ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ Κωνσταντίνος Κ. Χατζόπουλος Καθηγητής Σε µια ελεύθερη και δηµοκρατική κοινωνία το µόνο που (πρέπει να) διαφοροποιεί τους πολίτες είναι.. ΒΑΣΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ Η ΝΑ ΕΥΡΩΠΗ & Η Μ. ΑΣΙΑ ΤΟ 2000 Ήταν η Οθωµανική Αυτοκρατορία τουρκικό κράτος µε τη σηµερινή έννοια του όρου; Πρέπει να µελετάµε την ιστορία της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας; Για ποιους λόγους; Η ΝΑ ΕΥΡΩΠΗ & Η Μ. ΑΣΙΑ ΤΟ 2010 Η ΕΥΡΩΠΗ ΤΟ 1815 1
Η ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ (16ος-17ος αι.) ΓΙΑ ΠΟΙΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΜΕΛΕΤΑΜΕ ΤΗΝ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ Τα Βαλκάνια επί πέντε αιώνες και πλέον ανήκαν στην οθωµανική επικράτεια Τα εθνικά κράτη της Βαλκανικής προέκυψαν από τη διάλυση της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας Η Οθωµανική Αυτοκρατορία ήταν µία από τις µεγαλύτερες & µακροβιότερες αυτοκρατορίες (1300-1923) Η Οθωµανική Αυτοκρατορία ήταν η τελευταία (χρονολογικά αυτοκρατορία προσαρµοσµένη στα πρότυπα των αρχαίων µοναρχιών της Μέσης Ανατολής (όπως η περσική αυτοκρατορία των Σασσανιδών και η αραβική αυτοκρατορία των Αββασιδών) Η Οθωµανική Αυτοκρατορία υπήρξε διάδοχος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας Οι σουλτάνοι, υιοθετώντας το «ασιατικό µοντέλο διοίκησης», καθιέρωσαν την πολυπολιτισµικότητα και την ανεκτικότητα στις θρησκείες των «άλλων» Η γεωπολιτική θέση της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας ήταν τεράστιας σηµασίας για την παγκόσµια ιστορία Οι Οθωµανοί επηρέασαν λίγο ως πολύ όλους τους ευρωπαϊκούς λαούς Οι Οθωµανοί άσκησαν επίδραση στον ευρωπαϊκό πολιτισµό (τουλίπες, καφές, κρουστά κ.ά.) ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ Ο ΟΡΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗ; Επιστήµη= Η έρευνα αυστηρώς καθορισµένων πεδίων του επιστητού µε συγκεκριµένες και ορθολογικές µεθόδους και συγκεκριµένα εργαλεία Το σύνολο των συστηµατοποιηµένων γνώσεων που παράγει η έρευνα ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ «ΕΡΓΑΛΕΙΑ» ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ; ΜΑΘΗΜΑ ΠΡΩΤΟ ΠΗΓΕΣ ΣΠΟΥ ΕΣ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΠΕΡΙΟ ΟΛΟΓΗΣΗ ΠΗΓΕΣ ΤΗΣ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗΣ ΕΠΟΧΗΣ 2
Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΩΝ ΠΗΓΩΝ ΟΘΩΜΑΝΙΚΟ ΦΙΡΜΑΝΙ (3-4-1620) Τα «οσµανλίδικα» («παλαιοτουρκικά») Αραβικό αλφάβητο Η καθοµιλούµενη γλώσσα Η γλώσσα των «µορφωµένων» (της αυλής των σουλτάνων) Οι αραβοπερσικές επιδράσεις ΟΘΩΜΑΝΙΚΟ ΦΙΡΜΑΝΙ (19-6-1519) ΤΟ ΟΘΩΜΑΝΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΧΡΟΝΟΛΟΓΗΣΗΣ Οι Οθωµανοί ακολούθησαν το αραβικό/ µουσουλµανικό σύστηµα χρονολόγησης Η αρχή του ηµερολογίου αυτού τοποθετείται την Παρασκευή 16 Ιουλίου 622 µ.χ. µε το ιουλιανό ηµερολόγιο. Την ηµέρα αυτήν ο Μωάµεθ εξορίστηκε από τη Μέκκα και κατέφυγε στη Μεδίνα, όπου δηµιούργησε τον πρώτο πυρήνα των οπαδών του. Το ηλιοβασίλεµα της προηγούµενης µέρας θεωρείται ως η πρώτη µέρα του πρώτου µήνα του πρώτου έτους Εγίρας (συντοµογραφικά ε.ε. ή Ε.