ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ: Η ΕΛΛΑ Α ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ

ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ: Η ΕΛΛΑ Α ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ Συνέδριο ΤΕΕ Αθήνα, 4 Ιουλίου 2006 1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ηπαγκοσµιοποίηση και η σχετική πορεία Ελλάδας-ΕΕ- ΗΠΑ την 40-ετία Ποιες πολιτικές έχουν προτεραιότητα στη διαδικασία της Λισσαβόνας; Αναβάθµιση παραγωγικών συντελεστών: Τεχνολογία, εκπαίδευση ιαρθρωτικές αλλαγές: Περισσότερος ανταγωνισµός, ιδιαίτερα στις υπηρεσίες Μεγέθυνση επιχειρήσεων ιευκόλυνση της επιχειρηµατικότητας Ευελιξία στην αγορά εργασίας: Ενδείκνυται; Σηµαντική η χρονική σειρά των διαρθρωτικών αλλαγών: Πρώτα στις αγορές αγαθών και υπηρεσιών Η Ελλάδα πρέπει να γίνει πιο ανταγωνιστική σε τοµείς πουέχεισυγκριτικάπλεονεκτήµατα Το σηµερινό περιβάλλον είναι ευνοϊκό για τις ελληνικές επιχειρήσεις 2

Καλή εποχή: Παγκόσµιοι ρυθµοί ανάπτυξης υψηλότεροι του µέσου όρου της 30-ετίας 6 5 4 3 2 Ετήσιος ρυθµός ανάπτυξης (PPP) της παγκόσµιας οικονοµίας Consensus Προβλέψεις 2006f: 4,5 2007f: 4,3 2005f: 4,3 1 0 Μ.Ο. 1974-2004 = 3,4 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 * 3

Καλή εποχή: ιαφοροποιηµένες οι πηγές ανάπτυξης όµως, ουραγός η Ευρώπη Ποσοστά συµβολής στο παγκόσµιο ΑΕΠ () Τρέχουσες τιµές PPP ΗΠΑ 28,3 19,9 ΕΕ-12 21,2 14,4 Ιαπωνία 9,5 6,2 Λατινική Αµερική 6,1 7,4 Κίνα 5,4 16,1 Κεντρική & Ανατ. Ευρώπη 2,8 3,3 Ινδία 1,8 6,0 Ελλάδα 0,5 0,4 10 8 6 4 2 0 2,0 Ρυθµός ανάπτυξης για το 2006 2,9 3,3 3,5 4,3 ΕΕ-12 Ιαπωνία ΗΠΑ Ελλάδα Λατινική Αµερική 5,2 Κεντρική & Ανατ. Ευρώπη 7,3 Ινδία 9,5 Κίνα 4

Εντεινόµενηηπαγκοσµιοποίηση: ιασυνοριακές κινήσεις αγαθών και κεφαλαίων Όγκος παγκόσµιας αγοράς συναλλάγµατος ως πολλ/σιο παγκόσµιου ΑΕΠ 45 35 ιεθνές εµπόριο ως ποσοστό παγκόσµιου ΑΕΠ 1995-2005: Ετήσια αύξηση Αξίας Εµπορίου 13,5 Ετήσια αύξηση ονοµαστικού ΑΕΠ 6,2 14 13 12 11 10 9 8 7 6 7,9 8,8 10,5 13,1 10,0 1989 1992 1995 1998 2001 2004 12,0 25 ιασυνοριακών Συναλλαγών στην Παγκόσµια Αγορά Συναλλάγµατος 65 62,0 15 1970 1974 1978 1982 1986 1990 1994 1998 2002 2005 60 55 50,5 53,7 54,0 57,5 50 45 1992 1995 1998 2001 2004 5

12 Αντίστροφη η πορεία της ανεργίας µετά το 1980 σε ΗΠΑ, Ευρώπη Ελλάδα 10 8 ΕΕ-15 6 4 2 Μ.Ο Ανεργίας Ελλάδος: 6,3 ΗΠΑ 0 1960 1966 1972 1978 1984 1990 1996 2002 2007 6

Χαµηλά τα ποσοστά απασχόλησης στην Ευρώπη και ιδιαίτερα την Ελλάδα Ποσοστά απασχόλησης ( του ενεργού πληθυσµού ηλικίας 15-64 ετών) Ελλάδα 90 3 ΕΕ-15 ΗΠΑ* 77,6 80 74,5 73,1 2 71,5 2 Μέση ετήσια αύξηση της απασχόλησης 2,1 1,7 1,6 Ελλάδα ΕΕ-15 ΗΠΑ 70 60 65,4 60,3 57,8 65,6 1 0,3 0,7 0,3 1,0 0,7 0,6 0,6 1,1 0,8 0,8 50 46,2 0 40 Σύνολο Άνδρες Γυναίκες Πηγή: ΟΟΣΑ, 2006 *Αναφέρεται σε άτοµα ηλικίας 16-64 ετών -1-0,8 1961-1970 1971-1980 1981-1990 1991-2000 2001-2007 Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή 7

