Χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στις σχολικές μονάδες: η περίπτωση του Facebook

Χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στις σχολικές μονάδες: η περίπτωση του Facebook Μουρουγιάννης Xριστόφορος 1, Θεοφανέλλης Τιμολέων 2 chrmou@sch.gr, timtheo@sch.gr 1 Καθηγητής Πληροφορικής 5 ου ΓΕΛ Μυτιλήνης 2 Σχολικός Σύμβουλος Πληροφορικής Β. Αιγαίου & Δωδεκανήσου Περίληψη Οι εκπαιδευτικοί προσπαθούν να ενεργοποιήσουν τους μαθητές αξιοποιώντας εκπαιδευτικές δραστηριότητες με τη χρήση στοιχείων από την καθημερινότητα τους. Με δεδομένο ότι οι μαθητές χρησιμοποιούν τα κοινωνικά δίκτυα στην καθημερινότητα τους στην εργασία αυτή παρουσιάζεται η αξιοποίηση του κοινωνικού Facebook για τη συνεργασία εκπαιδευτικού και μαθητών. Η συνεργασία αυτή μπορεί να υποστηρίξει το μάθημα ή να βοηθήσει στην εκπόνηση εργασίας που έχει ανατεθεί στους μαθητές. Αναφέρονται ο τρόπος χρήσης του Facebook, οι κανόνες, τα θετικά και τα αρνητικά που συναντήσαμε κατά τη χρήση και ο τρόπος που επιλύθηκαν τα προβλήματα που παρουσιάστηκαν. Σκοπός είναι να μοιραστεί η πρακτική που εφαρμόστηκε ώστε να αξιοποιηθεί και από άλλους συναδέλφους. Λέξεις κλειδιά: Facebook, Κοινωνικά δίκτυα, συνεργατική μάθηση Εισαγωγή Τα τελευταία χρόνια η χρήση του διαδικτύου εξαπλώνεται με ραγδαίους ρυθμούς, ιδιαίτερα στους νέους. Συχνότερα για να αναζητήσουν πληροφορίες, να δούνε βίντεο ή να ακούσουν μουσική, να ενημερωθούν, να κάνουν αγορές, καθώς επίσης και να παίξουν διαδικτυακά παιχνίδια ή να επικοινωνήσουν αξιοποιώντας τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Σε αυτό το τελευταίο επικεντρώνετε αυτή η εργασία. Στην Ελλάδα τις δύο τελευταίες δεκαετίες υπήρξε μεγάλη εξάπλωση τη χρήση του διαδικτύου, στις αρχές της δεκαετίας του 2000 μόνο το 24,1% χρησιμοποιούσε και μόνο το 14,7% είχε πρόσβαση στο διαδίκτυο, σύμφωνα με την Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛΣΤΑΤ, 2014). Το 2014, κατά το πρώτο τρίμηνο, είχαμε περίπου τριπλασιασμό, μέσα σε αυτά τα δώδεκα χρόνια, της χρήσης υπολογιστή σε ηλικίες πληθυσμού από 16 έως 74 ετών και τετραπλασιασμό της πρόσβασης στο διαδίκτυο για τις ίδιες ηλικίες πληθυσμού (Σχήμα 1). Πρακτικά Εργασιών 9 ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Καθηγητών Πληροφορικής, Καστοριά, 24-26 Απριλίου 2015

2 9 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Καθηγητών Πληροφορικής Σχήμα 1. Χρήση Η/Υ Πρόσβαση στο διαδίκτυο 2002-2014 Για την ηλικιακή ομάδα 16-24 ετών το ποσοστό των ατόμων τα οποία δεν έχουν χρησιμοποιήσει ποτέ το διαδίκτυο έπεσε στο 1,7%, δηλαδή ακόμη περισσότερο σε σχέση με το 2,8% του 2013 (ΕΛΣΤΑΤ, 2014). Συμπεραίνουμε, επομένως, τη μεγάλη διείσδυση των νέων τεχνολογιών και του διαδικτύου στην καθημερινότητα των εφήβων (Σχήμα 2). Σχήμα 2. Χρήση διαδικτύου ανά ηλικιακή ομάδα 2013-2014 Αξίζει να σημειωθεί ότι η πρόσβαση στο διαδίκτυο γίνεται συνήθως από φορητές συσκευές. Ενδεικτικά αναφέρετε ότι 58,4% του πληθυσμού που έκανε χρήση του διαδικτύου, κατά το πρώτο τρίμηνο του 2014 (ΕΛΣΤΑΤ, 2014), συνδέθηκε σε αυτό από φορητές συσκευές (tablet, κινητό) οπότε ο έλεγχος των ιστοσελίδων που επισκέπτονται και η διάρκεια παραμονής στο διαδίκτυο είναι δύσκολο να ελεγχθούν (Σχήμα 3). Σχήμα 3. Σύνδεση στο διαδίκτυο από φορητή συσκευή 2009-2014 Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζουν τα ποσοστά όλων των διαδικτυακών δραστηριοτήτων, όλων των ηλικιακών ομάδων, για το έτος 2014, σε φθίνουσα σειρά: Διαδικτυακή ενημέρωση από ιστοσελίδες, εφημερίδες, περιοδικά 84,9%. Αναζήτηση πληροφοριών για προϊόντα και υπηρεσίες 82,3%. Αποστολή ή λήψη ηλεκτρονικών μηνυμάτων 79,8%. Συμμετοχή σε ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης 64,3%.

