyprus France Greece Italy Portugal Spain Αυτό που είναι εμφανές από αυτό το γράφημα (Γράφημα 6) είναι ότι η πληθωριστική πολιτική της ΕΚΤ τουλάχιστον για τις Νότιες χώρες που εξετάζουμε- έχει αποτύχει. Προσπαθώντας να κρατήσει ον πληθωρισμό σε χαμηλά επίπεδα, άφησε την ανεργία να αυξομειώνεται, όμως το αποτέλεσμα δεν είναι το αναμενόμενο. Παρατηρείται μία αρκετά σημαντική αύξηση με την πάροδο του χρόνου στο πληθωρισμό και από τις έξι Μεσογειακές χώρες. Τα επίπεδα πληθωρισμού στην Ευρωζώνη αλλά και στο σύνολο της Ευρωπαϊκής Ένωσης μειώθηκαν αρκετά από το αρχικό τους και έφτασαν σε σημείο να παραμείνουν σταθερά σε χαμηλά επίπεδα. Δυστυχώς δεν συνέβει το ίδιο και στις έξι υπό εξέταση χώρες όπου το χάσμα μεταξύ τους είναι χαοτικό. Παρατηρείται λοιπόν το φαινόμενο του στασιμοπληθωρισμού όπου σημειώνονται μεγάλα επίπεδα στο ποσοστό ανεργίας και στον πληθωρισμό σε δύο αντιστρόφους ανάλογα ποσά. Αυτό, ίσως οφείλεται στο γεγονός ότι τα κεφάλαια που δανείστηκαν οι χώρες δεν αξιοποιήθηκαν με τέτοιο τρόπο μέσω επενδύσεων στην παραγωγή ώστε να υποστηριχθεί η βιομηχανική ανάπτυξη, αλλά δαπανήθηκαν στην κατανάλωση επηρεάζοντας τις τιμές και κατά συνέπεια τον πληθωρισμό χωρίς όλο αυτό να έχει αντίκτυπο στην εργασία και την μείωση του ποσοστού της ανεργίας. 9 Τα δεδομένα για την κατασκευή του γραφήματος αντλήθηκαν από την βάση δεδομένων του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (IMF) http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2013/02/weodata/download.aspx και το γράφημα κατασκευάστηκε με την βοήθεια υπολογιστικού φύλλου. Όλοι οι πίνακες παρατίθενται στο παράρτημα.
1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 ΠΟΣΟΣΤΟ Σ ε λ ί δ α 15 Γράφημα 7: Ποσοστό Μακροχρόνιας Ανεργίας ως ποσοστό της συνολικής ανεργίας (ίδια κατασκευή) 10 0,8 0,7 0,6 0,5 Ποσοστό Μακροχρόνιας Ανεργίας 0,4 0,3 0,2 0,1 0 European Union Euro Area Cyprus France Greece Italy Portugal Spain Αρκετά ανησυχητικό είναι και το γεγονός ότι το ποσοστό των μακροχρόνιων ανέργων είναι εξίσου υψηλό καθ όλη την διάρκεια που εξετάζουμε αυτές τις χώρες. Βέβαια, παρατηρείται μια σημαντική μείωση τα τελευταία χρόνια κατά την περίοδο της κρίσης, όμως αυτό δεν οφείλεται στην αύξηση της απασχόλησης στην εκάστοτε χώρα αλλά στην μετανάστευση εργατικού δυναμικού προς άλλες χώρες. Παρόλο που η Ε.