Τ.Ε.Ι. Αθήνας Σχολή Καλλιτεχνικών Σπουδών Τμήμα Ε.Α.Δ.Σ.Α. Ο ρομαντισμός του 19ου αιώνα και η επανάσταση του 1821 Σπουδάστρια: Ίδα-Μίνα Σπυροπούλου Καθηγητής: Ν. Χιωτίνης Θερινό Εξάμηνο 2014
Περιεχόμενο 1. Ο ρομαντισμός και οι φάσεις του 3 2. Η βιομηχανική επανάσταση και οι επιπτώσεις της.3 3. Το κίνημα του Ρομαντισμού και οι όροι.3 4. Η νέα τάξη και οι αλλαγές...4 5. Η επανάσταση στην Ελλάδα 4 6. Ο Έλληνας ως παγκόσμιο φαινόμενο 5 7. Ο ρομαντισμός στην τέχνη...5 8. Βιβλιογραφία.9
Ο ρομαντισμός του 19ου αιώνα και η επανάσταση του -21 Ο ρομαντισμός και οι φάσεις του Το κίνημα που καθόρισε την τέχνη και τη φιλοσοφία την χρονική περίοδο 1750 1850 είναι ο ρομαντισμός. Δεν υπάρχει απόλυτη συμφωνία μεταξύ ερευνητών, όσον αφορά τις υποδιαιρέσεις αυτής της περιόδου και τις ακριβείς χρονικές φάσεις. Μία κατηγορία θεωρητικών της τέχνης υποστηρίζει μια τριμερή κατανομή των φάσεων του ρομαντισμού. Η πρώτη φάση είναι Προ-ρομαντική φάση που ξεκινάει από την Αγγλία με τον όρο Sublime, και αντιπροσωπεύεται κυρίως από τοπιογράφους. Ύστερα το κίνημα αυτό συναντάται και στη Γερμανία με το γνωστό όρο Sturm und Drang. Η δεύτερη φάση του ρομαντισμού, είναι η Νεοκλασική Φάση. Βρισκόμαστε στην εποχή της Γαλλικής Επανάστασης και της αυτοκρατορίας του Ναπολέοντα. Η Τρίτη φάση, είναι αυτή του Πραγματικού Ρομαντισμού και υπολογίζεται ότι έκανε την εμφάνισή του το 1820 και διήρκησε ως το 1850. Την περίοδο αυτή ανασυγκροτούνται οι μεγάλες Ευρωπαϊκές Αυτοκρατορίες μετά την πτώση του Ναπολέοντα. Ανακτά δηλαδή δύναμη το Ancien Régime. Η βιομηχανική επανάσταση και οι επιπτώσεις της Ο ρομαντισμός ξεκινάει με την πρώτη εγκαθίδρυση της βιομηχανίας στην Αγγλία. Όπως γνωρίζουμε και από τη επιστήμη της Φυσικής, για κάθε δράση, υπάρχει μια αντίθετη κίνηση αντίδρασης. Η αισθητική, λοιπόν, έρχεται να αντιδράσει στην ωμή βιομηχανία. Δεν είναι μόνο η χρησιμότητα και η χρηστικότητα σημαντική στη ζωή και σε αυτό το νέο κόσμο, αλλά και η καλαισθησία. Η βιομηχανία παράγει σειριακά τα αντικείμενα, που είναι όλα ίδια μεταξύ τους, χωρίς να διαφέρει στο ελάχιστο το ένα με το άλλο. Είναι απρόσωπα και σχεδιασμένα με στόχο την μείωση των δαπανών, του κόστους και της εργατικής δύναμης. Η αισθητική όμως υποστηρίζει, ότι όλα πρέπει να είναι όμορφα και να εκφράζουν τον άνθρωπο και το ανθρώπινο πνεύμα. Εκπρόσωπος της αισθητικής είναι ο ποιητής, ο καλλιτέχνης, που αντιτίθεται στον βιομηχανικό άνθρωπο. Είναι ένας διανοούμενος αστός. Ο καλλιτέχνης αυτός δεν είναι μια νέα μορφή στην κοινωνία, αλλά υπήρχε και στην εποχή της αναγέννησης. Τότε όμως δεν ήταν ένα κίνημα με βάσεις. Στην περίοδο του