Η Πληροφορική στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση - Καινοτόμες Παιδαγωγικές Πρακτικές 3 Παιχνίδια, εικόνες, ταινίες, μουσική 52,0%. Διαδικτυακό ραδιόφωνο ή διαδικτυακή τηλεόραση 51,6%. Πραγματοποίηση κλήσεων ή βιντεοκλήσεων μέσω του διαδικτύου 45,0%. «Ανέβασμα» σε ιστοσελίδα κειμένου, φωτογραφιών, μουσικής, βίντεο, λογισμικού κ.λπ., προκειμένου να τα μοιραστούμε με άλλους 34,3%. Χρήση υπηρεσιών για ταξίδια και καταλύματα 29,7%. Πραγματοποίηση τραπεζικών συναλλαγών 20,8%. Δημιουργία ιστοσελίδας ή ιστολογίου 6,7%. Πώληση αγαθών ή υπηρεσιών μέσω δημοπρασιών 5,7%. Κλείσιμο ραντεβού με γιατρό μέσω της ιστοσελίδας νοσοκομείου ή κέντρου υγείας 2,9% (Ελληνική Στατιστική Αρχή, 2014). Σύμφωνα με έρευνα, η οποία δημοσιεύτηκε, το 2012, από το «World Map of Social Networks» και αφορά στους χρήστες του Facebook, από στοιχεία που έχουν αντληθεί από το Socialbakers για το Facebook, τοποθετεί την Ελλάδα στην 41η θέση, σε ένα σύνολο 126 χωρών, με 3.774.680 καταγεγραμμένους χρήστες. Στην ίδια έρευνα, το 6% των ηλικιών 13-15 και το 7% των ηλικιών 15-17 κάνει χρήση του Facebook. Ωστόσο σύμφωνα με τα στοιχεία του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου τα ποσοστά αυτά είναι πολύ μεγαλύτερα, ακόμη και σε ηλικίες κάτω των 13 ετών, αφού πολλοί ανήλικοι δημιουργούν προφίλ με ψεύτικα στοιχεία (ηλικία ενήλικα) (Saferinternet, 2012). Γιατί Facebook και όχι κάτι άλλο (π.χ. Moodle) Παρακάτω αναφέρονται μερικοί λόγοι για τους οποίους προτείνεται η χρήση του Facebook αντί ενός άλλου εκπαιδευτικού εργαλείου/προγράμματος ή ακόμη, αντί ενός άλλου μέσου κοινωνικής δικτύωσης: 1) Λειτουργεί αξιόπιστα πάντα, 24/7 (24 ώρες το εικοσιτετράωρο και 7 ημέρες την εβδομάδα). Χωρίς να αποτελεί μοναδικό προνόμιο της συγκεκριμένης υπηρεσίας, η αξιόπιστη λειτουργία ιστοσελίδων ή διαδικτυακών υπηρεσιών δεν είναι πάντα δεδομένη. 2) Είναι όλοι συνδεδεμένοι, 24/7, χάρη στην πληθώρα των συσκευών σύνδεσης με το διαδίκτυο [H/Y (σταθεροί και φορητοί), κινητά τηλέφωνα, tablets και παιχνιδομηχανές (Sony PS4, Xbox One κ.α.)]. 3) Ως διαδικτυακή υπηρεσία παρέχει πολλαπλούς τρόπους συνδεσιμότητας, 24/7 και το κόστος πρόσβασης σε αυτό είναι από χαμηλό έως δωρεάν: a. Τα WiFi δίκτυα [π.χ. στο σπίτι, στις κεντρικές πλατείες, σε δημόσιους χώρους ψυχαγωγίας, WiFi spots: OTE My WiFi (https://www.youtube.com/watch?v=1mcvnfyqdei)]. b. Τα πολλά δωρεάν MB από τις εταιρείες κινητής τηλεφωνίας [π.χ. διαφημίσεις: Bye Bye WiFi (https://www.youtube.com/watch?v=cqbcf0adg60 και https://www.youtube.com/watch?v=3sic1ospmz0)]. c. 3G και 4G δίκτυα. 4) Πρόκειται για ένα περιβάλλον οικείο, στο οποίο οι μαθητές δεν είναι υποχρεωμένοι να μπούνε επειδή τους το επιβάλουμε, αλλά είναι ήδη εκεί για να επικοινωνούν με τα άτομα που τους ενδιαφέρουν [για να δούνε τι κάνουν οι διαδικτυακοί τους φίλοι (υπαρκτοί ή μη) ή οι διάσημοι τους οποίους ακολουθούν και στις σελίδες των οποίων έχουν κάνει like και για να λάβουν νέα για θέματα που τους ενδιαφέρουν από ομάδες στις οποίες είναι μέλη] (Μακροβασίλης, κ.ά. 2012). Μια ενδιαφέρουσα εφαρμογή αποτελεί το eclass του Πανελλήνιου Σχολικού δικτύου, αλλά προτιμήθηκε το Facebook λόγω της οικειότητας και της συχνής χρήσης από τους μαθητές. 5) Είναι μια από τις υπηρεσίες που προσφέρουν επιπλέον πολυμεσική, οπτικοακουστική «επικοινωνία» (Calamaro, Mason & Ratcliffe, 2009).