Ε.). Το έτος Εγίρας σηµαίνει «έτος της φυγής». Στα αραβικά ονοµάζεται «χίτζρα», ενώ στα οθωµανικά ονοµάστηκε «χιτζρέ». Στα λατινικά ονοµάζεται Anno Hegirae. Για την ακριβή αντιστοίχηση των ετών ανάµεσα στο ισλαµικό (ι) και στο γρηγοριανό (γ) ηµερολόγιο χρησιµοποιείται ο εξής τύπος: γ=(0,97023 x ισλαµικό έτος)+621,57 Η άλωση της ΚΠολης έγινε το έτος εγίρας 857 Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 ξέσπασε το έτος εγίρας 1236 Η κατάλυση της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας έγινε το έτος Εγίρας 1342 ΤΟ ΙΣΛΑΜΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ Το ισλαµικό ηµερολόγιο είναι ένα καθαρά σεληνιακό ηµερολόγιο που αποτελείται από 12 εναλλασσόµενους µήνες των 30 και 29 ηµερών. Ο τελικός µήνας των 29 ηµερών επεκτείνεται σε 30 ηµέρες στα δίσεκτα χρόνια. Τα δίσεκτα χρόνια ακολουθούν ένα κύκλο 30 ετών και λαµβάνουν χώρα τα έτη 1, 5, 7, 10, 13, 16, 18, 21, 24, 26 και 29. Οι µέρες θεωρούνται ότι αρχίζουν το ηλιοβασίλεµα. Οι εβδοµάδες αρχίζουν την Κυριακή και τα ονόµατα των ηµερών είναι ακριβώς οι αριθµοί τους: Η Κυριακή είναι η πρώτη και το Σάββατο η έβδοµη µέρα. Κάθε κύκλος των 30 ετών περιλαµβάνει 19 κανονικά έτη των 354 ηµερών και 11 δίσεκτα των 355 εποµένως, η µέση διάρκεια του έτους είναι 354,365 ηµέρες και η µέση διάρκεια του µήνα 29,53055 ηµέρες. Ο µέσος µήνας προσεγγίζει πολύ καλά τη διάρκεια του µέσου συνοδικού µήνα (το χρονικό διάστηµα από νέα σε νέα σελήνη) που είναι 29,530588 ηµέρες, µε αποτέλεσµα το ηµερολόγιο να υπολείπεται µια µέρα σε σχέση µε τη σελήνη κάθε 2525 χρόνια. Επειδή το ισλαµικό ηµερολόγιο είναι στενά συνδεδεµένο µε τη σελήνη οι µήνες µετακινούνται αισθητά σε σχέση µε τις εποχές κάθε µήνας αρχίζει περίπου 11 µέρες νωρίτερα σε σχέση µε το ηλιακό έτος. ΤΑ ΕΓΓΡΑΦΑ 3
ΟΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΟΘΩΜΑΝΙΚΩΝ ΕΓΓΡΑΦΩΝ Φιρµάνια (=αποφάσεις του σουλτάνου) ικαστικές αποφάσεις (αποφάσεις ιεροδικείων) Φορολογικά κατάστιχα Κτηµατολογικά κατάστιχα ΤΟΥΡΚΙΚΑ ΑΡΧΕΙΑ & ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ ΜΕ ΠΛΟΥΣΙΕΣ -Οθωµανικά Αρχεία της Πρωθυπουργίας (Başbakanlık Osmanlı Arşivleri) Πρόκειται για τη µεγαλύτερη συλλογή οθωµανικών αρχείων. Βρίσκεται στην Κωνσταντινούπολη. Περιλαµβάνει πάνω από 100 εκατοµµύρια έγγραφα του 19ου κυρίως αιώνα. Τα περισσότερα αφορούν αποφάσεις και διατάγµατα της κεντρικής οθωµανικής διοίκησης και όλων των γραφειοκρατικών υπηρεσιών που εντάσσονται σε αυτή. Επίσης η συλλογή περιέχει αρκετά έγγραφα που εκδόθηκαν από επαρχιακούς διοικητές. Από τα αρχεία αυτά µπορούµε να αντλήσουµε χρήσιµες πληροφορίες για την οικονοµική, πολιτική και κοινωνική ζωή στην Οθωµανική Αυτοκρατορία. ΤΟΥΡΚΙΚΑ ΑΡΧΕΙΑ & ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ ΜΕ ΠΛΟΥΣΙΕΣ -Αρχεία του Μουσείου του Τοπ Καπί (Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi) Η συλλογή φυλάσσεται στο Μουσείο του Παλατιού του Τοπκαπί. Περιλαµβάνει 10.726 τετράδια και 12.724 έγγραφα, τα περισσότερα από τα οποία αφορούν στην περίοδο πριν από τον «αιώνα των Μεταρρυθµίσεων» (Τανζιµάτ). -Αρχείο Γενικής ιεύθυνσης Κτηµατολογίου (Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Arşivi). Η συλλογή βρίσκεται στην Άγκυρα. Περιλαµβάνει τίτλους ιδιοκτησίας από τα τέλη του 16ου αιώνα µέχρι το 1848. -Αρχείο µε Κώδικες Καδήδων (Ser'iyye Sicilleri Arşivi) Η συλλογή αυτή φυλάσσεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη (Milli Kutuphane) της Άγκυρας και περιέχει κώδικες µε αποφάσεις καδήδων. ΤΟΥΡΚΙΚΑ ΑΡΧΕΙΑ & ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ ΜΕ ΠΛΟΥΣΙΕΣ -Αρχείο Βακουφίων (Vakıflar Arşivi) Η συλλογή βρίσκεται στην Άγκυρα και περιλαµβάνει έγγραφα σχετικά µε τις δραστηριότητες των ευαγών ιδρυµάτων της οθωµανικής εποχής. -Βιβλιοθήκη Σουλεϊµανίγιε Η βιβλιοθήκη βρίσκεται στο οµώνυµο τέµενος του 16ου αι. στην Κωνσταντινούπολη. Σ αυτήν έχουν συγκεντρωθεί σήµερα οι περισσότερες ιδιωτικές συλλογές χειρογράφων. Γι αυτό και περιλαµβάνει πάνω από 74.000 χειρόγραφους και τυπωµένους τόµους. Τα περισσότερα από τα έργα είναι γραµµένα στα οθωµανικά. -Πολιτιστικό Κέντρο Ατατούρκ Το κέντρο βρίσκεται στην Πλατεία Τάξιµ στην Κωνσταντινούπολη. Σε αυτό φυλάσσεται σε ψηφιοποιηµένη και έντυπη µορφή το σύνολο σχεδόν του οθωµανικού και τουρκικού Τύπου. ΤΟΥΡΚΙΚΑ ΑΡΧΕΙΑ & ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ ΜΕ ΠΛΟΥΣΙΕΣ Κρατική Βιβλιοθήκη Βαγιαζήτ (Devlet Kutuphanesi Beyazit) Βιβλιοθήκη του Τοπ Καπί ηµοτική Βιβλιοθήκη ΚΠολης (Belediye Kutuphanesi) Νοµαρχιακή Λαϊκή Bιβλιοθήκη Ικονίου: Χειρόγραφη συλλογή των δερβίσηδων Mevlevi Α) Οι σηµαντικότερες συλλογές φυλάσσονται στα εξής αρχεία: Ιστορικό αρχείο Μακεδονίας (Θεσσαλονίκη) Μόνιµο Τοπικό Ιστορικό Αρχείο Κοζάνης Ιστορικό Αρχείο Ηρακλείου Κρήτης Ιστορικό Αρχείο Βέροιας Σηµαντικός αριθµός οθωµανικών εγγράφων φυλάσσεται σε Μονές του Αγίου Όρους. Η πλουσιότερη συλλογή βρίσκεται στη Μονή Βατοπεδίου 4
B) Μικρότερες συλλογές εγγράφων βρίσκονται σε τοπικά αρχεία: 1. Στην Ιστορική & Εθνολογική Εταιρεία Ελλάδος 2.Στα Χανιά 3. Στο Ρέθυµνο 4.Στη Σάµο 5.Στη Ρόδο 6. Στην Άνδρο [ΌΧΙ] Ιστορικό αρχείο Μακεδονίας Ιδρύθηκε το 1954 και εδρεύει στη Θεσσαλονίκη σε δηµόσιο κτίριο που βρίσκεται στην οδό Παπαναστασίου. Περιέχει 4.000 κώδικες και σηµαντικό αριθµό λυτών εγγράφων κυρίως στην παλαιοτουρκική (οσµανλίδικη) γλώσσα που χρονολογούνται από το 1694 ως το 1912. Αρχειακές µονάδες Ιεροδικαστικά Αρχεία. Αποτελούνται από 373 κώδικες της περιόδου 1694 1912, οι οποίοι προέρχονται από τα Ιεροδικεία Θεσσαλονίκης, Κιλκίς και Κασσάνδρας. Περιέχουν φιρµάνια, διεθνείς συνθήκες (πρωτότυπα και αντίγραφα), έγγραφα ανώτερων οθωµανών αξιωµατούχων και δικαστικές αποφάσεις αστικού και ποινικού δικαίου. ικαστικά Αρχεία. Αποτελούνται από 762 κώδικες και 233 φακέλους της περιόδου 1868-1912. Περιέχουν αποφάσεις και έγγραφα των οθωµανικών Πρωτοδικείων της Θεσσαλονίκης, του Κιλκίς, της Έδεσσας, της Καρατζόβας, της Κατερίνης, της Κασσάνδρας και της Βέροιας, καθώς και του Εµποροδικείου Θεσσαλονίκης. [ΌΧΙ] ιοικητικά Αρχεία. Αποτελούνται από 152 κώδικες και 72 φακέλους της περιόδου 1875 1912. Κτηµατολογικά Αρχεία. Περιέχουν 1821 κώδικες και 25 φακέλους της περιόδου 1830 1912, οι οποίοι προέρχονται από την πόλη και το βιλαέτι της Θεσσαλονίκης, το Κιλκίς, την Κασσάνδρα, την Κατερίνη, την Έδεσσα, τη Βέροια και τα βακούφια της Θεσσαλονίκης. Περιέχουν βιβλία τέλειας κυριότητας ακινήτων, βιβλία δικαιοπραξιών (µεταβιβάσεις, κληρονοµιές, πωλήσεις, αγορές κ.ά.), βιβλία καταχώρησης υποθηκών, κατασχέσεων, εγγυήσεων και πωλήσεων ακινήτων, βιβλία αποδεικτικών κυριότητας κ.