Δήµητρα Αλεξανδρίδου Α.Ε.Μ. 1079 Η ονοµατική κλίση Τριµελής επιτροπή : Καθηγήτρια Αννα Αναστασιάδη-Συµεωνίδη, Επόπτρια Καθηγήτρια Ζωή Γαβριηλίδου Αν. Καθηγήτρια Ανθή Ρεβυθιάδου 1
Περιεχόµενα 1. Εισαγωγή 2. Βιβλιογραφική ανασκόπηση 3. Η πρότασή µας 3.1. Θεωρητικό πλαίσιο 3.2. Θεµατικός χώρος 3.3. Πρόβλεψη 1ου θέµατος 3.4. Πρόβλεψη 2ου θέµατος 3.5. Μορφοφωνολογικοί κανόνες 3.6. Επιλογή κλιτικού προσφύµατος στη γενική 3.7. Κλιτικά παραδείγµατα 4. Επίλογος 5. Βιβλιογραφία 2
1. Εισαγωγή Το θέµα της εργασίας είναι η ονοµατική κλίση στα νέα ελληνικά. Αρχικά εξετάζουµε τα δεδοµένα έτσι όπως έχουν καταγραφεί στη βιβλιογραφία. Στη συνέχεια εξετάζουµε τα κριτήρια που έχουν προταθεί για την ταξινόµησή τους. Τέλος παρουσιάζουµε την πρότασή µας στο πλαίσιο της Μορφολογίας των Παραδειγµατικών Συναρτήσεων (Stump, 2001). 2. Βιβλιογραφική ανασκόπηση Το Λεξικό της κοινής νεοελληνικής (1998) (ΛΚΝ) προσφέρει την πιο λεπτοµερή περιγραφή της ονοµατικής κλίσης στα νέα ελληνικά : 68 κατηγορίες και υποκατηγορίες για τα ουσιαστικά και 25 για τα επίθετα 1. Τα κριτήρια κατηγοριοποίησης δεν είναι ρητά, και γι αυτό θα αφιερώσουµε αυτό το µέρος της εργασίας στην ανάδειξή τους. Τηρούνται τα ίδια κριτήρια για τα ουσιαστικά και τα επίθετα: - το γένος : γέρος-γέρου-γέρο-γέρο-γέροι-γέρων-γέρους-γέροι vs. διχοτόµος-διχοτόµου-διχοτόµο-διχοτόµο-διχοτόµοι-διχοτόµων-διχοτόµους-διχοτόµοι - το τελικό φωνήεν στον ενικό αριθµό : ταµίας-ταµία-ταµία-ταµία-ταµίες-ταµιών-ταµίες-ταµίες vs. ναύτης-ναύτη-ναύτη-ναύτη-ναύτες-ναυτών-ναύτες-ναύτες ψωµάς-ψωµά-ψωµά-ψωµά-ψωµάδες-ψωµάδων-ψωµάδες-ψωµάδες vs. γανωµατής-γανωµατή-γανωµατή-γανωµατή-γανωµατήδες-γανωµατήδωνγανωµατήδες-γανωµατήδες vs. καφές-καφέ-καφέ-καφέ-καφέδες-καφέδων-καφέδες-καφέδες vs. παππούς-παππού-παππού-παππού-παππούδες-παππούδων-παππούδες-παππούδες ζηλιάρης-ζηλιάρη-ζηλιάρη-ζηλιάρη-ζηλιάρηδες-ζηλιάρηδων-ζηλιάρηδες-ζηλιάρηδες vs. γλωσσάς-γλωσσά-γλωσσά-γλωσσά-γλωσσάδες-γλωσσάδες-γλωσσάδων-γλωσσάδεςγλωσσάδες 1 Η ηλεκτρονική έκδοση του λεξικού βρίσκεται στην σελίδα : http://www.greek-language.gr/greeklang/modern_greek/ tools/lexica/onomatiko/general.html 3
µαµά-µαµάς-µαµά-µαµά-µαµάδες-µαµάδων-µαµάδες-µαµάδες vs. αλεπού-αλεπούς-αλεπού-αλεπού-αλεπούδες-αλεπούδων-αλεπούδες-αλεπούδες µητέρα-µητέρας-µητέρα-µητέρα-µητέρες-µητέρων-µητέρες-µητέρες vs. νίκη-νίκης-νίκη-νίκη-νίκες-νικών-νίκες-νίκες vs. βάβω-βάβως-βάβω-βάβω-βάβες-βάβων-βάβες-βάβες - η θέση του τόνου στην ονοµαστική ενικού : ουρανός-ουρανού-ουρανό-ουρανέ-ουρανοί-ουρανών-ουρανούς-ουρανοί vs. δρόµος-δρόµου-δρόµο-δρόµε-δρόµοι-δρόµων-δρόµους-δρόµοι vs. αντίλαλος-αντίλαλου-αντίλαλο-αντίλαλε-αντίλαλοι-αντίλαλων-αντίλαλους-αντίλαλοι και καλός-καλού-καλό-καλέ-καλοί-καλών-καλούς-καλοί vs. άσπρος-άσπρου-άσπρο-άσπρε-άσπροι-άσπρων-άσπρους-άσπροι vs. όµορφος-όµορφου-όµορφο-όµορφε-όµορφοι-όµορφων-όµορφους-όµορφοι. ταµίας-ταµία-ταµία-ταµία-ταµίες-ταµιών-ταµίες-ταµίες vs. φύλακας-φύλακα-φύλακα-φύλακα-φύλακες-φυλάκων-φύλακες-φύλακες ψωµάς-ψωµά-ψωµά-ψωµά-ψωµάδες-ψωµάδων-ψωµάδες-ψωµάδες vs. κάλφας-κάλφα-κάλφα-κάλφα-καλφάδες-καλφάδων-καλφάδες-καλφάδες vs. τσέλιγκας-τσέλιγκα-τσέλιγκα-τσέλιγκα-τσελιγκάδες-τσελιγκάδων-τσελιγκάδεςτσελιγκάδες νικητής-νικητή-νικητή-νικητή-νικητές-νικητών-νικητές-νικητές vs. ναύτης-ναύτη-ναύτη-ναύτη-ναύτες-ναυτών-ναύτες-ναύτες γανωµατής-γανωµατή-γανωµατή-γανωµατή-γανωµατήδες-γανωµατήδων-γανωµατήδεςγανωµατήδες vs. µανάβης-µανάβη-µανάβη-µανάβη-µανάβηδες-µανάβηδων-µανάβηδες-µανάβηδες vs. φούρναρης-φούρναρη-φούρναρη-φούρναρη-φουρνάρηδες-φουρνάρηδωνφουρνάρηδες-φουρνάρηδες συνεχής-συνεχούς-συνεχή-συνεχή/συνεχής-συνεχείς-συνεχών-συνεχείς-συνεχείς vs. ελώδης-ελώδους-ελώδη-ελώδη/ελώδης-ελώδεις-ελωδών-ελώδεις-ελώδεις ανιών-ανιόντος-ανιόντα-ανιών-ανιόντες-ανιόντων-ανιόντες-ανιόντες vs. τρέχων-τρέχοντος-τρέχοντα-τρέχων-τρέχοντες-τρεχόντων-τρέχοντες-τρέχοντες καρδιά-καρδιάς-καρδιά-καρδιά-καρδιές-καρδιών-καρδιές-καρδιές vs. µητέρα-µητέρας-µητέρα-µητέρα-µητέρες-µητέρων-µητέρες-µητέρες ώρα-ώρας-ώρα-ώρα-ώρες-ωρών-ώρες-ώρες vs. θάλασσα-θάλασσας-θάλασσα-θάλασσα-θάλασσες-θαλασσών-θάλασσες-θάλασσες 4
ψυχή-ψυχής-ψυχή-ψυχή-ψυχές-ψυχών-ψυχές-ψυχές vs. νίκη-νίκης-νίκη-νίκη-νίκες-νικών-νίκες-νίκες σκέψη-σκέψης/σκέψεως-σκέψη-σκέψη-σκέψεις-σκέψεων-σκέψεις-σκέψεις vs. δύναµη-δύναµης/δυνάµεως-δύναµη-δύναµη-δυνάµεις-δυνάµεων-δυνάµεις-δυνάµεις βουνό-βουνού-βουνό-βουνό-βουνά-βουνών-βουνά-βουνά vs. πεύκο-πεύκου-πεύκο-πεύκο-πεύκα-πεύκων-πεύκα-πεύκα vs. σίδερο-σίδερου-σίδερο-σίδερο-σίδερα-σίδερων-σίδερα-σίδερα παιδί-παιδιού-παιδί-παιδί-παιδιά-παιδιών-παιδιά-παιδιά vs. τραγούδι-τραγουδιού-τραγούδι-τραγούδι-τραγούδια-τραγουδιών-τραγούδια-τραγούδια µέρος-µέρους-µέρος-µέρος-µέρη-µερών-µέρη-µέρη vs. έδαφος-εδάφους-έδαφος-έδαφος-εδάφη-εδαφών-εδάφη-εδάφη κύµα-κύµατος-κύµα-κύµα-κύµατα-κυµάτων-κύµατα-κύµατα vs. όνοµα-ονόµατος-όνοµα-όνοµα-ονόµατα-ονοµάτων-ονόµατα-ονόµατα ον-όντος-ον-ον-όντα-όντων-όντα-όντα vs. µέλλον-µέλλοντος-µέλλον-µέλλον-µέλλοντα-µελλόντων-µέλλοντα-µέλλοντα - το τελικό φωνήεν στην ονοµαστική, αιτιατική και κλητική ενικού : γέρος-γέρου-γέρο-γέρο-γέροι-γέρων-γέρους-γέροι vs. περίπλους-περίπλου-περίπλου-περίπλου-περίπλοι-περίπλων-περίπλους-περίπλοι. - ο σχηµατισµός της κλητικής ενικού σε -ε: γέρος-γέρου-γέρο-γέρο-γέροι-γέρων-γέρους-γέροι vs. δρόµος-δρόµου-δρόµο-δρόµε-δρόµοι-δρόµων-δρόµους-δρόµοι. - η µετακίνηση του τόνου στην γενική ενικού, την γενική πληθυντικού και την αιτιατική πληθυντικού : αντίλαλος-αντίλαλου-αντίλαλων-αντίλαλους vs. υπόκοσµος-υπόκοσµου/υποκόσµου-υπόκοσµων/υποκόσµων-υπόκοσµους/υποκόσµους vs. άγγελος-αγγέλου-αγγέλων-αγγέλους εγκύκλιος-εγκυκλίου-εγκυκλίων-εγκυκλίους (δεν υπάρχουν προπαροξύτονα θηλυκά που λήγουν σε -ος στην ονοµαστική ενικού τα οποία να µην µετακινούν τον τόνο στην γενική ενικού, την γενική πληθυντικού και την αιτιατική πληθυντικού). 5
- η παρουσία ηµίφωνου στη λόγια γενική ενικού και στον πληθυντικό αριθµό : σταχτής-σταχτή/σταχτιού-σταχτή-σταχτή-σταχτιοί-σταχτιών-σταχτιούς-σταχτιοί vs. πολύς-πολύ/πολλού-πολύ-πολύ-πολλοί-πολλών-πολλούς-πολλοί. - ορθογραφικές διαφορές : τραχύς-τραχύ/τραχιού-τραχύ-τραχύ-τραχιοί-τραχιών-τραχιούς-τραχιοί vs. σταχτής-σταχτή/σταχτιού-σταχτή-σταχτή-σταχτιοί-σταχτιών-σταχτιούς-σταχτιοί vs. πολύς-πολύ/πολλού-πολύ-πολύ-πολλοί-πολλών-πολλούς-πολλοί. τραγούδι-τραγουδιού-τραγούδι-τραγούδι-τραγούδια-τραγουδιών-τραγούδια-τραγούδια vs. τσάι-τσαγιού-τσάι-τσάι-τσάγια-τσαγιών-τσάγια-τσάγια - η προσθήκη ενός δ στον πληθυντικό αριθµό : κανόνας-κανόνα-κανόνα-κανόνα-κανόνες-κανόνων-κανόνες-κανόνες vs. ψωµάς-ψωµά-ψωµά-ψωµά-ψωµάδες-ψωµάδων-ψωµάδες-ψωµάδες καρδιά-καρδιάς-καρδιά-καρδιά-καρδιές-καρδιών-καρδιές-καρδιές vs. µαµά-µαµάς-µαµά-µαµά-µαµάδες-µαµάδων-µαµάδες-µαµάδες - η µετακίνηση του τόνου στον πληθυντικό αριθµό : ψωµάς-ψωµά-ψωµά-ψωµά-ψωµάδες-ψωµάδων-ψωµάδες-ψωµάδες vs. κάλφας-κάλφα-κάλφα-κάλφα-καλφάδες-καλφάδων-καλφάδες-καλφάδες vs. τσέλιγκας-τσέλιγκα-τσέλιγκα-τσέλιγκα-τσελιγκάδες-τσελιγκάδων-τσελιγκάδεςτσελιγκάδες - διαφορετικό τελικό φωνήεν στον ενικό και τον πληθυντικό αριθµό : καφές-καφέ-καφέ-καφέ-καφέδες-καφέδων-καφέδες-καφέδες vs. κόντες-κόντε-κόντε-κόντε-κόντηδες-κόντηδων-κόντηδες-κόντηδες - δύο τύποι στον ενικό αριθµό : 6
