Δημιουργώντας τον τουριστικό οδηγό της περιοχής της Νάουσας. μια ερευνητική εργασία των μαθητών της Α Λυκείου

Δημιουργώντας τον τουριστικό οδηγό της περιοχής της Νάουσας μια ερευνητική εργασία των μαθητών της Α Λυκείου

Γυμνάσιο Λυκειακές Τάξεις Ειρηνούπολης Α Λυκείου Δ η μ ι ο υ ρ γ ώ ν τ α ς τ ο ν τ ο υ ρ ι σ τ ι κ ό ο δ η γ ό τ η ς π ε ρ ι ο χ ή ς μ α ς Ε ρ ε υ ν η τ ι κ ή ε ρ γ α σ ί α Β Τ ε τ ρ α μ ή ν ο υ Υπεύθυνη καθηγήτρια: Θωμαή Τσιακίρη, Οικονομολόγος ΠΕ09 Ερευνητική ομάδα Ουζουνίδης Άνθιμος Ουζουνίδης Βαλάντης Ουζουνίδης Κωσταντίνος Ουζουνίδου Αντωνία Πάζου Ιωάννα Παντζαρτζίδου Ελευθερία Παπαδημητρίου Σοφία Παπαϊωάννου Σταυρούλα Παυλίδης Στέλιος Πετρούδη Ραφαέλα Τηλκερίδης Νίκος Τσιώμου Σοφία Χαραλαμπίδου Νένα Χατζηαθανασίου Ιωάννα Εισαγωγή Κατά την διάρκεια του 2 ου τετραμήνου η Α Λυκείου ασχολήθηκε με το θέμα της δημιουργίας ενός τουριστικού οδηγού της ευρύτερης περιοχής της Νάουσας. Οι μαθητές μετά από έρευνα(διαδίκτυο, βιβλιογραφία) αλλά και συζητήσεις στις ομάδες τους κατέληξαν στους προορισμούς που αυτοί θεώρησαν ως πιο σημαντικούς και αξιόλογους για την περιοχή τους. Δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση σε αξιοθέατα και αρχαιολογικούς χώρους που βρίσκονται κοντά στην περιοχή της Ειρηνούπολης, λόγω της καταγωγής τους. Για την εκπόνηση των επιμέρους εργασιών εφαρμόστηκε η ομαδοσυνεργατική μέθοδος. Οι μαθητές προσέγγισαν το θέμα τους τόσο μέσα από εμπειρίες δικές τους και των συμμαθητών τους που συμμετείχαν στην ενδοσχολική έρευνα όσο και μέσα από την βιβλιογραφία και δικτυογραφία. Ο τελικός σκοπός αυτής της εργασίας ήταν να παρουσιαστούν τα αποτελέσματα της κάθε ομάδας στον τουριστικό προορισμό που αυτή είχε αναλάβει με τη μορφή ξενάγησης στους υπόλοιπους μαθητές. Αυτό όμως δεν κατέστη δυνατό, κυρίως λόγω έλλειψης χρόνου αλλά και δυσκολίας μετακίνησης των μαθητών στους αρχαιολογικούς χώρους.

Nάουσα Κτισμένη στον ανατολικό κόρφο του Βερμίου, του Άβατου του Χειμώνα όρους, η Νάουσα είναι η δεύτερη σήμερα πόλη του νομού Ημαθίας και πρωτεύουσα της φερώνυμης επαρχίας. Η επιλογή της συγκεκριμένης θέσης, όπου αναπτύχθηκε η πόλη, εξασφάλιζε μια σειρά φυσικών πλεονεκτημάτων διαχρονικά, οχυρότητα, εγγύτητα σε κρίσιμες οδικές αρτηρίες της Μακεδονίας, έλεγχος των περασμάτων του Βερμίου προς δυσμάς, αλλά και υγιεινό κλίμα. Η Νάουσα βρίθει από ελκυστικά χαρακτηριστικά που αποπνέουν μια γλυκύτητα, μια καλαισθησία και μια διάθεση για χαλάρωση. Αναπόσπαστο κομμάτι της Νάουσας είναι ένα μικρό ποτάμι, η Αράπιτσα, φορτισμένο με ιστορικές μνήμες αλλά και στολισμένο με πλούσια βλάστηση και μικρούς καταρράκτες. Το άλλο καμάρι της πόλης είναι η τοποθεσία Άγιος Νικόλαος,4 χλμ νδ από το κέντρο της. Πρόκειται για ένα τοπίο βγαλμένο από όνειρο, μεγάλς,με υπεραιωνόβια πλατάνια,πυξούς,φλαμμουριές,βελανιδιές,αγριολούλουδα και λιμνούλες. Στον Άγιο Νικόλαο συναντάμε επίσης την ομώνυμη εκκλησία του, τις πηγές του ποταμού Αράπιτσα,μια μικρή τεχνιτή λίμνη με πέστροφες και πάπιες.

Η Νάουσα έχει το προνόμιο να συνδέεται με άσφαλτο και με τα τρία χιονοδρομικά κέντρα του Βερμίου. Μάλιστα μέχρι τη δεκαετία του '80 το χιονοδρομικό του Σελίου άνηκε στο δήμο Νάουσας, αλλά μόλις εγκαινιάστηκε το κοντινότερο στη Νάουσα κέντρο των 3-5 πηγαδιών, το Σέλι πέρασε στα χέρια του δήμου Βεροίας. Το χιονοδρομικό των 3-5 πηγαδίων απέχει 13,5 χλμ. από τη Νάουσα και βρίσκεται σε υψόμετρο 1,430 έως 2,005 μέτρων. Είναι ένα από τα πιο οργανωμένα κέντρα στη χώρα και μάλιστα είναι το μοναδικό που διαθέτει σύστημα τεχνητής χιόνωσης. Συνολικά διαθέτει 10 πίστες, 5 συρόμενους αναβατήρες και 2 baby lifts.