Συγκριτική πορεία βιοτικού επιπέδου 150 140 130 120 110 100 90 80 70 60 50 Βιοτικό επίπεδο σε µονάδες αγοραστικής δύναµης (PPP) ΗΠΑ ΕΕ-15=100 Ελλάδα 1960 1966 1972 1978 1984 1990 1996 2002 2007 Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή 8

Ρυθµοί ανάπτυξης την 40-ετία 7 6 5 4 3 2 Μέσος ρυθµός ανάπτυξης σε σταθερές τιµές 6,58 3,85 3,12 2,18 2,32 3,47 1,0 2,69 2,86 3,93 Ελλάδα ΕΕ-15 ΗΠΑ 2,20 3,35 7 6 5 4 3 2 1 0 6,00 3,22 2,04 1 0 1966-1975 1976-1985 1986-1995 1996-2005 Μέσος ρυθµός ανάπτυξης ανά κάτοικο σε Μέσος ρυθµός ανάπτυξης σταθερές τιµές ανά απασχολούµενο σε σταθερές τιµές Ελλάδα ΕΕ-15 ΗΠΑ 3,50 2,03 2,45 1,86 1,72 1,79 2,25 1,22 0,61 1966-1975 1976-1985 1986-1995 1996-2005 7 6 5 4 3 2 1 0 6,77 Ελλάδα ΕΕ-15 ΗΠΑ 3,63 3,08 2,20 1,93 2,10 1,40 1,02 1,21 1,17 1,31 0,63 1966-1975 1976-1985 1986-1995 1996-2005 9

Αύξηση πληθυσµού και εργατικού δυναµικού Αύξηση πληθυσµού Αύξηση εργατικού δυναµικού 1,6 4 1998: 6,1 1,4 3 1,2 ΗΠΑ ΗΠΑ 2 1,0 0,8 1 0,6 ΕΕ-15 0 0,4 ΕΕ-15-1 0,2 Ελλάδα 0,0-2 Ελλάδα 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 1984 1987 1990 1993 1996 1999 2002 2005 Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Eurostat Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή, OECD 10

Κλειδί ανάπτυξης η παραγωγικότητα 120 110 100 90 80 70 60 50 Παραγωγικότητα ανά ώρα εργασίας ΑΕΠ σε PPS ανά ώρα εργασίας σε σχέση µε την ΕΕ-15 ΗΠΑ EΕ-15 = 100 Ελλάδα 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Πηγή: Eurostat 11

37 32 27 22 17 Υψηλές οι επενδύσεις στην Ελλάδα Επενδύσεις ως ποσοστό του ΑΕΠ (σε σταθερές τιµές) Ελλάδα ΕΕ-15 ΗΠΑ 12 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή 12

Ορισµένοι δείκτες µακροοικονοµικής ανταγωνιστικότητας παραποιούν την εικόνα της παραγωγικότητας 2000=100 121 116 111 106 101 Πραγµατικό µοναδιαίο κόστος εργασίας EΕ-15 ΗΠΑ Ελλάδα 96 1980 1984 1988 1992 1996 2000 2004 2007 Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή 4 2 0-2 -4-6 -8-10 Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών ως του ΑΕΠ EΕ-12 ΗΠΑ Ελλάδα 1980 1984 1988 1992 1996 2000 2004 2007 Πηγή: IMF Μοναδιαίο κόστος εργασίας, δείκτης µελλοντικής κερδοφορίας Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, δείκτης εγχώριας κατανάλωσης 13

ιαδικασία Λισσαβόνας Ευχολόγιο: εν υπάρχουν ποινές για τη µη-επίτευξη των στόχων Σκοπός της κυρίως η αφύπνιση των πολιτικών ηγεσιών στα θέµατα ανταγωνιστικότητας και απασχόλησης και η παρακολούθηση των βέλτιστων πρακτικών (ανοικτή µέθοδος συντονισµού, εθνικά σχέδια δράσης, κλπ.) Στόχος η αναβάθµιση των παραγωγικών συντελεστών µε έµφαση την τεχνολογία και την εκπαίδευση Στόχος και η παραγωγικότητα, µε έµφαση τις διαρθρωτικές αλλαγές: Περισσότερος ανταγωνισµός, ιδιαίτερα στις υπηρεσίες Μεγέθυνση επιχειρήσεων ιευκόλυνση επιχειρηµατικότητας Ευελιξία στην αγορά εργασίας: Ενδείκνυται; Επένδυση στα συγκριτικά πλεονεκτήµατα 14