- δύο τύποι στον πληθυντικό αριθµό : γίγας-γίγα-γίγα-γίγα/γίγαντας-γίγαντα-γίγαντα-γίγαντα-γίγαντες-γιγάντων-γίγαντεςγίγαντες βουτηχτής-βουτηχτή-βουτηχτή-βουτηχτή-βουτηχτές-βουτηχτών-βουτηχτέςβουτηχτές/βουτηχτάδες-βουτηχτάδων-βουτηχτάδες-βουτηχτάδες - η δυνατότητα µιας λόγιας γενικής ενικού σε -ος µήνας-µήνα/µηνός vs. ταµίας-ταµία - η δυνατότητα µιας λόγιας γενικής ενικού σε -ους και µόνο στον ενικό αριθµό : ηχώ-ηχώς/ηχούς-ηχώ-ηχώ - µόνο ενικός αριθµός : νους-νου-νου-νου (χρησιµοποιείται ωστόσω οι νόες) κούραση-κούρασης-κούραση-κούραση χάος-χάους-χάος-χάος - ο σχηµατισµός της ονοµαστικής, αιτιατικής και κλητικής πληθυντικού σε -εις : κανόνας-κανόνα-κανόνα-κανόνα-κανόνες-κανόνων-κανόνες-κανόνες vs. δεκανέας-δεκανέα-δεκανέα-δεκανέα-δεκανείς-δεκανέων-δεκανείς-δεκανείς νικητής-νικητή-νικητή-νικητή-νικητές-νικητών-νικητές-νικητές vs. συγγενής-συγγενή-συγγενή-συγγενή-συγγενείς-συγγενών-συγγενείς-συγγενείς - ο σχηµατισµός της γενικής ενικού σε -ους, µιας λόγιας κλητικής σε -ς και της ονοµαστικής, αιτιατικής και κλητικής πληθυντικού σε -εις : συγγενής-συγγενή-συγγενή-συγγενή-συγγενείς-συγγενών-συγγενείς-συγγενείς vs. συνεχής-συνεχούς-συνεχή-συνεχή/συνεχής-συνεχείς-συνεχών-συνεχείς-συνεχείς 7
- ο σχηµατισµός µιας λόγιας γενικής ενικού σε -έος, της γενικής πληθυντικού σε -έων και της ονοµαστικής, αιτιατικής και κλητικής πληθυντικού σε -εις: συγγενής-συγγενή-συγγενή-συγγενή-συγγενείς-συγγενών-συγγενείς-συγγενείς vs. ευθύς-ευθύ/ευθέος-ευθύ-ευθύ-ευθείς-ευθέων-ευθείς-ευθείς - ο σχηµατισµός της ονοµαστικής και την κλητικής ενικού σε -ας, της γενικής ενικού σε -ος και της αιτιατικής ενικού σε -α : λήξας-λήξαντος-λήξαντα-λήξας-λήξαντες-ληξάντων-λήξαντες-λήξαντες - ο σχηµατισµός της ονοµαστικής και της κλητικής ενικού σε -ων, της γενικής ενικού σε -ος και της αιτιατικής ενικού σε -α : τρέχων-τρέχοντος-τρέχοντα-τρέχων-τρέχοντες-τρεχόντων-τρέχοντες-τρέχοντες - ο σχηµατισµός της ονοµαστικής και της κλητικής ενικού σε -ων, της γενικής ενικού σε -ος και της αιτιατικής ενικού σε -α µε µεταβολή του τελικού φωνήεντος : τρέχων-τρέχοντος-τρέχοντα-τρέχων-τρέχοντες-τρεχόντων-τρέχοντεςτρέχοντες vs. συµπαθών-συµπαθούντος-συµπαθούντα-συµπαθών-συµπαθούντες-συµπαθούντωνσυµπαθούντες-συµπαθούντες - ο σχηµατισµός της ονοµαστικής και της κλητικής ενικού σε -είς, της γενικής ενικού σε -ος και της αιτιατικής ενικού σε -α µε µεταβολή του τελικού φωνήεντος : τρέχων-τρέχοντος-τρέχοντα-τρέχων-τρέχοντες-τρεχόντων-τρέχοντεςτρέχοντες vs. διασωθείς-διασωθέντος-διασωθέντα-διασωθείς-διασωθέντες-διασωθέντωνδιασωθέντες-διασωθέντες - η µετακίνηση του τόνου στη γενική πληθυντικού : 8
αήθης-αήθους-αήθη-αήθη-αήθεις-αήθων-αήθεις-αήθεις vs. ελώδης-ελώδους-ελώδη-ελώδη/ελώδης-ελώδεις-ελωδών-ελώδεις-ελώδεις ανιών-ανιόντος-ανιόντα-ανιών-ανιόντες-ανιόντων-ανιόντες-ανιόντες vs. λήξας-λήξαντος-λήξαντα-λήξας-λήξαντες-ληξάντων-λήξαντες-λήξαντες, τρέχων-τρέχοντος-τρέχοντα-τρέχων-τρέχοντες-τρεχόντων-τρέχοντες-τρέχοντες και βραδύνους-βραδύνου-βραδύνου--βραδύνοες-βραδυνόων-βραδύνοες µητέρα-µητέρας-µητέρα-µητέρα-µητέρες-µητέρων-µητέρες-µητέρες vs. ώρα-ώρας-ώρα-ώρα-ώρες-ωρών-ώρες-ώρες vs. θάλασσα-θάλασσας-θάλασσα-θάλασσα-θάλασσες-θαλασσών-θάλασσες-θάλασσες vs. σάλπιγγα-σάλπιγγας-σάλπιγγα-σάλπιγγα-σάλπιγγες-σαλπίγγων-σάλπιγγες-σάλπιγγες ον-όντος-ον-ον-όντα-όντων-όντα-όντα vs. µέλλον-µέλλοντος-µέλλον-µέλλον-µέλλοντα-µελλόντων-µέλλοντα-µέλλοντα - η έλλειψη γενικής πληθυντικού : πείνα-πείνας-πείνα-πείνα-πείνες πείνες-πείνες πέστροφα-πέστροφας-πέστροφα-πέστροφα-πέστροφες πέστροφες-πέστροφες υπακοή-υπακοής-υπακοή-υπακοή-υπακοές υπακοές-υπακοές βιασύνη-βιασύνης-βιασύνη-βιασύνη-βιασύνες βιασύνες-βιασύνες ζάχαρη-ζάχαρης-ζάχαρη-ζάχαρη-ζάχαρες ζάχαρες-ζάχαρες µίσος-µίσους-µίσος-µίσος-µίση µίση-µίση - ο σχηµατισµός µιας λόγιας γενικής ενικού σε -έως, της γενικής πληθυντικού σε -έων και της ονοµαστικής, αιτιατικής και κλητικής ενικού σε -εις: σκέψη-σκέψης/σκέψεως-σκέψη-σκέψη-σκέψεις-σκέψεων-σκέψεις-σκέψεις - η µετακίνηση του τόνου στη γενική ενικού και πληθυντικού : βούτυρο-βούτυρου/βουτύρου-βούτυρο-βούτυρο-βούτυρα-βούτυρων/βουτύρων-βούτυραβούτυρα πρόσωπο-προσώπου-πρόσωπο-πρόσωπο-πρόσωπα-προσώπων-πρόσωπα-πρόσωπα - η έλλειψη γενικής ενικού και πληθυντικού : 9
αρνάκι--αρνάκι-αρνάκι-αρνάκια--αρνάκια-αρνάκια - ο σχηµατισµός της ονοµαστικής, αιτιατικής και κλητικής ενικού σε -µο : όνοµα-ονόµατος-όνοµα-όνοµα-ονόµατα-ονοµάτων-ονόµατα-ονόµατα vs. γράψιµο-γραψίµατος-γράψιµο-γράψιµο-γραψίµατα- γραψιµάτων-γραψίµαταγραψίµατα - ο σχηµατισµός της ονοµαστικής, αιτιατικής και κλητικής ενικού ουδετέρων σε -ς : κρέας-κρέατος-κρέας-κρέας-κρέατα-κρεάτων-κρέατα-κρέατα - ο σχηµατισµός της ονοµαστικής, αιτιατικής και κλητικής ενικού ουδετέρων σε -ον : ον-όντος-ον-ον-όντα-όντων-όντα-όντα - η µετακίνηση του τόνου στη γενική ενικού ουδετέρων: φως-φωτός-φως-φως-φώτα-φώτων-φώτα-φώτα Στη συνέχεια παραθέτουµε τις πιο χαρακτηριστικές ταξινοµήσεις της βιβλιογραφίας. Σύµφωνα µε τη Νεοελληνική Γραµµατική (της δηµοτικής) του Μ. Τριανταφυλλίδη (1941, 1978) τα ουσιαστικά διακρίνονται σε τρεις κλίσεις, ανάλογα µε το γένος. Κάθε κλίση υποδιαιρείται ανάλογα µε τον αριθµό των συλλαβών σε ισοσύλλαβα, για τα ουσιαστικά που διαθέτουν τον ίδιο αριθµό συλλαβών στον ενικό και στον πληθυντικό αριθµό, και σε ανισοσύλλαβα, για τα ουσιαστικά που διαθέτουν διαφορετικό αριθµό στον πληθυντικό και στην γενική ενικού για τα ουδέτερα. Τα ισοσύλλαβα διαθέτουν ένα θέµα για όλους τους τύπους, που προκύπτει αφαιρώντας την κατάληξη της ονοµαστικής ενικού -ας, -ης, -ος για τα αρσενικά, -α, -η, -ω για τα θηλυκά και -ο, -ι, -ος για τα ουδέτερα. Τα ανισοσύλλαβα διαθέτουν δύο θέµατα, το πρώτο προκύπτει αφαιρώντας την κατάληξη της ονοµαστικής ενικού -ας, -ης, -ες, -ους για τα αρσενικά -α, -ου για τα θηλυκά και -α, -ο, -ας για τα ουδέτερα: ψωµ-άς, γανωµατ-ής, καφ-ές, παππ-ούς, µαµ-ά, αλεπ-ού, κύµ-α, γράψιµ-ο, κρέ-ας το δεύτερο προκύπτει αφαιρώντας την κατάληξη της ονοµαστικής πληθυντικού -ες για τα αρσενικά και τα θηλυκά, -α για τα ουδέτερα: ψωµάδ-ες, γανωµατήδ-ες, καφέδ-ες, παππούδ-ες, µαµάδ-ες, αλεπούδ-ες, κύµατ-α, γραψίµατ-α, κρέατ-α. Ξεχωριστές κατηγορίες αποτελούν τα αρχαιόκλιτα θηλυκά σε -η, όπως σκέψη, δύναµη, ενώ συγκαταλέγονται στα ανώµαλα ιδιόκλιτα ουσιαστικά όπως 10