Ε έχει ως στόχο την κοινωνική ευημερία, την κοινωνική συνοχή και την ποιοτική απασχόληση (Ziolkowska; Ziolkowski, 2010) και αυτός είναι και ένα από τους λόγους της χρηματοδότησης των νέων κρατών μελών, φαίνεται ότι αυτό δεν ήταν κάτι που πέτυχε απόλυτα στην συγκεκριμένη περίπτωση. Στον πίνακα 2 (Πίνακας 2) που ακολουθεί παρατηρούμε ότι αν και με την υιοθέτηση του κοινού νομίσματος οι δείκτες δείχνουν να συγκλίνουν προς τον στόχο, δηλαδή οι χώρες μπορούν να δανειστούν με χαμηλό επιτόκιο και τα ποσοστά της ανεργίας πέφτουν, με την έναρξη της οικονομικής κρίσης του 2008 το σκηνικό αλλάζει τελείως και ο πληθωρισμός ακολουθεί και την ανοδική του πορεία όπου ξεπερνά κατά πολύ και τα αρχικά του επίπεδα. Μόνο σε ευρωπαϊκό επίπεδο αλλά και σε επίπεδο ευρωζώνης ο πληθωρισμός παραμένει σε χαμηλά επίπεδα δημιουργώντας μία ψαλίδα της τάξης του 129,445% (συγκρίνοντας την Κύπρο που σημειώνει τον υψηλότερο πληθωρισμό κατά μέσο όρο με την ευρωζώνη που σημειώνει τον χαμηλότερο πληθωρισμό κατά μέσο όρο). 10 Τα δεδομένα για την κατασκευή του γραφήματος αντλήθηκαν από την βάση δεδομένων της Παγκόσμιας Τράπεζας (World Bank) http://databank.worldbank.org/data/views/reports/tableview.aspx# και το γράφημα κατασκευάστηκε με την βοήθεια υπολογιστικού φύλλου. Όλοι οι πίνακες παρατίθενται στο παράρτημα.
Σ ε λ ί δ α 16 Πίνακας 2: Παρουσίαση των μέσων όρων του επιτοκίου ομολόγων, της ανεργίας (και της μακροχρόνιας ανεργίας) και του πληθωρισμού για τις τρεις προς μελέτη περιόδους (ίδια κατασκευή) ΧΩΡΑ ΔΕΙΚΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ Κύπρος Γαλλία Ελλάδα Ιταλία Πορτογαλία Ισπανία Επιτόκιο Ομολόγων Χρονική Περίοδος 2004-2007 Δείκτης 4,8921% Χρονική Περίοδος ΕΥΡΩΖΩΝΗ Δείκτης Πρόσημο Χρονική Περίοδος 4,60% - ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ Δείκτης Πρόσημο 4,60% - Ποσοστό Ανεργίας 4,596% 7,027% + 7,027% + Ποσοστό μακρ. 22,35% 16,32% + 16,32% + Ανεργίας Πληθωρισμός 101,168% 113,153% + 13,153% + Επιτόκιο Ομολόγων 1980-1998 9,6494% 4,3934% - 3,9421% - Ποσοστό Ανεργίας 9,097% 8,989% - 9,38% + Ποσοστό μακρ. 40,92% 38,51% - 38,17% - Ανεργίας Πληθωρισμός 71,099% 96,079% + 109,518% + Επιτόκιο Ομολόγων 1981-2000 14,3947% 2001-2007 4,4434% - 4,9884% + Ποσοστό Ανεργίας 8,300% 9,761% + 14,307% + Ποσοστό μακρ. 48,57% 52,64% + 45,72% - Ανεργίας Πληθωρισμός 42,839% 96,849% + 116,754% + Επιτόκιο Ομολόγων 1980-1998 12,8091% 4,5692% - 4,4968% - Ποσοστό Ανεργίας 9,28% 8,419% - 8,422% + Ποσοστό μακρ. 64,01% 54,69% - 47,12% - Ανεργίας Πληθωρισμός 57,839% 95,42% + 111,715% + Επιτόκιο Ομολόγων 1986-1998 12,0504% 4,515% - 4,5225% + Ποσοστό Ανεργίας 5,978% 5,966% - 11,25% + Ποσοστό μακρ. 45,18% 42,21% - 47,83% + Ανεργίας Πληθωρισμός 61,673% 94,704% + 110,25% + Επιτόκιο Ομολόγων 1986-1998 10,7535% 4,4483% - 4,172% - Ποσοστό Ανεργίας 19,9591% 11,104% - 19,205% + Ποσοστό μακρ. 52,71% 32,39% - 29,95% - Ανεργίας Πληθωρισμός 64,441% 94,183% + 113,996% +
