ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΤΩΝ ΒΕΝΘΙΚΩΝ ΤΡΗΜΑΤΟΦΟΡΩΝ ΩΣ ΔΕΙΚΤΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΠΙΕΣΗΣ ΣΕ ΥΔΑΤΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΚΤΙΑ ΖΩΝΗ ΤΗΣ ΝΑ ΛΕΣΒΟΥ Τσιρίδης, Γ.Λ., Χασιώτης, Θ. Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Σχολή Περιβάλλοντος, Τμήμα Επιστημών της Θάλασσας, Λόφος Πανεπιστημίου, 81100 Μυτιλήνη, Λέσβος, mar02094@marine.aegean.gr Η ταυτοποίηση των σύγχρονων βενθικών τρηματοφόρων σε εννέα δείγματα από την παράκτια ζώνη της ΝΑ Λέσβου, σε σταθμούς κλιμακούμενης απόστασης από μονάδες υδατοκαλλιέργειας, οδήγησε στην αναγνώριση 103 ειδών βενθικών τρηματοφόρων, χωρίς την παρουσία σε κανέναν από αυτούς, κυρίαρχου είδους (>50%). Οι κατανομές των ειδών φαίνεται να σχετίζονται με τον οργανικό άνθρακα στα ιζήματα και το βάθος, ενώ σημαντικό ρόλο πιθανόν να διαδραματίζει και η υδροδυναμική. Σύμφωνα με τα όρια κλάσεων, βασισμένα σε τιμές του δείκτη Shannon, της Οδηγίας Πλαίσιο «Περί υδάτων» οι σταθμοί βρίσκονται σε υψηλή οικολογική κατάσταση. Η διερεύνηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων σε μονάδες υδατοκαλλιέργειας προσεγγίζεται καλύτερα μέσω ολοκληρωμένων μελετών, η οποία περιλαμβάνει συνδυαστικά τη χρήση και άλλων ταξινομικών ομάδων (μαλάκια, γαστερόποδα κ.ά.). Λέξεις κλειδιά: Βενθικά τρηματοφόρα, Λέσβος, υδατοκαλλιέργειες, εκτίμηση οικολογικής κατάστασης. EXAMINATION OF THE USE OF BENTHIC FORAMINIFERA AS INDICATORS OF ENVIRONMENTAL PRESSURE IN AQUACULTURES IN THE COASTAL ZONE OF SE LESVOS Tsiridis, G. L., Hasiotis, T. University of the Aegean, School of Environment, Department of Marine Sciences, University Hill, 81100 Mytilene, Lesvos, mar02094@marine.aegean.gr Benthic foraminifera population analysis in nine samples along two aquaculture sites, which are located in the coastal zone of SE Lesvos, led to the identification of 103 species. None of them appears to be in relevant abundance that exceeds 50%. Species distribution seems to be correlated with the organic carbon distribution and the depth, whereas the hydrodynamic condition of the area seems to play an important role. According to EU Water Framework Directive s class limits, based in the Shannon index, all stations appear to be in a high ecological status. However, the optimal way for investigating the potential environmental impacts of aquaculture sites is through an integrated approach, which includes also the use of other taxonomic groups (mollusks, gastropods etc). Keywords: Benthic Foraminifera, Lesvos, aquaculture, ecological status assessment. 1. Εισαγωγή Η κατανομή των βενθικών τρηματοφόρων είναι ισχυρώς συνδεδεμένη με πλήθος παραγόντων όπως με την κοκκομετρική σύσταση του πυθμένα (Pascual, et al., 2008; Frezza & Carboni, 2009), τις υδροδυναμικές συνθήκες (Debeday et al., 2005; Schroder-Adams et al., 2008) την ποιότητα του