ρομαντισμού αναφερόμαστε σε έναν διανοούμενο αστό που έχει εγκατασταθεί στην κοινωνία και έχει γίνει μέρος της. Δημιουργούνται λοιπόν κινήματα εναντίον της βιομηχανοποίησης. Υπάρχει η αντίθεση στον αυτοματοποιημένο άνθρωπο της βιομηχανίας, σε έναν άνθρωπο δημιουργικό με άποψη ιδεών. Ο διανοούμενος αστός δεν είναι ένα υποχείριο του χρήματος, που βασίζεται στην ανταλλαγή μόνο σε επίπεδο χρημάτων, όπως συναντάται στον μερκαντιλισμό. Το κίνημα του Ρομαντισμού και οι όροι Ο ρομαντισμός είναι ένα κοινωνικό κίνημα. Είναι ένα κίνημα με απόψεις, που έρχονται σε αντιπαράθεση με την επιστήμη της φυσικής, καθώς η φυσική δίνει τη δύναμη στον άνθρωπο να υπερισχύσει της φύσης και να την ελέγξει. Ο ρομαντισμός όμως, υπερασπίζεται τη σχέση του ανθρώπου με τη φύση και τον γυρίζει πίσω σε αυτήν, σε αντίθεση με την εκβιομηχάνιση, που εκμεταλλεύεται αλόγιστα τη φύση και δεν υποστηρίζει τη σχέση του ανθρώπου με αυτήν. Έτσι εξηγείται και η μεγάλη ποικιλία σε έργα τέχνης, που έχουν ως κύριο θέμα την τοπιογραφία.
Πολιτικά, το κίνημα είναι συντηρητικό. Υπάρχει η έφεση για την παλιά ιεραρχία, που είναι γνωστή και «καλή». Η απόψεις που διέπουν τον ρομαντισμό δεν είναι προοδευτικές, αλλά ακολουθούν τη γενικότερη λογική του. Εναντιώνεται στους οικονομολογικούς όρους και υποστηρίζει τους ιστορικούς. Ιστορικούς όχι με την έννοια της επιστήμης της Ιστορίας, αλλά με την έννοια της λαϊκής παράδοσης. Η αγροτική ζωή έρχεται σε αντίθεση με τη ζωή στην πόλη. Όροι που κυριαρχούν είναι η απλότητα, η φαντασία έναντι του ορθού λόγου, το ισχυρό συναίσθημα ως αυθεντική πηγή της αισθητικής εμπειρίας, η άμεση κοινωνικότητα σαν συλλογική παράδοση και όχι μέσω τίτλων και του χρήματος. Χαρακτηρίζεται από την επιστροφή στο «εγώ», δηλαδή στην προβολή του ατομικού υποκειμενισμού. Η μάζα δεν είναι επιθυμητή, το «εγώ» αποκτά σημασία και η γλώσσα, με τη μορφή ποίησης. Γίνεται μεγάλη συζήτηση για τις εθνικές γλώσσες ή τις τοπικές. Ο οργανισμός σαν μορφή στη φύση, στον άνθρωπο και η ζωή σε αυτά, έχει σημασία και όχι το βιομηχανικό. Το πνεύμα, η ευφυΐα και οι παγκόσμιες ιδέες στο πλαίσιο της Ευρώπης, είναι παγκόσμιες αξίες, που δεν θα ανατραπούν από τη βιομηχανοποίηση. Η νέα τάξη και οι αλλαγές Μετά τη Γαλλική Επανάσταση, μια νέα κοινωνική τάξη μπαίνει στο προσκήνιο. Ο νέος αστός. Με τον ερχομό αυτού, δημιουργούνται νέες αξίες στο νέο κράτος. Πλέον γίνεται λόγος για αδελφότητα, ελευθερία, ισότητα, αναγκαιότητα. Το κράτος αναλαμβάνει υποχρεώσεις απέναντι στους πολίτες του, αναλαμβάνει καθήκον. Με την Επανάσταση ο Ναπολέων ανάγκασε τις μεγάλες μοναρχίες σε διάλυση. Επιπλέον έπρεπε να δεχτούν τους καινούργιους όρους και αξίες. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα μια αρνητική στάση απέναντι στη Γαλλία, την ονομαζόμενη αντιγαλλική δράση. Οι ρομαντικοί των άλλων χωρών εναντιώθηκαν στους νέους όρους, που επέβαλλε η νέα γαλλική φιλοσοφία. Αυτή η άρνηση ήταν γενικής φύσης, καθώς αφορούσε και ό,τι άλλο ήταν γαλλικό. Οι όροι των ρομαντικών για συλλογική ιστορία και παράδοση, για άμεση κοινωνικότητα και προβολή του «εγώ», οδήγησαν στην δημιουργία της έννοιας του έθνους. Η έννοια αυτή ερχόταν σε αντιπαράθεση με την παγκοσμιότητα της νέας κοινωνικής κατάστασης, που προωθούσε αξίες όπως ανοιχτά σύνορα μεταξύ κρατών, κοινές γλώσσες κ.τ.λ.. Το κίνημα του ρομαντισμού, όπως και όλα τα κινήματα, εμφανίζονται με μια αλλαγή στο κοινωνικό ορίζοντα, με τον ερχομό του νέου αστού. Ο καλλιτέχνης είναι ένας νέος αστός. Η επανάσταση στην Ελλάδα Η Ελλάδα την περίοδο αυτή, είναι υπό την Οθωμανική κατοχή. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία δεν ανήκει στις Παλιές Ευρωπαϊκές Αυτοκρατορίες και συνεπώς δεν βρίσκονται σε κάποιον ουσιαστικό διάλογο. Οι αυτοκρατορίες της Ευρώπης μοιράζονται πολλά κοινά στοιχεία, όπως είναι η κοινή θρησκεία, η χριστιανική, τα παραμύθια, που σε πολλές χώρες είναι τα ίδια και αποτελούν σημαντικό κομμάτι της ιστορίας των ανθρώπων αυτών των χωρών. Το μόνο κοινό με την Οθωμανική Αυτοκρατορία είναι ο όρος της Αυτοκρατορίας. Η Ευρώπη βρίσκεται διχασμένη, καθώς ο Ναπολέων μάχεται εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ενώ το Ancien Régime την βοηθά, χωρίς να είναι όμως με το μέρος της. Ο Ναπολέων τότε, εικάζεται, αν και δεν έχει αποδειχθεί, ότι βοήθησε οικονομικά την Ελληνική Επανάσταση να ξεκινήσει, δίνοντας χρήματα σε γνωστούς Έλληνες λόγιους και πλούσιους, που είχαν φύγει στο εξωτερικό, όπως ο Ρήγας Βελεστινλής. Ο Ναπολέων είχε
λόγους να αντισταθεί στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, καθώς αντιπροσώπευε και αυτή ένα Ancien Régime της ανατολής και επειδή ήταν μια αγροτική μοναρχία, χωρίς βιομηχανία. Οι Έλληνες στην Οθωμανική Αυτοκρατορία ασχολούνταν με το εμπόριο και με το χρήμα. Ο Σουλτάνος είχε παραχωρήσει την διαχείριση των φόρων στους Έλληνες, καθιστώντας τους μια αστική τάξη. Το κεφάλαιο ήταν στο χέρι των χρηματιστών και των εμπόρων, οι οποίοι και ταξίδευαν σε διάφορες χώρες τις Ευρώπης γνωρίζοντας έτσι τον κόσμο. Αυτοί οι Έλληνες ήξεραν για την κατάσταση στην Αγγλία και στη Γαλλία. Γνώριζαν τις αστικές και αντιαστικές ιδέες των ρομαντικών. Ουσιαστικά, η Επανάσταση των Ελλήνων απέφερε το αναμενόμενο τέλος στην Οθωμανική Αυτοκρατορία (είχε ήδη