ΤΑ ΜΕΡΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ Η γλώσσα μας αποτελείται από λέξεις. Λέξεις μικρές ή και μεγάλες, συνηθισμένες ή ασυνήθιστες. Ο αριθμός των λέξεων της γλώσσας μας είναι τεράστιος. Η ελληνική γλώσσα είναι η πλουσιότερη γλώσσα του κόσμου. Όλες αυτές οι λέξεις όμως μπορούν να χωριστούν σε κατηγορίες, σε ομάδες με παρόμοια γνωρίσματα. Μπορούν να ομαδοποιηθούν. Όταν λέμε μέρη του Λόγου εννοούμε τις ομάδες αυτές στις οποίες χωρίζεται το τεράστιο πλήθος των λέξεων της γλώσσας μας. Τα μέρη του λόγου (της γλώσσας μας) είναι δέκα. Δέκα δηλαδή είναι οι κατηγορίες των λέξεων που έχει η γλώσσα μας. Τα μέρη του λόγου λοιπόν είναι: 1. Τα άρθρα. 2. Τα ουσιαστικά. 3. Τα επίθετα. 4. Οι αντωνυμίες. 5. Τα ρήματα. 6. Οι μετοχές. 7. Τα επιρρήματα. 8. Οι προθέσεις. 9. Οι σύνδεσμοι. 10. Τα επιφωνήματα. Τα δέκα μέρη του λόγου χωρίζονται ακόμη σε δύο ομάδες. Σε εκείνα που κλίνονται (τα κλιτά μέρη του λόγου) και σε εκείνα που δεν κλίνονται (τα άκλιτα μέρη του λόγου).όταν λέμε ότι κλίνονται σημαίνει ότι η λέξη αλλάζει (κλίνεται) δηλαδή έχει ενικό και πληθυντικό αριθμό, πτώσεις, εγκλίσεις, χρόνους κλπ. Κλίνονται λοιπόν έξι μέρη του λόγου και αυτά είναι: 1. Τα άρθρα. 2. Τα ουσιαστικά. 3. Τα επίθετα. 4. Οι αντωνυμίες 5. Τα ρήματα. 6. Οι μετοχές
Άκλιτα είναι τα υπόλοιπα τέσσερα μέρη του λόγου: 7. Τα επιρρήματα. 8. Οι προθέσεις. 9. Οι σύνδεσμοι. 10. Τα επιφωνήματα. ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΕΣ ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ Γένος είναι η διάκριση που κάνουμε σε αρσενικό, θηλυκό και ουδέτερο. Αριθμός είναι η διάκριση που κάνουμε σε Ενικό και Πληθυντικό. Δηλαδή αν μιλάμε για ένα (Ενικό) ή περισσότερα (Πληθυντικό). Αριθμό διακρίνουμε σε όλα τα κλιτά μέρη του λόγου. Πτώση είναι οι τέσσερις διαφορετικοί τύποι μιας λέξης τους οποίους διακρίνουμε σε ονομαστική, γενική, αιτιατική και κλητική. ΤΑ ΚΛΙΤΑ ΜΕΡΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΑΡΘΡΟ Άρθρα είναι μικρές λέξεις οι οποίες μπαίνουν μπροστά από άλλα μέρη του λόγου και συγκεκριμένα μπροστά από ουσιαστικά, επίθετα, αντωνυμίες και μετοχές. Τα άρθρα έχουν γένος, αριθμούς και πτώσεις. Να σημειώσουμε ότι υπάρχουν δύο κατηγορίες άρθρων, το οριστικό και το αόριστο. Το οριστικό άρθρο είναι: ο (αρσενικό), η (θηλυκό), το (ουδέτερο). Το αόριστο άρθρο είναι: ένας (αρσενικά), μία (θηλυκό) ένα (ουδέτερο). ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟ Tα ουσιαστικά και τα επίθετα ανήκουν σε μία ομάδα που λέγεται ΟΝΟΜΑΤΑ. Γι' αυτό συχνά λέμε όνομα ουσιαστικό και όνομα επίθετο. Ουσιαστικά όπως λέει η λέξη είναι εκείνες οι λέξεις που φανερώνουν ότι εκείνο στο οποίο αναφέρονται έχει μια ουσία (ουσια-στικό). Δηλαδή είναι κάτι που υπάρχει, που το νιώθουμε, που το ζούμε, που το μετράμε. Τα ουσιαστικά χωρίζονται σε δύο (κυρίως) κατηγορίες: στα συγκεκριμένα και στα αφηρημένα. Συγκεκριμένα ουσιαστικά είναι αυτά που φανερώνουν κάτι που το βλέπουμε και το πιάνουμε δηλαδή πρόσωπα, ζώα ή φυτά και πράγματα. πρόσωπα: η Ελένη, ο παππούς, ο Θεός, το παιδί. ζώα ή φυτά: το πεύκο, ο πελαργός, η γάτα, το μικρόβιο.