πυθμένα, τη φυτοκάλυψη (Langer et al., 1998), την αλατότητα καθώς και τις ροές θρεπτικών και οργανικού άνθρακα (Kurbjeweit et al., 2000; Bergin et al., 2006). Μελέτες βενθικών τρηματοφόρων στον Ελλαδικό χώρο για τον προσδιορισμό της επιφανειακής τους κατανομής, τη χρησιμοποίησή τους για την αναπαράσταση παλαιοπεριβαλλόντων αλλά και ως βιολογικούς δείκτες έχουν πραγματοποιηθεί, για παράδειγμα, από τους Triantaphyllou et al. (2005), Geraga et al. (2000; 2005) κ.ά. Στην περιοχή της Λέσβου οι Debeday et al. (2005) συσχέτισαν ικανοποιητικά την κατανομή των βενθικών τρηματοφόρων με τις υδροδυναμικές συνθήκες του κόλπου της Καλλονής, ενώ οι Τσιρίδης κ.α. (2009) μελέτησαν την κατανομή των σύγχρονων βενθικών τρηματοφόρων στην παράκτια περιοχή της ΝΑ Λέσβου. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να εξεταστεί η επιφανειακή κατανομή των σύγχρονων βενθικών τρηματοφόρων σε σταθμούς κλιμακούμενης απόστασης από μονάδες υδατοκαλλιέργειας στην παράκτια ζώνη της ΝΑ Λέσβου (Εικ. 1) και να διερευνηθεί η ικανότητά τους ως δείκτες περιβαλλοντικής πίεσης από τη συγκεκριμένη ανθρωπογενή δραστηριότητα. Εικ. 1: Περιοχή μελέτης, θέσεις των σταθμών δειγματοληψίας και των δειγμάτων που αναλύθηκαν στην παρούσα εργασία, καθώς και οι θέσεις των μονάδων υδατοκαλλιέργειας (κόκκινες σημάνσεις). 2. Μεθοδολογία Η δειγματοληψία πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος INTERREG IIIA (Ελλάδα-Κύπρος, Έργο Κ.2301.001) «Διερεύνηση των Επιπτώσεων των Ανθρωπογενών
Δραστηριοτήτων στην Ποιότητα του Παράκτιου Περιβάλλοντος και Ανάδειξη Δεικτών Περιβαλλοντικής Ποιότητας στα Πλαίσια Διαχείρισης της Παράκτιας Ζώνης, σύμφωνα με την Οδηγία 2000/60». Συλλέχθηκαν εννέα δείγματα με αρπάγη τύπου Van Veen έως βάθος 64 m (Πιν. 1) στην παράκτια ζώνη της νοτιοανατολικής Λέσβου (Παλιόλουτρο και Αγριλιά), από την είσοδο και το στενό του κόλπου της Γέρας, το Δεκέμβριο του 2007 (Εικ. 1). Τα δείγματα προέρχονται από σταθμούς, κλιμακούμενης απόστασης, πλησίον μονάδων υδατοκαλλιέργειας (σειρά σταθμών Μ10 και Μ25) που βρίσκονται στην περιοχή. Οι μονάδες αυτές λειτουργούν από το 1991, η παραγωγή τους κυμαίνεται από 150 έως 200 τόνους ψαριών το χρόνο και αποτελείται από τσιπούρες και λαβράκια (Ατσαλάκη, 2009). Ο σταθμός Μ11 βρίσκεται μεταξύ των Μ10 και Μ25 και αποτέλεσε το σταθμό αναφοράς. Περίπου 100 cm 3 του ανώτερου επιφανειακού στρώματος από το κάθε δείγμα τοποθετήθηκαν σε αποστειρωμένα δοχεία και πληρώθηκαν με διάλυμα αλκοόλης και διάλυμα Rose Bengal, για το διαχωρισμό των ζωντανών ατόμων από τα νεκρά. Τα δείγματα φυλάχθηκαν σε ψυγείο και σε θερμοκρασία 4 ο C για μερικές μέρες. Περίπου 50 g από κάθε δείγμα κοσκινίστηκε με κόσκινο διαμέτρου 125 μm. Το