αρχίσει να φτάνει στο τέλος της η Οθωμανική κυριαρχία). Ήταν ο Έλληνας αστός, που με τις δυναμικές ρομαντικές ιδέες της Γαλλίας και της Γερμανίας, χωρίς να δέχεται κάτι ως αρνητικό, κατάφερε να συνασπίσει όλες αυτές τις ιδέες και να δημιουργήσει έναν δικό του ρομαντισμό. Δέχτηκε, λοιπόν, τις γαλλικές αξίες της ελευθερίας, της αδελφοσύνης, της ισότητας, στις οποίες εναντιώνονταν οι άλλοι ρομαντικοί, αξιοποίησε τις γερμανικές περί λαϊκής παράδοσης και ιστορίας και μετέτρεψε την έννοια του έθνους στο γένος. Παρατηρείται δηλαδή μια ελληνική επεξεργασία των όρων του ρομαντισμού. Ο Έλληνας ως παγκόσμιο φαινόμενο Οι Έλληνες αρχίζουν να αναζητούν το γένος τους. Στοιχεία όπως η χριστιανοσύνη και η σχέση με την ρωμαϊκή βυζαντινή παράδοση, το γεγονός ότι είναι Ρωμιοί, αποκτά μεγάλη σημασία και τα λαϊκά τραγούδια αποκτούν οπαδούς. Το νεοκλασικό είναι πλέον ελληνικό. Η ρομαντικότητα στη Ελλάδα δεν είναι αντιγαλλική ούτε αντιβιομηχανική. Η Ελλάδα δεν απειλείται από κάτι καθώς δεν έχει βιομηχανία. Η πλήρης άγνοια αυτών τον πραγμάτων την απελευθερώνει. Η Ελλάδα γίνεται επίκεντρο θαυμασμού των Ευρωπαίων. Άνθρωποι έρχονται να επισκεφτούν την Ελλάδα, να μιλήσουν με τους Έλληνες και να μεταφέρουν τις νέες ιδέες των Ελλήνων στην Ευρώπη. Και οι Έλληνες ευνοούνται από αυτή την ανταλλαγή ιδεών με τους ξένους. Αρχικά ήρθαν οι περιπατητές, που θαύμασαν τα θαύματα του αρχαίου κόσμου, πάνω στα οποία είχε βασιστεί ο νεοκλασικισμός. Είδαν την αντίσταση των Ελλήνων στους Οθωμανούς και συνειδητοποίησαν ότι όλα είναι αλήθεια, οι αγώνες, τα αρχαία, τα τραγούδια, οι μύθοι. Ύστερα ήρθαν οι Φιλέλληνες. Αποτέλεσμα αυτού είναι να δημιουργηθεί ένα κίνημα, όχι μόνο καλλιτεχνικό, αλλά και πολιτικό και στρατιωτικό, υπέρ των Ελλήνων. Χρήματα στέλνονται από την Αγγλία, έρανοι γίνονται για να μαζευτούν χρήματα και φιλέλληνες έρχονται και συμμετέχουν στον πόλεμο. Άλλοι έμαθαν πολεμικές τέχνες στους Έλληνες, την έκδοση εφημερίδων με στόχο την πολιτική προπαγάνδα. Όλα αυτά βοήθησαν στην δημιουργία του Ελληνικού κινήματος. Ο ρομαντισμός με τη μορφή που πήρε στην Ελλάδα, δημιούργησε το ελληνικό έθνος. Ο ρομαντισμός στην τέχνη Ο ρομαντισμός εκφράζεται κυρίως με ποιητές, όπως οι αδερφοί Σούτσου που ήταν ρομαντικοί και σατυρικοί ποιητές της Φαναριώτικης Σχολής. Η σάτιρα είναι μορφή ρομαντισμού, καθώς είναι μια κριτική αποικοδομητική. Ο εθνικός ποιητής της Ελλάδας Διονύσιος Σολωμός είναι επίσης ρομαντικός ποιητής, κεντρικό πρόσωπο της Επτανησιακής Σχολής. Ο ρομαντισμός στην Ελλάδα χωρίζεται σε σχολές. Οι σχολές ήταν η Σχολή των Φαναριώτων, η Σχολή των Αθηνών και η Επτανησιακή Σχολή.