πράγματα: το μολύβι, το ποτάμι, ο ουρανός, η πέτρα, το ποδήλατο, ο αέρας. Αφηρημένα ουσιαστικά είναι οι λέξεις που φανερώνουν κάτι που δεν μπορούμε να το αγγίξουμε ή να το δούμε, αλλά μπορεί ίσως να το μετρήσουμε, να το αισθανθούμε, ή να το διαπιστώσουμε δηλαδή (ενέργεια, κατάσταση και ιδιότητα). ενέργεια: το τρέξιμο, η γυμναστική, ο φόνος. κατάσταση: η γαλήνη, ο φόβος, το τέλος. ιδιότητα: η ταχύτητα, το ύψος, ο όγκος. ΕΠΙΘΕΤO Η λέξη επίθετο μας δείχνει ότι το επιθέτουμε δηλαδή το βάζουμε σε μία άλλη λέξη την οποία προσδιορίζει και συμπληρώνει. Οι λέξεις στις οποίες επιθέτουμε τα επίθετα είναι τα ουσιαστικά. Δηλαδή με απλά λόγια τα επίθετα συνοδεύουν, συμπληρώνουν και περιγράφουν τα ουσιαστικά. Προσέξτε τη διαφορά στην εικόνα που σχηματίζεται στο νου μας από τις παρακάτω φράσεις. Βλέπω το κτίριο. Βλέπω το πράσινο κτίριο. Βλέπω το μεγάλο πράσινο κτίριο. Βλέπω το μεγάλο, πράσινο και παλιό κτίριο. Βλέπω το μεγάλο, πράσινο, παλιό και έρημο κτίριο. Βλέπω το μεγάλο, πράσινο, παλιό, έρημο και ετοιμόρροπο κτίριο. Στις παραπάνω προτάσεις οι λέξεις μεγάλο, πράσινο, παλιό, έρημο και ετοιμόρροπο είναι επίθετα και συνοδεύουν, συμπληρώνουν και περιγράφουν το ουσιαστικό κτίριο. ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ Αντωνυμίες είναι οι λέξεις που όπως λέει και το όνομά τους παίρνουν τη θέση του ονόματος (ονόματος ουσιαστικού ή ονόματος επιθέτου). Δηλαδή μια αντωνυμία μπορεί να κρύβει και να αντικαθιστά ένα συγκεκριμένο ή αφηρημένο ουσιαστικό η ακόμη και κάποιο επίθετο. Υπάρχουν πολλές κατηγορίες αντωνυμιών: 1. Προσωπικές 2. Κτητικές 3. Αυτοπαθείς 4. Οριστικές
5. Δεικτικές 6. Αναφορικές 7. Ερωτηματικές 8. Αόριστες ΡΗΜΑΤΑ Τα ρήματα είναι η δεύτερη μεγαλύτερη σε πλήθος ομάδα λέξεων μετά τα ουσιαστικά. Τα ρήματα δείχνουν πράξεις. Η ΜΕΤΟΧΗ Το τελευταίο από τα έξι κλιτά μέρη του λόγου είναι η μετοχή. Η μετοχή σχηματίζεται κατά την κλίση των ρημάτων. Για την ακρίβεια αποτελεί μέρος της κλίσης των ρημάτων. Μια άλλη λεπτομέρεια είναι ότι κάποιες μετοχές κλίνονται αλλά κάποιες άλλες είναι άκλιτες. Η μετοχή είναι ουσιαστικά μια μορφή του ρήματος. Τα ρήματα της ενεργητικής φωνής σχηματίζουν ενεργητικές μετοχές, οι οποίες είναι άκλιτες. Τα ρήματα της παθητικής φωνής σχηματίζουν παθητικές μετοχές οι οποίες κλίνονται όπως τα επίθετα (έχουν δηλαδή τρία γένη). Ενεργητική φωνή Παθητική φωνή Ρήμα Μετοχή Ρήμα Μετοχή λύνω λύνοντας λύνομαι λυμένος-η-ο παίζω παίζοντας χαίρομαι χαρούμενος-η-ο ακούω ακούγοντας λούζομαι λουσμένος-η-ο μετρώ μετρώντας μετριέμαι μετρημένος-η-ο βάφω βάφοντας βάφομαι βαμμένος-η-ο τραγουδώ τραγουδώντας κόβομαι κομμένος-η-ο