συγκρατούμενο υλικό τοποθετήθηκε σε πορσελάνινα τριβλία και αφέθηκε προς ξήρανση σε θερμοκρασία δωματίου. Στο κάθε δείγμα πραγματοποιήθηκε διαχωρισμός με τη χρήση Microsplitter με τελικό σκοπό την παρουσία στο τελικό προς εξέταση δείγμα ενός αντιπροσωπευτικού αριθμού ατόμων (300-400). Η συλλογή των τρηματοφόρων πραγματοποιήθηκε με τη χρήση διοφθάλμιου στερεοσκοπίου και τα άτομα τοποθετήθηκαν σε microslides. Μετά το πέρας της διαδικασίας συλλογής, τα άτομα από κάθε δείγμα αναγνωρίστηκαν σε επίπεδο είδους και καταμετρήθηκαν. Η πυκνότητα σε τρηματοφόρα των σταθμών μελέτης, υπολογίστηκε από τα ολικά περιεχόμενα άτομα τρηματοφόρων σε κάθε δείγμα προς το ξηρό βάρος του δείγματος. Κατά τη διαδικασία της συλλογής των τρηματοφόρων ανιχνεύτηκαν και καταμετρήθηκαν ελάχιστα (2-4) ζωντανά (χρωματισμένα) άτομα σε κάθε δείγμα. Επομένως, η στατιστική ανάλυση πραγματοποιήθηκε στο σύνολο των συγκεντρώσεων. Πίνακας 1: Βάθος, κοκκομετρική σύσταση (%) και οργανικός άνθρακας (Corg) (%) στους σταθμούς δειγματοληψίας (Μαρτσούκα κ.ά., 2009). Σταθμός Βάθος (m) Ψηφίδες (%) Άμμος (%) Ιλύς (%) Corg (%) M10 18 0,35 30,20 69,45 1,83 M10A 21 0,23 28,09 71,68 1,70 M10B 22 8,15 47,91 43,93 1,17 M10C 22 7,83 43,42 48,75 1,34 M10D 27 29,47 50,93 19,60 1,20 M11 31 5,21 73,60 21,19 0,98 M25 64 14,48 65,46 20,06 0,74 M25A 57 7,23 77,09 15,68 0,45 M25B 58 2,62 86,47 10,91 0,46
Η κοκκομετρική ανάλυση πραγματοποιήθηκε με τη μέθοδο των κοσκίνων για το αδρομερές κλάσμα των ιζημάτων και με τη μέθοδο της πιπέτας για τα λεπτομερή ιζήματα (< 63 μm), ενώ ο οργανικός άνθρακας προσδιορίστηκε με θέρμανση ποσότητας ιζήματος με διχρωμικό κάλιο παρουσία πυκνού θειϊκού οξέος και ογκομέτρηση (back-titration) της περίσσειας του διχρωμικού καλίου με διάλυμα δισθενούς εναμμώνιου θειικού σιδήρου παρουσία δείκτη διφαινυλαμίνης (Μαρτσούκα κ.α., 2009) (Πίν. 1). Στα αποτελέσματα των αναλύσεων εφαρμόστηκαν μέθοδοι πολυμεταβλητής ανάλυσης (χρήση λογισμικών SPSS και Primer 6) και συγκεκριμένα Ανάλυση Κυρίων Συνιστωσών (PCA) και μέθοδοι Ιεραρχικής Ομαδοποίησης (Cluster Analysis), ενώ επίσης έγινε εξαγωγή των συντελεστών συσχέτισης (Pearson correlation coefficient) των ειδών μεταξύ τους αλλά και των ειδών με τον οργανικό άνθρακα και τις αβιοτικές παραμέτρους. 3. Αποτελέσματα Η εργαστηριακή ανάλυση οδήγησε στον προσδιορισμό 103 ειδών βενθικών τρηματοφόρων. Ο αριθμός των ειδών ανά σταθμό κυμαίνεται από 34 έως 46 (Πίν. 2). Μικρότερη πυκνότητα εμφανίζει ο σταθμός Μ10 με ~597 άτομα/ γραμμάριο και μεγαλύτερη ο σταθμός Μ11 με ~4400 άτομα/ γραμμάριο (Πίν. 2). Πίνακας 2: Ο αριθμός των ειδών και η πυκνότητα των βενθικών τρηματοφόρων για τους σταθμούς δειγματοληψίας. Σταθμοί Αριθμός Ειδών Πυκνότητα (άτομα/g) M10 37 597 M10A 41 2802 M10B 46 2623 M10C 34 633 M10D 41 601 M11 45 4394 M25 