ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ (ΔΠΜΣ) _Α.Π.Θ. ΣΧΟΛΕΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ & ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗΣ, ΤΜΗΜΑΤΑ ΝΟΜΙΚΗΣ & ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ

ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ (ΔΠΜΣ) _Α.Π.Θ. ΣΧΟΛΕΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ & ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗΣ, ΤΜΗΜΑΤΑ ΝΟΜΙΚΗΣ & ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ «ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΙΑΤΡΙΚΕΣ ΠΡΑΞΕΙΣ: ΔΙΚΑΙΪΚΗ ΡΥΘΜΙΣΗ ΚΑΙ ΒΙΟΗΘΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ» "Ηθικά, κοινωνικά, ιατρικά και νομικά προβλήματα της αρχής και του τέλους της ανθρώπινης ζωής" 1 δωρεά οργάνων από νεκρό δότη μεταμοσχεύσεις Dr. med. Kίμων Νανάσης, Καθηγητής Νευροχειρουργικής Α.Π.Θ Προσδοκία των ανθρώπων όλων των εποχών ήταν η αντικατάσταση των φθαρμένων οργάνων τους με νέα υγιή, για την εξασφάλιση όχι μόνο μακροζωίας αλλά κυρίως καλύτερης ποιότητας ζωής. Το όραμα του παρελθόντος έχει γίνει πραγματικότητα στην εποχή μας. Εκείνο που σίγουρα κανείς δεν μπορεί να αντιπαρέλθει είναι το γεγονός ότι οι μεταμοσχεύσεις συνδέονται με ένα πλήθος ερωτημάτων ηθικών και δεοντολογικών που, επειδή ακριβώς άπτονται εννοιών πολύ λεπτών, όπως η ζωή, ο θάνατος, η επί του σώματός μας εξουσία, που δεν είναι και τόσο εύκολο να απαντηθούν. Μέσα σε όλη λοιπόν αυτήν την ατμόσφαιρα, οι κοινωνίες καλούνται να απαντήσουν σε ερωτήματα δύσκολα και να προβούν σε ρυθμίσεις πολύ λεπτές που και το σεβασμό στον άνθρωπο θα διασφαλίσουν και το δικαίωμα στην υγεία και τη ζωή θα προστατεύσουν και την ισορροπία των ανθρώπινων σχέσεων θα προφυλάξουν. 2 Τα πρώτα στοιχεία που θα μπορούσαν σήμερα να αξιολογηθούν ως μεταμόσχευση και μάλιστα αυτομεταμόσχευση αναφέρονται στην ελληνική μυθολογία με πρωταγωνιστή τον Προμηθέα που παρ όλο ο αετός του κατασπάραζε το ήπαρ, εντούτοις ο Προμηθέας δεν πέθαινε γιατί το ήπαρ αναπλασσόταν στη διάρκεια της νύχτας. Η πρώτη σκέψη για μεταμόσχευση οργάνων αναφέρεται και πάλι στην Ελληνική μυθολογία και εκφράζεται με το μύθο του Δαίδαλου και του Ίκαρου. Κατά την περίοδο της αρχαιότητας στην Ελλάδα οι σημαντικότερες αναφορές στη μεταμόσχευση εμφανίζονται στο έργο του Γαληνού. Στην Κίνα το 300 π.χ., σύμφωνα με κάποια γραπτά κείμενα που σώζονται μέχρι σήμερα, έγινε η πρώτη μεταμόσχευση καρδιάς από το μυθικό ήρωα Pien Chiao. 3 Η εκκλησιαστική ιστορία μας διδάσκει το θαύμα των Αγίων Πατέρων και προστατών της Ιατρικής Κοσμά και Δαμιανού. Οι άγιοι, που ήταν και γιατροί, μετά από κατανυκτική προσευχή ακρωτηρίασαν ένα κάτω άκρο που είχε προσβληθεί από γάγγραινα και μεταμόσχευσαν στη θέση του ένα υγιές που πήραν από έναν Αιθίοπα ο οποίος είχε πεθάνει πρόσφατα (13ος αιώνας). 4 1

Η αληθινή μεταμόσχευση οργάνων άρχισε στις αρχές του 19ου αιώνα και στηρίχθηκε στη δυνατότητα αποκατάστασης της ροής του αίματος στο μόσχευμα μετά την αγγειοραφή. Αρχικά έγιναν μεταμοσχεύσεις νεφρών σε πειραματόζωα. Την πρώτη μεταμόσχευση νεφρού από άνθρωπο σε άνθρωπο πραγματοποίησε ο Ρώσος Voronoy το 1936. Μετά από 48 ώρες ο λήπτης πέθανε και ο θάνατος αποδόθηκε σε αντίδραση από την ασυμβατότητα των ομάδων του αίματος. Οι μεταμοσχεύσεις που ακολούθησαν έγιναν χωρίς ανοσοκαταστολή και τα περισσότερα μοσχεύματα αποβλήθηκαν μέσα σε λίγες εβδομάδες, παρ όλο που είχαν επιλυθεί τα περισσότερα εγχειρητικά προβλήματα. Μεγάλη ώθηση στο τομέα της ανοσοκαταστολής έδωσε η χρησιμοποίηση της κορτιζόνης και της ολικής ακτινοβολίας του σώματος. Τα τελευταία χρόνια με την ανακάλυψη νέων ανοσοκατασταλτικών φαρμάκων βελτιώθηκε ακόμη περισσότερο η επιβίωση των μοσχευμάτων και η ποιότητα ζωής των μεταμοσχευμένων ασθενών. Η 1η μεταμόσχευση νεφρού, από ζώντα συγγενή δότη έγινε το 1953. Η 1η μεταμόσχευση ήπατος έγινε το 1963. Τον ίδιο χρόνο έγινε και η 1η μεταμόσχευση πνεύμονα. Η 1η μεταμόσχευση παγκρέατος έγινε το 1966. Ένα χρόνο μετά έγινε με επιτυχία η πρώτη μεταμόσχευση ανθρώπινης καρδιάς. Η μεταμόσχευση οργάνων, που τόσα θρησκευτικά, ηθικά, κοινωνικά και συναισθηματικά προβλήματα εγείρει, δεν παρουσιάζει πια αξιόλογες τεχνικές δυσχέρειες. Πρόβλημα παραμένει ακόμη και σήμερα η απόρριψη του μοσχεύματος. Με την ραγδαία εξέλιξη της Ανοσολογίας έχει επιτευχθεί σημαντική πρόοδος στον τομέα αυτό. Μέχρι το 2005, σύμφωνα με το Διεθνές Αρχείο των Μεταμοσχεύσεων είχαν γίνει πάνω από 1.000.000 μεταμοσχεύσεις οργάνων σε ολόκληρο τον κόσμο. 5 Στην Ελλάδα η 1η μεταμόσχευση νεφρού από πτωματικό δότη έγινε το 1968. Η 1η μεταμόσχευση παγκρέατος, που ήταν διπλή ταυτόχρονη μεταμόσχευση νεφρού και παγκρέατος έγινε το 1989. Οι πρώτες μεταμοσχεύσεις ήπατος και καρδιάς έγιναν το 1990. Η 1η μεταμόσχευση πνεύμονα έγινε το 1992, όπως και η πρώτη ταυτόχρονη διπλή μεταμόσχευση καρδιάς - πνεύμονα. Η 1 η διπλή ταυτόχρονη μεταμόσχευση ήπατος και νεφρού έγινε το 1992 και ένα έτος αργότερα έγινε η 1η διπλή μεταμόσχευση ήπατος και παγκρέατος. 2