δεκανέας, ον, παν, µηδέν, οξύ. Η κλίση των επιθέτων είναι ίδια µε των ουσιαστικών, ωστόσο δεν γίνεται µνεία για επίθετα όπως συνεχής, ελώδης, κακοήθης, τρέχων, ανιών, συµπαθών, διασωθείς, λήξας, βραδύνους, δρων. Σύµφωνα µε τη Ράλλη (2003) τα ουσιαστικά διακρίνονται σε οκτώ κλιτικές τάξεις ανάλογα µε τη συστηµατική αλλοµορφία των θεµάτων τους και τη µορφή του συνόλου των κλιτικών επιθηµάτων που συνδέονται µε αυτά. Στην πρώτη κλιτική τάξη ανήκουν ουσιαστικά όπως ουρανός, ψήφ-ος χωρίς αλλοµορφική ποικιλία στη δεύτερη τάξη ανήκουν αρσενικά ουσιαστικά µε αλλοµορφική ποικιλία όπως ταµία-/ταµι-, ψωµά-/ψωµάδ-, νικητή-/νικητ-, µανάβηδ-/µανάβη-, καφέδ-/καφέ, παππούδ-/παππού- στην τρίτη τάξη ανήκουν θηλυκά ουσιαστικά µε αλλοµορφική ποικιλία, όπως µητέρα-/µητέρ-, ψυχή-/ψυχ-, αλεπούδ-/αλεπού- στην τέταρτη τάξη ανήκουν τα αρχαιοπρεπή θηλυκά µε τριπλή αλλοµορφική ποικιλία, όπως σκέψη-/σκέψε-/σκέψ- στην πέµπτη, έκτη, και έβδοµη τάξη ανήκουν ουδέτερα ουσιαστικά χωρίς αλλοµορφική ποικιλία όπως βουν-ό, τραγούδι-, µέρ-ος, και στην όγδοη τάξη ανήκουν ουδέτερα ουσιαστικά µε αλλοµορφική ποικιλία όπως κύµατ-/κύµα-. Δύο επιπλέον κλιτικές τάξεις προβλέπονται για τα διγενή επίθετα όπως συνεχής και τα ουδέτερα όπως συνεχ-ές χωρίς αλλοµορφική ποικιλία. Σύµφωνα µε τον Tonnet (2006), τα ουσιαστικά διακρίνονται σε τέσσερις κλίσεις ανάλογα µε τις πτωτικές καταλήξεις τους. Στην πρώτη κλίση ανήκουν τα ουσιαστικά µε κατάληξη -ες/-δες στην ονοµαστική/αιτιατική πληθυντικού. Στη δεύτερη τάξη ανήκουν τα ουσιαστικά µε κατάληξη -ου στην γενική ενικού. Στην τρίτη τάξη ανήκουν τα ουσιαστικά µε κατάληξη -ος και -ους στη γενική ενικού. Και στην τέταρτη τάξη ανήκουν τα ουσιαστικά µε κατάληξη -εις στην ονοµαστική/αιτιατική πληθυντικού. Σηµειώνεται πως οι καταλήξεις -η, -ους, -εις της τέταρτης τάξης εµφανίζονταν στα αρχαία ελληνικά µε την µορφή -εα, -εος, -εες. Σύµφωνα µε τους Κλαίρη & Μπαµπινιώτη (1996), τα ουσιαστικά διακρίνονται σε τρεις κλιτικές τάξεις ανάλογα µε το πόσες όµοιες πτώσεις εµφανίζουν, σε δικατάληκτα ή τρικατάληκτα ή µεικτά, π.χ. ταµίας vs. ουρανός vs. σκέψη, και στη συνέχεια υποδιαιρούνται ανάλογα µε τον αριθµό των συλλαβών που παρουσιάζουν στον ενικό και στον πληθυντικό αριθµό, ταµίας vs. ψωµάς, και ανάλογα µε το γένος, π.χ. ταµίας vs. ψυχή, ψωµάς vs. αλεπού. 3. Η πρότασή µας 3.1. Θεωρητικό πλαίσιο 11
Η Μορφολογία Παραδειγµατικών Συναρτήσεων είναι µια προσέγγιση Λέξη και Παράδειγµα. Εντάσσεται στο πλαίσιο της πραγµατωσιακής µορφολογίας (realisational morphology), όπου κάθε λέξη είναι η πραγµάτωση ενός λεξήµατος σε µια συγκεκριµένη θέση του αφηρηµένου παραδείγµατος. Κεντρική έννοια αποτελεί το κλιτικό παράδειγµα, το οποίο προκύπτει από την εφαρµογή των κανόνων πραγµάτωσης του λεξήµατος. Οι κανόνες πραγµάτωσης ορίζουν κάθε µορφικό εκπρόσωπο (exponent) για µια δεδοµένη τάξη και τυποποιούνται ως εξής : X τ, σ f (X) X : αρχική µορφή τ : τάξη λεξηµάτων σ : ιδιότητες που πραγµατώνονται f : συνάρτηση Στη γραµµατική καταχωρούνται αφενός τα λεξήµατα σε συνδυασµό µε µια συναφή δοµή χαρακτηριστικών (γραµµατική κατηγορία, γένος, αριθµός, πτώση κτλ. ανάλογα µε ό,τι χαρακτηρίζει την τάξη), αφετέρου οι κανόνες πραγµάτωσης. Η παραδειγµατική συνάρτηση ορίζεται ως εξής : για ένα σύνολο S καλοσχηµατισµένων δοµών χαρακτηριστικών, το σ είναι η δοµή χαρακτηριστικών που αντιστοιχίζεται σε ένα λέξηµα L. Το αφηρηµένο παράδειγµα του L, σηµειωµένο ως P, είναι το υποσύνολο του S που περιέχει τις δοµές που συγκροτούν το σ. Μια βασική διαίσθηση, ότι ορισµένες µορφές παραµένουν αµετάβλητες, αντιπροσωπεύεται από την συνάρτηση ταυτότητας (Identity Function Default, IFD) η οποία αφορά όλα τα µορφολογικά συστήµατα (Stump, 2001). Σε αντίθεση µε την προσέγγιση Στοιχείο και Διάταξη, δεν χρειάζεται να εισαγάγουµε µηδενικά µορφήµατα όπου δεν µεταβάλλεται η µορφή. Πολύ συχνά κάποιος µορφικός εκπρόσωπος είναι γενικότερος από τους υπόλοιπους. Ο γενικός µορφικός εκπρόσωπος χρησιµοποιείται όταν δεν ορίζεται κάποιος ειδικότερος. Οι κανόνες πράγµατωσης οργανώνονται σε υπερσύνολα τα οποία αποτελούνται από : a. ένα σύνολο χαρακτηριστικών και τιµών, b. καλοσχηµατισµένες δοµές χαρακτηριστικών για κάθε κατηγορία λεξηµάτων, c. κλιτικές τάξεις και υποοµάδες, d. ένα σύνολο αριθµηµένων συνόλων, e. ένα σύνολο κανόνων πραγµάτωσης συσχετισµένων σε κάθε σύνολο. 12
Σε κάθε σύνολο εφαρµόζεται ο πιο ειδικός κανόνας. Από το ένα σύνολο στο άλλο, βάση αποτελεί η τιµή του προηγούµενου σύνολο. Όπως είναι γνωστό, γίνεται λόγος για συγκρητισµό στην περίπτωση κατά την οποία δύο ή περισσότερες θέσεις του παραδείγµατος παρουσιάζουν την ίδια µορφή. Στο συγκεκριµένο θεωρητικό πλαίσιο γίνεται λόγος για συστηµατικό συγκρητισµό όταν ο συγκρητισµός αφορά όλα τα λεξήµατα, για περιστασιακό συγκρητισµό όταν ο συγκρητισµός αφορά ορισµένες µόνο τάξεις ή και µεµονωµένες περιπτώσεις. Θεωρούµε πως έχουµε τυχαίο συγκρητισµό, όταν δεν έχουµε κάποιο κίνητρο για να συνδέσουµε τους διάφορους οµόµορφους τύπους. Πρόκειται εποµένως για περίπτωσεις οµωνυµίας, ωστόσο δεν είναι πάντα εύκολο να διαχωριστούν οι διάφορες περιπτώσεις. Ο θεµατικός χώρος αποδίδει περιπτώσεις συστηµατικού συγκρητισµού και θεµατικής αλλοµορφίας (Bonami & Boyé, 2002, 2003, 2007a, 2007b). Τέλος η παραγωγή και η επιλογή ενός θέµατος αποτελούν δύο διαδικασίες ανεξάρτητες µεταξύ τους (Stump (2001, κεφ. 6). 3.2. Θεµατικός χώρος Σύµφωνα µε το θεωρητικό µας πλαίσιο (Stump, 2001), προτείνουµε κάθε λέξη να ορίζεται µε βάση τρεις µεταβλητές: το θέµα, το πρόσφυµα και τη συλλαβή στην οποία τονίζεται. Κάθε κλιτικό παράδειγµα ορίζεται από το σύνολο των προσφυµάτων και των κανόνων που παράγουν όλους τους επιτρεπτούς τύπους. Σε κάθε κλιτικό παράδειγµα µετέχουν δύο θέµατα: το πρώτο είτε εµφανίζεται γυµνό, είτε συνδυάζεται µε το πρόσφυµα ς ή ν, και το δεύτερο συνδυάζεται µε όλα τα υπόλοιπα προσφύµατα. Κάθε κλιτικό παράδειγµα επιτρέπει την παραγωγή ενός µόνο τύπου ανά πτώση. Στην περίπτωση που συνυπάρχουν δύο διαφορετικοί τύποι για την ίδια πτώση, τότε αυτοί προέρχονται από διαφορετικό κλιτικό παράδειγµα. Βασιζόµαστε σε 150.000 επίθετα και 80.000 ουσιαστικά από το Αντίστροφο λεξικό της νέας ελληνικής (ΑΛΝΕ) (2002). Προτείνουµε την ταξινόµηση των επιθέτων και των ουσιαστικών σε µία κλιτική τάξη µε τέσσερις κατηγορίες 2. Πρόκειται για µια τάξη καθώς όλες οι υποπεριπτώσεις κλίσης κατά πτώση είναι προβλέψιµες. Το πρώτο και απλούστερο κλιτικό παράδειγµα κάθε κατηγορίας διαθέτει τον µικρότερο αριθµό προσφυµάτων, ο τόνος διατηρείται σταθερός σε όλους τους τύπους του παραδείγµατος και υπάρχει πλήρης αντιστοιχία του πρώτου θέµατος µε τον ενικό αριθµό και του δεύτερου µε τον πληθυντικό: 2 Το ο αντιπροσωπεύει την ονοµαστική πτώση, το γ την γενική, το α την αιτιατική, το κ την κλητική, το ε τον ενικό αριθµό και το π τον πληθυντικό. 13