4 9 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Καθηγητών Πληροφορικής 6) Είναι δημοφιλές και ιδιαίτερα «αγαπητό» (Μακροβασίλης, κ.ά. 2012). 7) Είναι φιλικό και δεν περιέχει οδηγίες χρήσης (π.χ. Moodle). Όλα γίνονται απλά, εύκολα και άμεσα (Facebook, 2015β). 8) Ο κάθε μαθητής χρησιμοποιεί το Facebook για να «ανεβάσει» την αυτοπεποίθησή του μέσω των likes και των θετικών σχολίων που λαμβάνει για μια φωτογραφία του ή βίντεο, ακόμα και για τη δημοσίευση ενός «έξυπνου» σχόλιου ή ανέκδοτου. Οι συνδέσεις με άλλους ανθρώπους έχουν μέγιστη σημασία (Christakis & Fowler, 2010) κάτι που στην περίπτωση των έφηβων μαθητών είναι ακόμη εντονότερο. 9) Είναι για όλες τις ηλικίες κι επιπλέον οι μαθητές δε φοβούνται να το χρησιμοποιήσουν. Ένας μαθητής αξιοποιεί τις ίδιες ακριβώς δυνατότητες που αξιοποιεί κι ένας ενήλικας. Η χρήση άλλων περιβαλλόντων που είναι λιγότερο φιλικά π.χ. του Moodle θα «τρόμαζε» και θα άγχωνε το μαθητή (DeSchryver et al. 2009, Petrovic et al. 2013). Αντίθετα, στο Facebook, μετά την ανάρτηση ενός τραγουδιού και πριν το like στη φωτογραφία από τις καλοκαιρινές διακοπές κάποιου φίλου, μπορεί να ασχοληθεί και με τις ανακοινώσεις της ομάδας (group) του σχολείου. 10) Τέλος, είναι δωρεάν και χωρίς όρια χρήσης και περιορισμούς που θέτουν άλλες διαδικτυακές υπηρεσίες με μέρος των υπηρεσιών δωρεάν και οι περισσότερο προχωρημένες με πληρωμή π.χ. weebly.com. Γιατί ομάδα (group) και όχι σελίδα (page) στο Facebook Για εκπαιδευτική χρήση το Facebook, είναι προτιμότερη η δημιουργία μιας ομάδας σε σχέση με τη δημιουργία μιας σελίδας, αφού αυτό που ενδιαφέρει είναι ένα κλειστό περιβάλλον επικοινωνίας για λίγα άτομα (όσα αποτελούν ένα τμήμα ή μια ομάδα μαθητών) με κοινό ενδιαφέρον το μάθημα που διδάσκεται ή την εκπαιδευτική δραστηριότητα στην οποία τους ενδιαφέρει να συμμετάσχουν (σχολική γιορτή). Οποιοσδήποτε χρήστης μπορεί να δημιουργήσει και να διαχειριστεί μια ομάδα σε αντίθεση με τη σελίδα που εκτός του ότι πρέπει να τη δημιουργήσει ένας επίσημος εκπρόσωπος της επιχείρησης, του οργανισμού, της διασημότητας ή της εμπορικής επωνυμίας, αυτός είναι που θα έχει και την ευθύνη της ευρείας επικοινωνίας με τα μέλη της σελίδας τα οποία μπορεί να είναι από εκατοντάδες μέχρι εκατομμύρια. Επίσης, άλλες διαφορές που υπάρχουν μεταξύ της ομάδας και της σελίδας αφορούν στις ρυθμίσεις απορρήτου. Στην ομάδα ενδιαφέρει να δούνε τις δημοσιεύσεις μόνο τα μέλη της ομάδας και έτσι δίνεται η δυνατότητα για κλειστές ομάδες όπου οι δημοσιεύσεις είναι ορατές μόνο τα μέλη τους, παρόλο που δίνεται και η δυνατότητα ανοιχτών/δημόσιων ομάδων για να διαχέονται δημόσια οι αναρτήσεις κάτι που οι σελίδες το έχουν προκαθορισμένο, δηλαδή όλοι οι χρήστες του Facebook έχουν την δυνατότητα να βλέπουν τις δημοσιεύσεις σε μια σελίδα, είτε είναι μέλη της σελίδας αυτής, είτε όχι. Ως προς το κοινό που μπορεί να βλέπει τις δημοσιεύσεις, στις ομάδες μπορούν να γίνουν αλλαγές στη «ρύθμιση απορρήτου της ομάδας» έτσι ώστε ο διαχειριστής της ομάδας να μπορεί, οποιαδήποτε στιγμή, να εγκρίνει ή να προσθέτει νέα μέλη στην ομάδα. Όσο πιο μικρή είναι η ομάδα, τόσο περισσότερες είναι οι επιλογές/ δυνατότητες, οι οποίες, όμως, περιορίζονται με την αύξηση των μελών της ομάδας. Στις σελίδες, ο οποιοσδήποτε μπορεί να δηλώσει αν του αρέσει η σελίδα και να λαμβάνει ενημερώσεις από αυτή, ανεξάρτητα με το πόσοι είναι οι χρήστες της. Στις ομάδες, υπάρχει η δυνατότητα τα μέλη να συμμετέχουν σε συνομιλίες, να ανεβάζουν υλικό κυρίως φωτογραφίες σε κοινόχρηστα άλμπουμ ή κείμενα να συνεργάζονται σε ομαδικά έγγραφα και να στέλνουν προσκλήσεις για εκδηλώσεις της ομάδας σε μέλη που είναι φίλοι τους, καθώς και να λαμβάνουν, όλα τα μέλη, τις ειδοποιήσεις της ομάδας, με προεπιλογή, κάθε φορά που δημοσιεύεται κάτι. Στις σελίδες, οι διαχειριστές των σελίδων μπορούν να κοινοποιούν δημοσιεύσεις από τη σελίδα και, όπως και τα μέλη της ομάδας, να βλέπουν όλες τις ενημερώσεις της σελίδας που έχουν δηλώσει ότι τους αρέσει. Επίσης, οι διαχειριστές μιας σελίδας έχουν τη δυνατότητα να ελέγχουν τα στατιστικά της καθώς και να δημιουργούν προσαρμοσμένες εφαρμογές έτσι ώστε να παρακολουθούν την εξέλιξη και τη δραστηριότητα της σελίδας.

