ΛΟΓΙΜΙΚΑ ΑΝΟΙΚΣΟΤ ΚΩΓΙΚΑ ΓΙΑ ΚΑΣΑΛΟΓΟΤ ΓΗΜΟΙΑ ΠΡΟΒΑΗ

ΑΛΔΞΑΝΓΡΔΙΟ ΣΔΥΝΟΛΟΓΙΚΟ ΔΚΠΑΙΓΔΤΣΙΚΟ ΙΓΡΤΜΑ ΘΔΑΛΟΝΙΚΗ ΥΟΛΗ ΓΙΟΙΚΗΗ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΜΗΜΑ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΟΝΟΜΙΑ & ΤΣΗΜΑΣΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΗ ΠΣΤΥΘΑΚΗ ΕΡΓΑΘΑ ΛΟΓΙΜΙΚΑ ΑΝΟΙΚΣΟΤ ΚΩΓΙΚΑ ΓΙΑ ΚΑΣΑΛΟΓΟΤ ΓΗΜΟΙΑ ΠΡΟΒΑΗ Θεσσαλονίκη 2008

ΑΛΔΞΑΝΓΡΔΙΟ ΣΔΥΝΟΛΟΓΙΚΟ ΔΚΠΑΙΓΔΤΣΙΚΟ ΙΓΡΤΜΑ ΘΔΑΛΟΝΙΚΗ ΥΟΛΗ ΓΙΟΙΚΗΗ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΜΗΜΑ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΟΝΟΜΙΑ & ΤΣΗΜΑΣΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΗ ΠΣΤΥΘΑΚΗ ΕΡΓΑΘΑ ΛΟΓΙΜΙΚΑ ΑΝΟΙΚΣΟΤ ΚΩΓΙΚΑ ΓΙΑ ΚΑΣΑΛΟΓΟΤ ΓΗΜΟΙΑ ΠΡΟΒΑΗ Αγγελικής Ζάγκλη Επιβλέποσσα καθηγήτρια Αικατερίνη Γιαννοσκάκοσ Θεσσαλονίκη 2008

Επιτομή Τα Λνγηζκηθά Αλνηρηνύ θώδηθά απνηεινύλ ηελ απαξρή θαη ην κέιινλ ηωλ ινγηζκηθώλ, θαζώο έρνπλ απεξηόξηζηεο δπλαηόηεηεο πνπ εμειίζζνληαη ζπλήζωο κε ζπλεξγαηηθό ηξόπν. Έρνπλ θαηαθιείζεη ηνλ θόζκν ηωλ επηζηεκώλ, βξίζθνληαο θπζηθά πξόζθνξν έδαθνο ζηνλ ηνκέα ηεο Βηβιηνζεθνλνκίαο θαη ηελ Επηζηήκε ηεο Πιεξνθόξεζεο. Υπάξρνπλ πνιιά πξνγξάκκαηα αλνηρηνύ θώδηθα πνπ αλαθέξνληαη ζε βηβιηνζεθνλόκνπο, πεξηζζόηεξν ή/θαη ιηγόηεξν αλαπηπγκέλα, ην ζίγνπξν όκωο είλαη όηη απνηεινύλ ρξήζηκα εξγαιεία πνπ παξάιιεια αλνίγνπλ λένπο δξόκνπο. Σην πιαίζην απηό θηλνύληαη θαη νη θαηάινγνη δεκόζηαο πξόζβαζεο (opac) αλνηθηνύ ινγηζκηθνύ, νη νπνίνη έρνπλ αξρίζεη λα θαηαθιύδνπλ ηηο βηβιηνζήθεο παγθνζκίωο. Τξεηο από ηνπο δεκνθηιέζηεξνπο θαηαιόγνπο είλαη νη Koha, PhpMyBibli θαη ην OpenBiblio. Παξάιιεια κε ηελ αλάιπζε θαη ηελ αμηόινγεζε ηωλ ηξηώλ απηώλ βηβιηνζεθνλνκηθώλ παθέηωλ, γίλεηαη αλαθνξά γεληθόηεξα ζε ινγηζκηθά αλνηθηνύ θώδηθα πνπ ρξεζηκνπνηνύληαη ζε βηβιηνζήθεο θαη θπξίωο ζην Joomla!, έλα content management system πνπ παξνπζηάδεηαη ζπλεξγαηηθά κε ην OpenBiblio.

Περιετόμενα ζελ. Επιηομή Πίνακας ζσνηομογραθιών Πίνακας δεικηικών μέζων Πρόλογος Μεθοδολογία v viii x xii Κεθάλαιο 1: Λογιζμικό Ανοικηού Κώδικα 1 1.1 Ο όρος «Λογιζμικό Ανοικηού Κώδικα» 6 1.2 Ανοικηό Λογιζμικό και Βιβλιοθήκες 14 Κεθάλαιο 2: OPACs Ανοικηού Κώδικα 17 2.1 Koha 19 2.1.1 Βαζικά χαρακηηριζηικά 22 2.1.2 Γραθικό περιβάλλον χρήζηη (user interface) 25 2.1.3 Βιβλιοθηκονομικό περιβάλλον (staff interface) 28 2.2 PhpMyBibli 36 2.2.1 Τεχνικά χαρακηηριζηικά 37 2.2.2 Βαζικά χαρακηηριζηικά 38 2.2.3 Γραθικό περιβάλλον χρήζηη (user interface) 40 2.2.4 Βιβλιοθηκονομικό περιβάλλον (staff interface) 43 2.3 Joomla! & OpenBiblio 49 2.3.1 Ιζηορική αναδρομή Joomla! 50 2.3.2 Βαζικά χαρακηηριζηικά 52 2.3.3 Γραθικό περιβάλλον χρήζηη (user interface) 53 iii

2.3.4 Βιβλιοθηκονομικό περιβάλλον (staff interface) 55 2.3.5 Γραθικό περιβάλλον χρήζηη Joomla! & OpenBiblio 59 2.3.6 Πιλοηική εθαρμογή Joomla! & OpenBiblio 62 Κεθάλαιο 3: Σσγκριηικός ζτολιαζμός καηαλόγων 67 Βιβλιογραθία 72 Εσρεηήριο 79 iv

Κατάλογος σσντομογραυιών Ελληνόγλωσσες ΗΠΑ Η/Υ κλπ κ.ο.κ π.σ. Ηνωμένερ Πολιηείερ Αμεπικήρ ηλεκηπονικόρ ςπολογιζηήρ και ηα λοιπά και ούηω καθεξήρ παπαδείγμαηορ σάπιν Ξενόγλωσσες AJAX ASMP AUSB BASIC BSD BMW CCFLS cd CGI CMS COSPA Asynchronous Javascript And XML Alaska Statewice Mentor Project Antioch University Santa Barbara Beginner s All-Purpose Symbolic Instruction Code Berkeley Software Distribution Bayerische Motoren Werke -- Bavarian Motor Works Crawford County Federated Library System compact disc Common Gateway Interface Content Management System Consortium for the Open Software in the Public Administration v

CRRU EAN FSF GPL HLT IBM ILS INCOLSA IRC ISBD ISBN LDM MARC MIT NBBC NEU OPAC OSI OSS.pdf PERL Childcare Resource & Research Unit European Article Number Free Software Foundation General Public License Horowhenua Library Trust International Business Machines Corporation Intergrated Library System INdiana Cooperative Library Services Authority Internet Relay Chat International Standard Book Description International Standard Book Number Lorenzo de Medici MAchine Readable Cataloguing Massachusetts Institute of Technology Northland Baptist Bible College Near East University Online Public Access Catalogue Open Source Initiative Open Source Software Portable Document Format Practical Extraction & Reporting Language vi

PHP PMB RAM RSS SQL Hypertext Preprocessor PhpMyBibli Random Access Memory Rich Site Summary Structure Query Language UNESCO United Nations Educational Scientific Cultural Organization UNICS UNICO XML UNinplexed Information & Computing System United Nations Industrial Development Organization extensible Markup Language vii

Πίνακας δεικηικών μέζων Οθόνη 1: Αρτηθή ζειίδα Horowhenua Library ζ.20 Οθόνη 2: Αρτηθή οζόλε θαηαιόγοσ θη αλαδήηεζες τρήζηε ζηο Koha ζ.26 Οθόνη 3: Εκθάληζε αποηειεζκάηωλ αλαδήηεζες τρήζηε ζηο Koha ζ.27 Οθόνη 4: Οζόλε εκθάληζες βηβιηογραθηθής εγγραθής ζηο Koha ζ.27 Οθόνη 5: Αρτηθή οζόλε βηβιηοζεθολοκηθού περηβάιιοληος ζηο Koha ζ.28 Οθόνη 6.1: Σσγθεληρωηηθή οζόλε MARC εγγραθής ζ.29 Οθόνη 6.2: Αλάπησγκα κηας περηοτής ηες MARC εγγραθής ζηο Koha ζ.29 Οθόνη 7.1: Αλαδήηεζε θαζηερωκέλωλ όρωλ ζηο Koha ζ.30 Οθόνη 7.2: Εηζαγωγή λέοσ θαζηερωκέλοσ όροσ ως ζέκα ζηο Koha ζ.31 Οθόνη 8: Εκθάληζε αποηειεζκάηωλ θαζηερωκέλωλ όρωλ ζηο Koha ζ.32 Οθόνη 9: Αρτηθή οζόλε αλαθορώλ & ζηαηηζηηθώλ ζηο Koha ζ.33 Οθόνη 10.1: Αλαδήηεζε τρεζηώλ-κειώλ ζηο Koha ζ.33 Οθόνη 10.2: Εκθάληζε ζηοητείωλ τρήζηε ζηο Koha ζ.34 Οθόνη 11: Οζόλε κε ηα demos ηοσ Koha από ηο LIbLime ζ.35 Οθόνη 12: Αρτηθή οζόλε θαηαιόγοσ & αλαδήηεζες ζηο ΡΜΒ ζ.40 Οθόνη 13: Σσγθεληρωηηθά αποηειέζκαηα γρήγορες αλαδήηεζες τρήζηε ζηο PMB ζ.41 Οθόνη 14: Εκθάληζε αποηειεζκάηωλ αλά θαηεγορία ζηο PMB ζ.42 Οθόνη 15: Εκθάληζε βηβιηογραθηθής εγγραθής ζηο ΡΜΒ ζ.42 Οθόνη 16: Αλαδήηεζε τρήζηωλ-κειώλ ζηο ΡΜΒ ζ.43 Οθόνη 17: Εκθάληζε ζηοητείωλ τρήζηε ζηο ΡΜΒ ζ.43 Οθόνη 18: Αρτηθή οζόλε θαηαιογογράθεζες ζηο ΡΜΒ ζ.44 Οθόνη 19.1: Αλαδήηεζε βηβιηογραθηθής εγγραθής ζηο ΡΜΒ ζ.44 Οθόνη 19.2: Εηζαγωγή λέας εγγραθής MARC ζηο ΡΜΒ ζ.45 Οθόνη 20.1: Αλαδήηεζε θαζηερωκέλωλ όρωλ ζηο ΡΜΒ ζ.46 Οθόνη 20.2: Εηζαγωγή λέοσ θαζηερωκέλοσ όροσ ως κλεία εσζύλες ζηο ΡΜΒ ζ.46 Οθόνη 21: Αρτηθή οζόλε αλαθορώλ & ζηαηηζηηθώλ ζηο ΡΜΒ ζ.47 Οθόνη 22: Οζόλε Selective Dissemination of Information ζηο ΡΜΒ ζ.47 Οθόνη 23: Αλαδήηεζε παραγγειηώλ ζηο ΡΜΒ ζ.48 Οθόνη 24: Αρτηθή οζόλε τρήζηε ηοσ OpenBiblio ζ.53 Οθόνη 25: Εκθάληζε αποηειεζκάηωλ αλαδήηεζες τρήζηε ζηο viii