οε γε αε κε οπ απ κπ γπ Α -ς -οι -οι -οι Β -ς -ες -ες -ες Γ -ς -ες -ες -ες -ων Δ -α -α -α Στην πρώτη (Α) και τη δεύτερη (Β) κατηγορία ανήκουν αρσενικά λεξήµατα και ένα µικρό ποσοστό διγενή (αρσενικά-θηλυκά), στην τρίτη (Γ) κατηγορία ανήκουν θηλυκά και στην τέταρτη (Δ) ουδέτερα. Κάθε κατηγορία αναλύεται σε µία έως τέσσερις υποκατηγορίες, καθεµία από τις οποίες αναλύεται ως προς τους βαθµούς λογιότητας που µπορούν να συνυπάρχουν και ταυτόχρονα για κάθε λέξηµα : Α Οε γε αε κε οπ απ κπ γπ 3 -ς -οι -οι -οι -ων -ους -ου -ε 1 4 -ν 1 1 Β1 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ -ς -ες -ες -ες -ων 1 3 Σηµειώνεται σ αυτή τη στήλη ο βαθµός λογιότητας. 4 Όπως διευκρινίζουµε και παρακάτω, το 1 συµβολίζει την µετακίνηση του τόνου κατα µία συλλαβή προς τα δεξιά, και το 2 την µετακίνηση του τόνου κατά δύο συλλαβές προς τα δεξιά. 14
Β2 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ -ς -ες -ες -ες -ων -ος -α 1 Β3 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ -ς -ες -ες -ες -ων -ως -α Β4 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ -ς -ες -ες -ες -ων -ου -ν -α 1 Γ1 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ -ς -ως -ες -ες -ες -ων Γ2 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ -ς -ες -ες -ες -ων - ος 1 Γ3 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ -ς -ες -ες -ες -ων - ης : 2 2 15
Δ1 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ -α -α -α -ων -ου -ν 1 1 Δ2 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ -α -α -α -ων -ος 1 Κάθε βαθµός λογιότητας διαφέρει από τον προηγούµενο είτε ως προς τη χρήση διαφορετικού προσφύµατος για την ίδια πτώση, και ενδεχοµένως και ως προς τη χρήση διαφορετικών θεµάτων για την παραγωγή των τύπων, είτε ως προς τον διαφορετικό τονισµό του ίδιου τύπου. Τρεις κανόνες τονισµού ενσωµατώνονται στα προσφύµατα: i. Διατήρηση του τόνου στην ίδια συλλαβή ii. Μετακίνηση του τόνου µια συλλαβή προς τα δεξιά : 1 iii. Μετακίνηση του τόνου δύο συλλαβές προς τα δεξιά : 2 Σε κάθε λέξη εφαρµόζεται ο νόµος της τρισυλλαβίας: ο τόνος δεν µπορεί να βρίσκεται υψηλότερα από την προπαραλήγουσα. 3.3. Πρόβλεψη 1ου θέµατος Το πρώτο θέµα κάθε γένους προκύπτει από την ονοµαστική του ενικού (χωρίς την κατάληξη -ς για τα αρσενικά ή τα αρσενικά-θηλυκά και πριν από την εφαρµογή µορφοφωνολογικού κανόνα). Από το πρώτο θέµα του ουδέτερου γένους των επιθέτων µπορούµε να προβλέψουµε το πρώτο θέµα του αρσενικού και του θηλυκού γένους. Με βάση το κριτήριο της προβλεψιµότητας για την κλίση κατά γένος επιλέγουµε το πρώτο θέµα του ουδετέρου ως ληµµατικό τύπο των επιθέτων. Δηµιουργείται µία µόνο τάξη, καθώς όλες οι υποπεριπτώσεις κλίσης κατά γένος είναι προβλέψιµες. Από ποσοτική άποψη, τα επίθετα που είναι ελλειπτικά στο ουδέτερο είναι λιγότερα από τα επίθετα που είναι ελλειπτικά στο αρσενικό, το οποίο υιοθετείται συνήθως ως ληµµατικός τύπος. 16
Τα επίθετα που σχηµατίζουν το πρώτο θέµα του ουδετέρου σε -ο σχηµατίζουν το πρώτο θέµα του αρσενικού επίσης σε -ο και το πρώτο θέµα του θηλυκού σε -α, εάν παράγονται µε τα επιθήµατα -αλέο, -ένιο, -ίσιο, -αίο, -ειο, -ιο, -τέο, -ώο, µε τα β συνθετικά -οικο, -φάγο, -θρόο, - θώο, -βόρο, -φόρο, -λόγο, -κτόνο, -ούχο, -γόνο, -ούργο, -πόλο, -πόρο, -φθόρο, ή εάν πρόκειται για ένα από τα παρακάτω λεξήµατα: δεξιό, ελαφρό, γηραιό, γλυκό, µακρό, νιο, ξηρό, παλαιό, παλιό, πλωριό, ποιο, πρυµιό, ριζιµιό, κολιό, στερεό, στριγκό, ψαρό, άκρο, αλέγ(κ)ρο, ανάριο, ανίσκιο, τέτοιο, βέρο, γαλαντόµο, γκρίζο, γκροτέσκο, γλίσχρο, ελίσιο, θρήσκο, κρύο, λάγιο, λάσκο, µοντέρνο, µπλάβο, µπριόζο, µπρούσκο, νέο, νόθο, ντόµπρο, ντούρο, παρθένο, πλάνο, πούρο, πράο, πρύµο, ρούσο, σένιο, σκαµπρόζο, σκερτσόζο, σκούρο, σπιρτόζο, στείρο, στέρφο, τζούφιο, φάλτσο, φίνο, φουριόζο, χέρσο. Τα υπόλοιπα επίθετα που σχηµατίζουν το πρώτο θέµα του ουδετέρου σε -ο σχηµατίζουν το πρώτο θέµα του αρσενικού επίσης σε -ο και το πρώτο θέµα του θηλυκού σε -η. Τα επίθετα που σχηµατίζουν το πρώτο θέµα του ουδετέρου σε -ύ σχηµατίζουν το πρώτο θέµα του αρσενικού επίσης σε -ύ και το πρώτο θέµα του θηλυκού σε -εία (τονίζεται στην παραλήγουσα και το ι δεν είναι ηµίφωνο) και είναι τα εξής: πραγύς, βραδύς, ηδύς, ευθύς, ωκύς, αµβλύς, δριµύς, οξύς, αδρύς, ευρύς, λαφρύς, αλαφρύς, ελαφρύς, δασύς, θρασύς, βραχύς, ταχύς, υπερταχύς. Τα επίθετα που σχηµατίζουν το πρώτο θέµα του ουδετέρου σε -ύ/-ί σχηµατίζουν το πρώτο θέµα του αρσενικού σε -ύ/-ή και το πρώτο θέµα του θηλυκού σε -ιά (τονίζεται στη λήγουσα µε το ι ηµίφωνο) και είναι τα εξής: φαρδύς, βαθύς, αρύς, βαρύς, παραβαρύς, µακρύς, κατάµακρυς, πλατύς, παχύς, τραχύς, οξυτραχύς, αψύς, γλυκύς, και βιολετής, καφετής, σοκολατής, σταχτής, γαλατής, κρεατής, σκατής, καροτής, χωµατής, αχερής, χρυσοθαλασσής, φιστικής, µολυβής, ασηµής, µαβής, γερανής, µενεξελής, παπαρουνής, πορτοκαλής, θαλασσής, βυσσινής, κεραµιδής, ρουµπινής, χακής, κοραλής, µενεξεδής, µελανής, ζερβής, λαχανής, τριανταφυλλής, σµαραγδής, φιρφιρής, ροδής, δεξής, σιταρής, φωσφορής, κανελής, κρεµεζής, αργυρής, καφεδής, κερµεζής, αβγουλής, λαδής, τοπαζής, φραουλής, καναρινής, γαλαζής, κιτρινολεµονής, ζουµπουλής, κερασής, µαργαριταρής, ροδακινής, λεµονής, ουρανής, λαχουρής, λουλακής, δαµασκής, φοινικής, φουντουκής, λαζουρής, τσαγαλής, µουσταρδής, µαονής, µελιτζανής, νταϊλής, σαµπανής, κροκής, καστανής, πυρής, µολυβοµαβής, ρουβινής, κεχριµπαρής, ζεµπουλής, αχνοτριανταφυλλής, ροζακής, ροδαρής, ραζακής, κριθαρής, µιλτζανής, σοµακής, µιλιτζανής, σµεουρής, κρασουλής, καναρής, φιλντισής, χρυσουλής, κουναβής, χλωρής, ψαρής αντίστοιχα. Τα επίθετα που σχηµατίζουν το πρώτο θέµα του ουδετέρου σε -ες σχηµατίζουν το πρώτο θέµα του αρσενικού-θηλυκού σε -ης. Όσα τονίζονται στην προπαραλήγουσα στο πρώτο θέµα του ουδετέρου ρίχνουν τον τόνο στην παραλήγουσα κατά την κατασκευή του πρώτου θέµατος 17