3 2 Τεχνολογία: Προηγούνται οι ΗΠΑ απάνες για έρευνα και ανάπτυξη ( του ΑΕΠ) 2,6 2,0 Τεχνολογική Ετοιµότητα 65/117 WEF 2005 (technological readiness) 1=τεχνολογική οπισθοδρόµηση, 7=µεταξύ των πρωτοπόρων 7 6 6,5 1 0,6 5 4 3,5 5,0 0 Πηγή: Eurostat 5,5 5,25 5 ΗΠΑ Ελλάδα ΕΕ-15 Χρησιµοποίηση ξένων τεχνολογιών - 33/117 WEF 2005(prevalence of foreign technology licensing) 1=δεν είναι διαδεδοµένη, 7= ένα σύνηθες µέσο για απόκτηση νέας τεχνολογίας 5,2 4,9 5,1 3 ΗΠΑ Ελλάδα ΕΕ-15 Ποιότητα των ιδρυµάτων επιστηµονικής έρευνας - 67/117 WEF 2005(quality of scientific research institutions) 1=δεν υπάρχουν, 7= τα καλύτερα στον τοµέα τους διεθνώς 7 6 5 6,4 4,8 4,75 4 3,5 4,5 ΗΠΑ Ελλάδα ΕΕ-15 3 ΗΠΑ Ελλάδα ΕΕ-15 15

5,8 Τεχνολογία: και η Ελλάδα ουραγός ιαθεσιµότητα επιστηµόνων και µηχανικών 21/117 (availability of scientists and engineers) 1=µικρή, 7=µεγάλη διαθεσιµότητα 5,7 5,5 WEF 2005-06 Επιτυχία κυβερνητικής πολιτικής στην προώθηση των τεχνολογιών πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών 81/117 (government success in ICT promotion) 1=καθόλου επιτυχηµένη, 7=πολύ επιτυχηµένη 5 4,5 4,6 4,2 5,4 5,3 4 3,5 3,4 5 7 6 5 4 3 2 ΗΠΑ Ελλάδα ΕΕ-15 Χρήση του διαδικτύου από επιχειρήσεις 81/117 (extent of business Internet use) 1=χαµηλή, 7=πολύ διαδεδοµένη 6,4 3,0 4,9 ΗΠΑ Ελλάδα ΕΕ-15 3 65 50 35 20 5 ΗΠΑ Ελλάδα ΕΕ-15 Προσωπικοί υπολογιστές 54/114 (personal computers per 100 inhabitants, 2003) 68,8 8,2 38,8 ΗΠΑ Ελλάδα ΕΕ-15 16

Εκπαίδευση: Η Ελλάδα µειονεκτεί στην ποιότητα WEF 2005-06 90 Εγγεγραµµένοι στην τριτοβάθµια εκπαίδευση 7/117 (gross tertiary enrollment rate, 2003) 83,2 6 Ποιότητα εκπαιδευτικού συστήµατος 69/117 (quality of the educational system) Κατά πόσο το εκπαιδευτικό σύστηµα ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις µιαςανταγωνιστικήςοικονοµίας 1= καθόλου, 7=πολύ 80 70 74,2 5 4,9 4,6 60 59,3 4 3,4 50 ΗΠΑ Ελλάδα ΕΕ-15 3 ΗΠΑ Ελλάδα ΕΕ-15 17

ιαρθρωτικές αλλαγές: Έχει σηµασία η σειρά προτεραιότητας Προτεραιότητα στις αγορές αγαθών και υπηρεσιών, αφού έτσι βελτιώνεται και η κατανοµή εισοδήµατος: Οανταγωνισµός µειώνει τα υπερ-κέρδη και την ολιγοπωλιακή δύναµη των επιχειρήσεων και των κλειστών επαγγελµάτων, ενώ αυξάνει τους µισθούς Οι καταναλωτές ωφελούνται Οι διαρθρωτικές αλλαγές πρέπει να ξεκινούν από το χώρο των αγορών διότι η παγκοσµιοποίηση την τελευταία 20ετία ωφελεί κυρίως το κεφάλαιο µε µείωση του κόστους χρηµατοδότησης, άνοιγµα των αγορών προϊόντων διεθνώς, µεταφορά παραγωγής σε χώρες µε χαµηλά ηµεροµίσθια, κλπ. Στη συνέχεια, αλλαγές στην αγορά εργασίας µε αρχικό στόχο το συνδυασµό ευελιξίας και ασφάλειας Στην Ελλάδα, φαίνεται να ακολουθείται η αντίστροφη σειρά 18