OpenBiblio ζ.53 Οθόνη 26: Εκθάληζε βηβιηογραθηθής εγγραθής ζηο OpenBiblio ζ.54 Οθόνη 27: Αρτηθή ζειίδα βηβιηοζεθολοκηθού περηβάιιοληος ζηο OpenBiblio ζ.55 Οθόνη 28.1: Αλαδήηεζε τρεζηώλ κειώλ ζηο OpenBiblio ζ.56 Οθόνη 28.2: Εηζαγωγή λέοσ τρήζηε ζηο OpenBiblio ζ.56 Οθόνη 29.1: Αλαδήηεζε βηβιηογραθηθώλ εγγραθώλ ζηο OpenBiblio ζ.57 Οθόνη 29.2: Εηζαγωγή λέας εγγραθής MARC ζηο OpenBiblio ζ.57 Οθόνη 30: Δηατείρηζε ζσζηήκαηος ζηο OpenBiblio ζ.58 Οθόνη 31: Αρτηθή οζόλε αλαθορώλ & ζηαηηζηηθώλ ζηο OpenBiblio ζ.58 Οθόνη 32: Πρωηόησπο template Joomla! ζ.59 Οθόνη 33: Παράδεηγκα template 1 ζ.60 Οθόνη 34: Παράδεηγκα template 2 ζ.61 Οθόνη 35: Παράδεηγκα template 3 ζ.61 Οθόνη 36: Παραδείγκαηα template 4 ζ.62 Οθόνη 37: Δηατεηρηζηηθό περηβάιιολ Joomla! ζ.63 Οθόνη 38: Αρτηθή οζόλε πηιοηηθού ηζηοηόποσ Joomla! ζ.64 Οθόνη 39: Αρτηθή ζειίδα πηιοηηθού θαηαιόγοσ OpenBiblio ζ.65 Οθόνη 40: Εκθάληζε ζσγθεληρωηηθώλ αποηειεζκάηωλ ζηο πηιοηηθό OpenBiblio ζ.65 Οθόνη 41: Εκθάληζε πιήροσς βηβιηογραθηθής εγγραθής ζηο πηιοηηθό OpenBiblio ζ.66 ix

Πρόλογος Τν ζέκα πνπ ζα αλαπηπρζεί ζην ζύλνιν ηεο εξγαζίαο είλαη νη «Καηάινγνη Γεκόζηαο Πξόζβαζεο Αλνηθηνύ Λνγηζκηθνύ». Η επηινγή ηνπ ζέκαηνο έγηλε επεηδή είλαη έλαο ηνκέαο, ν νπνίνο είλαη αξθεηά θαηλνύξηνο γηα ηα ειιεληθά δεδνκέλα, αθνξά άκεζα ηελ εμέιημε ηεο βηβιηνζεθνλνκίαο, θαη ζηνλ νπνίν δπζηπρώο είκαζηε από ηηο ιίγεο ρώξεο πνπ έρνπλ θαζπζηεξήζεη αλαθνξηθά κε ηελ αλάπηπμε θη πηνζέηεζή ηνπ. Όπσο ζα παξνπζηαζηεί, ζε πάξα πνιιέο ρώξεο ρξεζηκνπνηείηαη ε ηερλνινγία Λνγηζκηθνύ Αλνηθηνύ Κώδηθα αθόκα θαη ζην δεκόζην ηνκέα, νπόηε θαη πεξαηηέξσ ζηηο εθαξκνγέο βηβιηνζεθώλ. Αξρηθά ζα γίλεη κία γλσξηκία γεληθά κε ηα Λνγηζκηθά Αλνηθηνύ Κώδηθα, ηη είλαη, ηελ ηζηνξία ηνπο, ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπο, ηηο δπλαηόηεηεο πνπ πξνζθέξνπλ θαη απηέο ηεο κειινληηθήο εμέιημήο ηνπο. Σην θπξίσο κέξνο ζα παξνπζηαζηνύλ ηξεηο θαηάινγνη δεκνζίαο πξόζβαζεο αλνηθηνύ ινγηζκηθνύ, θαη ζπγθεθξηκέλα ηα πξνγξάκκαηα Koha, PhpMyBibli θαη OpenBiblio. Η αλάιπζε ησλ δύν Koha & PhpMyBibli βαζίδεηαη ζηα demo (πξνγξάκκαηα επίδεημεο) πνπ δηαηίζεληαη ειεύζεξα από ηηο εηαηξείεο παξαγσγήο γηα ηελ βνήζεηα απηώλ πνπ θάλνπλ «έξεπλα αγνξάο», ελώ ην ηξίην (OpenBiblio) έρεη ζηεζεί θαλνληθά θαη κάιηζηα ζπλδεδεκέλν κε έλα ηέηαξην πξόγξακκα, ην Joomla!, πξνθεηκέλνπ λα παξνπζηαζηνύλ όιεο νη επηινγέο πνπ ππάξρνπλ. Η έξεπλα νινθιεξώζεθε θπξίσο κε ηε βνήζεηα ειεθηξνληθώλ πεγώλ, θαζώο ηα επξήκαηα πνπ απαξηίδνπλ θαη ην κεγαιύηεξν κέξνο ηεο εξγαζίαο έπξεπε λα βαζίδνληαη ζηελ πξνζσπηθή εκπεηξία από ηε ρξήζε ησλ πξνγξακκάησλ. Παξάιιεια ρξεζηκνπνηήζεθε θαη ε έληππε βηβιηνγξαθία γύξσ από ην ζέκα θπξίσο γηα ηα εηζαγσγηθά κέξε, όπσο επίζεο γηα λα πξνζεγγηζηνύλ θαη λα πεξηγξαθνύλ ε επίδξαζή θαη ε ρξήζε ησλ πξνγξακκάησλ αλνηθηνύ ινγηζκηθνύ γεληθόηεξα. Πνιιά από ηα ρσξία θαη ηηο απόςεηο πνπ εκπεξηέρνληαη ζηε εξγαζία είλαη πξσηόηππεο θξίζεηο, ηδέεο θαη ζπκπεξάζκαηα, ηα νπνία βεβαία πξνέθπςαλ από ηελ έξεπλα ηεο βηβιηνγξαθίαο. Σε απηή ηελ εξγαζία βνήζεζε πάξα πνιύ έλαο θαιόο θίινο, ν νπνίνο ζπλέβαιε πνιύ ζην ζηήζηκν ηνπ πξνγξάκκαηνο θαη παξαρώξεζε ρώξν ζηνλ x

πξνζσπηθό ηνπ εμππεξεηεηή (server) γηα απηό ην ζθνπό. Δπηπιένλ ε επηβιέπνπζα θαζεγήηξηα θα Αηθαηεξίλε Γηαλλνπθάθνπ κε ηελ ππνκνλή θαη ηηο παξαηεξήζεηο ηεο ρσξίο ηελ νπνία κηα ηέηνηα πξνζπάζεηα ζα ήηαλ αδύλαηε. xi

Μεθοδολογία Σην θεθάιαην απηό ζα θαηαβάισ πξνζπάζεηα λα πεξηγξάςσ κε ην δπλαηόλ ζπληνκόηεξν, αιιά ηαπηνρξόλσο ζαθέζηεξν θαη ιεπηνκεξέζηεξν ηξόπν, ηελ κέζνδν εξγαζίαο πνπ αθνινύζεζα σο πξνο ηελ εθπόλεζε ηεο πηπρηαθήο επηζεκαίλνληαο ηα πξνβιήκαηα πνπ πξνέθπςαλ θαη ηα νπνία κε αλάγθαζαλ λα αλαζεσξήζσ ηηο αξρηθέο κνπ απνθάζεηο. Η επηινγή ηνπ ζέκαηνο έγηλε ύζηεξα από πξόηαζε ηεο επηβιέπνπζαο θαζεγήηξηαο θαο Γηαλλνπθάθνπ, θαη θαηόπηλ ζπδεηήζεσλ πάλσ ζε δηάθνξα άιια ζέκαηα. Μνπ θάλεθε ηδηαίηεξα πξνθιεηηθή ηδέα λα ελαζρνιεζώ κε έλα ζέκα πνιύ θαηλνύξγην γηα ηηο ειιεληθέο βηβιηνζήθεο, εηδηθά ηώξα πνπ έρνπλ αξρίζεη αλάκεζα ζηνλ θύθιν ησλ αθαδεκατθώλ βηβιηνζεθώλ νη πξώηεο ζπδεηήζεηο θαη πξνζεγγίζεηο ζε πηζαλή κεηαθίλεζε ζε θαηαιόγνπο αλνηθηνύ ινγηζκηθνύ. Παξόια απηά νη γλώζεηο κνπ πάλσ ζην ζέκα ηνπ ινγηζκηθνύ αλνηθηνύ θώδηθα γεληθόηεξα ήηαλ ηδηαίηεξα πεξηνξηζκέλεο, ην νπνίν ζπλεπαγόηαλ όηη έπξεπε λα θαιύςσ αξθεηή από ηελ ππάξρνπζα εηζαγσγηθή βηβιηνγξαθία πξνθεηκέλνπ λα θαηαιάβσ ηηο βαζηθέο αξρέο θαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ. Σην ζεκείν απηό ζα ήζεια λα ππνγξακκίζσ ηελ πνιύηηκε βνήζεηα ηεο επηβιέπνπζαο κνπ, θαζώο κνπ έδσζε ηηο θαηεπζπληήξηεο γξακκέο γηα ηνλ ηξόπν αλαδήηεζεο βηβιηνγξαθίαο θη αξζξνγξαθίαο θπξίσο όζνλ αθνξά ηηο αλαδεηήζεηο ζε ειεθηξνληθά πεξηνδηθά θαη βάζεηο δεδνκέλσλ. Σύκθσλα κε ην γεληθό πιάλν ηεο εξγαζίαο μεθίλεζα ηελ αλαδήηεζε όισλ ησλ ζηνηρείσλ γύξσ από ηελ ηζηνξία ησλ ινγηζκηθώλ αλνηθηνύ θώδηθα πξνθεηκέλνπ λα γξάςσ ηα εηζαγσγηθά θνκκάηηα, πνπ πεξηγξάθνπλ ηε δηαδξνκή ησλ ινγηζκηθώλ αλνηθηνύ θώδηθά από ηε δεκηνπξγία ηνπο κέρξη ζήκεξα. Ύζηεξα άξρηζα λα ςάρλσ ηα ινγηζκηθά πνπ ζα κπνξνύζα λα παξνπζηάζσ θαη κεηά από έξεπλα αιιά θαη από πξόηαζε ηεο επηβιέπνπζαο θαζεγήηξηαο απνθάζηζα λα αζρνιεζώ κε ηα Koha, Mambo, θαη OpenBiblio. Πξέπεη λα επηζεκάλσ όηη ε βηβιηνγξαθία γύξσ από ην ινγηζκηθό Koha ήηαλ ηδηαίηεξα πινύζηα θαη εύθνιε ζηνλ εληνπηζκό ηεο, αθνύ πξόθεηηαη γηα ηνλ xii