6 Η λήψη των οργάνων είναι το πρώτο βήμα στην αλληλουχία των γεγονότων με τα οποία ξεκινά η διαδικασία της μεταμόσχευσης. Η τεχνική επιτυχία των μεταμοσχεύσεων εξελίχθηκε παράλληλα με την ανάπτυξη της χειρουργικής τεχνικής για τη λήψη πολλών (όλων των δυνατών πολλές φορές) οργάνων από ένα δότη. Από πλευράς τεχνικής - αλλά και ουσίας - η λήψη των οργάνων μπορεί να διακριθεί σε τέσσερις κατηγορίες: Τη λήψη των οργάνων από εγκεφαλικά νεκρούς δότες με υπάρχουσα κυκλοφορία, τη λήψη οργάνων από νεκρούς δότες μετά την παύση της κυκλοφορίας, τη λήψη των οργάνων από συγγενείς ζωντανούς δότες και τη λήψη των οργάνων από μη συγγενείς ζωντανούς δότες. 7 Εγκεφαλικά νεκροί ή πτωματικοί δότες brain-dead donors, cadaveric donors) Πρόκειται για άτομα με εγκεφαλικό θάνατο, που συντηρούνται υπό μηχανικό αερισμό, αιμοδυναμική και μεταβολική υποστήριξη. Αυτοί οι δότες αποτελούν σήμερα την μεγαλύτερη πηγή μοσχευμάτων. Οι χειρουργικές ομάδες προτού κάνουν τις λήψεις οφείλουν να ελέγξουν τα κάτωθι: 1) Παρουσία βεβαίωσης εγκεφαλικού θανάτου. 2) Συγκατάθεση για τη δωρεά. 3) Διάγραμμα νοσηλείας στη ΜΕΘ. 4) Ορολογικός έλεγχος. 5) Εργαστηριακές εξετάσεις. 6) Παρουσία ή στοιχεία ενδεικτικά σήψης. Με αυτές τις πληροφορίες οι μεταμοσχευτικές ομάδες μπορούν να εκτιμήσουν την ποιότητα του δότη και των αντιστοίχων οργάνων. 8 Από τις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας, το ενδιαφέρον για αυτή την κατηγορία δυνητικών δοτών ανανεώθηκε, λόγω της έλλειψης μοσχευμάτων, κυρίως για τους νεφρούς και δευτερευόντως για το ήπαρ, το πάγκρεας και τους πνεύμονες. Το 1995 προτάθηκαν οι κάτωθι κατηγορίες για λήψη νεφρών από δότες με μη πάλλουσα καρδιά: 1) Νεκρός κατά την άφιξη στα επείγοντα 2) Ανεπιτυχής αναζωογόνηση 3

3) Απόφαση για διακοπή της υποστήριξης στη ΜΕΘ 4) Ανακοπή και παύση κυκλοφορίας κατά ή μετά τη διαδικασία βεβαίωσης εγκεφαλικού θανάτου 5) Απροσδόκητη ανακοπή και παύση κυκλοφορίας νοσηλευόμενου στη ΜΕΘ Για την λήψη οργάνων από αυτούς τους δότες απαιτούνται ειδικές συνθήκες και στις ΗΠΑ αποτελούν μόνο το 2%των δοτών οργάνων με προοπτική για περαιτέρω αύξηση, αφού τα αποτελέσματα των μεταμοσχεύσεων αυτών είναι ικανοποιητικά. Στην Ελλάδα δεν άρχισε ακόμα η αξιοποίηση αναλόγων μοσχευμάτων. 9 ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΚΑΤΑΛΛΗΛΟΤΗΤΑΣ ΔΟΤΩΝ ΚΑΙ ΜΟΣΧΕΥΜΑΤΩΝ Τον τελικό λόγο για την καταλληλότητα των οργάνων έχει η μεταμοσχευτική ομάδα. Κατά τη διάρκεια της λήψης των οργάνων από τον δότη γίνεται μακροσκοπική εκτίμηση της καταλληλότητας του αντιστοίχου οργάνου. Η βιοψία από το μόσχευμα πριν την πραγματοποίηση της επέμβασης στον λήπτη δίνει χρήσιμες πληροφορίες και είναι απαραίτητη για τα μοσχεύματα που είναι σε οριακή κατάσταση. Διατήρηση μοσχευμάτων Οι χρόνοι διατήρησης των μοσχευμάτων έχουν σήμερα ως εξής: -Καρδιά: 6 ώρες -Πνεύμονες: 4 ώρες -Ήπαρ: 24 ώρες -Πάγκρεας: 12 ώρες -Νεφροί: 60 ώρες Με το συνδυασμό διαφόρων μεθόδων έχει γίνει κατορθωτό να διατηρούνται σήμερα, σε πειραματικό επίπεδο, για υπερδιπλάσιους χρόνους τα μοσχεύματα. Η συντήρηση των μοσχευμάτων είναι ένα πεδίο από το οποίο περιμένουμε σημαντικές εξελίξεις τα επόμενα χρόνια. 10 ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΩΝ ΛΗΠΤΩΝ Η προτεραιότητα μεταξύ των υποψηφίων ληπτών καθορίζεται με βάση τα εξής στοιχεία: 1) ιστοσυμβατότητα μεταξύ δότη/λήπτη, 2) τον χαρακτήρα του επείγοντος, 4

3) την βαρύτητα της νόσου, 4) τον χρόνο αναμονής, 5) την ηλικία του λήπτη και 6) τη σωματική διάπλαση και το βάρος σώματος του λήπτη, σε σχέση με αυτά του δότη. Η επιτυχία μιας μεταμόσχευσης εξαρτάται σε σημαντικό βαθμό από την έγκαιρη αναγνώριση του εγκεφαλικά νεκρού δότη και την εφαρμογή της κατάλληλης φροντίδας για την συντήρηση των οργάνων του. Η καθυστερημένη διαπίστωση του εγκεφαλικού θανάτου και η ανεπαρκής υποστήριξη των οργάνων-μοσχευμάτων, ευθύνεται για την απώλεια πολύτιμων μοσχευμάτων ή για την ανεπιτυχή έκβαση των μεταμοσχεύσεων, λόγω δυσλειτουργίας αυτών. Ο συντονισμός είναι ιδιαίτερης σημασίας για την επιτυχία των μεταμοσχεύσεων, γι αυτό και κάθε μεταμοσχευτικό κέντρο διαθέτει τους συντονιστές του. 11 Η ανακάλυψη νέων ανοσοκατασταλτικών φαρμάκων, τα τελευταία χρόνια, έχουν βελτιώσει την επιβίωση όλων των μοσχευμάτων καθώς και την ποιότητα ζωής των μεταμοσχευμένων ασθενών. Επιβίωση των μοσχευμάτων Κωστάκης Αλκιβιάδης, 2005: Πρόεδρος του Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων από το 2004, καθηγητής Χειρουργικής και Μεταμόσχευσης Οργάνων. Κατέχει την πατρότητα χρησιμοποίησης της κυκλοσπορίνης πειραματικά, ως μέσου ανοσοκαταστολής (1977) και συμμετείχε στην 1 η μεταμόσχευση παγκρέατος (1989). 