Σ ε λ ί δ α 17 Ευρωπαϊκή Ένωση Επιτόκιο Ομολόγων n/a n/a n/a Ευρωζώνη 1980-1998 Ποσοστό Ανεργίας 10,20% 8,751% - 8,756% + Ποσοστό μακρ. 43,99% 42,10% - 37,76% - Ανεργίας Πληθωρισμός 9,85% 2,49% - 2,471% - Επιτόκιο Ομολόγων n/a n/a n/a Ποσοστό Ανεργίας n/a 8,723% 9,779% + Ποσοστό μακρ. n/a 44,50% 40,97% Ανεργίας - Πληθωρισμός n/a 2,098% 2,085% - 3.3 Σύγκριση του Α.Ε.Π και της ΙΣΟΚΑΤΑΝΟΜΗΣ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ Σύμφωνα με τον Heinemann (2000), και τους Cappelen et al. (2003) η Ευρώπη επιδιώκει μεγαλύτερη ισότητα τόσο στην παραγωγή όσο και στα εισοδήματα και κατά κύριο λόγο δίνει έμφαση στην βελτίωση συνθηκών διαβίωσης και του επιπέδου ζωής στις νεοενταχθήσες χώρες. Γι αυτό το λόγο και προσπαθεί μέσω των πακέτων στήριξης να αναβαθμίσει τις χώρες αυτές τόσο σε εσωτερικό επίπεδο ελαχιστοποιώντας την ανισοκατανομή του εισοδήματος όσο και σε εξωτερικό επίπεδο βελτιώνοντας τις σχέσεις της με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες. Για την μελέτη την ισοκατανομής του εισοδήματος σε μία χώρα χρησιμοποιούμε κατά κύριο λόγο τον συντελεστή Gini (Gini Coefficient). Η σχέση που διέπει αυτόν τον δείκτη είναι η ακόλουθη: ισοκατανομή εισοδήατος = 0 < gini coefficient < 1 = ανισοκατανομή εισοδήματος Αυτό σημαίνει ότι ο συντελεστής κυμαίνεται μεταξύ 0 και 1 με την απόλυτη ισοκατανομή στο 0 και την απόλυτη ανισοκατανομή στο 1. Επίσης, μπορεί να εκφραστεί και ως ποσοστό: ισοκατανομή εισοδήματος = 0% < gini coefficient < 100% = ανισοκατανομή εισοδήματος Δεδομένου λοιπόν ότι ο συντελεστής Gini μετρά την ισοκατανομή/ανισοκατανομή του εισοδήματος, για την μελέτη του είναι απαραίτητο να αναφερθεί αλλά και να απεικονιστεί το κατά κεφαλή Α.Ε.Π. Στο παρακάτω γράφημα (Γράφημα 8) και σε συσχέτιση με το γράφημα3 (βλ. σελ 8) που απεικονίζει το Α.Ε.Π μπορούμε να δούμε τόσο την πορεία την οικονομίας αλλά και πως η οικονομία είμαι κατανεμημένη στον πληθυσμό (σε τέλεια ισοκατανομή) έτσι λοιπόν, με την βοήθεια του συντελεστή gini ουσιαστικά θα δούμε την απόκλιση που παρουσιάζει αυτή η κατανομή. Αξίζει να σημειωθεί ότι τόσο το Α.Ε.Π όσο και το κ.κ. Α.Ε.Π είναι εκφρασμένο σε $ και αυτό διότι θα έπρεπε να υπάρχει ένα κοινό νόμισμα αναφοράς κατά την διάρκεια των χρόνων. Καθώς λοιπόν το ευρώ άρχισε να ισχύει από το 1999 και μετά και όχι για όλες τις χώρες την ίδια χρονική στιγμή - και πριν από αυτό υπήρχαν τα αντίστοιχα εθνικά νομίσματα, έπρεπε να υπάρχει μία κοινή αμετάβλητη βάση νόμισμα οπότε και επιλέχθηκε το δολάριο.