πιένλ δηαδεδνκέλν θαη πνιπρξεζηκνπνηνύκελν θαηάινγν δεκόζηαο πξόζβαζεο αλνηθηνύ ινγηζκηθνύ παγθνζκίσο. Όηαλ άξρηζα ηελ έξεπλα γύξσ από ην OpenBiblio δπζθνιεύηεθα πνιύ λα εληνπίζσ ζηνηρεία κε απνηέιεζκα λα αλαγθαζηώ λα αληηθαηαζηήζσ ην OpenBiblio κε άιιν πξόγξακκα. Καηά ηε δηάξθεηα απηήο ηεο έξεπλαο κνπ θάλεθε εμαηξεηηθά ελδηαθέξνλ ην πξόγξακκα PhpMyBibli, ην νπνίν έρεη θαηαιάβεη ηνλ δεκόζην θαη ηνλ ηδησηηθό ηνκέα ηεο Γαιιίαο θαη πνιιώλ άιισλ ρσξώλ. Έηζη ην OpenBiblio αληηθαηαζηάζεθε ηνπιάρηζηνλ γηα ηελ ώξα. Όηαλ ήξζε ε ώξα λα εξεπλήζσ γύξσ από ην Mambo αλαθάιπςα έλα πνιύ ελδηαθέξνλ πξόγξακκα, ην Joomla! ην νπνίν κπνξεί λα ζεσξεζεί «απόγνλνο» ηνπ Mambo, αθνύ ε δεκηνπξγία ηνπ βαζίζηεθε πάλσ ζε απηό, αιιά κηα νκάδα πξνγξακκαηηζηώλ έδσζε κηα δηαθνξεηηθή εμέιημε. Βξήθα επίζεο πνιύ ζεηηθέο αλαθνξέο γηα ην Joomla! θαη θάπσο έηζη απνθάζηζα λα αληηθαηαζηήζσ ην Mambo κε ην Joomla!. Σηε πνξεία ηεο έξεπλαο όκσο δηαπίζησζα όηη ην Joomla! είλαη έλα Content Management System (CMS Σύζηεκα Γηαρείξηζεο Πεξηερνκέλνπ), ην νπνίν δε ιεηηνπξγεί κόλν ηνπ σο θαηάινγνο αιιά ζπλεξγαηηθά κε ην OpenBiblio. Κνηλώο ην έλα δαλείδεη ιεηηνπξγίεο ζην άιιν. Κάπσο έηζη μαλαγύξηζε ην OpenBiblio ζηελ εξγαζία, αιιά απηή ηε θνξά ζπλδεδεκέλν κε έλα άιιν πξόγξακκα πξνθεηκέλνπ λα δείμεη όιεο ηηο δπλαηόηεηεο πνπ παξέρνληαη από ηα ινγηζκηθά αλνηθηνύ θώδηθα, αθνύ ε ζπλεξγαζία δπν ηειείσο δηαθνξεηηθώλ εκπνξηθώλ πξνγξακκάησλ είλαη ζρεδόλ αδύλαην λα ζπκβεί, ελώ ζηα ινγηζκηθά αλνηθηνύ θώδηθα είλαη ζαθώο πην εθηθηή. Έηζη μεθίλεζε λα γξάθεηαη ην θύξην κέξνο ην νπνίν απνηειείηαη από πεξηγξαθή ησλ πξνγξακκάησλ, ηα εξγαιεία πνπ δηαζέηνπλ, ζε ηη ζπζηήκαηα κπνξνύλ λα εγθαηαζηαζνύλ, πνηεο γιώζζεο ππνζηεξίδνπλ βηβιηνζήθεο πνπ ηα ρξεζηκνπνηνύλ θ.ν.θ. Αθνύ έγηλε απηή ε πεξηγξαθή γηα όια ηα πξνγξάκκαηα, αθνινύζεζε ε παξνπζίαζε ηνπο κε ηε βνήζεηα νζόλσλ (screenshots) θαη πεξηγξαθή ηνπο. Σην ηέινο έγηλε κηα ζπλνιηθή εθηίκεζε ησλ πξνγξακκάησλ εηδηθά απηώλ ησλ ηξηώλ, άιια θαη γεληθά ηη πξνζθέξνπλ ηα ινγηζκηθά αλνηθηνύ θώδηθα. Δπίζεο γίλεηαη αλαθνξά ζηηο ζπλζήθεο αλάπηπμεο ηνπο ζηε ρώξα καο αιιά θαη θάπνηα θξηηηθή αλαθνξηθά κε ηελ εμνηθείσζε ησλ Διιήλσλ βηβιηνζεθνλόκσλ. xiii

Σην ηειεπηαίν ζηάδην αζρνιήζεθα κε ηε ζύληαμε ησλ ζπλνδεπηηθώλ θεθαιαίσλ (πξόινγνο, κεζνδνινγία θ.ν.θ.), αιιά θαη κε ηελ γεληθόηεξε κνξθνπνίεζε ηεο εξγαζίαο. Να ζεκεησζεί όηη γηα ηε βηβιηνγξαθία θαη ηηο παξελζεηηθέο παξαπνκπέο αθνινπζήζεθε ην πξόηππν ηεο MLA (Modern Language Association). Γεληθά ππήξμαλ πνιιά πξνβιήκαηα θαηά ηε δηεμαγσγή ηεο εξγαζίαο όπσο ην λα βξεζνύλ νη θαηάιιειεο πεγέο, ε ζσζηή αμηνιόγεζε γηα ηε ρξεζηκνπνίεζή ηνπο αιιά θαη ζπλερόκελεο αιιαγέο αλαθνξηθά κε ην ηη είλαη θαιύηεξν λα ζπκπεξηιεθζεί ζην πεξηερόκελν. Τώξα πηα όκσο κπνξώ λα πσ όηη ε εκπεηξία ελ ησ ζπλόισ ηεο απνδείρζεθε ηδηαηηέξσο ζπλαξπαζηηθή θαη επνηθνδνκεηηθή, θαζώο κε βνήζεζε λα ζπλζέζσ ηηο γλώζεηο πνπ απέθηεζα θαηά ηε θνίηεζή κνπ αιιά θαη λα ππνβάισ ηνλ εαπηό ζε κηα δηαδηθαζία πεηζαξρίαο θαη ζπλέπεηαο ώζηε λα πεηύρσ ηε κέγηζηε απόδνζε. Κιείλνληαο ζέισ λα πηζηεύσ όηη επέηπρα ην ζθνπό κνπ, δειαδή λα παξαδώζσ κηα νινθιεξσκέλε θαη κεζηή εξγαζία πάλσ ζε έλα ζύγρξνλν θαη εμειηζζόκελν ζέκα. Καιή αλάγλσζε! xiv