12 Εγκεφαλικός Θάνατος Η σαφής οριοθέτηση του εγκεφαλικού θανάτου και η εισαγωγή κριτηρίων διαπίστωσής του έχει βαρύνουσα αξία σήμερα, αφ' ενός μεν λόγω της αυξημένης επιδημιολογικής συχνότητος αυτού (π.χ. στην Μ. Βρετανία το 10% των περιστατικών που εκπνέουν στις μονάδες εντατικής παρακολούθησης), αφ' ετέρου δε λόγω της άμεσης σύνδεσης του εγκεφαλικού θανάτου με τις μεταμοσχεύσεις. Εγκεφαλικός θάνατος (brain death) σημαίνει την μη αναστρέψιμη βλάβη του εγκεφάλου, με μόνιμη απώλεια όλων των λειτουργιών του εγκεφαλικού στελέχους (brain stem death). Έχει γίνει αποδεκτό, ότι θάνατος του εγκεφάλου σημαίνει και το βιολογικό τέλος κάθε ατόμου. Αν και η έννοια του εγκεφαλικού θανάτου είχε διατυπωθεί από το 1959, πρώτα το 1968 καθιερώθηκε ο ορισμός του εγκεφαλικού θανάτου και καθορίστηκαν όλες εκείνες οι δοκιμασίες, με τις οποίες ο κλινικός γιατρός μπορεί να τον διαπιστώσει με ασφάλεια (Κριτήρια Ηarvard). 5

Οι ασθενείς με εγκεφαλικό θάνατο δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται θεραπευτικά ως ζώντες. Αυτοί υποβάλλονται σε κατάλληλη υποστήριξη προκειμένου να διατηρηθούν τα όργανά τους στην καλύτερη δυνατή βιολογική κατάσταση, ώστε να μπορούν να προσφέρουν ζωή σε άλλους ανθρώπους. ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΜΕΤΑΞΥ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ ΚΑΙ ΦΥΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Υπάρχει σαφέστατη διαφορά μεταξύ της φυτικής κατάστασης (vegetative state) και του εγκεφαλικού θανάτου. Η φυτική κατάσταση είναι μια σοβαρότατη εγκεφαλική βλάβη, που όμως δεν σημαίνει θάνατο του ατόμου. Στη φυτική κατάσταση, ενώ διατηρείται ικανοποιητική η λειτουργία του εγκεφαλικού στελέχους, μόνον ο εγκεφαλικός φλοιός είναι εκείνος που έχει παύσει να λειτουργεί. Στην περίπτωση αυτή το άτομο έχει αυτόματη αναπνοή και καρδιαγγειακή λειτουργία, αλλά στερείται συνείδησης. Η μόνιμη φυτική κατάσταση (persistent vegetative state) οφείλεται σε σοβαρή βλάβη του εγκεφάλου και αντιστοιχεί σε μια υποτυπώδη μορφή ζωής. Κατ αυτήν, ο ασθενής αν και έχει απολέσει όλα εκείνα τα στοιχεία που συνθέτουν την προσωπικότητα του ατόμου, μπορεί με κατάλληλη φροντίδα να διατηρείται στη ζωή. Έχει συμβεί, σε σπάνιες περιπτώσεις ασθενών με οριακή εγκεφαλική βλάβη, να επέλθει ανάνηψη από αυτήν την κατάσταση. Σε καμία περίπτωση, τα άτομα με παρατεινόμενο κώμα ή μόνιμη φυτική κατάσταση δεν μπορούν να χαρακτηριστούν ως εγκεφαλικά νεκρά και ακόμη περισσότερο, να θεωρηθούν ως δότες οργάνων. Μη τήρηση των κριτηρίων του εγκεφαλικού θανάτου Συχνά, η εμπειρία των ιατρών που εργάζονται στις Μονάδες Εντατικής θεραπείας γεννά τέτοια αυτοπεποίθηση που από κάποια εργαστηριακά δεδομένα και την κλινική μόνον εκτίμηση συνάγεται και η διάγνωση. Έτσι οι γιατροί, δίχως να προβούν στη διενέργεια όλων ανεξαιρέτως των προβλεπόμενων δοκιμασιών διαγνώσεως του εγκεφαλικού θανάτου, καταλήγουν στην τελική διάγνωση. Αντιλαμβάνεται κανείς ότι το ενδεχόμενο να διαγνωσθεί εγκεφαλικός θάνατος, χωρίς στην πραγματικότητα να συμβαίνει κάτι τέτοιο, είναι υπαρκτό. Αποτέλεσμα αυτού είναι τα περιστατικά ανάνηψης, όπως λέγεται εγκεφαλικά νεκρών, που συχνά βλέπουν το φως της δημοσιότητας. Προφανώς στις περιπτώσεις αυτές, η επιστροφή στη ζωή οφείλεται σε λάθος διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτου, ενώ στην ουσία επρόκειτο περί κώματος. Προς αποφυγή τέτοιων φαινομένων συνιστάται η εκπαίδευση και η επαρκής ενημέρωση των αρμοδίων γιατρών για τα σύγχρονα πρωτόκολλα διάγνωσης του εγκεφαλικού θανάτου, η επιμελής και ακριβής τήρηση των σχετικών κανόνων, η επανάληψη των δοκιμασιών εντός των προβλεπομένων χρονικών ορίων, η βιντεοσκόπηση της όλης διαδικασίας και η τήρηση σχετικού αρχείου. 13 ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΟΥ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ Φιλοσοφικοί προβληματισμοί Με την επινόηση του αναπνευστήρα κατέστη δυνατό να διατηρείται η κυκλοφορία του αίματος παρά τη νέκρωση του εγκεφάλου. Αυτή η ιδιόμορφη ιατρογενής κατάσταση οδήγησε στο παράδοξο να μιλούμε για νεκρούς που όμως διατηρούν ζωντανό σώμα. 6