$ Σ ε λ ί δ α 18 Γράφημα 8: Κατά Κεφαλήν Α.Ε.Π εκφρασμένο σε $ (ίδια κατασκευή) 11 50.000,00 45.000,00 40.000,00 35.000,00 30.000,00 25.000,00 20.000,00 15.000,00 10.000,00 5.000,00 0,00 Κατά Κεφαλήν Α.Ε.Π Cyprus France Greece Italy Portugal Spain Όπως παρατηρείται και από το διάγραμμα, υπάρχει μία αύξηση στο κατά κεφαλή Α.Ε.Π με την πάροδο του χρόνου. Και ακολουθεί μία κοινή πορεία για όλες της χώρες. Όπως φαίνεται και από τον πίνακα 3 της επόμενης σελίδας, υπάρχει μία πτωτική τάση του συντελεστή Gini από την πρώτη στην δεύτερη φάση και μια ανοδική τάση κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης. Από αυτή την κατεύθυνση εξαιρούνται 2 χώρες. Η πρώτη είναι η Ελλάδα όπου συνεχίζει την πτωτική τάση της στο συντελεστή Gini, ενώ ακριβώς αντίθετη πορεία ακολουθεί η δεύτερη χώρα, η Πορτογαλία, η οποία αρχικά κατά την δεύτερη φάση παρουσιάζει άνοδο και πτώση κατά την τρίτη φάση. Πτώση στον συντελεστή σημαίνει και βελτίωση της υπάρχουσα κατάστασης και μεγαλύτερη ισοκατανομή καθώς πλησιάζει περισσότερο στο 0 που είναι και το ζητούμενο. Το ότι υπάρχει αύξηση του συντελεστή κατά την τρίτη φάση συνδέεται άμεσα και με την αύξηση της ανεργίας. Παρά τις αυξομειώσεις, οι έξι υπό εξέταση χώρες συνεχίζουν να κινούνται σε πλαίσια πολύ κοντά σε αυτά της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ευρωζώνης. 11 Τα δεδομένα για την κατασκευή του γραφήματος αντλήθηκαν από την βάση δεδομένων του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (IMF) http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2013/02/weodata/download.aspx και τα γράφημα κατασκευάστηκε με την βοήθεια υπολογιστικού φύλλου. Όλοι οι πίνακες παρατίθενται στο παράρτημα.
Σ ε λ ί δ α 19 Πίνακας 3: Παρουσίαση των μέσων όρων του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος, του κατά κεφαλήν Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος και του συντελεστή Gini για τις τρεις προς μελέτη περιόδους (ίδια κατασκευή) ΧΩΡΑ ΔΕΙΚΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΙΪΚΗ ΕΝΩΣΗ Κύπρος Γαλλία Ελλάδα Ιταλία Πορτογαλία Ισπανία Ευρωπαϊκή Ένωση ΑΕΠ Χρονική Περίοδος 2004-2007 Δείκτης 18,192 Χρονική Περίοδος ΕΥΡΩΖΩΝΗ Δείκτης Πρόσημο Χρονική Περίοδος 23,968 + ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ Δείκτης Πρόσημο 23,968 + κ.κ. ΑΕΠ 241111,72 28650,950 + 28650,950 + Συντελ. 0,2910 0,2980 + 0,2980 + Gini 12 ΑΕΠ 1980-1998 1040,708 1824,821 + 2688,023 + κ.κ. ΑΕΠ 18372,07 30241,220 + 42828,61 + Συντελ. 0,2880 0,2750-0,3020 + Gini ΑΕΠ 1981-2000 91,295 2001-2007 230,261 + 299,834 + κ.κ. ΑΕΠ 8757,07 19526,580 + 26597,8 + Συντελ. 0,3430 0,3380-0,3340 - Gini ΑΕΠ 1980-1998 862,376 1524,527 + 2140,878 + κ.κ. ΑΕΠ 15201,74 26304,100 + 35520,4 + Συντελ. 0,3180 0,3120-0,3150 + Gini ΑΕΠ 1986-1998 87,624 163,504 + 233,505 + κ.κ. ΑΕΠ 8730,39 15649,59 + 21967,71 + Συντελ. 0,3650 0,3710 + 0,3470 - Gini ΑΕΠ 495,155 95,975 + 1459,598 + κ.κ. ΑΕΠ 12645,46 21501,27 + 31441,37 Συντελ. Gini ΑΕΠ 1986-1998 1980-1998 0,3430 0,3190-0,3380 + 6.036,491 11.803,753 + κ.κ. ΑΕΠ n/a n/a n/a 17.127,903 + Συντελ. 0,2980 0,2980 0,3070 Gini + Ευρωζώνη ΑΕΠ n/a 8.666,448 12.701,219 + κ.κ. ΑΕΠ n/a n/a n/a Συντελ. Gini n/a 0,2950 0,3030 + 12 Τα δεδομένα για τον συντελεστή Gini (Gini Coefficient) προέρχονται από την βάση δεδομένων της Eurostat. Όλοι οι πίνακες παρατίθενται στο παράρτημα.