Κεθάιαηο 1: Λογηζκηθό Αλοηθηού Κώδηθα Ζ έλλνηα ηνπ Open Source Software (OSS) ή Λνγηζκηθφ Αλνηθηνχ Κψδηθα, φπσο είλαη ε ειιεληθή ηνπ κεηάθξαζε, δελ είλαη θαηλνχξηα. Γηα ηελ αθξίβεηα μεθηλάεη καδί κε ηελ χπαξμε ησλ πξψησλ πξνζσπηθψλ ειεθηξνληθψλ ππνινγηζηψλ (Ζ/Τ), αθνχ ζηελ δεθαεηία ηνπ 1960 νπφηε θαη μεθίλεζε ε επξεία θπθινθνξία ηνπο νη εηαηξίεο πσινχζαλ ηνπο ππνινγηζηέο καδί κε ην ινγηζκηθφ. Σν ινγηζκηθφ απηφ κπνξνχζε ν θάζε ρξήζηεο ηφζν λα ην κνηξαζηεί φζν θαη λα παξέκβεη ζην θψδηθά ηνπ, θαζψο απηφο δελ ήηαλ θιεηδσκέλνο αιιά πξνζβάζηκνο πξνο επεμεξγαζία. Αξρηθά ηα ινγηζκηθά ήηαλ θαηά βάζε εξεπλεηηθά πξνγξάκκαηα, ηα νπνία δε ζεσξνχληαλ σο πλεπκαηηθή ηδηνθηεζία ησλ δεκηνπξγψλ ηνπο, νη νπνίνη πιεξψλνληαλ κφλν γηα ην πξνγξακκαηηζκφ, αιιά φρη γηα ην ίδην ην πξφγξακκα θαη ηε δηαλνκή ηνπ ζηνπο ρξήζηεο. Ήηαλ ζηα ηέιε ηνπ 1960 πνπ εκθαλίζηεθαλ ηα εκπνξηθά ινγηζκηθά χζηεξα απφ ηε μερσξηζηή δηαηίκεζε ηνπο απφ ηελ IBM, ελψ ζηα κέζα ηνπ 1970 έγηλε ζχλεζεο λα θπθινθνξνχλ εκπνξηθά ινγηζκηθά, γηα ηα νπνία νη ρξήζηεο πιήξσλαλ κφλν γηα ην αληίγξαθν πνπ είραλ ζηε θαηνρή ηνπο θαη κπνξνχζαλ λα «εθκεηαιιεπηνχλ» κφλν ηηο ζπγθεθξηκέλεο δπλαηφηεηεο πνπ ηνπο παξείρε εθ πξννηκίνπ, ρσξίο ηε δπλαηφηεηα λα ηα δηακνηξαζηνχλ θαη λα έρνπλ πιένλ πξφζβαζε ζην θψδηθά ηνπο. Δλησκεηαμχ ν Bill Gates κε ην ζπλέηαηξφ ηνπ Paul Allen, ηδξπηέο ηεο Microsoft, είραλ γξάςεη θψδηθα γηα κηα έθδνζε ηεο γιψζζαο BASIC (Beginner s All-Purpose Symbolic Instruction Code) φπνπ ζα «έηξερε» ζηνλ ζεσξνχκελν πξψην πξνζσπηθφ ειεθηξνληθφ ππνινγηζηή, MITS Altair. κσο ν Gates ζεψξεζε ηελ κέρξη ηφηε «ειεχζεξε» ρξήζε ηνπ ινγηζκηθνχ πνπ είρε γξάςεη κε ηνλ Allen σο πεηξαηεία, ζε αληίζεζε κε ηνπο ρξήζηεο ησλ ειεθηξνληθψλ ππνινγηζηψλ πνπ ζεσξνχζαλ ην λα κνηξάδνληαη ηα «εξγαιεία» κεηαμχ ηνπο σο αλαπφζπαζην θνκκάηη ηεο ρξήζεο ησλ ππνινγηζηψλ. Σελ αληίζεζή ηνπ απηή ηελ εμέθξαζε ζην θείκελν Open Letter to Hobbysts, φπσο ην νλφκαζε, πνπ αλαθεξφηαλε ζηνπο πξψηνπο ρεηξηζηέο ησλ πξνζσπηθψλ ειεθηξνληθψλ ππνινγηζηψλ, MITS Altair. ηελ επηζηνιή απηή ν Gates γξάθεη (Gates): «Γηα κέλα ην πην θξίζηκν πξάγκα ζηελ 1

εξαζηηερληθή αγνξά απηή ηε ζηηγκή είλαη ε έιιεηςε θαιώλ καζεκάησλ θαη βηβιίσλ ινγηζκηθνύ, αιιά θαη ηνπ ίδηνπ ηνπ ινγηζκηθνύ. Χσξίο θαιό ινγηζκηθό θαη έλαλ ρξήζηε πνπ θαηαιαβαίλεη από πξνγξακκαηηζκό, έλαο εξαζηηερληθόο ππνινγηζηήο πάεη ρακέλνο. Θα γξαθηεί πνηνηηθό ινγηζκηθό γηα ηελ εξαζηηερληθή αγνξά; [ ] Όπσο πξέπεη λα γλσξίδεη ε πιεηνςεθία ησλ εξαζηηερλώλ, νη πεξηζζόηεξνη από εζάο θιέβεηε ην ινγηζκηθό πνπ ρξεζηκνπνηείηε. Ο ηερληθόο εμνπιηζκόο πξέπεη λα πιεξώλεηαη, αιιά ην ινγηζκηθό είλαη θάηη πνπ πξέπεη λα κνηξάδεηαη. Πνηνο λνηάδεηαη αλ ν θόζκνο πνπ δνύιεςε γηα απηό πιεξώλεηαη; [ ] Καη ηη γίλεηαη κε απηνύο πνπ κεηαπσινύλ ηελ Altair BASIC, δελ βγάδνπλ ρξήκαηα από εξαζηηερληθό ινγηζκηθό; Ναη αιιά απηνί πνπ αλαθέξζεθαλ ζε εκάο κπνξεί λα ράζνπλ ζην ηέινο. Δίλαη απηνί πνπ δίλνπλ θαθό όλνκα ζηνπο εξαζηηέρλεο θαη πξέπεη λα εθδησρζνύλ από θάζε ζπλάληεζε κειώλ πνπ εκθαλίδνληαη. Θα εθηηκνύζα γξάκκαηα από νπνηνλδήπνηε ζέιεη λα πιεξώζεη, ή έρεη θάπνηα πξόηαζε ή ζρόιην. Σίπνηα δε ζα κε επραξηζηνύζε πην πνιύ από ην λα κπνξώ λα πξνζιάβσ δέθα πξνγξακκαηηζηέο θαη λα θαηαθιύζσ ηελ εξαζηηερληθή αγνξά κε θαιό ινγηζκηθό». Γελ ήηαλ πνιχ αξγφηεξα πνπ άξρηζαλ νη πξψηεο πξνζπάζεηεο ππνζηήξημεο ησλ ινγηζκηθψλ αλνηθηνχ θψδηθα. Γηα ηελ αθξίβεηα ήηαλ ζηα ηέιε ηε δεθαεηίαο ηνπ 1970 θαη ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1980, φπνπ δχν δηαθνξεηηθέο νκάδεο άξρηζαλ λα «ρηίδνπλ» ηα ζεκέιηα ηνπ θηλήκαηνο ησλ ινγηζκηθψλ αλνηθηνχ θψδηθα φπσο ηα γλσξίδνπκε ζήκεξα. Σν 1969-1970 ν Kenneth Thomson, ν Denis Ritchie θαη άιινη μεθίλεζαλ λα αλαπηχζζνπλ έλα κηθξφ ιεηηνπξγηθφ ζχζηεκα ζηα εξγαζηήξηα ηεο εηαηξίαο AT&T Bell ζε έλα κηθξνυπνινγηζηή PDP-7. Σν ιεηηνπξγηθφ απηφ ζχζηεκα ζχληνκα βαθηίζηεθε UNIX, ην νπνίν ήηαλ ν απφγνλνο ελφο πξνγελέζηεξνπ εξεπλεηηθνχ πξνγξάκκαηνο πνπ νλνκαδφηαλ MULTICS. Σν φλνκα UNIX δελ απνηειεί θάπνην αθξψλπκν, αιιά είλαη κία θαηαζθεπαζκέλε ιέμε. Αξρηθά γξαθφηαλ UNICS ην αθξψλπκν ηνπ ιέμεσλ UNiplexed Information and Computing System θαη πξννξηδφηαλ λα είλαη έλα ζχζηεκα γηα ην MULTICS. Σν 1972-1973 ην ζχζηεκα Unix μαλαγξάθηεθε ζηε λέα γιψζζα πξνγξακκαηηζκνχ C, κηα αζπλήζηζηε επηινγή πνπ φκσο απνδείρηεθε δηνξαηηθή, αθνχ επέηξεπε ζην ινγηζκηθφ λα ιεηηνπξγεί θαη ζε άιια ζπζηήκαηα εθηφο απφ εθείλα γηα ηα νπνία δεκηνπξγήζεθε. 2

Σν 1974 ην Berkeley Παλεπηζηήκην ηεο Καιηθφξληα, θαη ζπγθεθξηκέλα ε εξεπλεηηθή νκάδα ηνπ Tκήκαηνο Computer Science, απέθηεζε έλα αληίγξαθν ηνπ Unix απφ ηα εξγαζηήξηα ηεο BELL. Δπί ηέζζεξα ρξφληα ε εηαηξία AT&T BELL θαη ε αθαδεκατθή θνηλφηεηα ηνπ Berkeley είραλ κία δπλαηή ζπλεξγαζία, ε νπνία βνήζεζε ζεκαληηθά ζηελ γξήγνξε θαη δπλακηθή αλάπηπμε ηνπ UNIX. Ωζηφζν απφ ην 1977 απηή ε ζπλεξγαζία είρε σο απνηέιεζκα ηε δεκηνπξγία δχν μερσξηζηψλ παξάιιεισλ ηκεκάησλ ηνπ ίδηνπ εξεπλεηηθνχ πξνγξάκκαηνο: ην BELL Labs UNIX θαη ην BSD (Berkeley Software Distribution). Σν 1979 ε έθδνζε.7 (V7) ηνπ UNIX δφζεθε ζηε δεκνζηφηεηα. Απφ ην ζεκείν απηφ θαη κεηά ε ηζηνξία ηνπ UNIX γίλεηαη θάπσο πνιχπινθε. Ζ αθαδεκατθή θνηλφηεηα θαζνδεγνχκελε απφ ην Berkeley ζπλέρηζε λα αλαπηχζζεη ηε δηθή ηεο παξαιιαγή (BSD), ελψ ε BELL ζπλέρηζε ηελ αλάπηπμε ηνπ UNIX δίλνληάο ηνπο νλφκαηα φπσο System III θαη αξγφηεξα SystemV. Μέζα ζηελ επφκελε δεθαεηία μεθίλεζε έλαο «αθήξπρηνο πφιεκνο» κεηαμχ ησλ δχν απηψλ εθδφζεσλ, κε ηειηθφ απνηέιεζκα ηελ ηαρχηαηε αλάπηπμε ηνπο, αιιά ηαπηφρξνλα ην έλα πηνζεηνχζε θαη ελζσκάησλε ζπλέρεηα ζηνηρεία ηνπ άιινπ. Σειηθά φκσο, ην SystemV ηεο BELL «λίθεζε» ζηνλ αγψλα ησλ θαζηεξσκέλσλ πξνηχπσλ, θη έηζη νη πεξηζζφηεξεο εηαηξίεο θαηαζθεπήο ππνινγηζηψλ ζηξάθεθαλ πξνο ηελ BELL θαη ην ζχζηεκά ηεο. Παξφια απηά ην SystemV είρε ελζσκαηψζεη πνιιέο θαηλνηνκίεο ηνπ BSD θάηη πνπ ζήκαηλε φηη ην πξντφλ ηεο BELL ήηαλ πεξηζζφηεξν έλα απνηέιεζκα ηεο ζχκπξαμεο ησλ δχν ζπζηεκάησλ παξά κηα απνθιεηζηηθφηεηα ηεο ηειεπηαίαο. Απφ ηελ άιιε ην BSD δελ ράζεθε, αιιά αληηζέησο δηαδφζεθε επξέσο γηα εξεπλεηηθέο ρξήζεηο ζε ειεθηξνληθνχο ππνινγηζηέο θαη εμππεξεηεηέο (servers). ια ηα παξαπάλσ ζπληέιεζαλ ζηε δεκηνπξγία πνιιψλ δηαθνξεηηθψλ εθδφζεσλ ηνπ UNIX, ηα νπνία φκσο φια ήηαλ βαζηζκέλα πάλσ ζηελ «έβδνκε έθδνζε» (V7). Οη πεξηζζφηεξεο απφ απηέο ηηο εθδφζεηο δηαλεκήζεθαλ εκπνξηθά, ελψ ηξεηο απφ απηέο δφζεθαλ ζην θνηλφ σο εθδφζεηο αλνηθηνχ θψδηθα: α. ην FreeBSD β. ην NetBSD γ. ην OpenBSD, κηα παξαιιαγή ηνπ NetBSD. 3