ΖΩΟΔΟΧΟΣ ΠΗΓΗ ΧΑΡΙΕΣΣΑΣ Το εξωκλήσι της Ζωοδόχου πηγής βρίσκεται 2 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά του χωριού στο δρόμο προς τα Μονόσπιτα. Βρίσκεται σε ένα χώρο περιτριγυρισμένο από πελώρια κυπαρίσσια που δίνουν ζωή και καταφύγιο σε πολλών ειδών πτηνά. Είναι ένα μέρος που προσφέρεται για διασκέδαση και έξοδο προς την φύση. Είναι πλέον έθιμο οι κάτοικοι, όχι μόνο το χωριού, αλλά όλης της ευρύτερης περιοχής να μαζεύονται εκεί τους καλοκαιρινούς και ανοιξιάτικους μήνες για να γιορτάσουν το πανηγύρι της εκκλησίας, την πρώτη παρασκευή μετά την Ανάσταση, την Πρωτομαγιά και άλλες μεγάλες γιορτές. Στην τοποθεσία στην οποία βρίσκεται η Χαρίεσσα, παλιότερα δεν υπήρχε οικισμός. Η τοποθεσία οικήθηκε μετά το 1700. Μέχρι τότε οι κάτοικοι της νυν Χαρίεσσας, ζούσαν σε καλύβες στην περιοχή Ντελιμάνι, εκεί όπου σήμερα βρίσκεται το εξωκλήσι της Ζωοδόχου πηγής. Από πότε όμως οι κάτοικοι ζούσαν εκεί, δεν το γνωρίζουμε, σίγουρα πριν το 1600, γιατί το καμπαναριό του μικρού αυτού ναού γράφει ημερομηνία 1635. Ίσως ακόμη τότε να ήταν που την έχτισαν υπόγεια και μετά την ξανά έχτισαν πάνω στη γη, ισόγεια.

Οι προφορικές μαρτυρίες αναφέρουν ότι υπήρχαν 10 καλύβες στην περιοχή Ντελιμάνι. Έτσι λοιπόν ήρθε ένας Τούρκος διοικητής και διέταξε να φύγουν οι κάτοικοι της περιοχής λόγω φόβου από τους ληστές και τους παραχώρησε την τοποθεσία που βρίσκεται σήμερα το χωριό, ενώ τους δώρισε και 10 στρέμματα γη. Την εποχή της τουρκοκρατίας, αυτή η περιοχή της Χαρίεσσας ήταν πέρασμα που οδηγούσε στα Γιαννιτσά και ακριβώς από κάτω ήταν ο βάλτος. Όμως κάθε φορά που περνούσε Τούρκος, οι ντόπιοι τον έπιαναν και τον έριχναν στο κοντινό πηγάδι. Έτσι οι Τούρκοι ονόμασαν του κατοίκους Ντελήδες που στα τούρκικα σημαίνει τρελοί. Ωστόσο η ονομασία δεν είναι το μόνο ζωντανό κομμάτι της παράδοσης στην Χαρίεσσα. Η εκκλησία κάηκε το 1935 και ξανά χτίστηκε επάνω στη γη αυτή τη φορά. Πριν από 25 χρόνια περίπου ξανά κάηκε από τα κεριά και οι κάτοικοι του χωριού την ξανά έφτιαξαν. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι αν και πήρε φωτιά όλος ο ναός, μια εικόνα της Ζωοδόχου Πηγής κάηκε ολόκληρη εκτός από το πρόσωπο της παναγίας και του Ιησού Χριστού.

Μίεζα Στην επαρχία Νάουσας του Νομού Ημαθίας, στους πρόποδες του Βερμίου και σε ένα εύφορο πεδινό τοπίο αποκαλύπτεται σταδιακά τις τελευταίες δεκαετίες μία σπουδαία μακεδονική πόλη, η αρχαία Μίεζα, πόλη της Βοττιαίας (περιοχή της αρχαίας Μακεδονίας στα βόρεια και βορειοδυτικά του Θερμαϊκού κόλπου. Την κατοικούσε το θρακικό προελληνικό φύλο των Βοττιαίων. Κατά τους πρώιμους ιστορικούς χρόνους, με την άφιξη των Μακεδόνων, μετανάστευσαν σε τμήμα της δυτικής Χαλκιδικής που ονομάστηκε Βοττία) Παρά τη βεβαιωμένη ύπαρξη πρωϊμότερων οικισμών, ήδη από την Ύστερη Εποχή του Χαλκού, η περιοχή γνωρίζει τη μεγαλύτερη της ακμή στους ελληνιστικούς χρόνους. Τα διάσπαρτα αρχαιολογικά κατάλοιπα από την ευρύτερη περιοχή της Μίεζας φανερώνουν μία δυναμική μακεδονική πόλη, που αναπτύσσεται ιδιαίτερα στους χρόνους των Μακεδόνων βασιλέων, αλλά συνεχίζει να ευημερεί και στους μετέπειτα αιώνες. Πρώτα εντοπίστηκαν οι μεγάλοι μακεδονικοί τάφοι των Λευκαδίων, και λίγο αργότερα ο χώρος του Νυμφαίου κοντά στη Νάουσα, που ταυτίζεται με τη Σχολή του Αριστοτέλους. Έχουν ακόμη ερευνηθεί οργανωμένα νεκροταφεία, όπως στη θέση Ρουντίνα και στη θέση Καμάρα, όπου αποκαλύφτηκαν τάφοι που χρονολογούνται από τον 6ο ως τον 4ο αι. π.χ. Αξιόλογα είναι επίσης τα λείψανα δύο πολυτελών κατοικιών στις θέσεις Καμάρα και Μπαλτανέτο αντίστοιχα (υστεροελληνιστικοί-ρωμαϊκοί χρόνοι). Στη θέση Μπελοβίνα Κοπανού αποκαλύφτηκε το 1992 ένα θέατρο της πρώϊμης ρωμαϊκής περιόδου, ενώ στον ίδιο χώρο ανασκάπτονται τα τελευταία χρόνια σημαντικά αρχιτεκτονικά κατάλοιπα στωϊκών και άλλων κτηρίων από το δημόσιο κέντρο της ελληνιστικής πόλης. Στην τοποθεσία "Τσιφλίκι", όπως ονομάζεται ο λόφος που υψώνεται νότια του χωριού