του αρσενικού-θηλυκού, διαφορετικά ο τόνος διατηρείται στην αρχική συλλαβή, πχ. άηθες, ελώδες, συνεχές. Τα κατάχρεων, ανάπλεων, ίλεων σχηµατίζουν το πρώτο θέµα του αρσενικού-θηλυκού σε - ως. Τα επίθετα που σχηµατίζουν το πρώτο θέµα του ουδετέρου σε -ον σχηµατίζουν το πρώτο θέµα του αρσενικού-θηλυκού σε -ων, αν παράχθηκαν σε ονοµατική βάση πρόκειται για τα: φιλακροάµων, νεφελοβάµων, δακτυλοβάµων, ουρανοβάµων, σεληνοβάµων, αεροβάµων, αιθεροβάµων, ακροβάµων, αγνώµων, οµογνώµων, υδρογνώµων, ισχυρογνώµων, δεισιδαίµων, κακοδαίµων, ευδαίµων, πανευδαίµων, υπερευδαίµων, τρισευδαίµων, ελεήµων, φιλελεήµων, ανελεήµων, φιλοθεάµων, ακτήµων, ολιγοκτήµων, αµνήµων, αριθµοµνήµων, νοήµων, µελιρρήµων, µεγαλορρήµων, κοµποφακελορρήµων, χρυσορρήµων, πολυρρήµων, πλατυρρήµων, φιλεπιστήµων, φιλοσκώµµων, απνεύµων, απράγµων, ολιγοπράγµων, µεγαλοπράγµων, φιλοπράγµων, πολυπράγµων, φιλοπαίγµων. Τα επίθετα που σχηµατίζουν το πρώτο θέµα του ουδετέρου σε -ον σχηµατίζουν το πρώτο θέµα του αρσενικού σε -ων και το πρώτο θέµα του θηλυκού σε -ουσα, αν παράχθηκαν σε ρηµατική βάση, π.χ. τρέχων. Τα επίθετα που σχηµατίζουν το πρώτο θέµα του ουδετέρου σε -όν (τονούµενο) σχηµατίζουν το πρώτο θέµα του αρσενικού σε -ών και το πρώτο θέµα του θηλυκού σε -ούσα (προέρχονται πάντα από ρηµατική βάση), π.χ. ανιόν. Τα επίθετα που σχηµατίζουν το πρώτο θέµα του ουδετέρου σε -ων σχηµατίζουν το πρώτο θέµα του αρσενικού σε -ων και το πρώτο θέµα του θηλυκού σε -ώσα πρόκειται για τα : δρων, αποχρών, κυβερνών, πολυαγαπών, φοιτών, ζων, επερωτών, ενθουσιών. Το εστώς σχηµατίζει το πρώτο θέµα του αρσενικού σε -ως και το πρώτο θέµα του θηλυκού σε -ώσα. Τα επίθετα που σχηµατίζουν το πρώτο θέµα του ουδετέρου σε -έν σχηµατίζουν το πρώτο θέµα του αρσενικού σε -είς και το πρώτο θέµα του θηλυκού σε -είσα, π.χ. διασωθέν. Τα επίθετα που σχηµατίζουν το πρώτο θέµα του ουδετέρου σε -αν σχηµατίζουν το πρώτο θέµα του αρσενικού σε -ας και το πρώτο θέµα του θηλυκού σε -ασα, π.χ. λήξαν πρόκειται για τα άπαν, σύµπαν, απαξάπαν, διατελέσαν, προλαλήσαν, προστρέξαν, εκλείψαν, ανανήψαν. Τα προβεβηκός, κεκυφώς, κατεσκληκώς, κεχηνώς, σχηµατίζουν το πρώτο θέµα του αρσενικού σε -ως και το πρώτο θέµα του θηλυκού σε -υία. Τα µέλαν, ωχροµέλαν, υποµέλαν, τεφροµέλαν, τάλαν, σχηµατίζουν το πρώτο θέµα του αρσενικού σε -ας και το πρώτο θέµα του θηλυκού σε -αινα. Τα επίθετα που σχηµατίζουν το πρώτο θέµα του ουδετέρου σε -ούν σχηµατίζουν το πρώτο θέµα του αρσενικού σε -ών και το πρώτο θέµα του θηλυκού σε -ούσα, π.χ. συµπαθούν (εάν παράχθηκαν σε ρηµατική βάση). Τα επίθετα που σχηµατίζουν το πρώτο θέµα του ουδετέρου σε -ουν σχηµατίζουν το πρώτο θέµα του αρσενικού-θηλυκού σε -ους, εάν πρόκειται για τα προθηµατοποιηµένα ή σύνθετα µε το -πλουν (άπλουν, ετοιµόπλουν, πρόπλουν, πρωτόπλουν, βραδύπλουν, ευθύπλουν, ταχύπλουν), µε 18
το -πλούν (απλούν, τετραπλούν, πενταπλούν, εκατονταπλούν, διπλούν, τριπλούν), µε το -πνουν (άπνουν, πυρίπνουν, µυριόπνουν), µε το -χρουν (άχρουν, µελίχρουν, µολυβδόχρουν, σµαραγδόχρουν, ιριδόχρουν, ροδόχρουν, ιόχρουν, ανθρακόχρουν, σαρκόχρουν, λευκόχρουν, πορτοκαλόχρουν, κανελόχρουν, κεραµόχρουν, ουρανόχρουν, καστανόχρουν, εβενόχρουν, σιδηρόχρουν, πυρρόχρουν, ηλεκτρόχρουν, πορφυρόχρουν, θαλασσόχρουν, αιµατόχρουν, µελιτόχρουν, σιτόχρουν, ανοικτόχρουν), µε το -σιδηρούν (λευκοσιδηρούν, χυτοσιδηρούν), µε το -πουν (άπουν, εξάπουν, δίπουν, τρίπουν, ραιβόπουν, τραγόπουν, αιγόπουν, γυµνόπουν, ζεφυρόπουν, βλαισόπουν, ανιπτόπουν, βραδύπουν, ωκύπουν, πολύπουν, δασύπουν, βραχύπουν, ταχύπουν), µε το -νουν (άνουν, παράνουν, περίνουν, εγερσίνουν, αγχίνουν, υψίνουν, κρυψίνουν, έννουν, σύννουν, ολιγόνουν, µικρόνουν, ελαφρόνουν, κουφόνουν, βραδύνουν, βαθύνουν, αµβλύνουν, οξύνουν, ευρύνουν, παχύνουν, ταχύνουν), µε το - όδουν (λευκόδουν, ανόδουν) και τα φοινικούν, χρυσούν, κυανούν, αργυρούν, χαλκούν. Τα επιθηµατοποιηµένα ή σύνθετα µε τα -(ι)άρη, -ούλη, -τζή, -ιέρη, -λή, -ά, -ή, -ανέµη, - αντέρη, -αρχίδη, -άφτη, -βιόλη, -βράκη, -βύζη, -γάµη, -γένη, -γύρη, -δόντη, -δρόµη, -ζύγη, -θώρη, κάνη, -κάλπη, -κάρδη, -κοίλη, -κόλη, -κούτη, -κύρη, -λαίµη, -µάλλη, -µάτη, -µέρη, -µίλη, -µοίρη, - µούνη, -µούρη, -µούτρη, -µουστάκη, -µύτη, -νεύρη, -νέρη, -νόρη, -νούση, -νύχη, πάτη, -πήδη, -πλάτη, -πλούµη, -πόδη, -ποδη, -ρεβίθη, -ρούφη, -σκέλη, -σκοίνη, -σκούφη, -σπάθη, -στούπη, -τρίχη, -τρύγη, - φάη, -φλέβη, -φρύδη, -χαίτη, -χάλη, -χάρµη, -χείλη, -χέρη, -χήτη, -χιούτη, -κέρη, -χρόνη, -ψώµη δεν σχηµατίζουν τον τύπο του ουδετέρου. Οι τύποι σε -ικος προέρχονται από το παράγωγο αυτών των (ουσιαστικοποιηµένων συχνά) επιθέτων (Αναστασιάδη-Συµεωνίδη, 1997). Θεωρούµε πως διαθέτουν θέµατα για το ουδέτερο αλλά δεν τα χρησιµοποιούν και συµβολίζουµε τα θέµατα αυτά µε το σηµάδι (Corbin 1987). Υποθέτουµε πως, όπως και τα υπόλοιπα επίθετα, το πρώτο θέµα είναι ίδιο µε το πρώτο θέµα του αρσενικού. Το θηλυκό λήγει σε -α αν τονίζονται στην παραλήγουσα και σε -ού αν τονίζονται στη λήγουσα. Τα αρσενικά-θηλυκά φιλόγελως, πλάνης, φίλερως, υψαύχην, βραδύχειρ, υψήνωρ, απορρώξ, σιδηρώνυξ, µελανοπτέρυξ, οινόφλυξ, εβενόθριξ επίσης δεν σχηµατίζουν τον τύπο του ουδετέρου, τα γίγας, πανδαµάτωρ, σωτήρ, αυτόπτις, έµφροντις, ένορχις, δύσελπις, νηνίς, άχαρις δεν σχηµατίζουν τον τύπο του ουδετέρου και του θηλυκού και τα γρανίτις, ουρανοφοίτις, ηγέτις σχηµατίζουν µόνο τον τύπο του θηλυκού. 3.4. Πρόβλεψη 2ου θέµατος Παράγουµε το δεύτερο θέµα από το πρώτο µε την εφαρµογή των παρακάτω µορφοφωνολογικών κανόνων : 19
i. Αφαίρεση του τελικού φωνήµατος (α/η/ι/υ/ου/ο/ω/ς) ii. Αφαίρεση του τελικού φωνήµατος (και ενδεχοµένως 2 φωνηµάτων αν τελειώνει το πρώτο θέµα σε σύµφωνο, π.χ. µέρος µέρε) και προσθήκη ενός φωνήεντος (ε) iii. Αφαίρεση του τελικού φωνήµατος και προσθήκη ενός ηµίφωνου (j) iv. Προσθήκη ενός συµφώνου (δ για τα αρσενικά και τα θηλυκά, τ για τα ουδέτερα) Στα επίθετα, το δεύτερο θέµα του αρσενικού είναι ίδιο µε το δεύτερο θέµα του ουδετέρου και είναι ήδη διαθέσιµο : 1 2 θ 5 1 2 ο 1 2 α/ α-θ 1 Η σχέση αυτή ανάµεσα στους τύπους του αρσενικού και του ουδετέρου ισχύει για όλα τα επίθετα εκτός από τα ελλειπτικά στο αρσενικό. Οι τύποι σε -ικος προέρχονται από το παράγωγο αυτών των (ουσιαστικοποιηµένων συχνά) επιθέτων (Αναστασιάδη-Συµεωνίδη, 1997), το οποίο παράγεται είτε µε βάση το πρώτο θέµα, π.χ. ζηλιάρης->ζηλιάρικος, είτε το δεύτερο θέµα, π.χ. ψαράς -> ψαράδικος, µε κριτήριο να διατηρηθεί ο τόνος στην προπαραλήγουσα αλλά και στην ίδια συλλαβή µε τη βάση : *ψάρικος, *ζηλιαρήδικος. Το παράγωγο στο ουδέτερο γένος λειτουργεί και ως ουδέτερο της βάσης (Αναστασιάδη-Συµεωνίδη, 1997). Με Φ (όπως φώνηµα) συµβολίζουµε τον πρώτο κανόνα, µε Ε (όπως έψιλον) το δεύτερο, µε Η (όπως ηµίφωνο) το τρίτο και µε Σ (όπως σύµφωνο) τον τελευταίο : 5 Με θ συµβολίζουµε τα θηλυκά, µε ο τα ουδέτερα, µε α τα αρσενικά και µε α-θ τα διγενή λεξήµατα. 20