Σν 1984, ν Richard Stallman, πξψελ πξνγξακκαηηζηήο ησλ εξγαζηεξίσλ ηνπ ηκήκαηνο Artificial Intelligence (AI -- Σερλεηή Ννεκνζχλε) ηνπ Παλεπηζηεκίνπ MIT, ίδξπζε ην FSF (Free Software Foundation) θαη μεθίλεζε λα δνπιεχεη ην GNU Project 1. Γηα ηελ νινθιήξσζε απηνχ ηνπ πξνγξάκκαηνο δεκηνχξγεζε νξηζκέλα αξρηθά εξγαιεία πξνγξακκαηηζκνχ φπσο έλαλ ζπληάθηε (compiler) ηεο γιψζζαο πξνγξακκαηηζκνχ C (GNU C compiler), έλαλ επεμεξγαζηή θεηκέλνπ (GNU Emacs), θαζψο επίζεο θαη έλαλ κεγάιν αξηζκφ άιισλ ζεκειησδψλ θαη ρξήζηκσλ εξγαιείσλ. θνπφο ηνπ Stallman ήηαλ φια ηα πξνγξάκκαηα πνπ είρε ήδε δεκηνπξγήζεη, θαη ζα δεκηνπξγνχζε ζην κέιινλ ην GNU Project, λα παξακείλνπλ δσξεάλ, θαζψο επίζεο λα πξνσζήζεη ηελ ηδέα ηεο δεκηνπξγίαο φιν θαη πεξηζζνηέξσλ δσξεάλ πξνγξακκάησλ ζε παγθφζκην επίπεδν. Γηα απηφ ην ιφγν δεκηνχξγεζε επίζεο έλα ζχλνιν δηθαησκάησλ, ηα νπνία πίζηεπε φηη φινη νη ρξήζηεο ζα έπξεπε λα έρνπλ θαη ηα ελζσκάησζε ζην GNU General Public License (GNU GPL). Ωζηφζν ηε δεθαεηία ηνπ 1990 ην FSF είρε πξφβιεκα ζην λα δεκηνπξγήζεη έλα νινθιεξσκέλν kernel 2 γηα ην ιεηηνπξγηθφ ηεο ζχζηεκα, ρσξίο ην νπνίν ε ηδέα ελφο εληειψο δσξεάλ ιεηηνπξγηθνχ ζπζηήκαηνο δελ ζα κπνξνχζε λα γίλεη πξαγκαηηθφηεηα. Tνλ Οθηψβξην ηνπ 1991, ν Φηιαλδφο θνηηεηήο Linus Torvalds αλαθνίλσζε ζην newsgroup <comp.os.minix> φηη είρε νινθιεξψζεη ηελ έθδνζε 0.02 ελφο kernel, πνπ ην νλφκαδε Linux, ην νπνίν ήηαλ βαζηζκέλν ζην ιεηηνπξγηθφ ζχζηεκα Minix 3 γηα ζπζηήκαηα ΑΣ-386. Ζ αξρηθή απηή έθδνζε ήηαλ πεξηνξηζκέλε ζηε ρξήζε ηεο αιιά κπνξνχζε «ηξέμεη» κε επηηπρία πνιιά πξνγξάκκαηα θπξίσο ηνπ GNU. ηε ζπγθεθξηκέλε αλαθνίλσζε ν Torvalds ππνγξάκκηζε πσο ην kernel πνπ είρε δεκηνπξγήζεη ήηαλ έλα εληειψο δσξεάλ πξφγξακκα θαη φηη νπνηνζδήπνηε κπνξνχζε λα δνθηκάζεη λα ην ηξνπνπνηήζεη αλάινγα κε ηηο αλάγθεο ηνπ. 1 GNU Not Unix, φπνπ GNU είλαη έλα άιιν ιεηηνπξγηθφ ζχζηεκα αλνηθηνχ θψδηθα ηειείσο δηαθνξεηηθφ απφ ην UNIX. 2 Σν kernel (ή ππξήλαο ειιεληζηί) είλαη ην ζεκειηψδεο θέληξν ελφο ιεηηνπξγηθνχ ζπζηήκαηνο ππνινγηζηή, ν ππξήλαο δειαδή πνπ παξέρεη ηηο βαζηθέο ππεξεζίεο γηα φια ηα άιια θνκκάηηα ελφο ιεηηνπξγηθνχ ζπζηήκαηνο. Έλα kernel κπνξεί λα αληηπαξαηεζεί κε έλα shell, ην νπνίν είλαη ην θνκκάηη πνπ δηαδξά κε ηηο εληνιέο ησλ ρξεζηψλ. 3 Σν Minix είλαη έλα αθφκα ιεηηνπξγηθφ ζχζηεκα παξεκθεξέο ηνπ UNIX, ην νπνίν δεκηνπξγήζεθε γηα εθπαηδεπηηθνχο ιφγνπο βαζηδφκελν ζε έλα microkernel θαη ην φλνκά ηνπ βγαίλεη απφ ην ζπλδπαζκφ ησλ ιέμεσλ minimal θαη UNIX. 4

Ζ δεκηνπξγία ελφο δσξεάλ αιιά θαη νινθιεξσκέλνπ kernel, ην νπνίν είρε αθνκνηψζεη πνιιά πξνγξάκκαηα ηνπ GNU, έβγαιε ην FSF απφ ην αδηέμνδν. Υξεζηκνπνηψληαο απηφ ζαλ επηρείξεκα ν Richard Stallman ζεψξεζε πσο ε ζσζηή νλνκαζία απηνχ ηνπ ιεηηνπξγηθνχ ζπζηήκαηνο ζα έπξεπε λα είλαη GNU/Linux. Μέζα ζε ιηγφηεξν απφ δχν κήλεο θαη κε ηε βνήζεηα εθαηνληάδσλ πξνγξακκαηηζηψλ ν Torvalds δηέζεζε ζηνπο ρξήζηεο ηελ έθδνζε 0.10. Μέζα ζηα επφκελα ρξφληα νη πξνγξακκαηηζηέο, νη νπνίνη αζρνινχληαλ κε ηε δεκηνπξγία πξνγξακκάησλ αιιά θαη ηελ αλάπηπμε ηνπ kernel ηνπ Linux, έθηαζαλ ηηο αξθεηέο εθαηνληάδεο ρηιηάδεο ζε φιν ηνλ θφζκν δνπιεχνληαο έηζη ψζηε λα κπνξέζνπλ λα θάλνπλ ην Linux ζπκβαηφ κε φιν θαη πεξηζζφηεξα πξνγξάκκαηα ηνπ GNU. Μέζα απφ απηή ηελ πξνζπάζεηα δηαθνξεηηθνί νξγαληζκνί ζπλδχαζαλ ηα δηαζέζηκα ζηνηρεία θαη πξνγξάκκαηα κε δηαθνξεηηθνχο ηξφπνπο, κε απνηέιεζκα λα έρνπκε πνιιέο εθδφζεηο φπσο γηα παξάδεηγκα ην RedHat, ην ManDrake, ην Suse, ην Debian, ην Ubuntu θαη πνιιά άιια. Τπάξρνπλ πνιιέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ δηαθνξεηηθψλ απηψλ εθδφζεσλ, αιιά είλαη φιεο βαζηζκέλεο ζηα ίδηα ζεκέιηα: ην Linux kernel θαη ηηο βηβιηνζήθεο ηεο GNU (GNU glibc libraries). Σν αξρηθφ βήκα ηνπ Torvalds γηα ηε δεκηνπξγία ελφο δσξεάλ kernel γηα ην νπνίν είρε αλαθεξζεί φηη ζα είλαη κηα απιή εξαζηηερληθή εξγαζία θαη φρη θάηη κεγάιν θαη επαγγεικαηηθφ ζαλ ηε δνπιεηά ηνπ GNU είρε ηειηθά σο απνηέιεζκα κηα αιπζηδσηή αληίδξαζε ελζνπζηαζκνχ ζηε θνηλφηεηα ησλ πξνγξακκαηηζηψλ, πνπ κε ηε ζεηξά ηεο νδήγεζε εθαηνκκχξηα πξνγξακκαηηζηέο ζε φιν ην θφζκν λα αζρνινχληαη κέρξη θαη ζήκεξα γηα ηε ζπλερφκελε εμέιημε θαη πξνψζεζε ηνπ ιεηηνπξγηθνχ απηνχ ζπζηήκαηνο κε κνλαδηθφ ζεκείν αλαθνξάο θαη ειέγρνπ ηελ απιή ηνπο επηθνηλσλία κέζα απφ ην Γηαδίθηπν. ηηο 3 Φεβξνπαξίνπ ηνπ 1998 ζε έλα ζπλέδξην ζηξαηεγηθήο ζην Palo Alto ηεο Καιηθφξληα γελλήζεθε ν φξνο open source. Σν ζπγθεθξηκέλν ζπλέδξην πξαγκαηνπνηήζεθε χζηεξα απφ πξσηνβνπιία ησλ Todd Anderson, Chris Peterson ηνπ Foresight Institute, John Maddog Hall θαη Larry Augustine θαη νη δχν ηνπ Linux International, Sam Ockman ηνπ Silicon Valley Linux User s Group θαη ηνπ Eric Raymond νη νπνίνη αξγφηεξα απνηέιεζαλ ηα ηδξπηηθά κέιε ηνπ νξγαληζκνχ Open Source Initiative (OSI) κε ζθνπφ λα 5