40 2091 M25A 35 1262 M25B 42 1957 Τα είδη με τη μεγαλύτερη σχετική αφθονία ανά σταθμό είναι τα Neoconorbina tequermi, Prosononion sp., Miliolinella subrotund, Ammonia becarii και Reussella sp. Σε κανένα σταθμό δειγματοληψίας δεν υπάρχει κυρίαρχο είδος του οποίου η σχετική αφθονία να ξεπερνά το 50% επί του συνολικού δείγματος (Εικ. 2). Με βάση τους συντελεστές συσχέτισης, τα είδη με τη μεγαλύτερη σχετική αφθονία δε φαίνεται να συσχετίζονται ικανοποιητικά με κάποιον από τους αβιοτικούς παράγοντες (βάθος, κοκκομετρική σύσταση) και με τον οργανικό άνθρακα. Οι κατανομές των ειδών που δηλώνουν, άμεσα ή έμμεσα μέσω της αφθονίας τους, κάποια διακύμανση περιβαλλοντικών παραμέτρων (συναθροίσεις των ειδών Bulimina, Brizalina, Elphidium,
Rosalina, Cibicides και τα είδη Globocassidulina subglobosa, Ammonia becarii, Melonis barleanus και Neoconorbina terquemi) δεν έδειξαν κάποια διατάραξη στους σταθμούς δειγματοληψίας ακόμα και σε αυτούς οι οποίοι βρίσκονται πλησιέστερα στις μονάδες υδατοκαλλιέργειας. Επιπλέον οι κατανομές των παραπάνω ειδών δε φαίνεται να συσχετίζονται (με βάση τους συντελεστές συσχέτισης) άμεσα με κάποιον από τους αβιοτικούς παράγοντες και τον οργανικό άνθρακα. Εικ. 2: Τα είδη με τη μεγαλύτερη σχετική αφθονία ανά σταθμό. Από την ανάλυση των τρηματοφόρων ως προς την αφθονία τους με τη μέθοδο της ιεραρχικής ομαδοποίησης (cluster analysis) και το χάρτη της πολυδιάστατης διευθέτησής τους (non-metric MDS) προέκυψε ότι δημιουργούνται δύο ομάδες (Εικ. 3). Η ομάδα Α με τους σταθμούς M25, M25Α και Μ25Β σε βάθη μεγαλύτερα των 57 μέτρων, που σύμφωνα με την κοκκομετρική τους σύσταση ταξινομούνται από ελαφρά ψηφιδούχοι ιλυούχοι άμμοι έως ψηφιδούχοι ιλυούχοι άμμοι. Η ομάδα Β με τους σταθμούς Μ10Α και Μ10Β σε βάθη μικρότερα των 25 μέτρων, που χαρακτηρίζονται ως ελαφριά ψηφιδούχοι ιλυούχοι άμμοι. Οι υπόλοιποι σταθμοί δε φαίνεται να ομαδοποιούνται μεταξύ τους καθώς εμφανίζουν ποσοστά ομοιότητας μικρότερα του 50%. Από την ανάλυση των βενθικών τρηματοφόρων ως προς την αφθονία τους με βάση τη μέθοδο PCA (Εικ. 4) προέκυψε ότι οι σταθμοί διακρίνονται σε δύο ομάδες, τις PCA-1 και PCA-2, οι οποίες εξηγούν το 68,61% (50,41% η πρώτη και 18,20% η δεύτερη) της ολικής διακύμανσης των μεταβλητών. Στην πρώτη ομάδα ανήκουν οι σταθμοί Μ11, Μ25, Μ25Α και Μ25Β και χαρακτηρίζονται από το είδος Neoconorbina terquermi. Στη δεύτερη ομάδα ανήκουν οι σταθμοί Μ10, Μ10Α, Μ10Β, M10C και M10D και χαρακτηρίζονται από το είδος Ammonia becarii. Προκειμένου να διαπιστωθεί η εξάρτηση της κατανομής των βενθικών τρηματοφόρων από τις αβιοτικές/ βιοτικές παραμέτρους που μελετήθηκαν, τα περιβαλλοντικά δεδομένα ομαδοποιήθηκαν σε τρείς παράγοντες που τοποθετήθηκαν σε διαγράμματα διασποράς ως προς την πρώτη συνιστώσα της PCA (Εικ. 5) (Vidovic, et al., 2010). Ο πρώτος παράγοντας είναι το βάθος των σταθμών δειγματοληψίας ως προς τον οποίο προκύπτει ότι υπάρχει ικανοποιητική συσχέτιση (R 2 =0.721) με την κατανομή των βενθικών τρηματοφόρων στην περιοχή μελέτης. Ο δεύτερος παράγοντας είναι η