Λευκάδια υπάρχουν εκτεταμένες αρχαιότητες των ύστερων ρωμαϊκών, αλλά και των παλαιοχριστιανικών χρόνων, που μαρτυρούν ότι η ζωή στην ευρύτερη περιοχή της Μίεζας συνεχίζεται ακμαία μέχρι και τους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες. Η ταύτιση της πόλης οφείλεται στον επίτιμο Έφορο Αρχαιοτήτων Φ. Πέτσα, ο οποίος εργάστηκε επί σειρά ετών στο χώρο και προέκυψε από το συνδυασμό γραπτών πηγών, τοπογραφικών παρατηρήσεων και ανασκαφικών δεδομένων. Η πόλη αναφέρεται από αρκετούς αρχαίους συγγραφείς όπως ο Πτολεμαίος, ο Πλίνιος και ο Στ. Βυζάντιος. Ήδη από τα τέλη του περασμένου αιώνα, ο περιηγητής Delacoulonche είχε εντοπίσει τις πρώτες αρχαιότητες, αλλά η συστηματικότερη έρευνα της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας άρχισε στη δεκαετία του 1950, καθώς τα δημόσια έργα υποδομής και η εκτεταμένη καλλιέργεια οδηγούσαν συχνά στην αποκάλυψη αρχαίων και στη διενέργεια σωστικών ανασκαφών. Η περιγραφη της Ο αρχαιολογικός χώρος της αρχαίας Μίεζας απλώνεται στον κάμπο και τις πλαγιές των λόφων που απλώνονται κάτω από τη Νάουσα, κυρίως μεταξύ Χαρίεσσας, Κοπανού και Λευκαδίων και περιλαμβάνει τα αρχιτεκτονικά λείψανα της αρχαίας πόλης και τις νεκροπόλεις της. Τα πιο γνωστά στο ευρύ κοινό και τα καλύτερα διατηρημένα μνημεία της είναι ωστόσο οι λαμπροί μακεδονικοί τάφοι των Λευκαδίων. Ο πυρήνας του δημόσιου κέντρου της αρχαίας πόλης εντοπίζεται στα κτήματα του Κοπανού (θέση Μπελοβίνα), όπου η συστηματικότερη έρευνα ξεκίνησε πριν μία δεκαετία περίπου και συνεχίζεται. Το 1992 αποκαλύφτηκε στο νοτιοδυτικό άκρο του ανασκαμμένου χώρου το θέατρο της Μίεζας. Το ημικυκλικό κοίλο του ανοίγεται σε μία φυσική πλαγιά, με πανοραμική θέα προς την πεδιάδα. Έχει δεκατέσσερις σειρές εδωλίων, που χωρίζονται με πέντε κερκίδες και η χωρητικότητα του υπολογίζεται περίπου σε 1.500 άτομα. Στις πρώτες επτά σειρές διατηρούνται οι πώρινες λιθόπλινθοι των εδωλίων, ενώ στο υπόλοιπο τμήμα του κοίλου διακρίνεται η λάξευση του βράχου για την προετοιμασία της έδρασης τους. Τα μαρμάρινα καθίσματα της προεδρίας κάποτε κύκλωναν τη χωμάτινη ορχήστρα του θεάτρου. Η τοποθέτηση πάντως του σκηνικού οικοδομήματος βαθιά στην πεταλόσχημη

ορχήστρα, αλλά και η συνύπαρξη ελληνιστικών και ρωμαϊκών κατασκευαστικών στοιχείων, σε συνδυασμό με την κεραμική, οδηγούν σε μια χρονολόγηση του μνημείου στα πρώιμα ρωμαϊκά χρόνια, ενώ η χρήση του χώρου φαίνεται ότι συνεχίζεται μέχρι και τον 4ο αι. μ.χ. (δηλαδή το θέατρο ήταν σε χρηση για πέντε περίπου αιώνες). Χαμηλότερα, στα βορειοανατολικά του θεάτρου, απλώνονται τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα στωϊκών και άλλων κτηρίων από το δημόσιο κέντρο της πόλης, που ανήκουν στους ελληνιστικούς χρόνους. Το πιο επιβλητικό τμήμα όλου του συγκροτήματος είναι ένας επιμήκης στεγασμένος χώρος, που φέρει στην εσωτερική πλευρά του νότιου τοίχου του, διαμόρφωση ημικιόνων, δημιουργώντας στο εσωτερικό του χώρου εικόνα ψευδοπρόσοψης. Στα δυτικά, ένα κεκλιμένο επίπεδο οδηγεί ψηλότερα σε μία στοά με δωρική κιονοστοιχία και τετράγωνα δωμάτια, σε δύο από τα οποία βρέθηκαν ''απλά βοτσαλωτά'' δάπεδα, παρόμοια με αυτά της Πέλλας και της Βεργίνας. Αμέσως βόρεια του στεγασμένου χώρου των ημικιόνων, έχει αποκαλυφτεί μικρό ναόσχημο οικοδόμημα, για το οποίο προτείνεται με επιφύλαξη η λατρευτική χρήση. Στο δυτικό τομέα του αρχαιολογικού χώρου έχει αποκαλυφτεί μεγάλο στωικό κτήριο σε σχήμα Γ. Στη βορειοδυτική γωνία του ήρθαν στο φως τέσσερα τετράγωνα δωμάτια, που επικοινωνούν ανά δύο με ένα κοινό προθάλαμο και έχουν έκκεντρες θύρες. Η διαμόρφωση των χώρων αυτών σε συνδυασμό με τα ευρήματα καθιστούν αρκετά πιθανή την ερμηνεία τους ως αιθουσών συμποσίου, χωρητικότητας 7 κλινών η κάθε μία. Αντίστοιχοι χώροι εστιατορίων απαντούν κυρίως σε χώρους μεγάλων ιερών, ιδιαίτερα του Ασκληπιού, όπως στην Επίδαυρο, Αθήνα και αλλού. Μπορούμε ίσως να υποθέσουμε ότι τα κτήρια που έχουν αποκαλυφτεί μέχρι σήμερα ανήκουν στον ευρύτερο χώρο ενός ιερού που ενδεχομένως ήταν αφιερωμένο στον Ασκληπιό, τη μοναδική θεότητα για την οποία έχουμε αναφορά στη Μίεζα. Δεν μπορεί πάντως να αποκλειστεί η πιθανότητα τα αρχιτεκτονικά λείψανα στα ανατολικά να ανήκουν σε κτήρια της αγοράς. Τα οργανωμένα νεκροταφεία της πόλης εντοπίζονται στη θέση Καμάρα, όπου αποκαλύφτηκαν κιβωτιόσχημοι τάφοι της αρχαϊκής και κλασικής περιόδου (6ος - 4ος αι. π.χ.) και στη θέση Ρουντίνα, όπου έχει ερευνηθεί συστάδα ελληνιστικών λαξευτών τάφων. Στο Μπαλτανέτο κοντά στη Νάουσα έχουν εντοπιστεί τα κατάλοιπα μίας ρωμαϊκής έπαυλης του 2ου αι. μ.χ. Επίσης ήρθε στο φως μία δεξαμενή, χώρος περιστυλίου με μαρμάρινα κιονόκρανα και λαμπρά μωσαϊκά