εθκεηαιιεπηνχλ ηε πξσηνβνπιία ηεο Netscape λα απνθαιχςεη ην θψδηθα ηνπ θπιινκεηξεηή (browser) ηεο κε ηελ νλνκαζία Mozilla Firefox. Πην ζπγθεθξηκέλα, φπσο νη ίδηνη αλαθέξνπλ «ζπλεηδεηνπνηήζακε πσο ήηαλ θαηξόο λα αθήζνπκε πίζσ καο νπνηαδήπνηε αληαγσληζηηθή δηάζεζε πνπ είρε ζπλδεζεί κε ην δσξεάλ ινγηζκηθό (free software) ζην παξειζόλ θαη λα πξνσζήζνπκε ηελ ηδέα πάλσ ζην ίδην ξεαιηζηηθό θαη επαγγεικαηηθό πεδίν ην νπνίν πξνζέθεξε θίλεηξν ζηε Netscape» (Dauphin). 1.1 Ο όρος «Λογηζκηθό Αλοηθηού Κώδηθα» Ο φξνο open source (αλνηθηφο θψδηθαο) εηζήιζε ζην ρψξν ησλ ινγηζκηθψλ ζαλ κηα πξνζπάζεηα αληηθαηάζηαζεο ηνπ φξνπ free source (ειεχζεξνο θψδηθαο) γχξσ απφ ηνλ νπνίν ππήξρε κηα ζχγρπζε σο πξνο ηελ εξκελεία ηνπ. Αλ θαη ζην αγγιηθφ ιεμηιφγην ππάξρνπλ πάλσ απφ είθνζη δηαθνξεηηθέο έλλνηεο ηεο ιέμεο free, ηνπο πεξηζζφηεξνπο αλζξψπνπο ην άθνπζκά ηεο ηνπο παξαπέκπεη ζηελ έλλνηα «δσξεάλ». ηε πξαγκαηηθφηεηα φκσο ε ιέμε free ζηνλ φξν free software έρεη σο ζθνπφ λα εθθξάζεη ηελ ειεπζεξία σο πξνο ηελ έιιεηςε πεξηνξηζκψλ ζηε ρξήζε, ζηε δηαλνκή θαη ζηελ εθκεηάιιεπζε ηνπ θψδηθα αλάινγα κε ηηο αλάγθεο ηνπ θάζε ρξήζηε. Έηζη νη δχν έλλνηεο βξέζεθαλ λα ζπγρένληαη κεηαμχ ηνπο, ελψ πνιινί λα ρξεζηκνπνηνχλ ηνλ φξν free κε αληηιακβαλφκελνη ηε έλλνηα πνπ πξνσζνχζε ν Stallman αιιά κηα άιιε νκψλπκε κε απηή. Θα κπνξνχζακε λα πνχκε φηη ν φξνο αιιά θαη ε έλλνηα OSS (Open Source Software Λνγηζκηθφ Αλνηθηνχ Κψδηθα) απνηεινχλ ελ κέξεη παξάγσγα ηνπ θηλήκαηνο Free Software ηνπ Stallman, αθνχ μεθίλεζαλ ζαλ κηα πξνζπάζεηα απνζαθήληζεο ελφο ήδε ππάξρνληνο φξνπ πνπ ρξεζηκνπνηνχζε έλα θίλεκα θαη φρη σο δεκηνπξγία ελφο λένπ θηλήκαηνο. ηελ αξρή φια έδεηρλαλ φηη ζα ζπλερηδφηαλ ην αξρηθφ θίλεκα θάησ απφ έλα δηαθνξεηηθφ φλνκα, θαζψο ν Stallman αξρηθά ηαιαληεπφηαλ λα πηνζεηήζεη ηνλ θαηλνχξην φξν. Δληέιεη φκσο θαηέιεμε φηη νχηε απηφο ν φξνο είλαη θαηάιιεινο λα απνδψζεη απηά πνπ ζέιεη λα εθθξάζεη, θαη φηη ν φξνο free software είλαη ε θαιχηεξε απφδνζε γηα ηε θηινζνθία πνπ ζέιεη λα πξνσζήζεη ζην ρψξν ησλ ινγηζκηθψλ. ήκεξα ππάξρνπλ θαη ηα δχν θηλήκαηα, ηα νπνία σξηκάδνπλ παξάιιεια θαη πνιιέο θνξέο ζπλεξγάδνληαη αθνχ νη βαζηθέο αξρέο ηνπο δελ δηαθέξνπλ 6

θαη ν ζηφρνο ηνπο δηαζηαπξψλεηαη. Μπνξεί λα δηαθέξνπλ ζε θάπνηα ζεκεία αιιά ε βάζε είλαη θνηλή. Καη ηα δχν έρνπλ δεκνζηεχζεη ηνπο βαζηθνχο άμνλεο θαη θαλφλεο ζχκθσλα κε ηνπο νπνίνπο ζα πξέπεη λα ζπληάζζνπλ νη δεκηνπξγνί ηηο άδεηεο ρξήζεο θαη εθκεηάιιεπζεο πνπ ζπλνδεχνπλ ηα πξνγξάκκαηά ηνπο ζε πεξίπησζε πνπ δελ ρξεζηκνπνηνχλ ηηο ήδε ππάξρνπζεο άδεηεο γηα λα νλνκάδνληαη είηε αλνηθηά είηε ειεχζεξα. Βέβαηα ελψ ε βάζε ησλ θαλφλσλ είλαη θνηλή, ην OSI επηθεληξψλεηαη ζηελ ηερληθή απνζαθήληζε ηνπ φξνπ open source θαη ησλ πξνυπνζέζεσλ πνπ πξέπεη λα πιεξεί έλα πξφγξακκα γηα λα ζεσξείηαη αλνηθηφ, ελψ νη ζηαζψηεο ηνπ φξνπ free software ζηνρεχνπλ πεξηζζφηεξν ζην λα θαηαζηήζνπλ ζαθέο φηη κε απηή ηνπο ηε θίλεζε ζέινπλ λα πξνσζήζνπλ θαη ηελ έλλνηα ηεο ειεπζεξίαο αλαθνξηθά κε ηελ έθθξαζε θαη ηε δεκηνπξγία ηνπ αηφκνπ ζηελ απξφζθνπηε ρξήζε, κεηαηξνπή θαη αλαδηαλνκή ελφο πξνγξάκκαηνο. Ο νξγαληζκφο OSI έρεη δεκηνπξγήζεη κηα ιίζηα «θαλφλσλ» βάζεη ησλ νπνίσλ έλα πξφγξακκα κπνξεί λα ζεσξεζεί σο αλνηθηνχ ινγηζκηθνχ, νη νπνίνη πξέπεη λα εθαξκφδνληαη φινη αλεμαηξέησο. πγθεθξηκέλα (Coar): 1. Διεύζερε επαλαδηάζεζε: ε άδεηα δελ ζα πξέπεη λα πεξηνξίδεη νπνηνλδήπνηε απφ ην λα πνπιάεη ή λα δίλεη δσξεάλ ην πξφγξακκα σο ζηνηρείν ηεο δηαλνκήο ελφο νινθιεξσκέλνπ πξνγξάκκαηνο, ε νπνία πεξηέρεη πξνγξάκκαηα απφ πνιιέο δηαθνξεηηθέο πεγέο. 2. Πεγαίος θώδηθας: ην πξφγξακκα πξέπεη λα ζπκπεξηιακβάλεη ηνλ πεγαίν θψδηθα θαη πξέπεη λα επηηξέπεη ηε δηαλνκή ηνπ θαη ζηε κνξθή πεγαίνπ θψδηθα αιιά θαη ζηε κεηαθξαζκέλε ηνπ κνξθή. 3. Παραγόκελα έργα: ε άδεηα πξέπεη λα επηηξέπεη ηξνπνπνηήζεηο ησλ πξνγξακκάησλ, θαζψο επίζεο θαη παξάγσγσλ έξγσλ ηνπο, θαη πξέπεη επίζεο λα επηηξέπεη ηε δηαλνκή ππφ ηνπο ίδηνπο φξνπο ηεο άδεηαο ηνπ αξρηθνχ πξνγξάκκαηνο. 4. Αθεραηόηεηα ηοσ πεγαίοσ θώδηθα ηοσ ζσγγραθέα: ε άδεηα κπνξεί λα πεξηνξίζεη ηνλ πεγαίν θψδηθα απφ ην λα δηαλέκεηαη ηξνπνπνηεκέλνο, κφλν εάλ ε άδεηα επηηξέπεη ηε δηαλνκή patch files (αξρεία επηξξακάησλ) καδί κε ηνλ πεγαίν θψδηθα κε ζθνπφ ηε ηξνπνπνίεζε ηνπ πξνγξάκκαηνο ζην ρξφλν αλάπηπμεο. 7