ταξινόμηση των ιζημάτων. Οι σταθμοί δειγματοληψίας κωδικοποιήθηκαν (1, 2, 3) με βάση την κοκκομετρική τους σύσταση, από τα λεπτομερέστερα (1) προς τα αδρομερέστερα (3). Σύμφωνα με το διάγραμμα διασποράς της προαναφερθείσας ταξινόμησης με τη συνιστώσα-1 της PCA, προκύπτει ότι δεν υπάρχει ικανοποιητική συσχέτιση (R 2 =0.279) της ταξινόμησης των ιζημάτων με την κατανομή των βενθικών τρηματοφόρων. Ο τρίτος παράγοντας είναι ο οργανικός άνθρακας. Με βάση το διάγραμμα διασποράς με τη συνιστώσα-1 της PCA προκύπτει ότι υπάρχει πολύ καλή συσχέτιση (R 2 =0.815) του οργανικού άνθρακα και της κατανομής των βενθικών τρηματοφόρων, καθιστώντας τον οργανικό άνθρακα μαζί με το βάθος δύο από τις παραμέτρους που καθορίζουν την κατανομή των ειδών των βενθικών τρηματοφόρων στους σταθμούς μελέτης. Εικ. 3: Δενδρόγραμμα των σταθμών δειγματοληψίας ως προς την αφθονία τους (ιεραρχική ομαδοποίηση) για τα ολικά περιεχόμενα τρηματοφόρα στο δείγμα. Οι τιμές του δείκτη Shannon (Η ) για τους σταθμούς δειγματοληψίας φαίνονται στον πίνακα 3, με την τιμή του δείκτη για όλους τους σταθμούς να υπερβαίνει το 4,32. 4. Συζήτηση - Συμπεράσματα Η ανάλυση των αποτελεσμάτων και η ομαδοποίησή τους με τη μέθοδο PCA αναδεικνύει ότι η σειρά των σταθμών Μ10 θα μπορούσε να θεωρηθεί υπό πίεση λόγω της ύπαρξης του είδους Ammonia becarii, το οποίο είναι ενδεικτικό διαταραγμένων περιβαλλόντων, αν και σύμφωνα με τα αποτελέσματα της παρούσας μελέτης δεν αποδεικνύεται ότι συμβαίνει κάτι τέτοιο. Με βάση τα αποτελέσματα της PCA, το πρότυπο κατανομής των βενθικών τρηματοφόρων της συνιστώσας PCA-1, που αποτελεί και το 50,41% της ολικής διακύμανσης των μεταβλητών στην περιοχή μελέτης, φαίνεται να σχετίζεται καλύτερα με το βάθος και την κατανομή του οργανικού άνθρακα, ενώ η κοκκομετρική σύσταση του πυθμένα δε διαδραματίζει κανένα σημαντικό ρόλο σε αυτή την κατανομή (Εικ. 5).
Η απουσία ικανοποιητικής συσχέτισης των ειδών, που άμεσα ή έμμεσα μέσω της αφθονίας τους, υποδηλώνουν κάποια διατάραξη, με κάποιον από τους αβιοτικούς παράγοντες και τον οργανικό άνθρακα, είναι δυνατό να οφείλεται στη μικρή σχετική αφθονία των ειδών αυτών στους σταθμούς δειγματοληψίας (απουσία κυρίαρχου είδους >50%). Εικ. 4: Διάγραμμα ομαδοποίησης των σταθμών με βάση την αφθονία τους με τη μέθοδο PCA Q-mode. Αριστερά (PCA-1) οι σταθμοί οι οποίοι χαρακτηρίζονται από την παρουσία του είδους Neoconorbina terquemi και δεξιά (PCA-2) αυτοί που χαρακτηρίζονται από το είδος Ammonia becarii. Με σκιαγράφηση το επίπεδο σημαντικότητας πάνω από 0.5. Γενικά, οι σταθμοί δειγματοληψίας