Έµφαση στον τοµέα των υπηρεσιών, που παγκοσµίως µεγεθύνεται 80 70 60 50 40 30 20 10 0 12,4 Σύνθεση απασχόλησης ανά κλάδο οικονοµικής δραστηριότητας Ελλάδα (2005) ΕΕ-15 (2003) ΗΠΑ (2004) 3,8 1,6 22,4 24,5 21,0 71,7 65,2 Πρωτογενής τοµέας ευτερογενής τοµέας Τριτογενής τοµέας 77,4 80 70 60 50 40 30 20 10 0 18,0 Σύνθεση απασχόλησης ανά κλάδο οικονοµικής δραστηριότητας, 1998 Ελλάδα ΕΕ-15 ΗΠΑ 4,5 1,8 23,3 26,5 23,6 58,7 69,1 Πρωτογενής τοµέας ευτερογενής τοµέας Τριτογενής τοµέας 74,6 19

Ελλάδα: Αυξάνεται το µερίδιο των υπηρεσιών 20

Η Ελλάδα σχετικά µπροστά στις υπηρεσίες 21

Αυξάνεται παγκοσµίως το µερίδιο των Μ&Α στον τοµέα των υπηρεσιών Μεταποίηση Υπηρεσίες Χρηµ/κες υπηρεσίες Μεταφορές,Επικοινωνία,Ενέργεια & Υγεία Λιανικό Εµπόριο Χονδρικό Εµπόριο Κατασκευές Ορυχεία Γεωργία-Αλιεία ηµόσια ιοίκηση 2,3 1,7 0,7 0,3 5,7 4,9 Μερίδιο εξαγορών και συγχωνεύσεων ανά κλάδο δραστηριότητας της εταιρείας-στόχου 11,9 15,2 26,4 31,0 Ευρώπη 1995 2005 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 Μεταφορές,Επικοινωνία,Ενέργεια & Υγεία Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή Μεταποίηση Υπηρεσίες Χρηµ/κες υπηρεσίες Λιανικό Εµπόριο Χονδρικό Εµπόριο Κατασκευές Ορυχεία Γεωργία-Αλιεία ηµόσια ιοίκηση 0,9 2,4 1,5 0,4 0,6 0,2 0,2 5,0 5,6 3,5 4,7 4,3 9,1 12,3 16,5 15,6 25,5 25,7 31,4 34,6 ΗΠΑ EE-25 2004 0 5 10 15 20 25 30 35 40 22

Στις υπηρεσίες οι νέοι Έλληνες επιχειρηµατίες οδηγούνται από ευκαιρία, όχιτόσοαπόανάγκη 23

Οι µισές νέες ελληνικές επιχειρήσεις στις υπηρεσίες προς καταναλωτές περιµένουν απόδοση στη δεκαετία δεκαπλάσια!! της αρχικής επένδυσης 24

Αναγκαία η απελευθέρωση των υπηρεσιών στην Ελλάδα και την Ευρώπη 6 Πόσο ελεύθερες είναι οι υπηρεσίες: Η έκτασητωνρυθµίσεων 5 4 3 2 1 0 0 Τηλεπικοινωνίες Ταχυδροµεία Αερογραµµές Σιδηρόδροµος Οδικά ίκτυα Εµπόριο Επιστηµονικές Υπηρεσίες Ελλάδα ΕΕ-12 ΗΠΑ Πηγή: ΟΟΣΑ, 2003 Σηµ.: Οι δείκτες κυµαίνονται από 0-6. Όσο χαµηλότερη η τιµή του δείκτη τόσο χαµηλότερες οι ρυθµιστικές παρεµβάσεις 25

Το ύψος του εγχώριου ανταγωνισµού στην ενέργεια και τις τηλεπικοινωνίες υπολείπεται 26

Ελλάδα: Απαιτείται πολιτική εξωστρέφειας και µεγέθυνσης των ΜΜΕ Η Ελλάδα έχει το δεύτερο υψηλότερο ποσοστό ΜΜΕ στην Ε.Ε. µε 16,9, µετά την Ιρλανδία που έχει ποσοστό 17,7. 27