Η Πληροφορική στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση - Καινοτόμες Παιδαγωγικές Πρακτικές 5 Στην ομάδα ο διαχειριστής, μπορεί να διαγράψει ένα ένα τα μέλη και τέλος και τον εαυτό του (ως τελευταίο μέλος). Θα ήταν χρήσιμο, πριν διαγραφεί μια σχολική ομάδα, να ελεγχθεί αν τα ίδια μέλη μπορούν να ενταχθούν σε κάποια άλλη ομάδα, δηλαδή να κρατηθεί η υπάρχουσα ομάδα και να μετονομαστεί, π.χ. από «Εφαρμογές Η/Υ» της Β τάξης Γενικού Λυκείου, σε «Πολυμέσα Δίκτυα» της Γ τάξης Γενικού Λυκείου ή την ομάδα για την ερευνητική εργασία Α τετραμήνου να σε ομάδα για την ερευνητική εργασία του Β τετραμήνου ή της επόμενης σχολικής χρονιάς. Αν το αίτημα για διαγραφή δεν αναιρεθεί εντός δεκατεσσάρων ημερών από το διαχειριστή, η σελίδα διαγράφεται οριστικά. Ένα ακόμη χαρακτηριστικό είναι ότι η δημιουργία ομάδας δεν εξυπηρετεί ιδιαίτερα μια επιχείρηση γιατί δεν υπάρχει η δυνατότητα προβολής διαφημίσεων (οικονομικές απολαβές), ούτε στατιστικών. Για τις εκπαιδευτικές ομάδες, όμως, η έλλειψη διαφημίσεων αποτελεί περισσότερο πλεονέκτημα παρά μειονέκτημα (Facebook 2015γ). Στο 5 ο ΓΕΛ Μυτιλήνης αξιοποιήθηκαν οι «κλειστές ομάδες» σε αρκετά μαθήματα όπως η Ανάπτυξη Εφαρμογών (σε) Προγραμματιστικό Περιβάλλον. Αυτή η ομάδα δημιουργήθηκε σαν επιπλέον βοήθημα για το μάθημα της Γ' Τεχνολογικής κατεύθυνσης του Γενικού Λυκείου (ΑΕΠΠ). Αναρτήθηκαν χρήσιμοι σύνδεσμοί (links) καθώς και ερωτήσεις, απορίες, ασκήσεις κ.ά. Επίσης ο εκπαιδευτικός δεχόταν απορίες-ερωτήσεις των μαθητών και δημόσια στην ομάδα άλλα και μέσω προσωπικών μηνυμάτων. Υπήρχε, μια συνοπτική περιγραφή για το τι θα δούνε οι μαθητές οι οποίοι θα γίνουν μέλη στην ομάδα του μαθήματος που έγραφε τα παραπάνω. Στην ομάδα, αναρτήθηκε το σχολικό βιβλίο, καθώς και το τετράδιο μαθητή ώστε οι μαθητές να έχουν πρόσβαση σε αυτό είτε διαδικτυακά, είτε κατεβάζοντάς το τοπικά στους υπολογιστές τους. Αναρτήθηκε, επίσης, η διδακτέα ύλη του μαθήματος και, στη συνέχεια, δυο προγράμματα, η «ΓΛΩΣΣΟΜΑΘΕΙΑ» και ο «διερμηνευτής της γλώσσας» για όσους μαθητές ήθελαν να δημιουργήσουν και επαληθεύσουν και στον υπολογιστή τα προγράμματα τους. Επιπλέον, γινόταν και κάποιες βοηθητικές προτάσεις προς τους μαθητές, όπως «Η ΓΛΩΣΣΟΜΑΘΕΙΑ παρέχει τη δυνατότητα μετατροπής ενός προγράμματος σε Γλώσσα σε Διάγραμμα Ροής». Από εκεί και πέρα, κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς, αναρτήθηκε υλικό για τους μαθητές, είτε κείμενο (σε μορφή αρχείων εικόνας ή τύπου pdf), είτε βίντεο, είτε κάποιοι άλλοι ιστότοποι με θεωρία και ασκήσεις για την ύλη του μαθήματος. Οι σημειώσεις του μαθήματος περιελάμβαναν τα σημαντικότερα κείμενα του σχολικού βιβλίου, τα οποία, με ευδιάκριτη υποσημείωση κάτω από την αναρτημένη ύλη, υποδείκνυε ο υπεύθυνος εκπαιδευτικός. Ερευνητική εργασία (Project) Ιδιαίτερα χρήσιμες αποδείχτηκαν οι ομάδες που φτιάχτηκαν για το μάθημα ερευνητική εργασία. Στο πλαίσιο του δίωρου μαθήματος όλοι οι μαθητές δουλεύουν σε ομάδες, παίρνουν οδηγίες για τις εργασίες που υλοποιούν, συζητούν για την πρόοδο των εργασιών τους και τα προβλήματα που συναντούν, συλλέγουν υλικό, το φιλτράρουν και το επεξεργάζονται κατάλληλα τόσο για την παραγωγή έργων (π.χ. ένα βίντεο, μια αφίσα, έναν ιστότοπο) όσο και για την παραγωγή της τελικής τους παρουσίασης. Ο χρόνος είναι περιορισμένος και για το λόγο αυτό η χρήση ομάδων καθίσταται σχεδόν απαραίτητη. Αναλυτικότερα, κατά τη διάρκεια της πρώτης συνάντησης με τους μαθητές συζητήθηκε το θέμα της εργασίας και αν όλοι οι μαθητές είχαν πρόσβαση στο διαδίκτυο και λογαριασμό στο Facebook. Εκτός από μία μαθήτρια η οποία δεν είχε λογαριασμό σε αυτό, από προσωπική άποψη, όλοι οι υπόλοιποι μαθητές είχαν. Στη μαθήτρια που δεν είχε λογαριασμό της προσφέρθηκαν δύο επιλογές από τον υπεύθυνο εκπαιδευτικό: να ενημερώνεται για κάθε νέα ανάρτηση της ομάδας από κάποιον συμμαθητή της, τον οποίο θα επιλέξει και ο οποίος θα ανήκει κι αυτός στην ίδια ομάδα, ή, αν θέλει, να της δοθεί όνομα χρήστη και κωδικός πρόσβασης ενός λογαριασμού τον οποίο είχε δημιουργήσει ο υπεύθυνος εκπαιδευτικός (facebook user), χωρίς, όμως, να έχει «φίλους» (παρά μόνο τον εκπαιδευτικό) και με την προϋπόθεση να ανήκει σε αυτή την ομάδα μονάχα και πουθενά αλλού. Επιπλέον, δε θα της επιτρεπόταν να αλλάξει κωδικούς, να κάνει δημοσιεύσεις ή να στείλει