στη περιοχή μελέτης φαίνεται να είναι σε υψηλή οικολογική κατάσταση, με μόνη εξαίρεση τους σταθμούς Μ10 και Μ10Α, στους οποίους δύναται να υπάρχει μία ελαφριά διατάραξη (με βάση τα αποτελέσματα της MDS και της PCA) λόγω της παρουσίας του είδους Ammonia becarii. Ο δείκτης Shannon έχει επιτυχώς χρησιμοποιηθεί για την εκτίμηση της οικολογικής κατάστασης με βάση την αφθονία των βενθικών τρηματοφόρων και μάλιστα με όρια κλάσεων τα οποία βασίζονται σε βενθική μακροπανίδα (Husum and Alve, 2006; Denoyelle et al., 2010; Barras et al., 2010). Σε σχέση με άλλες παράκτιες περιοχές (Triantaphyllou et al., 2005; Kuhnt, et al., 2007) αλλά και με μελέτες για επιπτώσεις υδατοκαλλιεργειών βασισμένες σε αφθονίες βενθικών τρηματοφόρων (Alve, 1999; Vidovic et al., 2010), οι τιμές του δείκτη Shannon εμφανίζονται ιδιαίτερα αυξημένες. Με βάση την Οδηγία Πλαίσιο «περί Υδάτων» 2000/60/ΕΚ η ποιότητα της οικολογικής κατάστασης των σταθμών δειγματοληψίας της παρούσας εργασίας, βασισμένη σε τιμές του δείκτη Shannon με όρια κλάσεων για τις ελληνικές θάλασσες (Simboura and Zenetos, 2002), ορίζεται ως υψηλή (H >4) (Πιν. 3). Η υψηλή οικολογική κατάσταση των σταθμών δειγματοληψίας έχει διαπιστωθεί και από προηγούμενες μελέτες στη περιοχή, βασισμένες σε βενθική μακροπανίδα (Ατσαλάκη, 2009).
(i) (ii) (iii) Εικ. 5: Διαγράμματα διασποράς του βάθους (i), της κοκκομετρικής ταξινόμησης (ii) και της περιεκτικότητας σε οργανικό άνθρακα (iii) των ιζημάτων με την πρώτη συνιστώσα της PCA. Πίνακας 3: Οι τιμές του δείκτη αφθονίας Shannon (H ) στους σταθμούς δειγματοληψίας (αριστερά) και τα όρια των κλάσεων της Οδηγίας 2000/60 του δείκτη Shannon-Wiener για τις Ελληνικές θάλασσες κατά Simboura and Zenetos (2002) (δεξιά). Σταθμοί H' Οικολογική Κατάσταση H' (log 2) M10 4,71 Υψηλή >4 M10A 4,62 Καλή 3-4 M10B 4,73 Μέτρια 2-3 M10C 4,72 Ελλιπής 1,5-2 M10D 4,81 Κακή 0-1,5 M11 4,41 M25 4,32 M25A 4,39 M25B 4,67
Αν και η οικολογική κατάσταση στην περιοχή φαίνεται να είναι ιδιαίτερα υψηλή με βάση τις αφθονίες των βενθικών τρηματοφόρων, η δραστηριότητα των υδατοκαλλιεργειών και η σχετική διατάραξη στο περιβάλλον εκφράζεται με τις υψηλές σχετικές αφθονίες του είδους Ammonia becarii, της συνάθροισης Bulimina-Brizalina, του είδους Globosassidulina subglobosa και της συνάθροισης του είδους Elphidium. Η υψηλή οικολογική κατάσταση οφείλεται πιθανόν στην επίδραση της υδροδυναμικής στην ευρύτερη περιοχή (Ζερβάκης κ.ά., 2008), με ένα γενικά ικανό καθεστώς ρευμάτων, τα οποία μάλλον διασπείρουν συστηματικά τα οργανικά παραπροϊόντα των υδατοκαλλιεργειών. Στο ρόλο που διαδραματίζει η υδροδυναμική στην ύπαρξη υψηλής οικολογικής κατάστασης, συνηγορούν η παρουσία επιφυτικών ειδών (Neoconorbina tequermi, Cibicides lobatulus, κ.