ά. Φορολογικά αρχεία. Περιέχουν 1255 κώδικες της περιόδου 1872 1912, οι οποίοι προέρχονται από τη Θεσσαλονίκη, την Καρατζόβα, το Κιλκίς, την Κατερίνη, την Κασσάνδρα και τη Βέροια. Σειρές µε µεταφράσεις οθωµανικών εγγράφων που φυλάσσονται στο «Ιστορικό Αρχείο Μακεδονίας» εξέδωσε ο Ιωάννης Βασδραβέλλης, Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας, τόµος Α, Αρχείον Θεσσαλονίκης, 1695 1912, Θεσσαλονίκη: Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, 1952. [ΌΧΙ] Μόνιµο Τοπικό Ιστορικό Αρχείο Κοζάνης Ιδρύθηκε το 1945 ως τοπικό αρχείο και από το 1991 και µετά εντάχθηκε στα ΓΑΚ. Περιλαµβάνει τις εξής αρχειακές µονάδες: Συλλογή της ηµοτικής Βιβλιοθήκης. Περιέχει 197 φιλολογικούς κώδικες του 18ου και του 19ου αι. (οι περισσότεροι είναι «µαθηµατάρια»), 5.000 περίπου διάφορα λυτά έγγραφα του 18ου, 19ου και 20ου αι. στην ελληνική και στην τουρκική, 250 εκκλησιαστικούς, σχολικούς και κοινοτικούς κώδικες, καθώς και αρχειακή µονάδα µε τουρκικά έγγραφα (21 φιρµάνια της περιόδου 1753 1906, 3 κώδικες των ετών 1900 1912 και πολλούς φακέλους µε αποδείξεις πληρωµής φόρων). Συλλογή του Ι. Ναού του Αγίου Νικολάου. Περιέχει λυτά τουρκικά έγγραφα [10 φιρµάνια της περιόδου 1709 1864, προστάγµατα (µπουγιουρουλντί) της περιόδου 1721 1813], καθώς και τον κώδικα της Επισκοπής Σερβίων και Κοζάνης της περιόδου 1745 1826. Συλλογή του συµβολαιογραφείου.χ. Πράσσου. Περιέχει 15 κώδικες της περιόδου 1796 1914 µε προικοσύµφωνα, διαθήκες, διαζύγια, δωρητήρια κ.ά. Συλλογή του Υποθηκοφυλακείου Κοζάνης. Περιέχει 35 οθωµανικούς κώδικες της περιόδου 1643 1909. Οι κώδικες αυτοί είναι ιεροδικαστικοί, φορολογικοί και κτηµατολογικοί. [ΌΧΙ] Ιστορικό Αρχείο Ηρακλείου Κρήτης Περιέχει τα εξής επιµέρους αρχεία: Αρχείο του Ιεροδικείου του Χάνδακα της περιόδου 1645-1866 και Αρχείο των οθωµανών συµβολαιογράφων του Χάνδακα (σε κώδικες). Μέρος του αρχειακού υλικού έχει εκδώσει ο τουρκολόγος Νικόλαος Σταυρινίδης (Μεταφράσεις τουρκικών ιστορικών εγγράφων αφορώντων εις την ιστορίαν της Κρήτης, τόµοι Α και Β ). Ιστορικό Αρχείο Βέροιας Περιέχει τα εξής επιµέρους αρχεία: Αρχείο του Ιεροδικείου της Βέροιας της περιόδου 1596 1912 και Αρχείο του Ιεροδικείου της Νάουσας της περιόδου 1821 1912 (είναι προφανές ότι το παλαιότερο αρχειακό υλικό του Ιεροδικείου της Νάουσας καταστράφηκε κατά την καταστροφή της Νάουσας στην επανάσταση του 1822). Μέρος του αρχειακού υλικού εξέδωσε ο Ιωάννης Βασδραβέλλης (Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας, Β Αρχείον Βεροίας Ναούσης, 1598 1886, Θεσσαλονίκη: ΕΜΣ, 1954). B) Μικρότερες συλλογές εγγράφων βρίσκονται σε τοπικά αρχεία: 1.Στα Χανιά 2. Στο Ρέθυµνο 3.Στη Σάµο 4.Στη Ρόδο 5. Στην Άνδρο 6. Στην Ιστορική & Εθνολογική Εταιρεία Ελλάδος 7. Σηµαντικός αριθµός οθωµανικών εγγράφων φυλάσσεται σε Μονές του Αγίου Όρους. Η πλουσιότερη συλλογή βρίσκεται στη Μονή Βατοπεδίου. 5
ΕΥΡΩΠΑΪΚΑ ΑΡΧΕΙΑ ΜΕ ΠΛΟΥΣΙΕΣ ΣΥΛΛΟΓΕΣ ΟΘΩΜΑΝΙΚΩΝ ΕΓΓΡΑΦΩΝ Μ. Βρετανία: Αρχείο Foreign Office, Λονδίνο. Αρχεία της Εταιρίας της ανατολικής Μεσογείου (Levant Company) Αλβανία: Εθνικά Αρχεία Αλβανίας, Τίρανα. Αυλώνα, Βεράτιο και Ελµπασαν: Ιεροδικαστικοί κώδικες από τον 17 ο αι. κεξ. Αυστρία: Österreichischen Staatsarchiv, Βιέννη. Βουλγαρία: Βιβλιοθήκη Κυρίλλου και Μεθοδίου Σόφιας. Η συλλογή αριθµεί πάνω από 1.5 εκατοµµύριο οθωµανικά έγγραφα και αποτελεί την τρίτη µεγαλύτερη στον κόσµο. Βοσνία: Αρχεία