Ως απόρροια αυτού του παραδόξου προέκυψε η αναγκαιότητα επαναπροσδιορισμού της έννοιας του θανάτου καθώς και διλήμματα ηθικής φύσεως σχετικά με τις μεταμοσχεύσεις. Η επικρατούσα άποψη μεταξύ των ειδικών επιστημόνων και των αρμοδίων επιτροπών είναι ότι βιολογικός θάνατος είναι η απώλεια της λειτουργικής συνοχής του σώματος ως οργανισμού. Το ερώτημα αν ένας οργανισμός είναι ζωντανός ή νεκρός, τη στιγμή που έχει παύσει μια ζωτική λειτουργία, όπως αυτή του εγκεφάλου, και διατηρούνται οι υπόλοιπες, ήταν μέχρι πρόσφατα άνευ αντικειμένου, δεδομένου ότι κάτι τέτοιο δεν ήταν πρακτικά εφικτό, έως ότου ανακαλύφθηκε ο αναπνευστήρας. Η περίπτωση του εγκεφαλικού θανάτου αναφέρεται σε ένα άτομο του οποίου η εγκεφαλική λειτουργία δεν επιτελείται, διότι έχει ήδη αρχίσει η αποσύνθεση του εγκεφαλικού ιστού και έχει ήδη νεκρωθεί το εγκεφαλικό στέλεχος. Ο εγκέφαλος δεν αντικαθίσταται ούτε με βιολογικό μόσχευμα ούτε με τεχνητό όργανο. Αυτό σημαίνει ότι η εγκεφαλική λειτουργία, σε αντίθεση με την καρδιακή, ούτε αντικαταστάσιμη είναι ούτε αναστρέψιμη. Σύμφωνα λοιπόν με αυτή την άποψη, ένας εγκεφαλικά νεκρός έχει περάσει οριστικά και αμετάκλητα στον θάνατο, έχοντας χάσει οριστικά και αμετάκλητα τη λειτουργική του αυτονομία και οντότητα. Η άποψη ότι ο θάνατος επαληθεύεται μόνον από τη διαπίστωση της σήψης ή ότι ορίζεται από την μη αναστρέψιμη παύση των λειτουργιών όλων των κυττάρων του σώματος δεν είναι ακριβής και επαρκής, αφού είναι γνωστό ότι τα νύχια και οι τρίχες συνεχίζουν να μεγαλώνουν ακόμη και μετά την παρέλευση ημερών μετά τον καρδιακό θάνατο. Επίσης ο κερατοειδής, το δέρμα και τα οστικά η μη οστικά μοσχεύματα (τένοντες, μηνίσκοι, καρδιακές βαλβίδες) δεν καταστρέφονται άμεσα, αλλά μπορούν να αφαιρεθούν ακόμη και μερικές ώρες μετά την επέλευση του καρδιακού θανάτου. Ο εγκεφαλικός θάνατος όμως είναι και θα παραμείνει εκτεθειμένος σε φιλοσοφική αμφισβήτηση, τα κυριώτερα αίτια της οποίας είναι τα εξής: α) Ο εγκεφαλικός θάνατος, σε αντίθεση με τον ως τώρα γνωστό φυσικό θάνατο, είναι ιατρογενής έννοια, συνεπεία όχι της φυσιολογικής εξέλιξης του ανθρώπινου οργανισμού αλλά της τεχνολογίας. β) Η υποψία ότι ο εγκεφαλικός θάνατος επινοήθηκε για να εξυπηρετήσει μια σκοπιμότητα, τις μεταμοσχεύσεις, που μπορεί μεν να είναι θεμιτή και καλή, αφού θεραπεύει, δεν παύει όμως να αποτελεί σκοπιμότητα. γ) Ο δικαιολογημένος φόβος ότι η αχαλίνωτη χρησιμοθηρία και ο ευδαιμονισμός οδηγούν σε ασέβεια απέναντι στο νεκρό σώμα και στο γεγονός του θανάτου. δ) Η σύγχυση μεταξύ του εγκεφαλικού θανάτου και του κώματος ή της χρόνιας φυτικής κατάστασης. ε) Ο φόβος ότι τα κριτήρια του εγκεφαλικού θανάτου δεν είναι ακριβή και συνεπώς η διάγνωση μπορεί να είναι εσφαλμένη και η κατάσταση αναστρέψιμη και στ) Η αντίληψη ότι οι εγκεφαλικά νεκροί ενδεχομένως να διατηρούν κάποιες ανώτερες λειτουργίες, τα δε εγκεφαλονωτιαία αντανακλαστικά αποτελούν αποδείξεις μη οριστικής επέλευσης του θανάτου. 7

Οι επιφυλάξεις και αμφισβητήσεις του εγκεφαλικού θανάτου προέρχονται κυρίως από φιλοσοφικούς ή βιοηθικούς κύκλους και σε μικρότερο βαθμό από την ιατρική κοινότητα. Αξίζει να σημειωθεί ότι η επιστημονική αμφισβήτηση δεν βρίσκει εκπροσώπους μεταξύ των ειδικών εντατικολόγων και των νευροεπιστημόνων. Επιστημονικές αμφισβητήσεις Ο καλύτερος ορισμός του θανάτου κατά τον Taylor είναι η οριστική παύση της κυκλοφορίας του αίματος. Ο ορισμός αυτός του θανάτου είναι μεν λογικός, στην πραγματικότητα όμως η διαδικασία της αποσύνθεσης έχει ήδη αρχίσει στα εγκεφαλικώς νεκρά άτομα με την αυτόλυση του εγκεφάλου. Επιστημονική αμφισβήτηση του εγκεφαλικού θανάτου επιχειρεί και ο πρώην υπέρμαχος και υποστηρικτής του Shewmon (Los Angeles), ο οποίος με τρία άρθρα του σε έγκυρα ιατρικά περιοδικά υποστηρίζει την άποψη ότι ο θάνατος επέρχεται μόνον μετά την ανεπίστρεπτη παύση της καρδιακής λειτουργίας. Το επιχείρημα του είναι ότι εκτός από τον εγκέφαλο και ο νωτιαίος μυελός επιτελεί ολοκληρωμένες και ρυθμιστικές λειτουργίες, με αποτέλεσμα η νέκρωση του εγκεφάλου να μη σημαίνει κατ ανάγκη και την παύση όλων των ολοκληρωμένων λειτουργιών του οργανισμού. Το δεύτερο επιχείρημά του προέρχεται από μία μελέτη του, στην οποία εμφανίζει περιπτώσεις εγκεφαλικά νεκρών ατόμων, που για ειδικούς λόγους (π.