6 9 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Καθηγητών Πληροφορικής προσωπικά μηνύματα (single user). Η χρήση αυτού του λογαριασμού θα γινόταν μόνο για να έχει πρόσβαση στην ομάδα και να βλέπει τις δημοσιεύσεις που αναρτώνται (η επιλογή αυτή είχε γίνει και παλαιότερα και είχε στεφθεί με επιτυχία). Τελικά, η μαθήτρια επέλεξε να ενημερώνεται από συμμαθητή και μέλος της δικής της ομάδας. Τη συγκεκριμένη ομάδα δημιούργησαν δύο από τους μαθητές που ήταν στην ίδια ομάδα και οι οποίοι οριστήκαν από τον υπεύθυνο εκπαιδευτικό συνδιαχειριστές. Το ποιος θα οριστεί συν-διαχειριστής της ομάδας αφήνεται στην κρίση του εκπαιδευτικού: συν-διαχειριστής μπορεί να είναι ένας μαθητής ο οποίος είναι έμπειρος χρήστης του Facebook και είναι έτοιμος να αναρτήσει κάποια δημοσίευση, ή ένας μαθητής ο οποίος δεν έχει καλή σχέση με την ομάδα στην οποία ανήκει ή με τους συμμαθητές του γενικότερα, έτσι ώστε να «αναγκαστεί» έμμεσα να επικοινωνεί με τους υπόλοιπους, ή ένας μαθητής ιδιαίτερα δημοφιλής και αρεστός, ή ακόμη ένας μαθητής «έμπιστος» και πάντα πρόθυμος να εξυπηρετήσει εντός και εκτός της τάξης. Οι πρώτες δημοσιεύσεις που αναρτήθηκαν είχαν σκοπό την ενημέρωση και την επίδειξη των, απαραίτητων, στη συνέχεια, για την υλοποίηση των «έργων» τους, προγραμμάτων, όπως οι web 2.0 εφαρμογές, Toondoo και Glogster. Με τη βοήθεια των αναρτήσεων αυτών αρκετοί μαθητές ξεκίνησαν να δουλεύουν μόνοι τους τις εφαρμογές. Η ενημέρωση αφορούσε το τι πρόκειται να κάνουν στα επόμενα μαθήματα, έτσι ώστε να προετοιμαστούν όσοι από τους μαθητές το επιθυμούσαν. Επιπλέον, με τον τρόπο αυτό, οι μαθητές που απουσίασαν σε κάποιο μάθημα μπορούσαν να ξέρουν ακριβώς τι έχασαν και ήταν σε θέση να κάνουν πιο συγκεκριμένες ερωτήσεις για το τι διδάχθηκε και συζητήθηκε. Η ομάδα, δηλαδή, μπορεί να λειτουργήσει και ως ηλεκτρονικό σημειωματάριο αφού οποιαδήποτε στιγμή θελήσουν, οι μαθητές, ανατρέχουν σε αυτή για να θυμηθούν κάτι που επιθυμούν να αναζητήσουν. Πρόκειται για ένα τρόπο ενημέρωσης των μαθητών χωρίς να χρειάζεται να βγαίνουν φωτοτυπίες οι οποίες είτε ξεχνιούνται την ίδια στιγμή στην αίθουσα διδασκαλίας, είτε χάνονται μέχρι το επόμενο μάθημα. Άλλες αναρτήσεις που έγιναν στην ομάδα αφορούσαν σε θέματα ενδιαφέροντος από τους μαθητές στους οποίους αρέσει η τεχνολογία και τα οποία μπόρεσαν να χρησιμοποιήσουν στην ενότητα: «Η εξέλιξη της πληροφορικής». Επίσης, ανατέθηκε στις ομάδες η δημιουργία ερωτηματολογίων για συνεντεύξεις. Σημαντικό ότι δημοσιεύσεις έγιναν εξίσου από τους μαθητές-διαχειριστές και όχι μονό από τον υπεύθυνο εκπαιδευτικό. Ο εκπαιδευτικός, δίνοντας στους μαθητές επιπλέον δικαιώματα, εντός των ορίων της ομάδας, συντελεί στο να τους κάνει ενεργά και υπεύθυνα μέλη, με την προϋπόθεση, φυσικά, να τηρούνται πάντα οι κανόνες σωστής συμπεριφοράς. Η ομάδα δίνει το πλεονέκτημα της ενημέρωσης των μαθητών σε περιπτώσεις αλλαγών της τελευταίας στιγμής, στο σχολικό ωράριο/πρόγραμμα της επόμενης ημέρας, όταν, για παράδειγμα, αυτές είναι απαραίτητες ώστε να γίνουν οι τελικές πρόβες παρουσίασης. Επιπλέον οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των μαθητών οδήγησαν στην κοινωνικοποίηση τους (Oren et al., 2000). Άλλα πλεονεκτήματα είναι ο έλεγχος των τελικών κειμένων και η μορφοποίηση σε μια ενιαία και ομοιόμορφη παρουσίαση, όπως και η αποστολή για εκτύπωση, από τον υπεύθυνο εκπαιδευτικό, της παρουσίασης και του κειμένου που θα διαβαστεί παράλληλα. Με τη βοήθεια της ομάδας η τελική προετοιμασία γίνεται έκτος σχολικού ωραρίου, οι μαθητές μπορούν να αναρτήσουν το υλικό τους, ενώ λύνεται και το πρόβλημα «ξέχασα το memory stick». Τέλος, η ομάδα αποτελεί εργαλείο επαίνου των μαθητών όπου ο εκπαιδευτικός δείχνει ότι αναγνωρίζει το πόσο καλά εργάστηκαν και τους παρακινεί, παράλληλα, να λαμβάνουν, και μετά την ολοκλήρωση του συγκεκριμένου μαθήματος, μέρος σε δράσεις και διαγωνισμούς, στους οποίους τους δίνεται και η δυνατότητα να διακριθούν (Voerman, 2014). Πέρα από τα παραπάνω η πρόταση της εργασίας αυτής μπορεί να αξιοποιηθεί για την υλοποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων και την προετοιμασία σχολικών γιορτών. Κανόνες καλής χρήσης (και συμπεριφοράς) Αφού αποφασιστεί από το σύνολο των μαθητών η δημιουργία ομάδας για την εξυπηρέτηση του μαθήματος, είναι απαραίτητο να οριστούν κάποιοι κανόνες καλής συμπεριφοράς και χρήσης της