Μονής Κρέσεβο. Γαλλία: Archivès Nationales, Ειδικά στη σειρά Ministère des Affaires Etrangères: Documents Politiques, nouvelle series, Turquie, Παρίσι. Archives de la Chambre de Commerce, Μασαλία Ιταλία: Archivio di Stato, Βενετία. Sacra Congregatio de Propaganda Fide, Βατικανό Documenti Diplomatici Italiani, Ρώµη, Archivio di Stato, Φλωρεντίας και Λιβόρνου ΕΥΡΩΠΑΪΚΑ ΑΡΧΕΙΑ ΜΕ ΠΛΟΥΣΙΕΣ ΣΥΛΛΟΓΕΣ ΟΘΩΜΑΝΙΚΩΝ ΕΓΓΡΑΦΩΝ Ισπανία: Γενικά Αρχεία του Σιµάνκας (Archivo General de Simancas) Κροατία: Zadar και Ντούµπροβνικ Κύπρος: Συλλογή χειρογράφων Μονής Κύκκου. Ολλανδία: Algemeen Rijksarchiev, Χάγη Πορτογαλία: Κρατικά Αρχεία του Torre de Tombo, Λισσαβώνα Σερβία: Κρατικά Αρχεία, Βελιγράδι. Επίσης έγγραφα της οθωµανικής περιόδου βρίσκονται στα αρχεία του ΥΠ.ΕΞ. Και του Υπουργείου Οικονοµικών της χώρας. ΟΙ ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΙΕΣ Χρονογραφίες Συνήθης τίτλος: «Ιστορία του Οίκου του Οσµάν» ΟΙ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ Περιεχόµενο: Η οθωµανική δυναστεία Οι κατακτήσεις και τα ανδραγαθήµατα των σουλτάνων Η ζωή στο εσωτερικό του παλατιού Η διοίκηση της αυτοκρατορίας Κατάλογοι µε τους διορισµούς των αξιωµατούχων Αξιοσηµείωτα γεγονότα (σεισµούς, πυρκαγιές, εξεγέρσεις κ.ά.) Βιογραφίες στρατιωτικών, πολιτικών και νοµικών προσωπικοτήτων Η κοινωνία της εποχής τους (σπάνια) Τοπική ιστορία (σπάνια) ΟΙ ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΙΕΣ Τρόπος κατανοµής της ύλης Κατά σουλτάνο Κατά έτος Η γλώσσα των χρονογράφων 15ος αι. : Απλή τουρκική 16ος αι.: Λογοτεχνική οθωµανική 17ος αι. µέσα 19ου αι.: Λογοτεχνική οθωµανική (εξεζητηµένο ύφος και αραβοπερσικό λεξιλόγιο) µέσα 19ου αι.: Επανέρχεται σταδιακά η απλή τουρκική ΟΙ ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΟΙ Α) Οθωµανοί χρονογράφοι του 15ου αι. Ασίκ-πασά-Ζάντε (περ. 1400-περ. 1486) Τουρσούν Μπέη (µετά το 1425-1499/1500) Ορούτς ιµπν Αντίλ (τέλη 15ου αρχές 16ου αι.) Ρούχι Εντίρνελί (β µισό 15ου αι. 1511 ;) Ιντρίς Μπιτλίσι (β µισό 15ου αι. 1520) Μεχµέτ Νεσρί Εφέντη (β µισό 15ου αι. µεταξύ 1512-1520) Κεµάλ πασά Ζάντε ή Ιµπν Κεµάλ (περ. 1468 1534/1536) [µεταβατική περίοδος] Μουσταφά Τσελεµπί Τζελάλ Ζάντε (1490-1567) Σεαντεντίν ή Σαντουντίν Χότζα Εφέντη (1536-1599) Άλι Τσελεµπί Εφέντη (1541-1599) 6
ΟΙ ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΟΙ Β) Επίσηµοι ιστοριογράφοι της οθωµανικής Αυλής (sehnameci) (µέσα 16ου α µισό 17ου αι.) Μουσταφά Αλή Ιµπν Αχµέτ Τσελεµπί Εφέντη Γκελιµπολού (1541-1600) Μουσταφά Εφέντη Σελανικλού (; - πέθανε περίπου 1600) Ματρακτζί Νασούχ (; - 1564) Μεχµέτ ιµπν Μεχµέτ αλ-φεναρί (περ. 1545 µεταξύ 1603-1611) Katip Celebi ή Haci Kalfa (1609-1657) (ο σηµαντικότερος της εποχής του) Ιµπραχίµ Πετσεβί (1574-1649/1650) Huseyin Hezarfenn ΟΙ ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΟΙ Γ) Συγγραφείς των γεγονότων (uaka-nuvi) («βακανουβήδες») (µέσα 17ου αρχές 20ου αι.) Mustafa Naima (1655-1716) Ρεσίτ Μεχµέτ Εφέντι (; - 1735) Ahmet Resmi Εφέντι (1700-1783) Ahmed Cevdet (1823-1895) Τουρκικό χρονικά στα ελληνικά Ζώρας Γεώργιος (έκδ.), [Ανωνύµου] Χρονικόν περί των τούρκων σουλτάνων, Αθήναι 1958 (καλύπτει την περίοδο από την εµφάνιση των Τούρκων ως τις αρχές του 16ου αι.) ΟΙ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ - ΟΙ ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ Α) Άραβες (Ιµπν Μπαττούτα, 14 ος αι.) Β) Οθωµανοί Εβλιγιά Τσελεµπί (Evliya Celebi) (1610-1682) B) Ευρωπαίοι (17 ος -19 ος αι.) ιπλωµάτες Προσκυνητές Αιχµάλωτοι Έµποροι Ιεραπόστολοι Αρχαιόφιλοι-Αρχαιοκάπηλοι Στρατιωτικοί ΟΙ ΕΝΤΥΠΕΣ ΠΗΓΕΣ ΤΗΣ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Η τυπογραφία εισήχθη στην Οθωµανική Αυτοκρατορία µεταξύ 1727 και 1729από τον ουγγρικής καταγωγής λόγιο Ιµπραχίµ Μουτεφερρικά (1674-1745). Στο τυπογραφείο της ΚΠολης απαγορευόταν η εκτύπωση έργων θρησκευτικού περιεχοµένου Α) Salname = επετηρίδες [sal=έτος + name= έγγραφο] Εκδίδονταν σε µη τακτά χρονικά διαστήµατα ως το τέλος της αυτοκρατορίας (και στην πρώτη δεκαετία της Τουρκικής ηµοκρατίας) Κατηγορίες Σαλναµέδες της Υψηλής Πύλης (της Κεντρικής ιοίκησης). Εκδόθηκαν για πρώτη φορά το 1847 Σαλναµέδες των Υπουργείων Σαλναµέδες των βιλαετίων (της επαρχιακής διοίκησης). Εκδόθηκαν για πρώτη φορά στη Βοσνία το 1866. Στην Αδριανούπολη ο πρώτος σαλναµές εκδόθηκε το 1868 ΟΙ ΕΝΤΥΠΕΣ ΠΗΓΕΣ ΤΗΣ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ B) Annuaire Orientale du Commerce: Εκδιδόταν στα γαλλικά στην ΚΠολη από το 1869 και µετά. Περιείχε στοιχεία για όλες τις επαρχίες της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας. Γ) οι πρώτες εφηµερίδες Takvim-i vekavi = η πρώτη επίσηµη οθωµανική εφηµερίδα. Εκδόθηκε στην ΚΠολη τον Νοέµβριο του 1831. Εκδόθηκε και στα γαλλικά. Ceride-i havadis= Η πρώτη ιδιόκτητη εφηµερίδα. Εκδόθηκε στην ΚΠολη το 1840 από τον Άγγλο William Churchill ΟΙ ΟΘΩΜΑΝΙΚΕΣ ΣΠΟΥ ΕΣ 7
ΤΟΥΡΚΙΚΑ Ι ΡΥΜΑΤΑ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ [ΌΧΙ] Türk Tarih Vakfı (Ίδρυµα Τουρκικής Ιστορίας) Türk Tarih Kurumu (ίδρυµα Τουρκικής Ιστορίας) Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi (Ερευνητικό Κέντρο και Αρχείο Οθωµανικής Τράπεζας Osmanlı Araştırmaları Vakfı (ίδρυµα Οθωµανικών Μελετών) ΤΟΥΡΚΙΚΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑ [ΌΧΙ] 1. İstanbul Üniversitesi, Fen - Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü (Πανεπιστήµιο Κωνσταντινουπόλεως, Σχολή Λογοτεχνίας και Ιστορικών Επιστηµών) 2. Boğaziçi Üniversitesi, Fen - Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü (Πανεπιστήµιο Βοσπόρου, Σχολή Λογοτεχνίας και Ιστορικών Επιστηµών) Boğaziçi Üniversitesi, The Atatürk İnstitute for Modern Turkish History 3.Marmara Üniversitesi, Osmanlı Tarihi Uygulama ve Araştırma Merkezi (Πανεπιστήµιο Μαρµαρά, Ερευνητικό Κέντρο Οθωµανικής Ιστορίας) 4. Ankara Üniversitesi, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi (Πανεπιστήµιο Άγκυρας, Ερευνητικό Κέντρο Οθωµανικής Ιστορίας) ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΑ ΠΕΡΙΟ ΙΚΑ ΑΦΙΕΡΩΜΕΝΑ ΣΤΙΣ ΟΘΩΜΑΝΙΚΕΣ ΣΠΟΥ ΕΣ [ΌΧΙ] Archivum Ottomanicum Belleten: Έκδοση του Ιδρύµατος Τουρκικής Ιστορίας (Turk Tarih Kurumu) Bulletin of the School of Oriental and African Studies International Journal of Middle East Studies Journal of Asian History Journal of Ottoman Studies Journal of Turkish Studies (Cambridge MA) Mitteilungen zur Osmanischen Geschichte Studia Islamica Turcica ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑ ΘΕΜΕΛΙΩ Η ΕΡΓΑ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Ismail Hakki Uzuncarsili, Osmanli