Σ ε λ ί δ α 20 4. Συμπεράσματα Μετά από μία αναφορά στις βασικές αρχές που διέπουν την Ευρωπαϊκή Ένωση και την Νομισματική Ένωση έγινε μία παρουσίαση των «κανόνων» και των στόχων της Ένωσης. Ακολούθησε μία ιστορική αναδρομή με σκοπό να δειχθεί η πορεία την οποία ακολούθησε η Ευρωπαϊκή Ένωση από το τέλος του Β Παγκοσμίου Πολέμου και την «Συνθήκη Άνθρακα και Χάλυβα» μέχρι και το 2012 μετά από μεγάλες διευρύνσεις και αντιμέτωπη με την οικονομική και όχι μόνο κρίση του 2008. Πέρα από οικονομική η κρίση αποδείχθηκε και κρίση πολιτική, κοινωνική και με αντίκτυπο στους θεσμούς. Στο τρίτο μέρος της εργασίας γίνεται μία παρουσίαση εννιά διαφορετικών δεικτών της οικονομίας και συγκριτική μελέτη τους σε 3 χρονικές περιόδους ανάλογα με τα ιστορικά γεγονότα. Χωρισμένη σε τρεις υποενότητες η μελέτη αυτή αποδεικνύει ότι η ένταξη μίας χώρας τόσο στην Ευρωπαϊκή Ένωση όσο και στην νομισματική ένωση μπορεί να βοηθήσει την χώρα να αναπτυχθεί και να αναβαθμίσει τον βιοτικό της επίπεδο φυσικά με την βοήθεια της ίδιας της χώρας. Με την σωστή αξιοποίηση των πακέτων στήριξης, η εκάστοτε χώρα μπορεί να ανοιχθεί και να δραστηριοποιηθεί ενεργά στο διεθνές εμπόριο και να διεκδικήσει όλο και μεγαλύτερο ποσοστό την διεθνή αγορά. Εάν τα κεφάλαια δεν αξιοποιηθούν σωστά ώστε να ενισχύσουν και να εξελίξουν την παραγωγή της χώρας, όπως συνέβει και με τις χώρες του Νότου, αλλά χρησιμοποιηθούν για την καλύψει δημοσίων δαπανών και όχι πραγματικών επενδύσεων, όταν θα έρθει η σειρά της χώρας αυτής να πάρει το ρόλο του χρηματοδότη με την ένταξη των νεότερων μελών στην ένωση (όπως λ.χ μετά την κατάρρευση της Σοβιετική Ένωσης το 1989 και τις μεγάλες διευρύνσεις τις τελευταίας δεκαετίας) τότε η χώρα αυτή θα αντιμετωπίσει έντονα οικονομικά προβλήματα και σε μία πιθανή οικονομική κρίση όπως αυτή του 2008 θα καταρρεύσει σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο. Μία τέτοια κρίση ήταν και αυτή του 2008 που ταλανίζει την Ε.Ε μέχρι και σήμερα οδηγώντας τις χώρες του Νότου σε υψηλά επίπεδα δημοσίου χρέους, ετησίων ελλειμμάτων, ανεργίας, πληθωρισμούς και φέρνοντας τις χώρες αντιμέτωπες με το φαινόμενο του στασιμοπληθωρισμού. 5. Βιβλιογραφία 5.1 Αρθρογραφία Aguayo, E; Guisan M.C (2004) Employment and population in European Union. Econometric Models and casuality tests. Econometrics. Faculty of Economics and Business. Santiago de Compostela, Spain. In collaboration with Euro-American Association of Economic Development Studies, Working paper series Economic Development No.80 Armstrong, H.; Read, R (1998), Trade and growth in small states: the impact of global trade liberization, The World Economy, Vol. 21 (4), pp.563-585 Bartha, A. (2013), Governance, culture and democracy: institutions and economic development of EU MEMBER STATES, Center for Social Sciences, Hungarian Academy of Sciences and International Business School, Budapest. Birg, H (1981), An international population employment model for the Federal Republic of Germany: Methodology and Forecasting Results for the year 2000, Papers of the Regional Science Association, Vol. 47, pp.97-117