Γνωστοί συγγραφείς επίσης ήταν ο Εμμανουήλ Ροΐδης, ο Δημήτρης Παπαρρηγόπουλος, ο Αλέξανδρος Ραγκαβής. Ο ρομαντισμός αναφέρεται και σε κάτι το μελαγχολικό. Σαν κίνημα ήταν αντίθετο στην θετική σκέψη προς ανανέωση. Όπως και η ποίηση είναι λυρική και μελαγχολική, αλλά και σατυρική. Ξένοι ρομαντικοί συγγραφείς με έντονη φιλοσοφική διάθεση ήταν Ο Goethe, ο Friedrich Schleger και o Novalis στην Γερμανία, o Jean Jack Rousseau και O Victor Hugo στη Γαλλία, o Shelley, O Worldsworth, o Coleridge στην Αγγλία. Μουσικοί που συχνά βασίστηκαν σε λαϊκές μουσικές του τόπου για τις συμφωνίες τους ήταν o Beethoven, o Mozart, o Verdi, o Richard Wagner, o Giuseppe Cerubini, o Jean Sibelius, ο Tchaikovsky, ο Μανώλης Καλομοίρης. Δείγματα του ρομαντισμού έχουμε και στην αρχιτεκτονική. Πρότυπο του γερμανικού ρομαντισμού είναι η νέα πρόσοψη του καθεδρικού ναού της Κολωνίας, από τον αρχιτέκτονα Leo von Klenze. Με αυτό προτείνεται μια επιστροφή στο παρελθόν, στο γοτθικό στιλ, όπως και υποστηρίζει o ρομαντισμός. Το γοτθικό στιλ είναι έντονα συναισθηματικό, έντονα θρησκευτικό και σηματοδοτεί την επιστροφή στις παραδόσεις. Εν τέλη ο ρομαντισμός δεν είναι απόλυτα αρνητικός στον ορθολογισμό. Μελέτες έχουν δείξει ότι αρχιτεκτονήματα της γοτθικής περιόδου απαιτούσαν ιδιαίτερη γνώση αρχιτεκτονικής και ορθής σκέψης. Άρα ο ορθός λόγος ήταν γνωστός και πριν το διαφωτισμό, με την Αναγέννηση απλά έγινε κίνημα. Στην ρομαντική αρχιτεκτονική ανήκουν και τα αρχιτεκτονήματα νεοκλασικού χαρακτήρα. Αυτή η νεοκλασική προσέγγιση του παρελθόντος είναι ρομαντική και δείχνει ένα πάθος, που δεν έχει σχέση με το ορθολογισμό που αντιπροσωπεύει η αρχαία διάθεση. Η νέα διάθεση ήταν αρκετά ποιητική και ρομαντική. Στην τέχνη της ζωγραφικής έχουμε τα περισσότερα και τα γνωστότερα παραδείγματα με καλλιτέχνες, όπως ο Delacroix, o Thomas Jones kai Goya είναι από αυτούς που έχουν αφήσει αξιοθαύμαστα έργα ρομαντισμού πίσω τους. Ο William Turner και ο Théodore Géricault επίσης ζωγράφιζαν με τρόπο ρομαντικό. Από Έλληνες ζωγράφους γνωρίζουμε τον Λύτρα, τον Παχή Χαράλαμπο, τον Νικόλαο Γύζη. Μερικά παραδείγματα πινάκων: Νικόλαος Γύζης
Νικηφόρος Λύτρας Παχής Χαράλαμπος
Delacroix William Turner
Βιβλιογραφία: Giulio Carlo Argan, L arte Moderna 1770 1970, Firenze Διάφοροι, Filosofie e Societá, Bologna Διάφοροι, Corso di Storia, Torino flefaloarticles.blogspot.com http://el.metapedia.org/wiki/%ce%a1%ce%bf%ce%bc%ce%b1%ce%bd%cf %84%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82