χ. γυναίκα εγκυμονούσα που έπρεπε να τεκνοποιήσει) παρέμειναν στη μηχανική υποστήριξη για μακρό χρονικό διάστημα. Το γεγονός ότι η γυναίκα τελικά γέννησε θεωρεί πως είναι ασύμβατο με το θάνατο. Ο αντίλογος που παραθέτει η νευρολογική σχολή στο πρώτο επιχείρημα είναι ότι η επιτέλεση των ολοκληρωμένων λειτουργιών δεν αποτελεί το μόνο στοιχείο συνεισφοράς του εγκεφάλου στη λειτουργία του οργανισμού ως συνόλου. Εκτός των ολοκληρωμένων λειτουργιών, ο οργανισμός για να ζήσει ως όλον απαιτεί, την αυτόνομη καρδιοαναπνευστική λειτουργία και την λειτουργία της συνειδήσεως, κάτι που μόνον ο εγκέφαλος εξασφαλίζει. Ο νωτιαίος μυελός επιτελεί κάποιες ολοκληρωμένες ή ρυθμιστικές διεργασίες, αλλά δεν υποστηρίζει ούτε την καρδιοαναπνευστική λειτουργία ούτε πολύ περισσότερο τη συνείδηση στον άνθρωπο. Σχετικά με το επιχείρημα των χρονίων περιστατικών εγκεφαλικού θανάτου, οι Wijdicks και Bernat θέτουν σε αμφισβήτηση το αν πρόκειται για πραγματικά εγκεφαλικά νεκρούς, μια και στη μελέτη που αναφέρονται δεν φαίνεται ότι έχει γίνει η δοκιμασία της άπνοιας. Αλλά και αν ακόμη η διάγνωση είναι ακριβής και ορθή, η κυοφορία, η ανάπτυξη και ότι άλλο παρουσιάζουν τα συγκεκριμένα άτομα δεν αποδεικνύουν το ότι ζουν, αλλά φανερώνουν το μέγεθος των τεχνολογικών μας επιτευγμάτων. Συχνά η αμφισβήτηση του εγκεφαλικού θανάτου στηρίζεται στην εμφάνιση των νωτιαίων αντανακλαστικών, ως στοιχείων που αποδεικνύουν την ύπαρξη ζωής, ή στη σύγχυση που υπάρχει μεταξύ ορισμένων μη ειδικών ανάμεσα στη χρόνια φυτική κατάσταση και τον εγκεφαλικό θάνατο. Επίσης η παρουσία φυσιολογικών επιπέδων νευροορμονών σε κάποιες περιπτώσεις ή η ύπαρξη υπολειπόμενης ηλεκτρικής δραστηριότητας αποτελούν επί πλέον επιχειρήματα που ενισχύουν την αμφισβήτηση του εγκεφαλικού θανάτου. 8

Η απάντηση που δίδεται στην παραπάνω επιχειρηματολογία είναι ότι, σχετικά με τα νωτιαία αντανακλαστικά, αυτά μπορεί να εμφανίζονται ακόμη και χωρίς εγκέφαλο. Η παρουσία νευροορμονών ερμηνεύεται από την ανατομία της υποφύσεως και το γεγονός ότι αυτή αρδεύεται από αρτηρία κλάδου του εξωκρανιακού τμήματος της έσω καρωτίδας, που ενίοτε παραμένει άθικτο από το τραύμα το οποίο προκάλεσε τον εγκεφαλικό θάνατο. Τέλος, η ηλεκτρική δραστηριότητα μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι κάποιοι νευρώνες δεν έχουν καταστραφεί απόλυτα, χωρίς όμως κάτι τέτοιο να αποδεικνύει την λειτουργικότητα τμήματος του εγκεφάλου. Σε καμία περίπτωση μια τέτοιας καταγραφής δεν επανήλθε κάποιος κλινικά διαγνωσμένος ως εγκεφαλικά νεκρός, ούτε καν στο επίπεδο της φυτικής κατάστασης (βλ. και δική μου εμπειρία). Βέβαια η πλούσια εμπειρική μας γνώση παρουσιάζει ισχυρά στοιχεία υπέρ του εγκεφαλικού θανάτου. Το γεγονός επί παραδείγματι ότι, εν αντιθέσει προς τον καρδιακό θάνατο, που είναι συχνά αναστρέψιμος (συχνά ανατάξιμη καρδιακή ανακοπή), ο εγκεφαλικός θάνατος, αν διαγνωσθεί σωστά, είναι οριστικός και αμετάκλητος. Έτσι το γεγονός ότι η μεν καρδιά και η λειτουργία της είναι αντικαταστάσιμες (μεταμόσχευση, τεχνητές καρδιές), ενώ ο εγκέφαλος και η λειτουργία του όχι, αποτελεί στοιχείο που καταδεικνύει την αναγκαιότητα και την μοναδικότητα της σχέσης του εγκεφάλου με το γεγονός της ζωής. Παρά τις διάφορες αμφισβητήσεις, το γεγονός ότι οι μεταμοσχεύσεις εκτός από ένα ιδιοφυές επίτευγμα αποτελούν και μία μοναδική ευκαιρία για ζωή τόσων συνανθρώπων μας οδηγεί σε μια τάση υπερβάσεως αυτών των αναστολών και στην αποδοχή του εγκεφαλικού θανάτου. Αυτό που πλέον συζητείται από πλευράς ηθικής είναι η πιστή τήρηση των κριτηρίων διάγνωσης και η ακριβής και ασφαλής διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτου. 14 ΙΕΡΑ ΣΥΝΟΔΟΣ_ΒΑΣΙΚΕΣ ΘΕΣΕΙΣ ΕΠΙ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ ΤΩΝ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΩΝ (10.12.1999) Η δωρεὰ ὀργάνων ἀπὸ ἐγκεφαλικὰ νεκροὺς δότες καθὼς καὶ ἡ νηφάλια καὶ συνειδητὴ ἀπόφαση ὑγιοῦς ἀνθρώπου νὰ προσφέρει κάποιο ὄργανό του σὲ πάσχοντα συνάνθρωπο, ὡς πράξεις φιλαλληλίας καὶ ἀγάπης, εἶναι σύμφωνες μὲ τὴ διδασκαλία καὶ τὸ φρόνημα τῆς Εκκλησίας μας. Η διὰ νόμου ὑποχρεωτικὴ διακοπὴ τῆς μηχανικῆς ὑποστήριξης τῆς ἀναπνευστικῆς λειτουργίας σὲ περίπτωση ἐγκεφαλικὰ νεκροῦ ἀτόμου ποὺ δὲν εἶναι δότης εἶναι πνευματικὰ καὶ ἠθικὰ ἀντιδεοντολογική. Ο νόμος πρέπει νὰ κατοχυρώνει τὸν γιατρὸ πού, γιὰ λόγους συνειδήσεως, δὲν ἐπιθυμεῖ νὰ διακόψει τὸν μηχανικὸ ἀερισμὸ καὶ φυσικὰ ὄχι νὰ τὸν τιμωρεῖ. Διαθρησκειακή Θεώρηση των Μεταμοσχεύσεων Η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία έχει ευλογήσει τη δωρεά οργάνων ως πράξη ύψιστης αγάπης και φιλαλληλίας. Επιπλέον, σε επίσημη ομιλία του στο 18ο Διεθνές Συνέδριο της Εταιρείας Μεταμοσχεύσεων που έλαβε χώρα στις 29 Αυγούστου του 2000 στη Ρώμη, ο Πάπας Ιωάννης Παύλος ο 2ος υιοθέτησε τον εγκεφαλικό θάνατο. 9