γένος Θέµα 1 Θέµα 2 ο ταχύπλου Φ ταχύπλ ο χρυσού Φ χρυσ ο συνεχές Φ συνεχέ ο ελώδες Φ ελώδε ο κακόηθες Φ κακόηθε ο καλό Φ καλ ο γλυκό Φ γλυκ ο άσπρο Φ άσπρ ο ωραίο Φ ωραί ο όµορφο Φ όµορφ ο πλούσιο Φ πλούσι ο ζηλιάρικο Φ ζηλιάρικ ο γλωσσάδικο Φ γλωσσάδικ ο γλωσσούδικο Φ γλωσσούδικ ο βραδύνου αντικατάσταση βραδυνο ο φθοροποιό Φ φθοροποι ο ζηµιογόνο Φ ζηµιογόν ο ανενεργό Φ ανενεργ ο ευκλείδειο Φ ευκλείδει ο διάδικο Φ διάδικ ο πολύ Φ πολλ ο βουνό Φ βουν ο πεύκο Φ πεύκ ο πρόσωπο Φ πρόσωπ ο σίδερο Φ σίδερ ο βούτυρο Φ βούτυρ ο µέρος Ε µέρε ο µίσος Ε µίσε 21
γένος Θέµα 1 Θέµα 2 ο χάος Ε χάε ο έδαφος Ε έδαφε ο οξύ Ε οξέ ο ευθύ Ε ευθέ ο τραχύ Ε τραχέ ο τραχύ Η τραχj ο σταχτί Η σταχτj ο παιδί Η παιδj ο τραγούδι Η τραγουδj ο αρνάκι Η αρνακj ο τσάι Η τσάj ο τρέχον Σ τρέχοντ ο ανιόν Σ ανιόντ ο συµπαθούν Σ συµπαθούντ ο διασωθέν Σ διασωθέντ ο λήξαν Σ λήξαντ ο δρων Σ δρώντ θ καλή _ Φ καλ θ γλυκιά _ Φ γλυκι θ άσπρη _ Φ άσπρ θ ωραία _ Φ ωραί θ όµορφη _ Φ όµορφ θ πλούσια _ Φ πλούσι θ τραχιά _ Φ τραχι θ ευθεία _ Φ ευθεί θ τραχεία _ Φ τραχεί 22
γένος Θέµα 1 Θέµα 2 θ σταχτιά _ Φ σταχτι θ ζηλιάρα _ Φ ζηλιάρ θ τρέχουσα _ Φ τρέχουσ θ ανιούσα _ Φ ανιούσ θ συµπαθούσα _ Φ συµπαθούσ θ διασωθείσα _ Φ διασωθείσ θ λήξασα _ Φ λήξασ θ δρώσα _ Φ δρώσ θ φθοροποιά _ Φ φθοροποι θ ζηµιογόνα _ Φ ζηµιογόν θ ευκλείδεια _ Φ ευκλείδει θ ανενεργή _ Φ ανενεργ θ διάδικη _ Φ διάδικ θ πολλή _ Φ πολλ θ καρδιά _ Φ καρδι θ ώρα _ Φ ώρ θ πείνα _ Φ πείν θ µητέρα _ Φ µητέρ θ θάλασσα _ Φ θάλασσ θ πέστροφα _ Φ πέστροφ θ σάλπιγγα _ Φ σάλπιγγ θ ψυχή _ Φ ψυχ θ υπακοή _ Φ υπακο θ νίκη _ Φ νίκ θ βιασύνη _ Φ βιασύν θ ζάχαρη _ Φ ζάχαρ θ οδό _ Φ οδ θ διχοτόµο _ Φ διχοτόµ 23
γένος Θέµα 1 Θέµα 2 θ εγκύκλιο _ Φ εγκύκλι θ βάβω _ Φ βάβ θ ηχώ _ Φ ηχ θ γλωσσού Σ γλωσσούδ θ γλεντζού Σ γλεντζούδ 24
γένος Θέµα 1 Θέµα 2 θ µαµά Σ µαµάδ θ αλεπού Σ αλεπούδ θ σκέψη Ε σκέψε θ κούραση 6 θ δύναµη Ε δύναµε α κανόνα Φ κανόν α ταµία Φ ταµί α µήνα Φ µήν α φύλακα Φ φύλακ α γίγαντα Φ γίγαντ α νικητή Φ νικητ α βουτηχτή Φ βουτηχτ α ναύτη Φ ναύτ α δεκανέα Φ δεκανέ α ψωµά Σ ψωµάδ α κάλφα Σ καλφάδ α τσέλιγκα Σ τσελιγκάδ α γανωµατή Σ γανωµατήδ α βουτηχτά Σ βουτηχτάδ α µανάβη Σ µανάβηδ α φούρναρη Σ φουρνάρηδ α καφέ Σ καφέδ α κόντε 7 6 Εµφανίζει µόνο τους τύπους του ενικού, και σχηµατίζει µόνο το πρώτο θέµα. 7 Εµφανίζει µόνο τους τύπους του ενικού, και σχηµατίζει µόνο το πρώτο θέµα. Το δεύτερο θέµα και ο πληθυντικός προέρχονται από το κόντης. 25
γένος Θέµα 1 Θέµα 2 α κόντη Σ κόντηδ α παππού Σ παππούδ α/θ συγγενής Ε συγγενέ α νου αντικατάσταση νο α περίπλου Φ περίπλ α ουρανό Φ ουραν α δρόµο Φ δρόµ α γέρο Φ γέρ α άγγελο Φ άγγελ α αντίλαλο Φ αντίλαλ α υπόκοσµο Φ υπόκοσµ θ οδό _ Φ οδ θ διχοτόµο _ Φ διχοτόµ θ εγκύκλιο _ Φ εγκύκλι α δαίµονα Φ δαίµον α ευεργέτη Φ ευεργέτ α ζηλιάρη Σ ζηλιάρηδ α γλωσσά Σ γλωσσάδ α γλεντζέ Σ γλεντζέδ Το δεύτερο θέµα των αρσενικών επιθέτων είναι ίδιο µε το δεύτερο θέµα του ουδετέρου και είναι ήδη διαθέσιµο, δεν χρειάζεται να παραχθεί: 26
γένος Θέµα 1 Θέµα 2 α ευθυ ευθέ α τραχύ τραχέ α/θ συνεχής συνεχε α/θ ελώδης ελωδε α/θ κακοήθης κακοηθε α τρέχων τρεχοντ α ανιών ανιοντ α συµπαθών συµπαθουντ α διασωθείς διασωθεντ α λήξας ληξαντ α δρων δρωντ ο καλό καλ ο γλυκό γλυκ ο άσπρο άσπρ α ωραίο ωραί α όµορφο όµορφ α πλούσιο πλούσι α ζηλιάρικο ζηλιάρικ α γλωσσάδικο γλωσσάδικ α γλωσσούδικο γλωσσούδικ α/θ φθοροποιό φθοροποι α/θ ζηµιογόνο ζηµιογόν α/θ ανενεργό ανενεργ α/θ ευκλείδειο ευκλείδει α/θ διάδικο διάδικ α πολύ πολ 27
α/θ ταχύπλου ταχύπλ α/θ χρυσού χρυσ α/θ βραδύνου βραδύνο α τραχύ τραχj α σταχτή σταχτj 3.5. Μορφοφωνολογικοί κανόνες Οι κανόνες αυτοί αποτελούν µέρος των προσφυµάτων και εφαρµόζονται σε όλα τα θέµατα, τα αποτελέσµατά τους είναι όµως εµφανή µόνο στα θέµατα που λήγουν σε ν ή ε αντίστοιχα. Τα πρώτα θέµατα που λήγουν σε ν, όταν ακολουθούνται από ς, το αποβάλλουν. Τα δεύτερα θέµατα που λήγουν σε ε, όταν ακολουθούνται από ε, µετατρέπουν τα δύο φωνήεντα σε ει, όταν ακολουθούνται από α σε η, όταν ακολουθούνται από ο σε ου και όταν ακολουθούνται από ω σε ω. Μόνο ο πρώτος κανόνας (των δεύτερων θεµάτων) εφαρµόζεται στα δισύλλαβα επίθετα, όπως ευθύς, στα ουσιαστικοποιηµένα επίθετα όπως πρέσβης, και στα αρσενικά και θηλυκά ουσιαστικά. Συµβολίζουµε µε την εφαρµογή µορφοφωνολογικού κανόνα. Β2 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ νς ν εος ους εα η εες εις εες εις εες εις εων ων 1 Γ2 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ -ς εες εις εες εις εες εις εων ων εος 1 ους 28
Δ2 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ εος ους εα η εα η εα η εων ων 1 3.6 Επιλογή κλιτικού προσφύµατος στη γενική Τα αρσενικά λεξήµατα µε δεύτερο θέµα που λήγει σε ε ή τ συνδυάζονται µε το κλιτικό πρόσφυµα -ος. Τα θηλυκά λεξήµατα µε αρχαία προέλευση, π.χ. σάλπιγγα, εβδοµάδα, συνδυάζονται µε το κλιτικό πρόσφυµα -ος, τα θέµατα που λήγουν σε ε συνδυάζονται µε το κλιτικό πρόσφυµα - ως, π.χ. σκέψη και τα τρισύλλαβα προπαροξύτονα ουσιαστικά συνδυάζονται µε το κλιτικό πρόσφυµα -ης, π.χ. τρέχουσα. Τα αρσενικά επίθετα µε αρχαία προέλευση, π.χ. δαίµων, συνήθης, συνδυάζονται µε το κλιτικό πρόσφυµα -ος, τα αρσενικά ουσιαστικά που λήγουν σε ε συνδυάζονται µε το κλιτικό πρόσφυµα -ως, π.χ. πρέσβης, σκέψη, και τα υπόλοιπα µε το κλιτικό πρόσφυµα -ου, π.χ. ουρανός, ψήφος. Τα ουδέτερα λεξήµατα µε δεύτερο θέµα που λήγει σε ε ή τ συνδυάζονται µε το κλιτικό πρόσφυµα -ος, π.χ. οξέος, σώµατος, και τα υπόλοιπα µε το κλιτικό πρόσφυµα -ου, π.χ. παιδί, βουνό. 3.7 Κλιτικά παραδείγµατα Παραθέτουµε ένα παράδειγµα από κάθε κατηγορία και υποκατηγορία: A1 οε γε αε κε οπ γπ απ κπ 29
A1 οε γε αε κε οπ γπ απ κπ πολύ-ς πολύ- πολύ- πολύ- πολλ-οί πολλ-ών πολλ-οί πολλ-οί πολύ-ς πολύ- πολύ- πολύ- πολλ-οί πολλ-ών πολλ-ούς πολλ-οί πολύ-ς πολλ-ού πολύ- πολύ- πολλ-οί πολλ-ών πολλ-ούς πολλ-οί δρόµο-ς δρόµ-ου δρόµο- δρόµ-ε δρόµ-οι δρόµ-ων δρόµ-ους δρόµ-οι άγγελ-ου άγγελο- άγγελ-ων 8 άγγελ-ους άγγελ-ου άγγελ-ων άγγελ-ους άγγελο-ς αγγέλου άγγελο-ν άγγελ-ε άγγελ-οι αγγέλων αγγέλους άγγελ-οι Β1 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ κόντε-ς κόντε - κόντε- κόντε- µανάβη-ς µανάβη- µανάβη- µανάβη- µανάβηδ-ες µανάβηδ-ες µανάβηδ-ες µανάβηδ-ων φούρναρηδων φούρναρηδ-ες φούρναρηδ-ες φούρναρηδ-ες φούρναρη-ς φούρναρη- φούρναρη- φούρναρη- φουρνάρηδες φουρνάρηδες φουρνάρηδες φουρνάρηδων ψωµά-ς ψωµά- ψωµά- ψωµά- ψωµάδ-ες ψωµάδ-ες ψωµάδ-ες ψωµάδ-ων καφέ-ς καφέ- καφέ- καφέ- καφέδ-ες καφέδ-ες καφέδ-ες καφέδ-ων παππού-ς παππού- παππού- παππού- παππούδ-ες παππούδ-ες παππούδ-ες παππούδ-ων κανόνα-ς κανόνα- κανόνα- κανόνα- κανόν-ες κανόν-ες κανόν-ες κανόν-ων νικητή-ς νικητή- νικητή- νικητή- νικητ-ές νικητ-ές νικητ-ές νικητ-ών νου-ς νου- νου- νου- νό-ες νό-ες νό-ες 8 Με σηµειώνουµε τους γραµµατικούς τύπους που δεν χρησιµοποιούνται. 30