δάπεδα. Στη θέση Τσιφλίκι έχουν αποκαλυφτεί ψηφιδωτά δάπεδα μία ρωμαϊκής κατοικίας και ερείπια παλαιοχριστιανικού κτηρίου με χώρο λουτρού. Ο σημαντικός χώρος του Νυμφαίου (Σχολής Αριστοτέλους) ανήκει και αυτός στην ευρύτερη περιοχή της Μίεζας. Μακεδονικός τάφος των Ανθεμίων Από τα λαμπρότερα και καλύτερα διατηρημένα μνημεία της αρχαίας Μίεζας είναι ο μακεδονικός τάφος ''των Ανθεμίων''. Κατασκευάσθηκε στην πορεία του αρχαίου δρόμου που ένωνε τη Μίεζα με την πρωτεύουσα του μακεδονικού βασιλείου, την Πέλλα, όπως και άλλοι, παρόμοιοι τάφοι, από τους οποίους ο πιο κοντινός του είναι αυτός της Κρίσεως, 150 μ. ανατολικά. Ο τάφος των Ανθεμίων χρονολογείται στο α μισό του 3ου αι. π.χ., δηλαδή είναι σύγχρονος με το μακεδονικό τάφο του Kinch, που επίσης βρίσκεται στην ίδια περιοχή. Πρόκειται για υπόγειο ταφικό κτίσμα, το οποίο μετά την ολοκλήρωση της ταφής του νεκρού και των καθιερωμένων τελετουργιών προς τιμήν του, καλύφθηκε από τύμβο που είχε ύψος τουλάχιστον 2,50 μ. και διάμετρο 15-17 μ. Ο τάφος είναι διθάλαμος, καμαροσκεπής και είχε ναόσχημη πρόσοψη με τέσσερις ημικίονες ιωνικού ρυθμού και με διακόσμηση από πολύχρωμα ιωνικά και δωρικά κυμάτια. Η είσοδός του είχε κλειστεί με έξι δόμους από πωρόλιθο. Στο αέτωμα (ύψος τυμπάνου 1 μ.) σώζεται ωραία ζωγραφική παράσταση, που εικονίζει ζευγάρι ώριμης ηλικίας καθισμένο σε ανάκλιντρο συμποσίου. Και οι δύο μορφές είναι ντυμένες με χιτώνα και ιμάτιο, που ο καλλιτέχνης έχει αποδώσει με εντυπωσιακές και πλούσιες πτυχές. Την επίστεψη του αετώματος αποτελούν τρία ανάγλυφα ανθέμια με έντονες φωτοσκιάσεις. Ο στενός προθάλαμος του τάφου ήταν επιχρισμένος με ανοιχτό κίτρινο χρώμα στο ανώτερο μέρος των τοίχων και με μαύρο

στο κατώτερο, ενώ τα δύο τμήματα χωρίζονταν με ταινίες μαύρου και λευκού χρώματος. Μια εντυπωσιακή παράσταση διακοσμεί την οροφή του προθαλάμου: έξι ανθέμια εναλλάσσονται με νερολούλουδα πάνω σε γαλαζοπράσινο βάθος, που θυμίζει λουλούδια να πλέουν στην επιφάνεια λίμνης. Ο προθάλαμος χωριζόταν από τον κυρίως νεκρικό θάλαμο με μαρμάρινη δίφυλλη θύρα ύψους 3,50 μ. και πλάτους 0,90 μ., διακοσμημένη με ανάγλυφα μοτίβα. Στο εσωτερικό του θαλάμου σώζεται τετράπλευρη λίθινη βάση, που θα περιείχε το αγγείο ή τη λάρνακα με τα οστά του νεκρού. Η καμαρωτή οροφή του θαλάμου είναι καλυμμένη με ανοιχτό κίτρινο κονίαμα, ενώ οι τοίχοι είναι μονόχρωμοι και μιμούνται ορθομαρμάρωση: το κάτω τμήμα τους έχει χρώμα μαύρο, το επάνω έχει χρώμα βαθυκόκκινο και χωρίζονται με λευκή ταινία. Η λεπτομέρεια στο σχέδιο και η πολυχρωμία της ιωνικής διακόσμησης χαρακτηρίζουν το μνημείο και δίνουν πολύτιμες πληροφορίες για τη χρονολόγησή του αλλά και για τη μεγάλη ζωγραφική στον ελληνικό χώρο. Ο τάφος των Ανθεμίων είχε συληθεί πολλές φορές, ιδιαίτερα στην αρχαιότητα, και ελάχιστα αντικείμενα βρέθηκαν στο εσωτερικό του, αλλά αρκετά για να δώσουν μια εικόνα από τα πλούσια κτερίσματα που περιείχε. Το σημαντικότερο από αυτά ήταν τμήματα ελεφαντόδοντου από την ανάγλυφη διακόσμηση της νεκρικής κλίνης. Ο τάφος ανασκάφηκε το 1971 από την τότε Έφορο Αρχαιοτήτων Κατερίνα Ρωμιοπούλου μετά από απόπειρα λαθρανασκαφής. Σήμερα προστατεύεται με στέγαστρο, που καλύπτει τμήμα του μνημείου, ενώ η είσοδός του έχει διαμορφωθεί κατάλληλα για την πρόσβαση των επισκεπτών. Μακεδονικός τάφος Λύσωνος και Καλλικλέους Το ταφικό μνημείο του Λύσωνος και του Καλλικλέους είναι ένας από τους τέσσερις σημαντικούς μακεδονικούς τάφους των Λευκαδίων, που είχαν κατασκευασθεί κατά μήκος του αρχαίου δρόμου που ένωνε τη Μίεζα με την Πέλλα, την πρωτεύουσα του