5. Κακία δηάθρηζε έλαληη ζε πρόζωπα ή οκάδες: ε άδεηα δελ πξέπεη λα θάλεη θακία δηάθξηζε ελάληηα ζε νπνηνδήπνηε πξφζσπν ή νκάδα πξνζψπσλ. 6. Κακία δηάθρηζε έλαληη ζε πεδία τρήζες: ε άδεηα δελ ζα πξέπεη λα πεξηνξίδεη νπνηνλδήπνηε απφ ην λα θάλεη ρξήζε ηνπ πξνγξάκκαηνο ζε θάπνην ζπγθεθξηκέλν πεδίν δξαζηεξηφηεηαο. 7. Γηαλοκή ηες άδεηας τρήζες: ηα δηθαηψκαηα ρξήζεο πνπ επηζπλάπηνληαη κε ην πξφγξακκα πξέπεη λα ηζρχνπλ γηα φινπο φζνπο επαλαδηαλέκεηαη ην πξφγξακκα ρσξίο λα ρξεηάδεηαη ε εθηέιεζε νπνηαζδήπνηε επηπξφζζεηεο άδεηαο απφ απηνχο. 8. Η άδεηα τρήζες δελ πρέπεη λα είλαη ζσγθεθρηκέλε γηα έλα προϊόλ: ηα δηθαηψκαηα ρξήζεο πνπ επηζπλάπηνληαη κε ην πξφγξακκα δελ πξέπεη λα εμαξηψληαη απφ ην αλ ην πξφγξακκα είλαη θνκκάηη κηαο ζπγθεθξηκέλεο δηαλνκήο ινγηζκηθνχ. 9. Η άδεηα δελ πρέπεη λα περηορίδεη άιιο ιογηζκηθό: ε άδεηα δελ πξέπεη λα πεξηνξίδεη άιια ινγηζκηθά πνπ δηαλέκνληαη καδί κε ην πξφγξακκα ην νπνίν δηαλέκεηαη κε ηε ζπγθεθξηκέλε άδεηα. 10. H άδεηα πρέπεη λα είλαη ηετλοιογηθά οσδέηερε: θαλέλαο φξνο ηεο άδεηαο δελ πξέπεη λα ππνζηεξίδεη νπνηαδήπνηε κεκνλσκέλε ηερλνινγία θαη ζπγθεθξηκέλνπο ηχπνπο γξαθηθψλ πεξηβαιιφλησλ ή δηεπαθψλ (interfaces). Ωζηφζν ν νξηζκφο ηνπ αλνηθηνχ θψδηθα είλαη ε αξρή ζηελ θαηαλφεζε θαη ζσζηή ρξήζε απηψλ ησλ ινγηζκηθψλ. Απφ εθεί θαη πέξα φκσο απαηηείηαη θαη ε ρξήζε κηαο άδεηαο πνπ εμαζθαιίδεη ηηο αξρέο πνπ δηέπνπλ ηα ινγηζκηθά αλνηθηνχ θψδηθα. Κπθινθνξνχλ αξθεηέο άδεηεο ρξήζεο πνπ ζε γεληθέο γξακκέο θέξνπλ ηα ίδηα ραξαθηεξηζηηθά. Ίζσο ε πην δηαδεδνκέλε απηή ηε ζηηγκή είλαη ε GNU GPL, αθξψλπκν ηνπ GNU General Public License ή ζηα ειιεληθά GNU Γεληθή Άδεηα Γεκφζηαο Υξήζεο. Ζ ζπγθεθξηκέλε άδεηα παξέρεη ηέζζεξηο ζεκειηψδεηο ηχπνπο ειεπζεξηψλ ζηνπο ρξήζηεο ησλ πξνγξακκάησλ πνπ ζπλνδεχνληαη απφ απηήλ, πνπ εθθξάδνληαη κέζα ζε δψδεθα ελφηεηεο-φξνπο, φπσο αλαθέξνληαη ζην επίζεκν δηθηπαθφ ηφπν ηνπ GNU Project: 1. Σελ ειεπζεξία λα ρξεζηκνπνηήζνπλ ην πξφγξακκα γηα νπνηνδήπνηε ζθνπφ. 8

2. Σελ ειεπζεξία λα κειεηήζνπλ ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ην πξφγξακκα ιεηηνπξγεί θαη λα ην πξνζαξκφζνπλ ζηηο αλάγθεο ηνπο. Ζ πξφζβαζε ζην πεγαίν θψδηθα είλαη κία πξνυπφζεζε γηα απηή ηελ ειεπζεξία. 3. Σελ ειεπζεξία λα δηαλέκνπλ αληίγξαθα. 4. Σελ ειεπζεξία λα βειηηψζνπλ ην πξφγξακκα θαη λα δηαζέζνπλ ηηο βειηηψζεηο ζην θνηλφ. πσο θαίλεηαη απφ ηα παξαπάλσ νη δηαθνξέο κεηαμχ ησλ δχν απηψλ θηλεκάησλ είλαη κεδακηλέο θαη έγθεηληαη ζε θηινζνθηθά δεηήκαηα. Γειαδή, ην OSI πξνζπαζεί λα πξνσζήζεη ηελ πην ειεχζεξε δηαλνκή ησλ ινγηζκηθψλ θαζαξά γηα πξαθηηθνχο ιφγνπο, φπσο ε πην γξήγνξε εμέιημε ησλ ινγηζκηθψλ, ε πξνζαξκνγή ηνπο αλάινγα κε ηηο αλάγθεο ησλ ρξεζηψλ θ.ν.θ., ελψ ην GNU Project ζέιεη λα πξνσζήζεη επίζεο θαη ηελ έλλνηα ηεο ειεπζεξίαο γεληθά, σο αλαθαίξεην δηθαίσκα ηνπ θάζε αηφκνπ. Γηα απηφλ ην ιφγν πνιιά ινγηζκηθά πξνζπαζνχλ λα είλαη ζπκβαηά θαη κε ηηο δχν άδεηεο, πξάγκα φρη δχζθνιν αθνχ δελ ππάξρνπλ ζεκαληηθέο δηαθνξέο. Έλα παξάδεηγκα απηνχ είλαη ην ιεηηνπξγηθφ ζχζηεκα Ubuntu κηα απφ ηηο πην πξφζθαηεο αιιά θαη πην δηαδεδνκέλεο εθδφζεηο παγθνζκίσο ηνπ Linux πνπ είλαη ζπκβαηή θαη κε ηηο δχν άδεηεο. πσο ραξαθηεξηζηηθά αλαθέξεηαη ζην δηθηπαθφ ηφπν ηνπ Ubuntu «δελ ζεσξνύκε ηα θηλήκαηα ηνπ Free θαη Open Source Software σο μερσξηζηά ή κε ζπκβαηά θηλήκαηα. Σν Ubuntu ζεσξεί ηηκή ηνπ λα έρεη κέιε πνπ εληάζζνληαη είηε ζην έλαλ είηε ζην άιιν θίλεκα αιιά θαη κέιε πνπ εληάζζνληαη θαη ζηα δπν ηαπηόρξνλα». Ο νξηζκφο ινηπφλ γηα ηα OSS ζήκεξα δηακνξθψζεθε σο εμήο: «Λνγηζκηθά Αλνηθηνχ Κψδηθα νλνκάδνληαη φια ηα ινγηζκηθά ηα νπνία δηαζέηνπλ ηνλ θψδηθά ηνπο θάησ απφ κηα άδεηα (ή δηαθαλνληζκφ φπσο ην public domain) πνπ επηηξέπεη ζηνπο ρξήζηεο ηε κειέηε, αιιαγή, βειηίσζε ηνπ ινγηζκηθνχ αιιά θαη ηελ αλαδηαλνκή ηνπ είηε ζηελ αξρηθή είηε ζε ηξνπνπνηεκέλε κνξθή ηνπ πνπ ζπρλά αλαπηχζζεηαη κε δεκφζην ή ζπλεξγαηηθφ ηξφπν» (Wikipedia). Φπζηθά, φπσο ζπκβαίλεη θαη ζηα εκπνξηθά ινγηζκηθά, ε έθδνζε ελφο πξνγξάκκαηνο αλνηθηνχ θψδηθα δελ ππνλνεί ηελ απηφκαηε πξνζθεξφκελε πνηφηεηα ιεηηνπξγίαο θαη πεξαηηέξσ ηελ επηηπρία ηνπ ζηελ θνηλφηεηα ησλ ρξεζηψλ. Ο θχθινο δσήο ηνπ εθάζηνηε πξνγξάκκαηνο πεξλάεη απφ ηελ αξρηθή ζχιιεςε ηεο ηδέαο σο εθθξαζκέλε αλάγθε, ζηε δεκηνπξγία ηνπ πξσηνηχπνπ, ζηε δνθηκαζηηθή έθδνζε ΒΔΣΑ, ζηελ αλαζεψξεζε θαη βειηίσζε 9

ησλ εθαξκνγψλ θη απφ εθεί ζηελ ηειηθή έθδνζε. Απφ ην ζεκείν απηφ είηε ππάξρεη εμέιημε ηνπ πξνγξάκκαηνο είηε εγθαηάιεηςε ηνπ απφ ηνπο ίδηνπο ηνπο ρξήζηεο, φπσο θαίλεηαη ζην αθφινπζν δηάγξακκα: ΙΓΔΑ / ΑΝΑΓΚΗ ΠΔΙΡΑΜΑΣΙΜΟ BETA/ΠΡΧΣΟΣΤΠΟ ΣΑΙΜΟΣΗΣΑ / ΔΓΚΑΣΑΛΔΙΦΗ ΥΗΜΑΣΙΜΟ ΚΟΙΝΟΣΗΣΑ ΔΡΓΟΤ ΠΡΧΣΗ ΔΚΓΟΗ ΚΤΚΛΟ ΓΙΑΝΟΜΗ ΔΞΔΛΙΞΗ / ΣΑΘΔΡΟΣΗΣΑ Διάγραμμα 1: Κύθινο δσήο Λνγηζκηθνύ Αλνηθηνύ Κώδηθα 4 Σα ινγηζκηθά αλνηθηνχ θψδηθα πιένλ ζπλαγσλίδνληαη δπλακηθά ηα εκπνξηθά ινγηζκηθά ηφζν ζηηο δπλαηφηεηεο θαη ζηα εξγαιεία πνπ δηαζέηνπλ, φζν θαη ζηα πνζνζηά ρξήζεο ηνπο. Σα εκπνξηθά ινγηζκηθά βξήθαλ έλαλ αληαγσληζηή πνπ εθηφο απφ πνηφηεηα πξνζθέξεη θαη πνιιά άιια ζεηηθά φπσο ηελ επηπιένλ επεμεξγαζία θαη πξνζαξκνγή ηνπ ινγηζκηθνχ, αιιά θαη ηε ζηγνπξηά φηη ην ινγηζκηθφ κπνξεί λα δηαηεξεζεί αλεμάξηεηα απφ ηε ζπλέρηζε ηεο χπαξμεο ηεο εηαηξίαο παξαγσγήο ηνπ. Σα ινγηζκηθά αλνηθηνχ θψδηθα παξέρνπλ ζεηηθά ζηνηρεία πνπ δελ κπνξνχλ λα πεξάζνπλ απαξαηήξεηα, ην νπνίν δηαθαίλεηαη απφ ην γεγνλφο φηη πιένλ πηνζεηνχληαη απφ πνιιέο εηαηξίεο αιιά θαη δεκφζηνπο νξγαληζκνχο. 4 Βαζηζκέλν ζε κνληέιν, ην νπνίν αξρηθά δεκηνπξγήζεθε απφ ηνπο Dan Woods θαη Gautam Guliani. 10