Β2 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ συγγενή-ς συγγενή- συγγενή- συγγενή- συ συγγενέ-ος γγενέ-α συγγενέ-ες συγγενέ-ες συγγενέ-ες συγγενέ-ων συγγενής-ς συγγενούς συγγενή συγγενής- συγγενείς συγγενείς συγγενείς συγγενών µήνα-ς µήνα- µήνα µήνα- µήν-ων µήν-ς µήν-ων µην µην-ός µήν-α µην- µήν-ες µήν-ες µήν-ες µηνών Β3 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ δεκανέα-ς δεκανέα- δεκανέα- δεκανέα- δεκανεύ-ς δεκανέ-ως δεκανε-α δεκανεύ- δεκανέ-ες δεκανείς δεκανέ-ες δεκανείς δεκανέ-ες δεκανείς δεκανέ-ων B4 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ ταµία- ταµία- ταµία- ταµί-ων ταµί-ων ταµία-ς ταµί-ου ταµία-ν ταµί-α ταµί-ες ταµί-ες ταµί-ες ταµιών ναύτη- ναύτη- ναύτη- ναύτ-ων ναύτ-ων ναύτη-ς ναύτ-ου ναύτη-ν ναύτ-α ναύτ-ες ναύτ-ες ναύτ-ες ναυτών Γ1 κε αε οε γε απ oπ κπ γπ 31
Γ1 κε αε οε γε απ oπ κπ γπ µαµά- µαµά-ς µαµάδ-ες µαµάδ-ων αλεπού- αλεπού-ς αλεπούδ-ες αλεπούδ-ων καρδιά- καρδιά-ς καρδι-ές καρδι-ών ψυχή- ψυχή-ς ψυχ-ές ψυχ-ών βάβω- βάβω-ς βάβ-ες βάβ-ων σκέψη-ς σκέψη- σκέψε-ως σκέψε-ες σκέψεις σκέψε-ων ζάχαρη- κούραση- ζάχαρη-ς ζάχαρε-ως ζαχάρεως κούραση-ς ζάχαρ-ες Γ2 κε αε οε γε απ οπ κπ γπ σάλπιγγα-ς σάλπιγγα- σάλπιγγ-ος σάλπιγγ-ες σάλπιγγ-ων σάλπιγγ-ων σαλπίγγων ηχώ- νίκη- ηχώ-ς ηχέ-ος ηχούς νίκη-ς νίκ-ες νίκ-ων νίκ-ων νικών πείνα- πείνα-ς πείν-ες Γ3 κε αε οε γε απ οπ κπ γπ 32
Γ3 κε αε οε γε απ οπ κπ γπ θάλασσα-ς θάλασσ-ων θάλασσ-ης θάλασσ-ες θάλασσ-ων θάλασσα θαλάσσης θαλασσών Δ1 οοε οαε οκε ογε οπ απ κπ γπ βουνό- βουν-ού βουν-ά βουν-ών πρόσωπο- πρόσωπ-ου πρόσωπ-ων πρόσωπ-ου πρόσωπ-ων πρόσωπο-ν προσώπου πρόσωπ-α προσώπων παιδίπαιδι-ού παιδι-ά τσάγι-ου τσάι- τσαγιού αρνάκι- αρνάκι-α τσάγι-α παιδι-ών τσάγι-ων τσαγιών Δ2 οοε οαε οκε ογε οπ απ κπ γπ 33
Δ2 οοε οαε οκε ογε οπ απ κπ γπ οξύ- οξύ- οξέ-ος οξέ-α οξέ-ων φως- φώτ-ος φωτ-ός φώτ-α φώτ-ων κύµα- κύµατ-ος κύµατ-α κυµάτ-ων µέρε-ων µέρε-ος µέρε-α µερέ-ων µέρος- µέρους µέρη µερών µίσε-ος µίσε-α µίσος- µίσους µίση χάε-ος χάος- χάους Α ακε / θκε / α-θκε ααε / θαε / α-θαε αοε / θοε / α-θοε αγε / θγε / α-θγε γπ ααπ / θαπ / α-θαπ αοπ / θοπ / α-θoπ ακπ / θκπ / α-θκπ Α1 εγκύκλιο- εγκύκλιο- εγκύκλι-ου εγκύκλι-ων εγκύκλι-ους Γ1 εγκύκλι-ε εγκύκλιο -ν εγκύκλιο-ς εγκυκλί-ου εγκυκλί-ων εγκυκλί-ους εγκύκλι-οι εγκύκλι-ες εγκύκλι-ες Η γενική µπορεί να είναι χωρίς πρόσφυµα () µόνο αν το πρώτο θέµα τελειώνει σε υ/η. Α1 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ πολύ-ς πολύ- πολύ- πολύ- πολλ οί πολλ-ούς πολλ οί πολλ-ών πολλ-ού 34
Γ1 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ πολλή- πολλή-ς πολλή- πολλή- πολλ-ές πολλ-ές πολλ-ές πολλ-ών Δ1 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ πολύ- πολύ- πολύ- πολύ- πολλ-ά πολλ-ά πολλ-ά πολλ-ών πολλ-ού Α1 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ τραχύ-ς τραχύ- τραχύ- τραχύ- τραχ-οί τραχι-ούς τραχ οί τραχι-ών τραχι-ού Β2 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ τραχύ-ς τραχύ- τραχύ- τραχύ- τραχέ-ες τραχέ-ες τραχέ-ες τραχέ-ων τραχείς τραχείς τραχείς τραχιών Γ1 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ τραχιά- τραχιά-ς τραχιά- τραχιά- τραχι-ές τραχι-ές τραχι-ές τραχι-ών Δ1 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ τραχύ- τραχύ- τραχύ- τραχύ- τραχι-ά τραχι-ά τραχι-ά τραχι-ών τραχι-ού Α1 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ σταχτή-ς σταχτή- σταχτή- σταχτή- σταχτι οί σταχτι-ούς σταχτι οί σταχτι-ών σταχτι-ού 35
Γ1 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ σταχτιά- σταχτιά-ς σταχτιά- σταχτιά- σταχτι-ές σταχτι-ές σταχτι-ές σταχτι-ών Δ1 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ σταχτί- σταχτί- σταχτί- σταχτί- σταχτι-ά σταχτι-ά σταχτι-ά σταχτι-ών σταχτι-ού Α1 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ καλό-ς καλ-ού καλό- καλ-έ καλ οί καλ-ούς καλ οί καλ-ών Γ1 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ καλή- καλή-ς καλή- καλή- καλ-ές καλ-ές καλ-ές καλ-ών Δ1 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ καλό- καλ-ού καλό- καλό- καλ-ά καλ-ά καλ-ά καλ-ών Α1 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ ευκλείδειο-ς ευκλείδει-ου ευκλείδειο- ευκλείδει-ε ευκλείδει -οι ευκλείδει-ους ευκλείδει -οι ευκλείδει-ων ευκλείδει-ου ευκλείδειο-ν ευκλείδει-ους ευκλείδει-ων ευκλειδείου ευκλειδείους ευκλειδείων Γ1 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ ευκλείδεια- ευκλείδεια-ς ευκλείδεια- ευκλείδεια- ευκλείδει-ες ευκλείδει-ες ευκλείδει-ες ευκλείδει-ων Δ1 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ 36
Δ1 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ ευκλείδειο- ευκλείδει-ου ευκλείδειο- ευκλείδειο- ευκλείδει-α ευκλείδει-α ευκλείδει-α ευκλείδει-ων ευκλείδειο-ν ευκλείδει-ου ευκλείδειο-ν ευκλείδειο-ν ευκλείδει-ων ευκλειδείου ευκλειδείων Α1 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ χρυσού-ς χρυσ-ού χρυσού-ν χρυσ-έ χρυσ-οί χρυσ-ούς χρυσ-οί χρυσ-ών Δ1 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ χρυσού-ν χρυσ-ού χρυσού-ν χρυσού-ν χρυσ-ά χρυσ-ά χρυσ-ά χρυσ-ών Β1 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ ζηλιάρη-ς ζηλιάρη- ζηλιάρη- ζηλιάρη- ζηλιάρηδ-ες ζηλιάρηδ-ες ζηλιάρηδ-ες ζηλιάρηδ-ων Γ1 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ ζηλιάρα- ζηλιάρα-ς ζηλιάρα- ζηλιάρα- ζηλιάρ-ες ζηλιάρ-ες ζηλιάρ-ες ζηλιάρ-ων Β1 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ γλωσσά-ς γλωσσά- γλωσσά- γλωσσά- γλωσσάδ-ες γλωσσάδ-ες γλωσσάδ-ες γλωσσάδ-ων Γ1 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ γλωσσού- γλωσσού-ς γλωσσού- γλωσσού- γλωσσούδ-ες γλωσσούδ-ες γλωσσούδ-ες γλωσσούδ-ων Β1 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ 37
Β1 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ γλεντζέ-ς γλεντζέ- γλεντζέ- γλεντζέ- γλεντζέδ-ες γλεντζέδ-ες γλεντζέδ-ες γλεντζέδ-ων Γ1 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ γλεντζού- γλεντζού-ς γλεντζού- γλεντζού- γλεντζούδ-ες γλεντζούδ-ες γλεντζούδ-ες γλεντζούδ-ων Β1 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ βραδύνου-ς βραδύνου- βραδύνου- βραδύνου- βραδύνο-ες βραδύνο-ες βραδύνο-ες βραδύνο-ων βραδύνο-ων βραδυνό-ων Δ3 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ βραδύνουν- βραδύνου- βραδύνουν- βραδύνουν- βραδύνο-α βραδύνο-α βραδύνο-α βραδύνο-ων βραδύνο-ων βραδυνό-ων Β4 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ ευεργέτη- ευεργέτη- ευεργέτη- ευεργέτ-ων ευεργέτ-ων ευεργέτη-ς ευργέτ-ου ευεργέτ-α ευεργέτη-ν ευεργέτ-ες ευεργέτ-ες ευεργέτ-ες ευεργετ-ών (γενική σε -ου επειδή τελειώνει σε -η, ευεργέτη) Η γενική µπορεί να είναι χωρίς πρόσφυµα () µόνο αν το πρώτο θέµα τελειώνει σε ι/η/α/ε/ου όχι αν τελειώνει σε ε ή σύµφωνο (σ/ν). 38
Β2 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ δαίµονα-ς δαίµονα- δαίµονα- δαίµονα- δαίµον-ων δαίµων-ς δαίµον-ων δαίµων δαίµον-ος δαίµον-α δαίµων- δαίµον-ες δαίµον-ες δαίµον-ες δαιµόνων Β2 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ µέλαν-ς µέλας µέλαν-ος µέλαν-α µέλαν- µέλαν -ες µέλαν -ες µέλαν -ες µέλαν-ων µελάνων Δ2 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ µέλαν- µέλαν-ος µέλαν- µέλαν- µέλαν-α µέλαν-α µέλαν-α µέλαν-ων µελάνων Γ3 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ µέλαινα- µέλαινα-ς µέλαιν-ης µελαίνης µέλαινα- µέλαινα- µέλαιν -ες µέλαιν -ες µέλαιν -ες µέλαιν-ων µέλαιν-ων µελαινών Β2 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ λευκόδους-ς λευκόδους λευκόδοντ-ος λευκόδοντ-α λευκόδους- λευκόδοντ -ες λευκόδοντ -ες λευκόδοντ -ες λευκοδόντ-ων Δ2 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ λευκόδουν- λευκόδοντ-ος λευκόδουν- λευκόδουν- λευκόδοντ-α λευκόδοντ-α λευκόδοντ-α λευκοδόντ-ων 39
Β2 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ συνεχή-ς συνεχή- συνεχή- συνεχή- συνεχέ-ες συνεχείς συνεχέ-ες συνεχείς συνεχέ-ες συνεχείς συνεχέ-ων συνεχών συνεχής-ς συνεχέ-ος συνεχέ-α συνεχής- συνεχέ-ων συνεχούς συνεχή συνεχών Δ2 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ συνεχές- συνεχές- συνεχές- συνεχές- συνεχέ-α συνεχέ-α συνεχέ-α συνεχέ-ων συνεχή συνεχή συνεχή συνεχών συνεχέ-ος συνεχέ-ων συνεχούς συνεχών Β2 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ αήθη-ς αήθη- αήθη- αήθη- αήθε-ες αήθεις αήθε-ες αήθεις αήθε-ες αήθεις αήθε-ων αήθων αήθης-ς αήθε-ος αήθε-α αήθης- αήθε-ων αήθους αήθη αήθων Δ2 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ άηθες- άηθες- άηθες- άηθες- άηθε-α άηθε-α άηθε-α άηθε-ων αήθε-α αήθε-α αήθε-α αήθε-ων αήθη αήθη αήθη αήθων άηθε-ος άηθε-ων αήθε-ος αήθε-ων αήθους αήθων 40
Β2 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ ελώδη-ς ελώδη- ελώδη- ελώδη- ελώδε-ες ελώδεις ελώδε-ες ελώδεις ελώδε-ες ελώδεις ελώδε-ων ελώδων ελώδης -ς ελώδε-ος ελώδε-α ελώδης- ελώδε-ων ελώδους ελώδη ελωδέ-ων ελωδών Δ2 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ ελώδες- ελώδες- ελώδες- ελώδες- ελώδε-α ελώδε-α ελώδε-α ελώδε-ων ελώδη ελώδη ελώδη ελώδων ελώδε-ος ελώδε-ων ελώδους ελωδέ-ων ελωδών Β2 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ τρέχων-ς τρέχων τρέχοντ-ος τρέχοντ-α τρέχων- τρέχοντ -ες τρέχοντ -ες τρέχοντ -ες τρέχοντ-ων τρεχόντων Δ2 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ τρέχον- τρέχοντ-ος τρέχον- τρέχον- τρέχοντ-α τρέχοντ-α τρέχοντ-α τρέχοντ-ων τρεχόντων Γ3 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ τρέχουσα-ς τρέχουσ-ων τρέχουσ-ης τρέχουσ-ων τρέχουσα- τρεχούσης τρέχουσα- τρέχουσα- τρέχουσ -ες τρέχουσ -ες τρέχουσ -ες τρεχουσών 41
Β2 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ ευθύ- ευθέ-ες ευθέ-ες ευθέ-ες ευθύ-ς ευθέ-ος ευθύ- ευθύ- ευθείς ευθείς ευθείς ευθέ-ων Δ2 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ ευθύ- ευθύ- ευθέ-ος ευθύ- ευθύ- ευθέ-α ευθέ-α ευθέ-α ευθέ-ων Γ1 οε γε αε κε οπ απ κπ γπ ευθεία- ευθεία -ς ευθεία- ευθεία- ευθεί-ες ευθεί-ες ευθεί-ες ευθεί-ων ευθεί-ων ευθειών 4. Επίλογος Η πρόταση µας ενοποιεί την περιγραφή των οµαλών και ανώµαλων λεξηµάτων, αναδεικνύοντας τους µηχανισµούς αφοµοίωσης τους στο πρωτοτυπικό σύστηµα και την πορεία τους στο συνεχές της λογιότητας. Ακόµη, παρέχονται οι µηχανισµοί πρόβλεψης των θεµάτων και του συνδυασµού τους µε τα προσφύµατα (θεµατικός χώρος). Τέλος, η οικονοµία στην περιγραφή αφορά και τον αριθµό των κλιτικών τάξεων, που είναι για πρώτη φορά κοινές για την κατηγορία και των επιθέτων και των ουσιαστικών. 5. Βιβλιογραφία Αναστασιάδη-Συµεωνίδη, Άννα. 1986. Η Νεολογία στην Κοινή Νεοελληνική. Θεσσαλονίκη: Επιστηµονική Επετηρίδα Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ, Παράρτηµα αρ. 65. Αναστασιάδη-Συµεωνίδη, Άννα. 1997. «Το επίθηµα -άδικο στη νεοελληνική». Μελέτες για την ελληνική γλώσσα- Πρακτικά της 17ης ετήσιας συνάντησης του Τοµέα Γλωσσολογίας της 42
Φιλοσοφικής Σχολής Α.Π.Θ., 22-24 Απριλίου 1996, Θεσσαλονίκη. 157-171. Αναστασιάδη-Συµεωνίδη, Άννα. 2002. Αντίστροφο λεξικό της νέας ελληνικής. Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών. Αναστασιάδη-Συµεωνίδη, Άννα. 2003. «Η µορφολογική δοµή της Νέας Ελληνικής και η διδακτική της». Γλωσσολογία 15. Τιµητικός τόµος στον Παναγιώτη Κοντό, Αθήνα. 25-34. Αναστασιάδη-Συµεωνίδη, Άννα. 2009. «Ορολογία της Φυσικής Στοιχειωδών Σωµατιδίων». Ελληνική γλώσσα και ορολογία, Ανακοινώσεις 7ου συνεδρίου ΕΛΕΤΟ. Αθήνα: Τεχνικό Επιµελητήριο Ελλάδος, 155-164. Αναστασιάδη-Συµεωνίδη, Άννα & Δέσποινα Χειλά-Μαρκοπούλου. 2003. «Συγχρονικές και διαχρονικές τάσεις του γένους στην ελληνική - Μια θεωρητική πρόταση.» In Θέµατα γραµµατικής της νέας ελληνικής-το γένος, Αναστασιάδη-Συµεωνίδη, Άννα, Αγγελική Ράλλη & Δέσποινα Χειλά-Μαρκοπούλου (εκδ.), Θέµατα γραµµατικής της νέας ελληνικής-το γένος. 13-56. Αθήνα: Πατάκης. Αναστασιάδη-Συµεωνίδη, Άννα & Ελβίρα Μασούρα. 2009. «Ληκτικό τεµάχιο και µνήµη Μια θεωρητική πρόταση», In 8ο Διεθνές συνέδριο ελληνικής γλωσσολογίας, Ιωάννινα, 2007, ηλεκτρονικά 2009 στη διεύθυνση http://www.linguist-uoi.gr/cd_web/arxiki_en.html. Αναστασιάδη-Συµεωνίδη, Άννα, Ελένη Βλέτση, Μαρία Μητσιάκη, Βασίλης Μποζονέλος, Βαλεντίνα Χούµα. 2010. «Τα γλωσσικά λάθη µαθητών της ελληνικής ως δεύτερης γλώσσας και ο ρόλος της Γ1 στις πολυπολιτισµικές τάξεις του Γυµνασίου». In 2008 Ευρωπαϊκό έτος διαπολιτισµικού διαλόγου: Συνοµιλώντας µε τις γλώσσες-πολιτισµούς, Πρακτικά διεθνούς συνεδρίου 12-14 Δεκεµβρίου 2008. 597-612. Θεσσαλονίκη: Α.Π.Θ. Τµήµα Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας. Αναστασιάδη-Συµεωνίδη, Άννα & Γεωργία Νικολάου. 2011. «L adaptation morphologique des emprunts néologiques en quoi est-elle précieuse?». Langages 183. 119-132. Αναστασιάδη-Συµεωνίδη, Άννα & Μαρία Μητσιάκη. (2012) «Πόσες ψήφοι στον ψήφο; Γλωσσική αυτορύθµιση και εν εξελίξει αλλαγή του γραµµατικού γένους στη ΝΕ». In 10ο Διεθνές συνέδριο ελληνικής γλωσσολογίας, Κοµοτηνή. Αναστασιάδη-Συµεωνίδη, Άννα. (2012) «Το Νεοελληνικό κλιτικό σύστηµα των ουσιαστικών και οι τάσεις του». In 10ο Διεθνές συνέδριο ελληνικής γλωσσολογίας, Κοµοτηνή. Aronoff, Mark. 1994. Morphology by Itself. Cambridge: MIT Press. Bonami, Οlivier & Gilles Boyé (2003) "Supplétion et classes flexionnelles dans la conjugaison du français". Langages 152, 102-126. Bonami, Olivier & Gilles Boyé. 2006. Deriving inflectional irregularity. In Stefan Μüller (ed.), Proceedings of the HPSG 06 Conference, 361-380, Stanford: CSLI publications. Bonami, Olivier, Gilles Boyé & Françoise Kerleroux. 2004. «Stem selection in lexeme formation: 43