Μεταξύ των διαφόρων προτεσταντικών ομολογιών υπάρχει μία γενικευμένη και άνευ επιφυλάξεων αποδοχή του εγκεφαλικού θανάτου και των μεταμοσχεύσεων γενικότερα. Σύμφωνα με τον Ιουδαϊκό νόμο επιτρέπεται η λήψη οργάνων από έναν άνθρωπο, εφόσον κάτι τέτοιο δεν επισπεύδει το θάνατο του δότη και γίνεται με σεβασμό στο ανθρώπινο σώμα. Γενικά, η ιουδαϊκή θρησκεία ενθαρρύνει τις μεταμοσχεύσεις. Δεν υπάρχει όμως μια εγκύκλιος γενικής ισχύος δεσμευτική για όλους τους Εβραίους. Το 1986 το Συμβούλιο της Ισλαμικής Νομικής Ακαδημίας αποδέχθηκε τον εγκεφαλικό θάνατο για ολόκληρο τον ισλαμικό κόσμο. Με βάση αυτή την απόφαση, η Σαουδική Αραβία αναγνώρισε τον εγκεφαλικό θάνατο και υιοθέτησε ως κριτήρια διάγνωσής του τα προτεινόμενα από την Αμερικανική Ακαδημία Νευρολογίας. Σύμφωνα με τον Ισλαμικό Κώδικα Ηθικής, οι μεταμοσχεύσεις επιτρέπονται με την προϋπόθεση ότι υπάρχει συναίνεση του δότη, ευγενής πρόθεση, σεβασμός του ατόμου και του γεγονότος του θανάτου και σαφής αίσθηση ότι όλοι και όλα ανήκουν στο Θεό. Η Ινδουιστική θρησκεία που στηρίζεται στο νόμο του κάρμα και τη μετενσάρκωση, η ιδέα των μεταμοσχεύσεων δεν είναι μόνο αποδεκτή από τον Ινδουισμό αλλά και απόλυτα συμβατή με τη διδασκαλία του. Η Βουδιστική φιλοσοφία δέχεται τη δωρεά οργάνων ως πράξη γενναιοδωρίας και σύμπνοιας. Η προσφορά είναι αληθινή και αγνή, όταν είναι ξένη προς κάθε σκέψη ανταπόδοσης. Η φιλοσοφία των Σίντο, που είναι η επικρατούσα στην Ιαπωνία, είναι αντίθετη προς την ιδέα της δωρεάς των οργάνων. Το γεγονός αυτό δημιούργησε τεράστιες δυσκολίες στην πρόοδο των μεταμοσχεύσεων στην Ιαπωνία μέχρι το 1999, οπότε και τελικά επιτράπηκαν κάτω από συγκεκριμένους όρους και προϋποθέσεις. 15 ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΗΜΕΡΙΔΑ ΜΕ ΘΕΜΑ: ΕΙΝΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΣ ΘΑΝΑΤΟΣ Ο ΛΕΓΟΜΕΝΟΣ «ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟΣ ΘΑΝΑΤΟΣ»; 2012 Το γεγονός ότι εκφράζονται συχνά αντιρρήσεις και μάλιστα έντονες για τον εγκεφαλικό θάνατο δεν είναι μόνο ενδεικτικό μιας σχολαστικότητας, αλλά φανερώνει και την ανάγκη έκφρασης σεβασμού σε αυτό καθ εαυτό το ιερό γεγονός του θανάτου, στο οποίο κανείς δεν θα έπρεπε να ασεβήσει. Το γεγονός ότι οι θρησκείες για διάφορες αιτίες δεν έχουν βοηθήσει ενεργά στην υπόθεση της δωρεάς των οργάνων ίσως να οδήγησε στην ιδέα της λεγόμενης συναγόμενης συναίνεσης. Η προσφορά όμως πρέπει να είναι ελεύθερη και ρητά εκφρασμένη. Η συναγόμενη συναίνεση καταργεί τον δωρητή και τον υποκαθιστά με την απρόσωπη επιτροπή που αποφασίζει για τα συναισθήματά του, υποβαθμίζοντάς τον μάλιστα από δωρητή σε δεξαμενή οργάνων. Στην περίπτωση αυτή, η μεταμόσχευση, ενώ γίνεται με τα όργανα του δότη, δεν γίνεται με τη συγκατάθεσή του και αυτός είναι αποξενωμένος από την πράξη του. Έτσι, ο λήπτης στερείται το βίωμα ότι ζει από την ελεύθερα εκφρασμένη αγάπη κάποιου συνανθρώπου του, αντικαθιστώντας το με την αίσθηση του ότι επιβιώνει χάριν της νομικής διευθέτησης της κοινωνίας. 16 Η κύρια παράμετρος που χαρακτηρίζει την προσφορά μοσχευμάτων και τις μεταμοσχεύσεις είναι ο αριθμός των αξιοποιηθέντων δοτών ανά εκατομμύριο 10

πληθυσμού. Η Ελλάδα είναι καθηλωμένη σε λιγότερο από 10 δότες ανά εκατομμύριο πληθυσμού, προσφορά που είναι από τις χαμηλότερες στην Ευρώπη. Οι όροι εικαζόμενη, τεκμαιρόμενη ή συναγόμενη συναίνεση σημαίνουν ότι αν ο εγκεφαλικά νεκρός δεν είναι δηλωμένος δότης, αλλά δεν έχει αρνηθεί εγγράφως τη δωρεά των οργάνων του, όταν ζούσε, θεωρείται αυτομάτως δότης, οπότε νομιμοποιείται η αφαίρεση των οργάνων του. Οι έννοιες αυτές χρησιμοποιούνται με νομοθετική κατοχύρωση στην Ισπανία, στην Αυστρία, στο Βέλγιο, στη Γαλλία και σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες και το γεγονός αυτό έχει βοηθήσει σημαντικά στην αύξηση του αριθμού των διαθέσιμων οργάνων και κατ επέκταση των μεταμοσχεύσεων. Παράλληλα όμως έχουν αμφισβητηθεί έντονα, διότι στην ουσία καθιστούν τα σώματά μας δημόσια περιουσία. Δίπλα σε αυτές τις μορφές συναίνεσης θα μπορούσε κανείς να τοποθετήσει και τη συναίνεση των συγγενών, η οποία φαίνεται να απολαμβάνει γενικής αποδοχής, αν και έχουν εκφρασθεί επιφυλάξεις και από ορισμένους θεωρείται αντισυνταγματική. 