Η Πληροφορική στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση - Καινοτόμες Παιδαγωγικές Πρακτικές 7 ομάδας, οι οποίοι θα πρέπει να είναι σεβαστοί από όλους όσους συμμετέχουν σε αυτή. Οι κανόνες ορίζονται σε συνεργασία με τον εκπαιδευτικό και στη συνέχεια μπορούν να τροποποιηθούν, να προστεθούν κι άλλοι, ή να αφαιρεθούν κάποιοι από τους ήδη υπάρχοντες, αν θεωρηθεί ότι δε χρειάζονται. Η επικοινωνία πρέπει να γίνεται με βάση την αλληλοεκτίμηση και τον αλληλοσεβασμό. Όσοι χρησιμοποιούν τη διαδικτυακή επικοινωνία, πρέπει να αντιμετωπίζονται ως ίσοι, μεταξύ τους και να υπάρχει ομοιογένεια στη συμπεριφορά τους, έτσι ώστε να μη δημιουργούνται παρεξηγήσεις και να μη γίνονται παρερμηνείες. Στο γραπτό λόγο, όταν έχουμε να κάνουμε με σύντομα μηνύματα, όπως sms ή μηνύματα στο Facebook, τα οποία αποτελούνται από λίγες, μόνο, λέξεις, δε μπορούμε να κατανοήσουμε, πάντα, το ύφος και το περιεχόμενο του μηνύματος. Από τη στιγμή που το μήνυμα δεν είναι ηχητικό, δεν έχουμε στη διάθεση μας τον απαραίτητο τόνο για την ερμηνεία του, ούτε αρκετά συμφραζόμενα, ώστε να καταλάβουμε αν ο αποστολέας του είναι εκνευρισμένος, ειρωνικός, ή αν, απλώς, αστειεύεται (Θεοφανέλλης, 2014). Για παράδειγμα, ένα μήνυμα γραμμένο με κεφαλαία γράμματα μπορεί, λανθασμένα, να παρερμηνευθεί ως «φωνές» προς τα μέλη της ομάδας, αν αυτός που το γράψει δε λάβει υπόψη του τον κανόνα ο οποίος λέει πως στο διαδίκτυο τα κεφαλαία γράμματα ισοδυναμούν με «φωνές» κι άρα εκνευρισμό. Από την αρχή της δημιουργίας των ομάδων, αλλά και κατά τη διάρκεια ύπαρξής τους, οι μαθητές έμαθαν και σεβάστηκαν τους κανόνες. Όταν, κάποιες φορές, για διάφορους λόγους, αναρτήθηκε υλικό άσχετο με το μάθημα και την ομάδα, ο υπεύθυνος εκπαιδευτικός έκρινε σωστό να το διαγράψει, εξηγώντας το λόγο, δηλαδή, πως οποιοδήποτε υλικό δεν έχει σχέση με τη διεξαγωγή του μαθήματος ή το αντικείμενο της ομάδας, πρέπει να αναρτάται στα προσωπικά προφίλ των μαθητών. Εξαίρεση αποτέλεσε σε περίπτωση που δεν ήταν προσβλητικό, δυσφημιστικό ή χυδαίο υλικό που είχε σχέση με γιορτές (ευχές Χριστουγέννων, Πρωτοχρονιάς κ.α.) ή υλικό χιουμοριστικό (π.χ. ανέκδοτο, χιουμοριστικό βίντεο από το youtube, κόμικς ή φωτογραφίες). Ο λόγος είναι πως δε χρειάζεται να μεταφέρεται στο διαδίκτυο η αυστηρότητα της τάξης, γιατί έτσι χάνετε το πλεονέκτημα του διαφορετικού στην εκπαιδευτική διαδικασία. Παρακάτω, παρατίθενται οι κανόνες καλής χρήσης της ομάδας που τέθηκαν από τους μαθητές, αλλά και από τον εκπαιδευτικό με τη μορφή εκπαιδευτικού συμβολαίου (Καράκιζα, κ.ά. 2011): Δε κάνουμε χρήση των greeklish, προτιμάμε ένα κείμενο γραμμένο στα ελληνικά κι ας έχει ορθογραφικά λάθη. Χρησιμοποιούμε με μέτρο τα emoticons. Δε γράφουμε χρησιμοποιώντας κεφαλαία γράμματα γιατί προσδίδεται ένταση στο λόγο μας. Για να αποφύγουμε τα ορθογραφικά λάθη, πριν αναρτήσουμε μια δημοσίευση (ας μη ξεχνάτε ότι, πλέον, υπάρχει και η «επεξεργασία δημοσίευσης»), μπορούμε να: o περάσουμε, αρχικά, το κείμενό μας σε έναν κειμενογράφο (π.χ. Microsoft Office Word) και να κάνουμε τις απαραίτητες διορθώσεις. o συμβουλευτούμε διαδικτυακό λεξικό (π.χ. Λεξικό της κοινής νεοελληνικής Τριανταφυλλίδη). http://www.greeklanguage.gr/greeklang/modern_greek/tools/lexica/triantafyllides/ o συμβουλευτούμε ξενόγλωσσο διαδικτυακό λεξικό, αν θέλουμε να γράψουμε κάτι σε μια ξένη γλώσσα (π.χ. wordreference.com), ή ακόμη και το ίδιο το Google, για νεολογισμούς, οι οποίοι δε συγκαταλέγονται ακόμη σε λεξικά, όπως για παράδειγμα η λέξη selfie. Δεν αναρτούμε δημοσίευση (κείμενο, εικόνα, βίντεο κ.