Tarihi (οθωµανική ιστορία), τ. 1-4 [επανειληµµένες εκδόσεις από τη δεκαετία του 1940 ως σήµερα] Enver Ziya Karal: συνέχισε σε 3 τόµους την οθωµανική ιστορία του Uzuncarsili, καλύπτοντας τον 19ο αιώνα. Gibb, H.A.R. & Bowen, Harold, Islamic Society and the West. A study of the Impact of Western Civilization on Moslem Culture in the Near East, t. 1-2, London New York, Oxford University Press, 1950 & 1957 Holt, Peter-Lambton, Ann K. S. Levis, Bernard, Cambridge History of Islam, t. 1-2, London 1970 Shaw, Stanford, History of the Ottoman Empire and Modern Turkey, t. 1-2, Cambridge: Cambridge University Press,1976 Ortayli, Ilber, Imparatorlugunun en uzun yuzyili (Ο πιο µακρύς αιώνας της αυτοκρατορίας), ΚΠολη 1983 Inalcik, Halil, The Ottoman Empire. The Classical Age, 1300-1600, London 1973 Inalcik, Halil & Quartaet, Donald (ed.), An Economic and Social History of the Ottoman Empire, 1300-1914, Cambridge: Cambridge University Press, 1994-1997 Aksin, Sina (ed.),turkiye Tarihi, vol. 1: Osmanli Devletine Kadar Turkiye, vol. 2: Osmanli Devleti, 1300-1600, vol. 3: Osmanli Devleti, 1600-1908, vol. 4:Cagdas Turkiye, 1908-1980, vol. 5:Bugungu Turkiye, 1980-1995, Istanbul, Cem Yayinevi, 1990-1995 The Encyclopaedia of Islam ΕΠΙΛΟΓΗ ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ Αρνάκης-Γεωργιάδης, Γεώργιος, Οι πρώτοι Οθωµανοί, Αθήνα, Αρχιπέλαγος, 2008 (πρώτη έκδοση1947). Βογιατζής, Γεώργιος, Η πρώιµη οθωµανοκρατία στη Θράκη, Θεσσαλονίκη, Ηρόδοτος,1997. Του ίδιου, Από το Ματζικέρτ στη Βιέννη. Αναγνώσεις της ιστορίας των Τούρκων από το 1071 έως το 1529, Ξάνθη, εκδ. «Σπανίδη», 2007. Βρυώνης, Σπύρος, Η παρακµή του µεσαιωνικού Ελληνισµού στη Μ. Ασία και η διαδικασία εξισλαµισµού (11ος 15ος αι.), Αθήνα, ΜΙΕΤ, 1996. Dalegre, Joelle, Έλληνες και Οθωµανοί 1453-1923. Από την πτώση της Κωνσταντινούπολης έως την καταστροφή της Οθωµανικής Aυτοκρατορίας, Αθήνα 2006, Deringil Selim, Η καλά προστατευόµενη επικράτεια. Ιδεολογία και νοµιµοποίηση της εξουσίας στην Οθωµανική Αυτοκρατορία, 1876-1909, Αθήνα, εκδ. Παπαζήση, 2003. Frothy, Surely, Κουλτούρα και καθηµερινή ζωή στην Οθωµανική Αυτοκρατορία, Αθήνα, Εξάντας, 2000, Της ίδιας, Η Οθωµανική Αυτοκρατορία και ο κόσµος γύρω της, Αθήνα, εκ. Εικοστού Πρώτου, 2005, Της ίδιας, Προσεγγίζοντας την οθωµανική ιστορία. Εισαγωγή στις πηγές, Θεσσαλονίκη, University Studio Press, 2006 8
ΕΠΙΛΟΓΗ ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ Finkel, Caroline, Οθωµανική Αυτοκρατορία, 1300-1923, Αθήνα, ιόπτρα, 2007, Gibbons, Herbert Adams, Η θεµελίωση της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας. Η ιστορία των Οθωµανών µέχρι το θάνατο του Βαγιαζήτ Α (1300-1403), Αθήνα, Αρχιπέλαγος, 2008, Goodwin, Godfrey, Οι γενίτσαροι, Αθήνα, Οδυσσέας, 1997, Hammer-Purgstall, Joseph, Ιστορία της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας, Μετάφρ. Κωνσταντίνου Κ. Κροκιδά, τόµ. Α -Στ, Αθήναι 1870, ΕΠΙΛΟΓΗ ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ Ιναλτζίκ, Χαλίλ, Η Οθωµανική Αυτοκρατορία. Η κλασική εποχή, 1300-1600, Αθήνα, Αλεξάνδρεια, 1995, Inalcik, Halil Quataert, Donald (επιµέλεια), Οικονοµική και κοινωνική ιστορία της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας, τόµ. Α : 1300-1600 και τόµ. Β : 1600-1914, Αθήνα, Αλεξάνδρεια, 