ά.) σε περιοχές απουσίας φυτικής κάλυψης (Μαρτσούκα, 2009), η απουσία ζωντανών ατόμων (rose bengal stained) καθώς και η αδυναμία ικανοποιητικής συσχέτισης των συναθροίσεων των ειδών με τον οργανικό άνθρακα. Αν και η καταλληλότητα των βενθικών τρηματοφόρων ως δείκτες περιβαλλοντικής επιβάρυνσης έχει διαπιστωθεί από αρκετούς ερευνητές (Alve, 1999; Jorissen et al.,1995; Jorissen, 1999), ακόμη και για την εκτίμηση των επιπτώσεων σε μονάδες υδατοκαλλιέργειας (LeFurgey and Jean, J. 1976; Scott et al., 1995), υπάρχουν αντιρρήσεις ως προς την ικανότητα τους να χρησιμοποιούνται μεμονωμένα για το σκοπό αυτό (Vidovic et al., 2010). Η καλύτερη προσέγγιση της διερεύνησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων (από βιολογικής άποψης) από μονάδες υδατοκαλλιέργειας θεωρείται ότι πρέπει να είναι στα πλαίσια μιας ολοκληρωμένης μελέτης, η οποία, εκτός από τρηματοφόρα, θα περιλαμβάνει και τη χρήση άλλων ταξινομικών ομάδων (μαλάκια, γαστερόποδα, μακροφύκη κ.ά.) μέσα από το συνδυασμό των μεταξύ τους αποτελεσμάτων (Denoyelle et al., 2010). 5. Βιβλιογραφικές Αναφορές Alve, E., 1999. Colonization of new habitats by benthic foraminifera: a review. Earth Science Reviews, 46: 167-185. Alve, E. & Bernhard, J. M. 1995. Vertical migratory response of benthic foraminifera to controlled oxygen concentrations in an experimental mesocosm. Marine Ecology Progress Series, 116: 137-51. Ατσαλάκη, Γ.Α., 2009. Εκτίμηση οικολογικής κατάστασης της παράκτιας ζώνης του Στενού της Μυτιλήνης με τη χρήση βιολογικών δεικτών. Πτυχιακή Εργασία. Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Σχολή Περιβάλλοντος, Τμήμα Επιστημών της Θάλασσας. Barras,C., Geslin, E., Jorissen, F., Andral, B. & Boissery P.2010. Benthic foraminifera as bio-indicators of coastal water quality in the Mediterranean Sea in relation to the implementation of the water framework directive. Forams 2010- International Symposium on Foraminifera (ICES CM 2010/H:30 Poster). Bonn, Germany. Bergin, F., Kucuksezgin, F., Uluturhan, E., Barut, I.F., Meric, E., Avsar, N. & Nazik, A., 2006. The response of benthic foraminifera and ostracoda to heavy metal pollution in Gulf of Izmir (Eastern Aegean Sea). Estuarine, Coastal and Shelf Science, 66: 368-386. Denoyelle, M., Jorissen, F.J., Galgani, F. & Miné, J. 2010. Comparison of benthic foraminifera and macrofaunal indicators of the impact of oil based drill mud disposal. Marine Pollution Bulletin, 60 (11): 2007-2011. Debeday, J.P., Millet, B.& Angelidis, M.O., 2005. Relations between foraminiferal assemblages and hydrodynamics in the Gulf of Kalloni, Greece. Journal of Foraminiferal Research, 35: 327-343. Frezza, V. & Carboni, M.G., 2009. Distribution of recent foraminiferal assemblages near the Ombrone River Mouth (Northern Tyrrhenian Sea, Italy). Revue de micropaleontologie, 52: 43-66.