α.) με περιεχόμενο αρνητικό, ειρωνικό, εριστικό, κακόβουλο, προσβλητικό, ρατσιστικό, υβριστικό ή χλευαστικό. Αναρτούμε υλικό το οποίο έχει άμεση σχέση με το θέμα της ομάδας και δε κάνουμε άσκοπες αναρτήσεις, χωρίς ουσία. Αναφέρουμε πάντα τις πηγές από όπου έχουμε αντλήσει υλικό, όταν θέλουμε να παραθέσουμε κάποιο κείμενο ή να κάνουμε μια παρουσίαση (μια καλή ευκαιρία για συζήτηση περί πνευματικών δικαιωμάτων στο διαδίκτυο). Ως εκπαιδευτικοί, έχουμε στο νου μας πως ναι μεν είμαστε κοντά στους μαθητές, δεν είμαστε, όμως, κολλητοί τους φίλοι. Δε ρίχνουμε το επίπεδο της συζήτησης και θυμόμαστε

8 9 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Καθηγητών Πληροφορικής πως πρέπει να εμπνέουμε σεβασμό και εκτίμηση σε αυτούς. Η συμπεριφορά και των δυο πλευρών πρέπει να διατηρείται κόσμια. Δε χρειάζεται να είμαστε βιαστικοί και επίμονοι με τις αναρτήσεις μας. Αυτό σημαίνει πως όταν αναρτούμε μια δημοσίευση, κάνουμε υπομονή και δεν απαιτούμε απάντηση «εδώ και τώρα». Αν πρόκειται για κάτι επείγον ζητούμε από τα άτομα που θα δούνε πρώτα τη δημοσίευση να επικοινωνήσουν και με τα υπόλοιπα μέλη μέσω τηλεφωνικής συνομιλίας ή μηνυμάτων. Στο σημείο αυτό να προσθέσουμε πως η χρήση ομάδας δίνει την ευκαιρία στον εκπαιδευτικό να συζητήσει κάποια θέματα με τους μαθητές, όπως αυτό περί πνευματικών δικαιωμάτων στο διαδίκτυο, το οποίο αναφέραμε παραπάνω. Άλλα θέματα προς συζήτηση είναι αυτό της σωστής αναζήτησης πληροφοριών στο διαδίκτυο, καθώς και το θέμα των κινδύνων που κρύβει η ανάρτηση ανάρμοστων δημοσιεύσεων. Η χρήση της κλειστής ομάδας βοηθάει τους μαθητές να αλληλεπιδρούν και συνεργάζονται με βάση προσυμφωνημένους κανόνες που του έχουν τεθεί ή έχουν συναποφασίσει και ίδιοι με ένα τύπο εκπαιδευτικού συμβολαίου (Καράκιζα, κ.ά. 2011). Θα ήταν καλό οι παραπάνω οδηγίες να είναι μόνιμα αναρτημένες, σε μορφή «καρφιτσωμένης δημοσίευσης», καθ όλη τη διάρκεια του σχολικού έτους. Έτσι, είμαστε σίγουροι πως όλα τα μέλη είναι ενήμερα για τους κανόνες που πρέπει να τηρούνται για τη σωστή χρήση της ομάδας. Σημαντικό επίσης είναι ο εκπαιδευτικός να αναφέρετε σε αυτές όποτε κρίνετε αναγκαίο ώστε εμπεδωθούν από τους μαθητές. Πλεονεκτήματα χρήσης της ομάδας Η ομάδα που δημιουργείται για κάποιο μάθημα, ώστε να δίνεται συμπληρωματικό υλικό, είναι ανοιχτή σε όλους τους μαθητές ή εκπαιδευτικούς του ίδιου σχολείου αλλά και σε εκπαιδευτικούς και μαθητές άλλων σχολείων, αφού, πρώτα, γίνει αίτηση για ένταξη στην ομάδα (δημόσια ομάδα) και η αίτηση εγκριθεί από τον υπεύθυνο εκπαιδευτικό. Το μεγάλο πλεονέκτημα είναι η ελευθερία κινήσεων που προσφέρεται τόσο στον εκπαιδευτικό, όσο και στο μαθητή, και ο μη περιορισμός στα ωράρια διδασκαλίας και στις σχολικές αίθουσες. Ο χρόνος διαχείρισης και χρήσης της ομάδας εξαρτάται από το τι επιπλέον θέλει να προσφέρει ο εκπαιδευτικός και από το πόσο οι μαθητές αποδέχονται τέτοιες πρακτικές, αντίστοιχα. Το ελάχιστο είναι δύο ώρες εβδομαδιαίως. Προβλήματα που σχετίζονται με τη χρήση ομάδας στο Facebook 1) Όταν κάποιος δεν έχει πρόσβαση στο διαδίκτυο [αν και είναι κάτι που δε συμβαίνει συχνά, σύμφωνα με τις έρευνες που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια (ΕΛΣΤΑΤ, 2014)]. 2) Όταν κάποιος μαθητής δεν έχει λογαριασμό στο Facebook χρησιμοποιήθηκε ως λύση η δημιουργία από τον εκπαιδευτικό ενός χρήστη/ avatar). 3) Όταν ο εκπαιδευτικός δεν θέλει να έχει στο προσωπικό του προφίλ «φίλους» τους μαθητές του. Στην περίπτωση αυτή μπορεί να δημιουργήσει ένα δεύτερο προφίλ στο οποίο να μην αναρτά προσωπικές πληροφορίες και στο οποίο να δέχεται όλους τους μαθητές του ως φίλους για να μπορεί να εργαστεί με τις ομάδες. 4) Όταν σε κάποιο μαθητή δεν επιτρέπεται από τους γονείς του η πρόσβαση στο Facebook (τότε ενημερώνεται, εντός των σχολικών ωραρίων, από τον ίδιο τον εκπαιδευτικό ή από τους συμμαθητές του ή, εκτός των σχολικών ωραρίων, από τους συμμαθητές του. Ζητάει, αν ενδιαφέρεται, το υλικό που αναρτάται σε εκτυπωμένη μορφή από τον υπεύθυνο εκπαιδευτικό).