Σ ε λ ί δ α 21 Cappelen, A. ; Castellacci, F.; Fagerberg, J.; and Verspagen, B. (2003), The impact of EU Regional support on growth and convergence in the European Union, JCMS 2003, Vol.41 No. 4 pp. 621-644 Cappelen, A., Fagerberg, J. and Verspagen, B. (1999) 'Lack of Regional Convergence'. In Fagerberg, J., Guerrieri, P. and Verspagen, B. (eds) The Economic Challenge for Europe. Adapting to Innovation Based Growth (Aldershot: Edward Elgar). Cocozza, E.; Colabella, A.; Spadafora, F. (2011), The impact of the Global Crisis on South-Eastern Europe, IMF Working Paper, WP/11/300, December Cowling, K (2011), Industrial policy in Europe: theoretical perspectives and practical proposal http://ec.europe.eu/enterprise/policies/industrial -competitiveness/industrial-policy Fagerberg, J. and Verspagen, B. (1996) 'Heading for Divergence? Regional Growth in Europe Reconsidered'. Journal of Common Market Studies, Vol. 34, No. 3, pp. 431-48. Freeman, D.G (2001), Sources of fluctuation in regional growth The Annalsof Regional Science, 2001, Vol.35-2, p.p. 249-266 Fritz, B.,(2001), Macroeconomic effects of the EU enlargement for old and new members Austrian Institute of Economic Research (WifO), Working paper No. 143. Vienna, Austria Heinemann, F., (2000). The political economy of the EU enlargement and the Treaty of Nice Zentrum Fur Europaische Wirtschaftsforschung (ZEW), Discussion paper No. 00-43, Mannhei Molle, W. (1980) Regional Disparity and Economic Development in the European Community (Westmead: Saxon House). Molle, W. and Cappellin, R. (eds) (1988) Regional Impacts of Community Policies in Europe (Aldershot: Ashgate). Neven, D. and Gouyette, C. (1995),'Regional Convergence in the European Community'. Journal of Common Market Studies, Vol. 33, No. 1, pp. 47-65. 5.2 Βιβλία Αντζουλάτος, Α., (2011) «Κυβερνήσεις, Χρηματαγορές και Μακροοικονομία πλοήγηση στον κόσμο της οικονομίας και των αγορών» Εκδόσεις Διπλογραφία, Αθήνα, σελ 759-762. Μούσης, Ν. (2011), «Ευρωπαϊκή Ένωση, δίκαιο, οικονομία, πολιτική», Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα σελ. 20-27 5.3 Διαδικτυακές Πηγές o o o o www.econstats.com ec.europa.eu/eurostat www.imf.org www.worldbank.org
Unemployment Rate (% of total labour force) Country/Year 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 European Union n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a 8,209% 9,516% 10,990% 11,304% 10,745% 10,693% Euro Area n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a 8,210% 9,110% 9,958% 10,617% 10,650% 10,800% Cyprus n/a n/a 2,800% 3,300% 3,300% 3,300% 3,700% 3,400% 2,800% 2,300% 1,800% 3,000% 1,825% 2,700% 2,700% 2,600% 3,100% France 6,349% 7,438% 8,069% 7,150% 8,525% 8,958% 9,092% 9,267% 8,833% 8,358% 8,008% 8,433% 9,333% 10,567% 11,100% 10,525% 10,950% Greece 2,663% 3,916% 5,594% 7,603% 7,877% 7,555% 7,140% 7,122% 7,423% 7,217% 6,795% 7,425% 8,368% 9,339% 9,299% 9,071% 9,804% Italy 7,370% 7,649% 8,288% 7,375% 7,842% 