ΤΑ ΑΚΛΙΤΑ ΜΕΡΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΑ Τα επιρρήματα είναι άκλιτες λέξεις οι οποίες συνοδεύουν ρήματα (επί + ρήμα = επίρρημα).ο ρόλος τους είναι να συμπληρώνουν και να επεξηγούν τα ρήματα φανερώνοντας τον τρόπο, τον τόπο, το χρόνο κλπ κατά τον οποίο έγινε η πράξη που λέει το ρήμα. Παραδείγματα: Ο Κώστας άφησε το κιβώτιο κάτω. (άφησε = ρήμα κάτω = επίρρημα) Χθες πήραμε ένα γράμμα από το θείο μου από την Αυστραλία. (πήραμε = ρήμα χθες = επίρρημα). Η Μαρία τρώει το φαγητό της βιαστικά. (τρώει = ρήμα βιαστικά = επίρρημα) Σήμερα έβρεξε πολύ. (έβρεξε = ρήμα πολύ = επίρρημα) Οι κατηγορίες των επιρρημάτων είναι λοιπόν πέντε: 1. Τοπικά (κάτω, μέσα, επάνω, δεξιά, ανάμεσα, πίσω κλπ) 2. Χρονικά (τώρα, ύστερα, μετά, χθες, αύριο, σήμερα, φέτος, κλπ) 3. Τροπικά (αργά, γρήγορα, σιγά, βιαστικά, ήσυχα, καλώς, κλπ) 4. Ποσοτικά (λίγο, πολύ, αρκετά, καθόλου κλπ) 5. Βεβαιωτικά και αρνητικά (ναι, όχι, μάλλον, βεβαίως, δεν, μην, κλπ) ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ Οι Προθέσεις είναι άκλιτες λέξεις οι οποίες μπαίνουν μπροστά από ουσιαστικά, επίθετα, αντωνυμίες, μετοχές. Σκοπός των προθέσεων είναι μαζί με τα άλλα μέρη του λόγου, να εκφράσουν επιρρηματικές σχέσεις (τόπο, χρόνο, τρόπο, αιτία, ποσό, κλπ). Οι προθέσεις μπαίνουν επίσης μπροστά από επιρρήματα π.χ. αύριο από αύριο, αλλά και πίσω από επιρρήματα π.χ. πίσω πίσω από Οι προθέσεις είναι ανεξάρτητες λέξεις π.χ. από την Ελλάδα, χωρίς ζάχαρη κλπ. αλλά συμμετέχουν και στο σχηματισμό σύνθετων λέξεων π.χ. γεύμα απόγευμα, φέρνω καταφέρνω κλπ.
ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ Οι σύνδεσμοι είναι άκλιτες λέξεις που συνδέουν (ενώνουν) λέξεις ή προτάσεις. ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΔΕΣΜΩΝ Είδη Σύνδεσμοι Α. ΠΑΡΑΤΑΚΤΙΚΟΙ 1. Συμπλεκτικοί και/κι, ούτε, μήτε (και ουδέ, μηδέ σε παλαιότερα κείμενα) 2. Διαχωριστικοί ή, είτε 3. Αντιθετικοί αν και, αλλά, μα, παρά, όμως, ωστόσο, ενώ, μολονότι, μόνο (που) 4. Συμπερασματικοί λοιπόν, ώστε, άρα, επομένως, οπότε 5. Επεξηγηματικός δηλαδή Β. ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΟΙ 6. Ειδικοί πως, που, ότι 7. Χρονικοί όταν, ενώ, καθώς, αφού, αφότου, πριν (πριν να), μόλις, προτού, ώσπου, ωσότου 8. Αιτιολογικοί γιατί, επειδή, αφού, τι (ποιητικό) 9. Υποθετικοί αν/εάν, άμα 10. Τελικοί να, για να 11. Αποτελεσματικοί ώστε (να), που 12. Εναντιωματικοί / παραχωρητικοί αν και, ενώ, μολονότι 13. Ενδοιαστικοί (ή διστακτικοί) μη(ν), μήπως 14. Συγκριτικός παρά 15. Βουλητικός να ΕΠΙΦΩΝΗΜΑΤΑ Θαυμασμό: Α!, ποπό!, ω! κλπ. Απορία: Α!, ω!, μπα!, ε! κλπ. Πόνο, λύπη ή στενοχώρια: Αχ!, Ωχ!, Αμάν!, Αλίμονο!, Ωχ!, κλπ. Ευχή: Μακάρι!, Είθε!, Άμποτε!, κλπ. Έπαινο: Μπράβο!, Εύγε!, Ζήτω!, κλπ. Κάλεσμα: Ε!, Επ! κλπ. Ειρωνεία: Ε!, Ου!, κλπ. Παρακίνηση και το αντίθετο: Άντε!, Άμε!, Σουτ!, κλπ. Άρνηση, δυσπιστία, αβεβαιότητα: Χμ!, Μπα!, Αμ δε!, κλπ. Μετά το επιφώνημα βάζουμε πάντα θαυμαστικό (!).