μακεδονικού βασιλείου. Σύμφωνα με την κεραμική που βρέθηκε κατά τις ανασκαφές και την προσωπογραφία των μελών που τάφηκαν εδώ, ο τάφος μπορεί να χρονολογηθεί από τα τέλη του 3ου έως τα μέσα του 2ου αιώνα π.χ. Έχει τις μικρότερες διαστάσεις από όλους τους τάφους στην περιοχή του Κοπανού, αλλά ξεχωρίζει για το κατάγραφο εσωτερικό του, που διασώζει ονόματα πέντε γενεών της ίδιας οικογένειας. Πρόκειται για τον τάφο της οικογένειας του Αριστοφάνη, τα μέλη της οποίας αναγράφονται με κόκκινα γράμματα πάνω από ορθογώνιες θήκες, που ανοίγονται σε δύο επάλληλες σειρές στις τρεις πλευρές των τοίχων. Ο τάφος αποτελείται από το στενό προθάλαμο και τον τετράγωνο νεκρικό θάλαμο με προσανατολισμό Β-Ν και είσοδο στη νότια πλευρά, η οποία έκλεινε με δίφυλλη πόρτα. Ο προθάλαμος έχει επίπεδη οροφή και στα τοιχώματά του είναι ζωγραφισμένα ένα περιρραντήριο και ένας βωμός, ενώ στο υπέρθυρο του ανοίγματος προς το θάλαμο υπάρχει γραπτή επιγραφή με τα ονόματτα των πρώτων ενταφιασμένων νεκρών: ''Λύσωνος και Καλλικλέους των Αριστοφάνους''. Ο νεκρικός θάλαμος διαθέτει είκοσι δύο θήκες σε δύο σειρές, οι δεκαεπτά από τις οποίες είχαν δεχθεί τις στάχτες και τα κτερίσματα από τις καύσεις των νεκρών. Οι ιωνικές παραστάδες, που αποδίδονται τρισδιάστατα με φωτοσκίαση πάνω στους τοίχους, δημιουργούν στο εσωτερικό του μνημείου την εντύπωση ενός πραγματικού περιστυλίου, στον υπαίθριο χώρο ενός κήπου. Μία συνεχόμενη φυτική γιρλάντα με κορδέλες και ρόδια στεφανώνει το ανώτερο μέρος του περιστυλίου, ενώ στα δύο τύμπανα των στενών πλευρών αποδίδονται ζωγραφικά τα όπλα, που συχνά συνοδεύουν ως κτερίσματα τους νεκρούς πολεμιστές: κράνη, ξίφη, καθώς και δύο διαφορετικού τύπου μακεδονικές ασπίδες. Η ζωντάνια των χρωμάτων και η πολύ καλή διατήρηση των τοιχογραφιών οφείλεται στο γεγονός ότι, από τότε που αποκαλύφθηκε το μνημείο, δεν αφαιρέθηκε ποτέ ο χωμάτινος τύμβος του, που του εξασφαλίζει σταθερές συνθήκες υγρασίας. Οι ομοιότητες μεταξύ της ζωγραφικής του συγκεκριμένου τάφου με το δεύτερο πομπηιανό στυλ αποτελούν σημαντικές ενδείξεις για τις επαφές και τις σχέσεις του ελληνιστικού κόσμου με τη ρεπουμπλικανική Ρώμη και, ίσως, η συγκεκριμένη τεχνοτροπία (''αρχιτεκτονικό ζωγραφικό στυλ'' κατά τη Stella Miller) να αποτέλεσε τις αρχές ή να έθεσε τις βάσεις για την ανάπτυξη του δεύτερου πομπηιανού στυλ. Ο τάφος βρέθηκε τυχαία το 1942, ανασκάφηκε από τον Χαράλαμπο Μακαρόνα και δημοσιεύθηκε περιληπτικά από τον ανασκαφέα, ενώ η πλήρης μελέτη του έχει γίνει από την αρχαιολόγο Stella Miller. Σήμερα είναι προσιτός μόνο στους ειδικούς, προκειμένου να εξασφαλίζεται η σταθερή υγρασία, που έχει συμβάλει στην εξαίρετη διατήρηση του ζωγραφικού διακόσμου του. Για την καλύτερη προστασία του μνημείου το 1999 κατασκευάσθηκε μεταλλικό στέγαστρο.