17 Σχεδόν στάσιμη παραμένει η κατάσταση την τελευταία 20ετία ως προς την μεταμοσχευτική δραστηριότητα στην Ελλάδα. Η ίδρυση του Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων δυστυχώς δεν άλλαξε σημαντικά την κατάσταση, παρότι η χώρα εξοπλίστηκε με ένα καλό νομικό πλαίσιο για τις μεταμοσχεύσεις. Βασικό αίτιο της κατάστασης είναι η έλλειψη ενός σωστά οργανωμένου συστήματος στις ΜΕΘ-ΕΟΜ και στο Υπουργείο Υγείας. Ειδικότερα, το δίκτυο Τοπικών Συντονιστών στις ΜΕΘ είναι αδύναμο στη συνολική του θεσμοθέτηση, οργάνωση, εκπαίδευση και οικονομική αποζημίωση της υπερεργασίας. Οι γιατροί των ΜΕΘ συχνά δεν προβαίνουν στη σύνταξη ληξιαρχικής πράξης θανάτου με διάγνωση «εγκεφαλικός θάνατος» φοβούμενοι τις οικογένειες των νεκρών. Οι ΜΕΘ συχνά δεν κάνουν αναφορά των διαγνωσμένων εγκεφαλικών θανάτων στον Εθνικό Οργανισμό Μεταμοσχεύσεων. Επίσης δεν προσεγγίζουν τις οικογένειες μαζί με τον ΕΟΜ, όπως ορίζει ο νόμος, αλλά η προσέγγιση γίνεται από τους γιατρούς της ΜΕΘ συχνά υπό ψυχική φόρτιση και σωματική κούραση. Έτσι, μεγάλο ποσοστό έως και 45% των οικογενειών αρνούνται την προσφορά. Σύμφωνα με έρευνα του Ευρωβαρόμετρου (Οκτώβριος 2009) η ελληνική κοινή γνώμη είναι η πιο δύσπιστη στην Ευρώπη απέναντι στο ιατρικό σύστημα. Επίσης εμφανίζεται μη σωστά ενημερωμένη σε ότι αφορά την μεταμοσχευτική διαδικασία. Υπάρχουν Μονάδες Εντατικής Θεραπείας κεντρικών νοσοκομείων της Αθήνας (ΚΑΤ, Ευαγγελισμός) που ουσιαστικά απέχουν συστηματικά της προσφοράς μοσχευμάτων. Η ανεπαρκής στελέχωση του Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων (3-4 άτομα από 23 που προβλέπει ο νόμος) έχει ως επακόλουθο, ο οργανισμός να μη μπορεί να ανταποκριθεί με επάρκεια στον ρόλο του. 18 CANADIAN TRANSPLANT NUMBERS 11

19 Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΜΜΕ Ποτέ άλλοτε δεν είχαμε τόση πρόσβαση στην πληροφορία. Οι πληροφορίες, όμως, χωρίς υπεύθυνη διασταύρωση και συνθετική επεξεργασία τους, οδηγούν στο αντίθετο αποτέλεσμα. Οι μεταμοσχεύσεις αποτελούν ένα από τα πλέον χαρακτηριστικά παραδείγματα της σύγχυσης που επικρατεί. Η γνώση του κόσμου γύρω από τον ευαίσθητο αυτό τομέα στηρίζεται κυρίως σε μύθους παρά στην πραγματικότητα. Υφίσταται άγνοια για τις συνθήκες και τις προϋποθέσεις που απαιτούνται για να γίνουμε δότες οργάνων. Χάος και αμφισβήτηση επικρατεί όσον αφορά στον καθορισμό του εγκεφαλικού θανάτου, λόγω μη κατανόσης των κριτηρίων πιστοποιήσής του. Επειδή τόσο η ιατρική, όσο και η νομική επιστήμη έχουν καταλήξει και αποδεχθεί μια σαφώς καθορισμένη έννοια εγκεφαλικού θανάτου, η οποία δεν αφήνει κανένα περιθώριο παρερμηνείας, η διευκρίνιση του θέματος είναι απαραίτητη πριν από κάθε δημόσια συζήτηση γύρω από τις μεταμοσχεύσεις. Ενώ, λοιπόν, για την ιατρική και νομική επιστήμη, ο θάνατος είναι ένας και ορίζεται ως «η ανεπανόρθωτη απώλεια της ικανότητας για συνείδηση, σε συνδυασμό με την ανεπανόρθωτη απώλεια της ικανότητας για αυτόματη αναπνοή», για τον περισσότερο κόσμο υπάρχουν αμφιβολίες, διότι η δυνατότητα τεχνητής υποστήριξης της αναπνοής και της κυκλοφορίας δημιουργεί την ψευδαίσθηση ότι ο άνθρωπος εξακολουθεί να ζει. Στα ιατρικά χρονικά, δεν υπάρχει όμως ούτε μία περίπτωση επανόδου στη ζωή ατόμου που διαγνώστηκε ως εγκεφαλικά νεκρό. Απαιτείται συνεχής υπεύθυνη και συστηματική ενημέρωση, που θα διαλύσει τους μύθους γύρω από τις μεταμοσχεύσεις και θα ευαισθητοποιήσει το ευρύ κοινό για την αξία της προσφοράς ιστών και οργάνων. Εκατοντάδες άτομα πεθαίνουν κάθε χρόνο σε ΜΕΘ, από βαριά εγκεφαλική βλάβη, των οποίων τα όργανα θα μπορούσαν να σώσουν πολλούς από βέβαιο θάνατο και σε άλλους να βελτιώσουν κατά πολύ την ποιότητα της ζωής τους. Η έκκληση για προσφορά δεν προκαλεί πρόσθετο πόνο στους συγγενείς. Η αίσθηση ότι τα όργανα του αγαπημένου τους προσώπου δίνουν την δυνατότητα ζωής στον πάσχοντα συνάνθρωπο, απαλύνει τον πόνο τους. Τα ΜΜΕ αποτελούν έναν τομέα συχνής κακοποίησης των μεταμοσχεύσεων. Φαίνεται πως δεν είναι αναληθές ότι σε υπανάπτυκτες χώρες επιτήδειοι εκμεταλλευτές βρίσκουν τρόπους να θυσιάζουν αθώους ανθρώπους, κυρίως παιδιά, στον βωμό των μεταμοσχευτικών συμφερόντων. Όταν αυτά τα μεμονωμένα περιστατικά προβάλλονται υπερβολικά με ιδιάζουσα συναισθηματική φόρτιση στα κεντρικά δελτία ειδήσεων χωρών όπως η δική μας, που είναι εντελώς ξένες με τέτοιες πρακτικές, κλονίζουν την εμπιστοσύνη της κοινής γνώμης στο μεταμοσχευτικό καθεστώς και δημιουργούν ατμόσφαιρα φόβου και κλίμα καχυποψίας. Συχνά τα ΜΜΕ υπερτονίζουν το γεγονός της επιτυχίας των μεταμοσχευτών, υποβιβάζοντας έμμεσα τον ρόλο των γιατρών του δότη. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι δεύτεροι να δυσκολεύονται συχνά να επαναλάβουν τη συνεργασία τους. Έτσι, ενώ οι μεταμοσχεύσεις φαινομενικά κερδίζουν στην κοινή γνώμη, η υπόθεση χάνεται στις Μονάδες Εντατικής θεραπείας από τους γιατρούς. Η απάντηση σε αυτήν την κατάσταση είναι να προτάσσεται η προβολή των μεταμοσχευτικών γεγονότων και επιτυχιών και όχι η προβολή συγκεκριμένων προσώπων. Ελληνική Εταιρεία Εντατικής Θεραπείας 12