Η Πληροφορική στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση - Καινοτόμες Παιδαγωγικές Πρακτικές 9 Συμπεράσματα Με την παρούσα εργασία, προτείνουμε τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και συγκεκριμένα του Facebook, του πιο δημοφιλούς από αυτά, ως εκπαιδευτικό εργαλείο με τη χρήση κλειστών ομάδων τις οποίες αποτελούν οι μαθητές κι ο υπεύθυνος εκπαιδευτικός. Παρουσιάστηκε, λοιπόν, ένας διαφορετικός τρόπος προσέγγισης των μαθητών, ο οποίος είναι συμβατός με την εξέλιξη των ΤΠΕ και τις τάσεις της εποχής. Η ομάδα στο Facebook, ως συμπλήρωμα του μαθήματος, χρησιμοποιήθηκε επανειλημμένα και είχε πολύ καλά αποτελέσματα. Οι μαθητές ανταποκρίθηκαν άμεσα και έγιναν μέλη της ομάδας. Τα οφέλη ήταν πολλά. Το μάθημα έγινε περισσότερο ενδιαφέρον, πιο ευχάριστο και λιγότερο βαρετό. Για το λόγο αυτό και οι μαθητές έδειξαν περισσότερο ενδιαφέρον γι αυτό. Νιώθοντας πιο ελεύθεροι να εκφραστούν, συμμετείχαν περισσότερο. Επιπλέον, έγιναν πιο επιμελείς και πιο συνεπείς στις υποχρεώσεις τους. Ήρθαν πιο κοντά στον εκπαιδευτικό και η επικοινωνία μαζί του έγινε περισσότερο άμεση. Βελτιώθηκε, ακόμη και η επικοινωνία μεταξύ των μαθητών. Όλοι μαζί δούλεψαν ως ομάδα για να πετύχουν ένα τελικό στόχο. Επίσης, έμαθαν πράγματα για τη σωστή χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και του διαδικτύου, έμαθαν να σέβονται τους κανόνες σωστής συμπεριφοράς, έμαθαν πώς να αναζητούν σωστά μια πληροφορία, καθώς και πως να αποφεύγουν τους κινδύνους. Για όλους αυτούς τους λόγους θεωρούμε πως οι ΤΠΕ αποτελούν χρήσιμο εργαλείο καθώς κάνουν τη διδασκαλία, αλληλεπιδραστική και αποδοτική, τοποθετώντας το μαθητή στο κέντρο αυτής. Αναφορές ΕΛΣΤΑΤ Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία (2014). Ανακτήθηκε στις 15 Ιανουαρίου 2015 από http://www.statistics.gr/portal/page/portal/esye/bucket/a1901/pressreleases/a1901_sfa20_dt_an_00 _2014_01_F_GR.pdf. Θεοφανέλλης, Τ. (2014). Εκμάθηση τρόπων επιτυχημένης επικοινωνίας στο διαδίκτυο. Στο Τ. Θεοφανέλλης (Επιμ.) Παιδαγωγικές Θεωρήσεις τους σχολικούς συμβούλους του Βορείου Αιγαίου (σσ.75-102). Μυτιλήνη: Περιφερειακή Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Βορείου Αιγαίου. Ανακτήθηκε στις 10 Ιανουαρίου 2015 από http://issuu.com/timtheof/docs/book_1.6. Καράκιζα, Τ., Κολοκοκτρώνης, Δ. & Τ. Θεοφανέλλης (2011). Εκπαιδευτικό συμβόλαιο: προώθηση της συμμετοχής των μαθητών στη διαμόρφωση και εφαρμογή των κανόνων της σχολικής τάξης. Επιστημονικό περιοδικό Σύγχρονη Εκπαίδευση 5: 3-10. Μακροβασίλης, Α., Νικολάκης, Γ., Σιλιγαρίδου, Φ. & Τ. Θεοφανέλλης (2012). Xρήση του Facebook από μαθητές Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου. Επιστημονικό ηλεκτρονικό περιοδικό «iteacher», 5: 161-172. Calamaro, C. J., Mason, T.B.A. & Ratcliffe, S.J. (2009). Adolescents living the 24/7 lifestyle: effects of caffeine and technology on sleep duration and daytime functioning. American Academy of Pediatrics: 123(6):1005-1010. Christakis Ν.Α. & Fowler, J.H. (2010). Συνδεδεμένοι Η εκπληκτική δύναμη των κοινωνικών δικτύων και πως αυτά διαμορφώνουν τη ζωή μας. Αθήνα:1 Κάτοπτρο. DeSchryver, M., Mishra, P., Koehleer, M. & Francis, A. (2009). Moodle vs. Facebook: Does using Facebook for Discussions in an Online Course Enhance Perceived Social Presence and Student Interaction?. In I. Gibson et al. (Eds.), Proceedings of Society for Information Technology & Teacher Education International Conference 2009 (pp. 329-336). Chesapeake, VA: Association for the Advancement of Computing in Education (AACE).. Ανακτήθηκε στις 12 Ιανουαρίου 2015 από from http://www.editlib.org/p/30612. Facebook (2015). Βασικές πληροφορίες για τις ομάδες. Ανακτήθηκε στις 12 Ιανουαρίου 2015 από https://www.facebook.com/help/162866443847527. Facebook (2015β). Κέντρο Βοήθειας. Ανακτήθηκε στις 12 Ιανουαρίου 2015 από https://www.facebook.com/help/?ref=pf. Facebook (2015γ). Βασικές πληροφορίες για τη διαχείριση ομάδων. Ανακτήθηκε στις 12 Ιανουαρίου 2015 από https://el-gr.facebook.com/help/418065968237061/ Oren, A., Nachmias, R., Mioduser, D. & Lahav, O. (2000). Learnet-A model for virtual learning communities in the world wide web. International Journal of Educational Telecommunications, 6 (2): 141-157.

10 9 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Καθηγητών Πληροφορικής Petrovic, Ν., Jeremic, V., Cirovic, M., Radojicic, Z. & Milenkovic, N. (2013). Facebook vs Moodle: What do students really think? ICICTE 2013 Proceedings. Ανακτήθηκε στις 17 Ιανουαρίου 2015 από http://www.icicte.org/proceedings2013/papers%202013/12-1-petrovic.pdf. Saferinternet (2012). Περισσότεροι από 3,5 εκατομμύρια Έλληνες είναι στο Facebook! Ανακτήθηκε στις 19 Ιανουαρίου 2015 από http://www.saferinternet.gr/index.php?parentobjid=category23&objid=category254&childobjid=text1016 Voerman, L. (2014). Teacher feedback in the classroom. Analyzing and developing teachers' feedback behavior in secondary education. Ανακτήθηκε στις 18 Ιανουαρίου 2015 από http://dspace.library.uu.nl/handle/1874/294752.