8,167% 8,867% 9,625% 9,683% 9,667% 8,875% 8,533% 8,808% 9,833% 10,633% 11,150% 11,150% Portugal 7,824% 8,290% 7,457% 7,945% 10,503% 8,674% 8,603% 7,126% 7,069% 5,059% 4,225% 4,138% 3,860% 5,127% 6,340% 7,200% 7,251% Spain 11,011% 13,000% 15,770% 17,215% 19,937% 21,305% 20,907% 20,223% 19,238% 17,240% 16,238% 16,313% 18,353% 22,640% 24,118% 22,900% 22,080% Country/Year 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 European Union 10,350% 9,791% 9,536% 9,184% 8,634% 9,015% 8,992% 9,141% 8,911% 8,196% 7,149% 6,930% 8,914% 9,598% 9,583% n/a Euro Area 10,800% 10,300% 9,600% 8,700% 8,200% 8,500% 9,000% 9,270% 9,180% 8,460% 7,600% 7,630% 9,592% 10,125% 10,175% 11,375% Cyprus 3,400% 3,400% 3,600% 4,800% 3,908% 3,525% 4,133% 4,608% 5,342% 4,542% 3,892% 3,633% 5,433% 6,275% 7,900% 11,892% France 11,142% 10,750% 10,375% 9,008% 8,175% 8,308% 8,875% 9,275% 9,275% 9,233% 8,375% 7,775% 9,517% 9,733% 9,617% 10,258% Greece 9,767% 11,200% 12,125% 11,350% 10,784% 10,314% 9,714% 10,494% 9,853% 8,891% 8,276% 7,654% 9,461% 12,531% 17,653% 24,238% Italy 11,242% 11,333% 10,942% 10,100% 9,100% 8,608% 8,450% 7,992% 7,683% 6,792% 6,108% 6,775% 7,808% 8,425% 8,425% 10,675% Portugal 6,741% 4,972% 4,390% 4,002% 4,058% 5,062% 6,269% 6,651% 7,616% 7,657% 7,985% 7,592% 9,469% 10,797% 12,739% 15,653% Spain 20,610% 18,605% 15,640% 13,850% 10,550% 11,475% 11,500% 10,975% 9,150% 8,525% 8,275% 11,300% 18,000% 20,075% 21,650% 25,000% Gini Coefficient Country/Year 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 European Union n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a 31,0% 30,0% Euro Area n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a Cyprus n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a France n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a 29,0% 29,0% Greece n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a 35,0% 34,0% Italy n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a 33,0% 32,0% Portugal n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a 37,0% 36,0% Spain n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a 34,0% 34,0% Country/Year 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 European Union 29,0% 29,0% 29,0% 29,0% 29,0% 30,0% 30,0% 30,6% 30,3% 30,6% 30,9% 30,5% 30,5% 30,8% 30,6% Euro Area n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a 29,3% 29,2% 30,0% 30,3% 30,2% 30,2% 30,5% 30,4% Cyprus 29,0% n/a n/a n/a n/a n/a 27,0% n/a 28,7% 28,8% 29,8% 29,0% 29,5% 30,1% 29,2% 31,0% France 29,0% 28,0% 29,0% 28,0% 27,0% 27,0% 27,0% 28,2% 27,7% 27,3% 26,6% 29,8% 29,9% 29,8% 30,8% 30,5% Greece 35,0% 35,0% 34,0% 33,0% 33,0% n/a 34,7% 33,0% 33,2% 34,3% 34,3% 33,4% 33,1% 32,9% 33,5% 34,3% Italy 31,0% 31,0% 30,0% 29,0% 29,0% n/a n/a 33,2% 32,8% 32,1% 32,2% 31,0% 31,5% 31,2% 31,9% 31,9% Portugal 36,0% 37,0% 36,0% 36,0% 37,0% n/a n/a 37,8% 38,1% 37,7% 36,8% 35,8% 35,4% 33,7% 34,2% 34,5% Spain 35,0% 34,0% 33,0% 32,0% 33,0% 31,0% 31,0% 31,0% 32,2% 31,9% 31,9% 31,9% 33,0% 34,4% 34,5% 35,0% Σ ε λ ί δ α 22 6. Παράρτημα