Τα τελευταία χρόνια είδαν το φως της δημοσιότητας άρθρα σε ελληνικά περιοδικά (χωρίς επιτροπές κρίσεως) τα οποία θέτουν σε αμφισβήτηση τον εγκεφαλικό θάνατο. Οι δημοσιεύσεις αυτές, από μη ειδικούς επί του θέματος, παρερμηνεύοντας δεδομένα οδηγούνται σε ασαφή και αστήρικτα συμπεράσματα συγχέοντας πολλές φορές τον εγκεφαλικό θάνατο με την φυτική κατάσταση, με αποτέλεσμα να προκαλούν κλονισμό της εμπιστοσύνης του κόσμου στην ιατρική θεραπευτική και στο δύσκολο έργο των εντατικολόγων. 1. H παγκόσμια ιατρική κοινότητα, οι επιστημονικές εταιρίες εντατικολογ ιας, νευρολογίας και νευροχειρουργικής, όπως και όλες οι επιτροπές νευροηθικής δέχονται ότι ο εγκεφαλικός θάνατος ταυτίζεται με τον βιολογικό θάνατο του ανθρώπου. 2. Η νέκρωση του εγκεφαλικού στελέχους και του φλοιού σηματοδοτούν την μόνιμη παύση της εγκεφαλικής λειτουργίας, δηλαδή την απουσία των ανώτερων λειτουργιών, της αντιληπτικής ικανότητας και των αισθητικών ερεθισμάτων. 3. Τα εγκεφαλικά νεκρά άτομα μοιάζουν με αποκεφαλισμένα άτομα οι υπόλοιπες λειτουργίες των οποίων συντηρούνται μηχανικά. 4. Η διαδικασία διαγνώσεως του εγκεφαλικού θανάτου είναι απόλυτα αξιόπιστη και παγκοσμίως αποδεκτή. 5. Δεν υπάρχει κανένα περιστατικό στην διεθνή βιβλιογραφία, με διάγνωση εγκεφαλικού θανάτου σύμφωνα με τις διεθνώς παραδεκτές οδηγίες, που να επανήλθε στην ζωή. 6. Η παρουσία νωτιαίων αντανακλαστικών δεν αποκλείει τον εγκεφαλικό θάνατο. Τα νωτιαία αντανακλαστικά μπορεί να εκδηλώνονται και χωρίς εγκέφαλο. 7. Ο διαχωρισμός μεταξύ εγκεφαλικού θανάτου και βαθέως παρατεταμένου κώματος ή φυτικής κατάστασης είναι επιστημονικά σαφής. 8. Οι μη ειδικοί γιατροί χωρίς εμπειρία με βαρέως πάσχοντες, συγχέουν έννοιες και περιγραφές εργασιών και τις παρερμηνεύουν απομονώνοντας φράσεις. Έτσι εργασίες που στηρίζουν την έννοια του εγκεφαλικού θανάτου παρερμηνεύονται και χρησιμοποιούνται για να στηρίξουν το αντίθετο. 9. Αφήνεται να εννοηθεί ότι υπάρχουν περιπτώσεις με διάγνωση εγκεφαλικού θανάτου που επέζησαν, ενώ είναι σαφέστατο ότι κάτι τέτοιο ποτέ δεν συνέβη. 10. Πρέπει να γίνει σαφές ότι μπορεί κάποιος να έχει μια άποψη και να την εκφράζει, αλλά είναι απαράδεκτη η διαστρέβλωση δεδομένων και η εξαγωγή αυθαίρετων συμπερασμάτων, κυρίως μάλιστα όταν αναφέρονται σε επιστημονικό πεδίο άλλων ειδικοτήτων. 11. Οι γιατροί που αμφισβητούν τον εγκεφαλικό θάνατο δεν είναι ειδικοί και δεν έχουν καμία σχετική κλινική εμπειρία. Από τις 8.000 δημοσιεύσεις στην διεθνή βιβλιογραφία που αναφέρονται στον εγκεφαλικό θάνατο, έχουν επιλέξει μεροληπτικά κάποια άρθρα φιλοσοφικού κυρίως περιεχομένου και εξάγουν αυθαίρετα συμπεράσματα ξένα προς την ειδικότητα και την αρμοδιότητά τους. 12. Η εμμονή των αναρμόδιων συναδέλφων στην αμφισβήτηση του εγκεφαλικού θανάτου και στην δημόσια παρουσίαση της θέσης αυτής ως επιστημονικής προκαλεί σύγχυση στην κοινή γνώμη, αμφισβήτηση της επιστημονικής κατάρτισης, των προθέσεων, του ήθους και της δεοντολογίας των εντατικολόγων. Το γεγονός αυτό διαταράσσει τις σχέσεις εντατικολόγων και συγγενών, είναι αντιδεοντολογικό και 13

προσβάλει το σύνολο των αρμοδίων ιατρών με σοβαρή επίπτωση στις σχέσεις εμπιστοσύνης του κοινωνικού συνόλου και των θεραπόντων ιατρών. 20 Είναι γεγονός ότι το κόστος μιας μεταμόσχευσης είναι υπερβολικά υψηλό. Αποτέλεσμα αυτού είναι οι μεταμοσχεύσεις να αποτελούν αποκλειστικό προνόμιο των οικονομικά αναπτυγμένων χωρών και γι αυτό υφίστανται συχνά δριμεία κριτική. Κάτι τέτοιο όμως θα μπορούσε κανείς να ισχυρισθεί ότι συμβαίνει γενικότερα με την παρεμβατική χειρουργική και άλλους τομείς της κοινωνικής ζωής. Η απάντηση σε αυτήν την πρόκληση είναι η πρόοδος της επιστήμης που οδηγεί σε αποτελεσματικότερη και φθηνότερη τεχνολογία, η βελτίωση της αποτελεσματικότητας των φαρμάκων, η επινόηση απλούστερων χειρουργικών τεχνικών και η ευκολότερη εξεύρεση μοσχευμάτων. Όλα αυτά γεννούν την ελπίδα ότι θα μειωθεί σημαντικά το κόστος και ότι οι ευεργετικές συνέπειες των μεταμοσχεύσεων θα μπορέσουν να καλύψουν ευρύτερο φάσμα ασθενών. (κ. Κηπουρίδου)-Δωρεά και μεταμόσχευση οργάνων, ΝΟΜΟΣ ΥΠ ΑΡΙΘΜ. 3984, 27.6.2011, ΦΕΚ 150-ΕΙΚΑΖΟΜΕΝΗ, ΤΕΚΜΑΙΡΟΜΕΝΗ ΚΑΙ ΣΥΓΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΑΙΝΕΣΗ- ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΩΝ-Η ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΤΟΥ ΔΟΤΗ ΚΑΙ ΤΟΥ ΛΗΠΤΗ Γερμανική νομοθεσία 1997 2012 14