Geraga, M., Tsaila-Monopolis, St., Ioakim, Chr., Papatheodorou, G. & Ferentinos, G., 2000. Evaluation of paleoenvironmental changes during the last 18,000 years in the Myrtoon basin, SW Aegean Sea. Paleogeography, Paleoclimatology, Paleoecology, 156: 1-17. Geraga, M., Monopolis, S.T., Ioakim, Chr., Papatheodorou, G. & Ferentinos, G., 2005. Short-term climate changes in the southern Aegean Sea over the last 48,000 years. Paleogeography, Paleoclimatology, Paleoecology, 220: 311-332. Husum, K. & Alve, E., 2006. Retrospektiv foraminiferfauna. In: Effekter av oksygensvikt på fjordfauna. Fisken og Havet, 3: 87-97. Jorissen, F.J., 1999. Benthic foraminiferal microhabitats below the sediment-water surface. In: Sen Gupta, B.K. (Ed.), Modern Foraminifera. Kluwer Academic Publishers, Dordrecht, pp. 161 179. Jorissen, F.J., De Stigter, H.C. & Widmark, J.G.V., 1995. A conceptual model explaining benthic foraminiferal microhabitats. Marine Micropaleontology, 26: 3-15. Kuhnt, T., Schmiedl, G., Ehrmann, W., Hamann, Y. & Hemleben, C., 2007. Deep-sea ecosystem variability of the Aegean Sea during the past 22 kyr as revealed by Benthic Foraminifera. Marine Micropaleontology, 64: 141-162. Kurbjeweit, F., Schmiedl, G., Schiebel, R., Hemleben, Ch., Pfannkuche, O., Wallmann, K. & Schäfer, P., 2000. Distribution, biomass and diversity of benthic foraminifera in relation to sediment geochemistry in the Arabian Sea. Deep- Sea Research II, 47: 2913-2955. Langer, M.R., Frick, H. & Silk, M.T., 1998. Photophile and sciaphile foraminiferal assemblages from marine plant communities of Lavezzi Islands (Corsica, Mediterranean Sea). Revue Paleobiologie, Geneve, 17 (2): 525-530. LeFurgey, A. & St. Jean, J. 1976. Foraminifera in brackishwater ponds designed for waste control and aquaculture studies in North Carolina. Journal of Foraminiferal Research, 6: 274 94. Μαρτσούκα, Φ., Χασιώτης Θ., Μανέας Γ. & Κωστοπούλου, Μ., (2009). Κατανομή των ιζημάτων και ιζηματογενείς διεργασίες στην παράκτια ζώνη της ΝΑ Λέσβου. Πρακτικά 9ου Πανελληνίου Συμποσίου Ωκεανογραφίας και Αλιείας, Πάτρα 13-16 Μαϊου, τόμος 1, σελ. 202-207. Pascual, A., Rodriguez-Lazaro, J., Martin-Rubio, M., Jounneau, J.M. & Weber, O., 2008. A survey of the benthic microfauna (foraminifera, Ostracoda) on the Basque shelf, southern Bay of Biscay. Journal of Marine Systems, 72: 35-63. Schröder-Adams, C.J., Boyd, R., Ruming, K., Sandstrom, M., 2008. Influence of sediment transport dynamics and ocean floor morphology on benthic foraminifera, offshore Frazer Island, Australia. Marine Geology, 254: 47-61. Scott, D. B., Schafer, C. T., Honig, C. & Younger, D. C. 1995. Temporal variations of benthic foraminiferal assemblages under or near aquaculture operations: documentation and impact history. Journal of Foraminiferal Research, 25: 224 35. Simboura, N. & Zenetos, A., 2002. Benthic indicators to use in Ecological Quality classification of Mediterranean soft bottom marine ecosystems, including a new Biotic Index. Mediterranean Marine Science, 3/2 : 77-111. Triantaphyllou, M.V., Tsourou, T., Koukousioura, O. & Dermitzakis, M.D., 2005. Foraminiferal and ostracod ecological patterns in coastal environments of SE Andros Island (Middle Aegean Sea, Greece). Revue de Micropaléontologie, 48 (4): 279-302. Τσιρίδης, Λ., Χασιώτης Θ., Τριανταφύλλου, Μ. & Κωστοπούλου, Μ., 2009. Προκαταρκτικά αποτελέσματα κατανομής σύγχρονων βενθονικών τρηματοφόρων στην παράκτια ζώνη της ΝΑ Λέσβου, ΒΑ Αιγαίο. Πρακτικά 9ου Πανελληνίου Συμποσίου Ωκεανογραφίας και Αλιείας, Πάτρα 13-16 Μαϊου, τόμος 1, σελ. 590-595. Vidovic, J., Cosovic, V. & Juracic, M., 2010. Impact of fish farming on foraminiferal community, Drvenik Veliki Island, Adriatic Sea, Croatia. Marine Pollution Bulletin, 58: 1297-1309. Ζερβάκης, Β., Κακαγιάννης, Γ. & Κοκκίνη, Ζ., 2008. Μελέτη θαλάσσιας κυκλοφορίας στην Αγριλιού Λέσβου. Έργο: Σύστημα Εκτίμησης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων από τις Ιχθυοκαλλιέργειες (AQUA- PLANNER). Πρόγραμμα Interreg III A Ελλάδας- Κύπρου 2000-2006. Παραδοτέο 1.1.1.