Μακεδονικός τάφος της Κρίσεως Από τους σημαντικότερους και καλύτερα διατηρημένους μακεδονικούς τάφους, που έχουν έλθει στο φως μέχρι σήμερα, είναι αυτός ''της Κρίσεως'', ένα από τα ταφικά μνημεία της αρχαίας Μίεζας, που είχαν κατασκευασθεί στην πορεία του αρχαίου δρόμου που ένωνε την πόλη με την πρωτεύουσα του μακεδονικού βασιλείου, την Πέλλα. Οφείλει την ονομασία του στη μοναδική για την αρχαία τέχνη ζωγραφική παράσταση που τον διακοσμεί και έχει ως θέμα την κρίση του νεκρού. Χρονολογείται στο τελευταίο τέταρτο του 4ου αι π.χ. και ξεχωρίζει ανάμεσα στους μακεδονικούς τάφους για τις μνημειώδεις διαστάσεις του και την επιβλητική του πρόσοψη. Το μνημείο ανήκει στον τύπο του διθάλαμου μακεδονικού τάφου με καμαρωτή στέγη και καλυπτόταν με χωμάτινο τύμβο που είχε ύψος 1,50 μ. και διάμετρο 10 μ. Η πρόσοψή του είναι διώροφη, συνδυάζει το δωρικό με τον ιωνικό ρυθμό και δίνει την εντύπωση αρχαίου διώροφου κτηρίου με αετωματική επίστεψη. Ο ''πρώτος όροφος'' είναι δωρικού ρυθμού με τέσσερις ημικίονες (τετράστυλο πρόπυλο με παραστάδες στις άκρες), επάνω στους οποίους στηρίζεται το δωρικό γείσο. Αποτελείται από τρίγλυφα και ένδεκα μετόπες, που διατηρούν τμηματικά την πολυχρωμία τους και διακοσμούνται με ένα πολύ γνωστό θέμα, την αναμέτρηση των Κενταύρων με τους Λαπίθες. Ταινία με σταγόνες και γραπτή ζώνη με άνθη και έλικες διαχωρίζουν τις μετόπες από την ιωνική ζωφόρο που ακολουθεί. Το θέμα του διακόσμου της είναι κάποια μάχη των Ελλήνων εναντίον των Περσών, ενώ είναι χαρακτηριστικό ότι οι μορφές που τη συνθέτουν είναι ανάγλυφες (stucco). Πάνω από το γείσο αναπτύσσεται ο ''δεύτερος όροφος'' της πρόσοψης. Αποτελείται από έξι μικρούς ιωνικούς ημικίονες με ύψος 1,46 μ., ανάμεσα στους οποίους υπάρχουν διαστήματα διαμορφωμένα ως ψευδόθυρες. Το αέτωμα πρέπει να διέθετε γραπτή διακόσμηση, όπως προκύπτει από διάφορα θραύσματα που έχουν έλθει στο φως. Ανάμεσα στις ακραίες παραστάδες και στους δωρικούς ημικίονες, που πλαισιώνουν τη θύρα, υπάρχουν τέσσερις ζωγραφικοί πίνακες, οι οποίοι αποτελούν ενιαία σύνθεση που απεικονίζει τη σκηνή της κρίσης του νεκρού. Ο νεκρός πολεμιστής οδηγείται από τον ψυχοπομπό Ερμή στους κριτές του Κάτω Κόσμου, Αιακό και Ραδάμανθυ, θέμα εξαιρετικά σπάνιο στην εικονογραφία, αλλά γνωστό από τον πλατωνικό διάλογο ''Γοργίας''. Από τον τρόπο απόδοσης των μορφών προκύπτει ότι δύο ζωγράφοι συμμετείχαν στη διακόσμηση του τάφου. Ο προθάλαμος, αν και δεν έχει ανασκαφεί πλήρως, φαίνεται ότι δεν διέθετε γραπτές παραστάσεις. Αντίθετα, ο νεκρικός θάλαμος με την αρχιτεκτονική διάρθρωση των τοίχων θυμίζει έντονα τις εσωτερικές

όψεις σπιτιών της Πέλλας και της Δήλου. Διαθέτει τοιχοβάτη, κυρίως τοίχο, παραστάδες στις γωνίες, θριγκό και καμαρωτή στέγη. Βαθύ γαλάζιο, κόκκινο και λευκό είναι τα χρώματα που έχουν χρησιμοποιηθεί στο θάλαμο, ενώ ιωνικά κυμάτια, ρόδακες και ταινίες διακοσμούν τα διάφορα αρχιτεκτονικά μέλη. Ο τάφος της Κρίσεως εντοπίσθηκε τυχαία το 1954 κατά τις εργασίες διάνοιξης επαρχιακού δρόμου και ανασκάφηκε από τον καθηγητή Φώτιο Πέτσα κατά τα έτη 1954-1964. Είχε υποστεί σοβαρές φθορές ήδη από την αρχαιότητα, τόσο στην καμάρα του προθαλάμου όσο και στην πρόσοψη. Εργασίες συντήρησης των κονιαμάτων και δομικής αποκατάστασης της πρόσοψης έγιναν το 1998, παράλληλα με ανασκαφή από τη Λ. Στεφανή, ενώ σήμερα βρίσκεται σε εξέλιξη το έργο ανάδειξης του μνημείου, που προβλέπει και νέα πρόσβαση για άτομα με ειδικές ανάγκες. Μακεδονικός τάφος του Kinch Οι γνωστοί μακεδονικοί τάφοι των Λευκαδίων, που βρίσκονται στην πορεία του αρχαίου δρόμου που ένωνε τη Μίεζα με την πρωτεύουσα του μακεδονικού βασιλείου, την Πέλλα, είναι από τα λαμπρότερα και καλύτερα διατηρημένα μνημεία της περιοχής. Ο πρώτος τάφος στην περιοχή Κοπανού Ημαθίας εντοπίσθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα και πήρε το όνομά του από το Δανό αρχιτέκτονα K.F. Kinch, ο οποίος αποκάλυψε το μνημείο και το μελέτησε τα έτη 1887, 1889 και 1892. Εκτός από τα σχέδια ο Kinch αναπαρέστησε ζωγραφικά τη διακόσμηση του τάφου και διέσωσε έτσι τις χαμένες σήμερα τοιχογραφίες του μνημείου, που χρονολογείται στο α μισό 3ου αι. π.χ. Ο τάφος είναι διθάλαμος και διαθέτει καμαρωτή σκεπή στο θάλαμο και επίπεδη στον προθάλαμο. Ήταν καλυμμένος από επίχωση που σχημάτιζε τύμβο με ύψος 2,50 μ. Η πρόσοψή του ήταν δωρικού ρυθμού, χωρίς όμως να διαθέτει κίονες. Δύο παραστάδες με επίκρανα πλαισίωναν την είσοδο, την οποία έφραζαν πωρόλιθοι και όχι πόρτα όπως συνήθως. Ο δωρικός θριγκός του τάφου διακοσμείται με έξι τρίγλυφα και έξι μετόπες, που αρχικά είχαν κιτρινωπό χρώμα, ενώ τα τρίγλυφα βαθύ κυανό. Ως επιστέγαση του δωρικού θριγκού υπήρχε ιωνικό κυμάτιο. Οι εσωτερικοί τοίχοι του μνημείου ήταν καλυμμένοι με λευκό κονίαμα, επάνω στο οποίο έγινε ο ζωγραφικός διάκοσμος. Στον προθάλαμο υπήρχε σε ύψος 1,70 μ. από το έδαφος μια ανάγλυφη κορνίζα, που ήταν ζωγραφισμένη με λευκά, κόκκινα και πράσινα άνθη επάνω σε κόκκινη ταινία. Οι τοίχοι του θαλάμου σε ύψος μέχρι και 0,70 μ. από το έδαφος ήταν βαμμένοι με ωχροκίτρινο χρώμα, από εκεί και πάνω με βαθύ κόκκινο χρώμα, ενώ ακόμη ψηλότερα υπήρχε ανθοστοιχία επάνω σε βαθύ γαλάζιο φόντο. Στον ανατολικό τοίχο υπήρχε γραπτή παράσταση, που δεν σώζεται σήμερα. Εικόνιζε Μακεδόνα ιππέα με άλογο που κάλπαζε, να επιτίθεται με το δόρυ του σε πεζό Πέρση στρατιώτη, ο οποίος προσπαθούσε να αμυνθεί προτάσσοντας την ασπίδα του. Ο τάφος του Kinch υπέστη σοβαρές ζημιές από τις εργασίες που έγιναν στην περιοχή για την κατασκευή της σιδηροδρομικής γραμμής Θεσσαλονίκης-Μοναστηρίου και καταπλακώθηκε με χώματα. Το 1970-1971, με μέριμνα της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας πραγματοποιήθηκαν εργασίες αναστήλωσης και καθαρισμού του μνημείου, με σκοπό την αποκατάσταση της μορφής του.