Ελληνικές ΜΜΕ: Μικρές και υγιείς Στην Ελλάδα οι ΜΜΕ έχουν κατά µέσο όρο το χαµηλότερο αριθµό εργαζοµένων ανά επιχείρηση στην Ε.Ε., µόλις 2 εργαζόµενους, τη στιγµή που ο ευρωπαϊκός µέσος όρος βρίσκεται στους 7, στις Η.Π.Α. στους 6 και στην Ιαπωνία στους 8. Παρόλα αυτά, στην Ελλάδα η πιθανότητα µιαςνέαςμμε να επιβιώσει είναι ηδεύτερη υψηλότερη στην Ε.Ε. µετά την Φινλανδία, όπως φαίνεται και από το χαµηλό ποσοστό πτώχευσής της. 28

Αισιοδοξία για το µέλλον των ΜΜΕ, αλλά ανησυχητική η µη υιοθέτηση σύγχρονων τεχνικών διοίκησης Μελέτη Εταιρείας GPO, 12/2005 29

WEF: ιαβάθµιση προβληµατικών παραγόντων στην ανάπτυξη επιχειρηµατικών δραστηριοτήτων στην Ελλάδα, 2005 Παράγοντες Ποσοστό απαντήσεων 30

Ανεργία και ευελιξία: Η ευρωπαϊκήεµπειρία 1993 2005 ΗΠΑ 7 5,1 Χώρες που έγιναν διαρθρωτικές αλλαγές Ην. Βασίλειο 10 4,7 ανία 10 4,8 Ολλανδία 6 4,7 Χώρες που δεν έγιναν διαρθρωτικές αλλαγές Γαλλία 11 9,5 Γερµανία 8 9,5 Ιταλία 10 7,7 Ισπανία 17 9,2 31

Στην Ελλάδα µεγάλη η ευελιξία στην αγορά εργασίας Μεγάλες διαφορές στην αγορά εργασίας ανάµεσα σε: ηµόσιο και ιδιωτικό τοµέα Μεγάλες και µικρές επιχειρήσεις Νόµιµη και παράνοµη εργασία Τα επιδόµατα ανεργίας δεν αποτελούν αντικίνητρο για εργασία Η δυνατότητα ευκολότερης απόλυσης αποτελεί αίτηµα των µεγάλων επιχειρήσεων. Αν επιτευχθεί, άραγε θα φέρει περισσότερες προσλήψεις και µείωση της ανεργίας; 32

Πολιτική για το µέλλον: Η Ελλάδα πρέπει να επενδύσει στα δικά της συγκριτικά πλεονεκτήµατα 100 90 80 70 60 50 40 30 20 Πιστωτική Επέκταση στον Ιδιωτικό Τοµέα ΑΕΠ 95,3 86,3 88,1 82,0 73,8 75,6 65,1 55,6 33,7 38,1 1997 1999 2001 2003 2005 Ελλάδα ΕΕ-12 33

Τουρισµός: Ανάγκη στροφής προς την ποιότητα των υπηρεσιών 34

Επίλογος: Ευνοϊκό το περιβάλλον για τις ελληνικές επιχειρήσεις Ευνοϊκό διεθνές περιβάλλον: Υψηλοί ρυθµοί ανάπτυξης σε όλη την υφήλιο και την ευρύτερη περιοχή Χαµηλός πληθωρισµός Ιστορικά χαµηλά επιτόκια Ευνοϊκότερο περιβάλλον σήµερα στην Ελλάδα σε σχέση µε το παρελθόν, αλλά πολλά ζητήµατα χρονίζουν: Σηµαντικές ανισορροπίες, που εκδηλώνονται στον πληθωρισµό, το έλλειµµα τρεχουσών συναλλαγών, την ανεργία, τα δηµοσιονοµικά ελλείµµατα και το δηµόσιο χρέος Η ΟΝΕ και η παγκοσµιοποίηση επιβάλλουν µια πιο ευέλικτη οικονοµία και αποτελεσµατικότερη δηµοσιονοµική πολιτική Το µικρο-οικονοµικό περιβάλλον δεν ωθεί τον υγιή ανταγωνισµό: Η γραφειοκρατία, οι συχνές αλλαγές στο φορολογικό αποτελούν σηµαντικά εµπόδια Η Ελλάδα πρέπει να επενδύσει στα συγκριτικά της πλεονεκτήµατα Στροφή στον τοµέα των υπηρεσιών Απαιτείται µεγαλύτερη ανταγωνιστικότητα σε κλάδους όπως ο τουρισµός Οανταγωνισµός σε υπηρεσίες κοινής ωφέλειας (ενέργεια, τηλεπικοινωνίες) υποτονικός Πώς θα µεγεθυνθεί η ελληνική επιχείρηση ώστε να αντιµετωπίσει τον παγκόσµιο ανταγωνισµό; 35