2008 & 2011, Kafadar, Cemal, Ανάµεσα σε δύο κόσµους. Η κατασκευή του οθωµανικού κράτους, Αθήνα, ΜΙΕΤ, 2008, Κιτσίκης, ηµήτρης, Ιστορία της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας, 1280-1924, Αθήνα, Εστία, 1988, Koprulu, Mehmed Fuad, Οι απαρχές της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας, Αθήνα, Παπαζήσης, 2001. Lowry, Heath W., Η φύση του πρώιµου οθωµανικού κράτους, Αθήνα, Παπαζήσης, 2004. Ortayli, Ilber, Ανακαλύπτοντας ξανά τους Οθωµανούς, Θεσσαλονίκη, University Studio Press, 2008 ΕΠΙΛΟΓΗ ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ Quataert, Donald, Η Οθωµανική Αυτοκρατορία. Οι τελευταίοι αιώνες, 1700-1922, Αθήνα, Αλεξάνδρεια, 2006. Roux, Jean-Paul, Η ιστορία των Τούρκων. 2000 χρόνια από τον Ειρηνικό ως τη Μεσόγειο, Αθήνα, Γκοβόστης, 1998. Σαββίδης, Αλέξης, Οι Τούρκοι και το Βυζάντιο, τόµ. Α : Προοθωµανικά φύλα στην Ασία και στα Βαλκάνια, Αθήνα, όµος, 1996, Του ίδιου, Στις ρίζες της οθωµανικής ιστοριογραφίας. Ιστοριογράφοι και χρονικογράφοι των 16ου 18ου αι., Αθήνα, Ενάλιος, 2003, Του ίδιου, οκίµια οθωµανικής ιστορίας, β έκδοση, Αθήνα, Παπαζήσης, 2004, Sugar, Peter, Η Νοτιοανατολική Ευρώπη κάτω από την οθωµανική κυριαρχία (1354-1804), τόµοι Α και Β, Αθήνα, Σµίλη, 1994. Wittek Paul, Η γένεση της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας, Αθήνα, Πορεία, 1998. Ζαχαριάδου, Ελισάβετ, Ιστορία και θρύλοι των παλαιών σουλτάνων (1300-1400), Αθήνα, ΜΙΕΤ,1991. Ζεγκίνης, Στράτος, Ο µπεκτασισµός στη υτική Θράκη, Θεσσαλονίκη, ΙΜΧΑ, 1988. Του ίδιου, Γενίτσαροι και µπεκτασισµός. Γενεσιουργοί παράγοντες του βαλκανικού ισλάµ, Θεσσαλονίκη, Βάνιας, 2002. ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟΥΡΚΟΛΟΓΟΙ Γιάννης Αλεξανδρόπουλος Αντώνιος Αναστασόπουλος Γιώργος Βογιατζής Βασίλης ηµητριάδης Ελισάβετ Ζαχαριάδου Ευστράτιος Ζεγκίνης Αναστάσιος Ιορδάνογλου Ευαγγελία Μπαλτά Ηλίας Κολοβός Παρασκευάς Κονόρτας Αλέξης Σαββίδης Γεώργιος Σαλακίδης Νικόλαος Σταυρινίδης ΠΕΡΙΟ ΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΠΕΡΙΟ ΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗΣ ΕΠΟΧΗΣ Παραδοσιακή περιοδολόγηση 1300-1566: Περίοδος της ακµής 1566-1789: Περίοδος της παρακµής 1789-1908: Περίοδος των µεταρρυθµίσεων 1908-1923: ιάλυση της αυτοκρατορίας Περιοδολόγηση κατά τον Χαλίλ Ιναλτζίκ 1300-1600: Η κλασική περίοδος 1600-1839: Η µετακλασική περίοδος (µέση) 1839-1923: Περίοδος των µεταρρυθµίσεων και της διάλυσης της αυτοκρατορίας 9
ΠΕΡΙΟ ΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗΣ ΕΠΟΧΗΣ Περιοδολόγηση κατά τον Peter F. Sugar 1352-1402: Περίοδος της πρώτης οθωµανικής κυριαρχίας 1413-1481: Περίοδος της δεύτερης οθωµανικής κυριαρχίας 1453-1595: Περίοδος της εδραίωσης 1595-1789: Περίοδος της παρακµής ΠΕΡΙΟ ΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗΣ ΕΠΟΧΗΣ (K. K. Χατζόπουλος) Τέλη του 13ου αι. 1520: Περίοδος των κατακτήσεων & του σχηµατισµού της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας, 1520 τέλη του 17ου αι.: Περίοδος της ακµής της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας («κλασική» οθωµανική περίοδος), Τέλη του 17ου αι. 1839: Περίοδος της παρακµής, 1839-1876: Περίοδος του «Τανζιµάτ» (των µεταρρυθµίσεων), 1878-1923: Περίοδος της κατάρρευσης και της διάλυσης της αυτοκρατορίας 10