Αρχαιολογικός χώρος της Βεργίνας ΙΣΤΟΡΙΚΆ ΣΤΟΙΧΕΊΑ: Αρχαία πόλη που βρίσκεται στις βόρειες υπώρειες των Πιερίων, ταυτίζεται με βεβαιότητα με τις Αιγές, την αρχαία πρωτεύουσα του βασιλείου της κάτω Μακεδονίας. Ο χώρος κατοικείται, σύμφωνα με τις ενδείξεις συνεχώς από την Εποχή της πρώιμης Χαλκοκρατίας, ενώ ήδη κατά την πρώιμη Εποχή του Σιδήρου ήταν ένα σημαντικό πλούσιο και πολυπληθές κέντρο. Η εποχή όμως της ακμής της πόλης ήταν τα αρχαϊκά και τα κλασικά χρόνια, οπότε αποτελούσε το σημαντικότερο αστικό κέντρο της περιοχής, έδρα των Μακεδόνων βασιλέων και τόπο όπου συγκεντρώνονταν τα σημαντικότερα πατροπαράδοτα ιερά. Στην ευρύτερη περιοχή του σημερινού χωριού της Βεργίνας ήταν διασπαρμένοι τρεις μικροί οικισμοί:οι Κούτλες, οι Μπάρμπες και τα Παλατίτσια. Κατέστη γνωστή στο επιστημονικό κοινό αρχικά από τις έρευνες του Γάλλου αρχαιολόγου L.Heuzey. Τα αποτελέσματα των ανασκαφών δημοσιεύτηκαν το 1876 και τα καλύτερα ευρήματά τους βρέθηκαν στις προθήκες και τις αποθήκες του Λούβρου. Έκτοτε η περιοχή της Βεργίνας παρέμενε αρχαιολογικά ανεκμετάλλευτη ως τα 1838.Το 1977 η σκαπάνη του Μ. Ανδρόνικου έφερε στο φως τους βασιλικούς τάφους της Μεγάλης Τούμπας, ανάμεσα στους οποίους σημαντικότερος ήταν εκείνος του Φιλίππου Β (359-336 π.χ.), μία ανακάλυψη που θεωρήθηκε ως ένα από τα σημαντικότερα αρχαιολογικά γεγονότα του αιώνα μας. Από τότε η ανασκαφή συνεχίζεται και έχει αποκαλύψει σειρά σημαντικών μνημείων. Οι Αιγές ήταν περίφημες στην αρχαιότητα για τον πλούτο των βασιλικών τάφων που βρίσκονταν στην εκτεταμένη νεκρόπολη της πόλης. ΜΎΘΟΣ: Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο τα τρία αδέρφια από το Άργος της Πελοποννήσου ο Πέρδικας,ο Αεροπός και ο Γαυάνης έφτασαν ως εξόριστοι στην περιοχή της Μακεδονίας. Εκεί μπήκαν στην υπηρεσία του βασιλιά της περιοχής. Τα θαυμαστά

σημεία που συνόδευαν όμως τον μικρότερο Πέρδικα φόβισαν τον βασιλιά που τους εκδίωξε. Σε ένα κοντινό ποτάμι οι ιππείς του βασιλιά πνίγηκαν και τα τρία αδέρφια διασώθηκαν με θαυμαστό τρόπο. Ένας χρησμός του Απόλλωνα οδήγησε τον Πέρδικα στον τόπο όπου έβοσκαν ολόλευκες αιγές. Στον τόπο όπου ο Πέρδικας έχτισε την πρωτεύουσά του τις Αιγές. Ο μύθος αυτός είναι ο ιδρυτικός της Μακεδονικής δυναστείας των Τημενιδών ή Αργεαδών. ΜΝΗΜΕΙΑΚΉ ΤΟΠΟΓΡΑΦΊΑ: Τα μνημεία της μεγάλης Τούμπας: Ένας τεχνητός γήλοφος τεραστίων διαστάσεων. Με 110μ. διάμετρο και μέσο ύψος άνω των 12 μ. ο τύμβος αυτός ήταν μοναδικός στην Ελλάδα, καλύπτωντας ουσιαστικά τρεις μεγάλους βασιλικούς μακεδονικούς τάφους,έναν μικρότερο κιβωτιόσχημο καθώς και ένα κτίσμα που ερμηνεύεται ως ηρώον. Η κατασκευή της Το Τούμπας κατά το α μισό του 3 ου αι. πχ. οφείλεται όταν οι Γαλάτες μισθοφόροι του Πύρρου λεηλάτησαν τη βασιλική ακρόπολη και βεβήλωσαν πολλούς από τους τάφους. Ο Μακεδόνας βασιλιάς Αντίγονος Γονατάς πιθανώς έδωσε την εντολή να κατασκευαστεί ο μεγάλος τύμβος πάνω από τους σημαντικότερους τάφους των Αιγών, προκειμένου να αποθαρρυνθούν τυχόν επίδοξη ιερόσυλοι μιμητές των Γαλατών. Γραπτές επιτύμβιες στήλες: Εισερχόμενος στον χώρο ο επισκέπτης αντικρίζει μια σειρά από μαρμάρινες στήλες στην συντριπτική τους πλειονότητα ζωγραφιστές. Τα ζωγραφικά θέματα των στηλών σώζονται σε καλή κατάσταση και απεικονίζουν συνήθως νεκρούς σε αγαπημένες ή χαρακτηριστικές τους ασχολίες εν ζωή. Η μεγάλη τούμπα:

Ήταν ένας τεχτητός γήλοφος τεραστίων διαστάσεων. τύμβος αυτός ήταν μοναδικός στην Ελλάδα, καλύπτοντας τρεις μεγάλους βασιλικούς μακεδονικούς τάφους. Ένα μικρότερο κιβωτιόσχημο καθώς και ένα κτίσμα που ερμηνεύεται ως ηρώον. Τάφος της Περσεφόνης: Ο κιβωτιόσχημος τάφος της Περσεφόνης ονομάστηκε έτσι από την κύρια σκηνή της παράστασης που διατρέχει τους τρεις από τους τέσσερις τοίχους του μνημείου εσωτερικά. Στην κύρια σκηνή ιστορείται η αρπαγή της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα. Χρονολογείται λίγο μετά τα μέσα του 4 ου αι. π.χ. Το ζωγραφικό αυτό σύνολο είναι ένα από τα σπανιότερα δείγματα αρχαίας ελληνικής ζωγραφικής που μας σώζεται. Ο τάφος του Φιλίππου: Μακεδονικοί τάφοι ονομάζονται α) τα ταφικά οικοδομήματα που επιχωριάζουν κυρίως την Μακεδονία και είναι κτιστά από πωρόλιθο και υπόγεια, β) παρουσιάζουν αρχιτεκτονική διαμόρφωση στην πρόσοψή τους, γ)στεγάζονται από ημικυλινδριακή καμάρα.

Έχει δύο θαλάμους. Στην πρόσοψή του υψώνονται δύο δωρικοί ημικύονες ανάμεσα σε παραστάδες και από πάνω δωρικό επιστήλιο, τρίγλυφα και μετόπες. Χαρακτηριστικό είναι το υπέροχο στηθαίο με την ζωγραφιστή ιωνική ζωοφόρο ψηλά. Εικονίζεται βασιλικό κυνήγι σε ένα ιερό άλσος όπως φαίνεται από το πεσσό με τα αγάλματα στο βάθος και τα δένδρα με τις τυλιγμένες ταινίες. Το κέντρο της παράστασης καταλαμβάνει έφιππος νεαρός με ροζ χιτώνα που σημαδεύει με την λόγχη του το λιοντάρι στα δεξιά. Ο σημαντικότερος από αυτούς είναι ο έφιππος ώριμος άνδρας με τα γένια που ετοιμάζεται να το τρυπήσει με το ακόντιό του. Ο Ανδρόνικος υποστηρίζει με αρκετή πιθανότητα ότι στις δύο έφιππες αυτές μορφές πρέπει να αναγνωρίσουμε τον έφηβο Αλέξανδρο και τον πατέρα του Φίλιππο. Μέσα στον κυρίως θάλαμο του τάφου και σε ολόχρυση λάρνακα βρέθηκαν τα οστά ενός μεσήλικα άνδρα που συνοδεύονταν από τα όπλα και τα αγγεία του λουτρού και του συμποσίου του. Στον προθάλαμο αποτέθηκαν επίσης σε χρυσή λάρνακα τυλιγμένα σε πορφυρό χρυσοκέντητο ύφασμα τα οστά μιας νεαρής γυναίκας.από τα σπουδαία ευρήματα του τάφου που εκτίθενται στον χώρο αξίζει να σημειώσουμε τα πολυτελή όπλα και κυρίως την σιδερένια πανοπλία, την χρυσελεφάντινη ασπίδα με παράσταση αρπαγής, το ολόχρυσο γωρυτό και το χρυσό πετραχήλι. Εξαιρετικά σημαντικός είναι ο χάλκινος ενεπίγραφος τρίποδας. Ο τάφος του Πρίγκιπα: Ο τελευταίος από τους τάφους που σκέπαζε την Μεγάλη Τούμπα ανήκε σε έναν έφηβο, μέλος της βασιλικής οικογένειας που από μερικούς ταυτίζεται με τον γιο του και της Ρωξάνης., τον Αλέξανδρο Δ. Ο νεκρός του τάφου κάηκε και αυτός κατά την προφιλή συνήθεια της Μακεδονικής βασιλικής οικογένειας τον Τημενιδών και η τέφρα του τοποθετήθηκε σε αργυρή υδρία που επιστέφθηκε με χρυσό στεφάνι.