Τπάξρνπλ πνιιά ραξαθηεξηζηηθά παξαδείγκαηα ρξήζεο αλνηθηνχ ινγηζκηθνχ ζην πφζν βνεζνχλ ζηε θαιχηεξε αλάπηπμε ησλ πξντφλησλ δηαθφξσλ εηαηξηψλ, ζηνλ πεξηνξηζκφ ηνπ θφζηνπο παξαγσγήο θαη εμέιημεο ζε ηδησηηθφ θαη δεκφζην ηνκέα. ηνλ ηδησηηθφ ηνκέα ραξαθηεξηζηηθά παξαδείγκαηα απνηεινχλ ε Renault θαη ε BMW Williams. Ζ Renault, πνιχ γλσζηή εηαηξία θαηαζθεπήο απηνθηλήησλ ρξεζηκνπνηεί ινγηζκηθφ Linux γηα ηελ πξνζνκνίσζε θαη εμέιημε ησλ κεραλψλ ηεο ζηε Formula1. Αλαθέξνπλ ραξαθηεξηζηηθά ζε ηζηνζειίδα ηνπο φηη κε ηε ρξήζε απηνχ ηνπ ιεηηνπξγηθνχ ζπζηήκαηνο θαηάθεξαλ λα πεξηθφςνπλ θαηά 90% ην ρξφλν επεμεξγαζίαο ησλ δεδνκέλσλ γηα ηε βειηίσζε ηνπ θηλεηήξα, έηζη κέζα ζε 18 ψξεο είραλ έηνηκεο ηηο αλαγθαίεο πξνζνκνηψζεηο ελ αληηζέζεη κε ην παξειζφλ πνπ ρξεηαδφληνπζαλ πεξίπνπ ηξεηο εβδνκάδεο (Jacques). ηα ίδηα βήκαηα θηλείηαη θαη ε BMW Williams, φπνπ ε πηνζέηεζε ηνπ Linux ηε βνήζεζε ζε εμίζνπ κηθξά ρξνληθά πεξηζψξηα λα δηεμάγεη εμνκνηψζεηο ζρεδηαζκνχ ησλ απηνθηλήησλ ηεο ίζα κε 1.3 terabytes αεξνδπλακηθψλ δεδνκέλσλ 1 terabyte ηζνχηαη κε 69.333 ηφκνπο ηεο εγθπθινπαίδεηαο Μπξηηάληθα ( F1 Racers Boost Perfomance with Linux ). ηνλ δεκφζην θξαηηθφ θνξέα φιν θαη πεξηζζφηεξα θξάηε έρνπλ αξρίζεη λα ρξεζηκνπνηνχλ ζηηο δεκφζηεο ππεξεζίεο θαη γεληθφηεξα ζηε δεκφζηα δηνίθεζε πξνγξάκκαηα αλνηθηνχ θψδηθα. Υαξαθηεξηζηηθά παξαδείγκαηα απνηεινχλ: Ζ απφθαζε ηνπ Τπνπξγείνπ Παηδείαο ηεο Νέαο Εειαλδίαο λα ρξεζηκνπνηείηαη ην Linux ζηα εθπαηδεπηηθά ηδξχκαηα Ζ γαιιηθή αζηπλνκία Γηάθνξεο δεκφζηεο ππεξεζίεο ηνπ Καλαδά Σν 2004 ν πξφεδξνο ηεο Βελεδνπέια αλαθνίλσζε φηη κέζα ζηα 2 επφκελα ρξφληα ζα αιιάμνπλ ηα ινγηζκηθά ηεο δεκφζηαο δηνίθεζεο ζε αλνηθηφ ινγηζκηθφ ηα Ρσζηθά ζρνιεία πξφθεηηαη λα πηνζεηεζεί ηo πξφγξακκα αλνηθηνχ ινγηζκηθνχ GNU/LINUX. Ήδε έρνπλ θάπνηα ζρνιεία ζηε θαηνρή ηνπ ην πξφγξακκα θηηαγκέλν εηδηθά γηα ζρνιηθή ρξήζε COSPA (Consortium for Open Source Software in the Public Administration) φπνπ ππάξρνπλ 15 ζπκκεηνρέο απφ Δπξσπατθέο ρψξεο 11

(Ηηαιία, Οπγγαξία, Γαλία, Αγγιία, Ηξιαλδία, Βέιγην ππάξρνπλ 3 δηεζλήο παξαηεξεηέο απφ ην Καλαδά ηε Νέα Εειαλδία θαη ηελ UNESCO) θαη ρξεκαηνδνηείηαη θαηά ην ήκηζπ απφ ηελ Δπξσπατθή Έλσζε 5. Φπζηθά ηα πξνγξάκκαηα πνπ βαζίδνληαη ζην ινγηζκηθφ αλνηθηνχ θψδηθα είλαη πνιχ πην δηαδεδνκέλα ζην εμσηεξηθφ απφ φηη ζηελ ρψξα καο, θη ελψ παξφηη γίλνληαη θαη εδψ ηα πξψηα βήκαηα, ππάξρνπλ δηάθνξνη παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ αξλεηηθά ζηελ πεξαηηέξσ δηάδνζε ηεο ρξήζεο ηνπ ινγηζκηθνχ αλνηθηνχ θψδηθα ζηνλ ηδησηηθφ θαη θπξίσο ζην δεκφζην θνξέα. Γηα παξάδεηγκα ε εθαξκνγή ηνπ ινγηζκηθνχ αλνηθηνχ θψδηθα ζηνλ θξαηηθφ θαη δεκφζην ηνκέα κάιινλ ζα θαζπζηεξήζεη, εθφζνλ ν ίδηνο Τπνπξγφο Οηθνλνκηθψλ θνο Γηψξγνο Αινγνζθνχθεο δήισλε ζηε Βνπιή ζηηο 6/2/2006 ηα παξαθάησ: «Δπίζεο, λνκίδσ όηη πίζσ από απηέο ηηο απόςεηο ζαο θξύβεηαη θαη κηα αληίιεςε ε νπνία αλ πηνζεηεζεί, ζα θαηαδηθάζεη ηε ρώξα ζηελ ςεθηαθή ππαλάπηπμε γηα πάξα πνιιά ρξόληα, δηόηη όινη μέξνπκε όηη ην ειεύζεξν ινγηζκηθό έρεη πνιύ πεξηνξηζκέλεο εθαξκνγέο θαη δελ κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί ηόζν επξέσο όζν άιιν ινγηζκηθό. ε θάζε πεξίπησζε ε ειιεληθή Κπβέξλεζε ζα «αγθαιηάζεη» θάζε πξσηνβνπιία πνπ ππάξρεη είηε ζε δηεζλέο είηε ζε εζληθό επίπεδν γηα ηε κεγαιύηεξε ςεθηαθή δηείζδπζε, δηόηη δνύκε ζ έλαλ θόζκν όπνπ ππάξρεη πινπξαιηζκόο θαη ζην ινγηζκηθό θαη ζηηο ρξήζεηο ησλ λέσλ ηερλνινγηώλ. Θα πάξνπκε, ινηπόλ, όπνηα πξσηνβνπιία ρξεηάδεηαη θαη ζα θάλνπκε νπνηαδήπνηε ζπκθσλία ρξεηάδεηαη κε ηνλ νπνηνδήπνηε, ε νπνία ζα είλαη επσθειήο γηα ην ειιεληθό δεκόζην θαη ηελ ειιεληθή νηθνλνκία» (Βνπιή ησλ Διιήλσλ, πλεδξίαζε 06 Φεβξνπαξίνπ 2006). Δίλαη κηα πξφηαζε ε νπνία δε ζπλάγεη κε ηε πξαγκαηηθφηεηα, αθνχ ε επξεία ρξήζε ησλ ινγηζκηθψλ αλνηθηνχ θψδηθα φπσο θαη ηα ζεηηθά απνηειέζκαηα πνπ θαίλνληαη απφ ηε ρξήζε ηνπο ζε δεκφζηνπο ηνκείο ζε άιιεο ρψξεο δείρλνπλ ηα εληειψο αληίζεηα. Ζ ρξήζε ηνπο γηα παξάδεηγκα απφ ηηο ΖΠΑ (ρξεζηκνπνηψληαο σο έηνο αλαθνξάο ην έηνο 2003) απνδείρηεθε κάιινλ σθέιηκε, αθνχ κέρξη λα πηνζεηήζνπλ ινγηζκηθφ αλνηθηνχ θψδηθα πιήξσλαλ γηα πιεξνθνξηθφ πιηθφ πεξηζζφηεξα απφ 58 δηζεθαηνκκχξηα 5 Ζ Κνηλνπξαμία ζηνρεχεη ζηελ αλάιπζε ησλ απνηειεζκάησλ απφ ηελ εηζαγσγή ησλ Πξνηχπσλ Αλνηθηψλ Γεδνκέλσλ θαη Λνγηζκηθνχ Αλνηθηνχ Κψδηθα ζηελ πξνζσπηθή παξαγσγηθφηεηα θαη ζηε δηαρείξηζε εγγξάθσλ ζηελ Δπξσπατθή Γεκφζηα Γηνίθεζε. 12

δνιάξηα εθ ησλ νπνίσλ πεξηζζφηεξα απφ 110 εθαηνκκχξηα δνιάξηα ήηαλ νη εηήζηεο ζπλδξνκέο γηα άδεηεο εκπνξηθψλ ινγηζκηθψλ. Απηή ε έθξεμε πνπ πξνθιήζεθε ζην ρψξν ησλ ινγηζκηθψλ κε ηελ επξεία ρξήζε ησλ αλνηθηψλ/ειεχζεξσλ ινγηζκηθψλ εθηφο απφ ηα ήδε αλαθεξζέληα πιενλεθηήκαηα πξνζθέξεη θαη θάπνηα επηπιένλ πνπ δελ πεξηνξίδνληαη κφλν ζηα ηερληθά ραξαθηεξηζηηθά. Σα εκπνξηθά ινγηζκηθά βξήθαλ έλα πνιχ δπλαηφ αληίπαιν κε απνηέιεζκα λα πξέπεη λα δψζνπλ πιένλ βάζε θαη ζε άιιεο ζπληζηψζεο εθηφο απφ ην θαιφ θαη δπλακηθφ marketing. Τπφ απηφ ην πξίζκα παξαηεξείηαη κηα ζεκαληηθή πξνζπάζεηα ησλ εκπνξηθψλ ινγηζκηθψλ ζην ζέκα ηεο πξνζθνξάο θαιχηεξεο πνηφηεηαο. Σν πην ηξαληαρηφ παξάδεηγκα είλαη ε ηειεπηαία έθδνζε ησλ Windows, ηα Windows Vista, φπνπ έρνπλ πηνζεηεζεί πνιιά ραξαθηεξηζηηθά ελφο απφ ηα πην πεηπρεκέλα ιεηηνπξγηθά ζπζηήκαηα ην MacOS, πνπ έρεη γξαθηεί γηα ηε ιεηηνπξγία απνθιεηζηηθά θαη κφλν ησλ ππνινγηζηψλ ηεο εηαηξίαο Macintosh θαη πνπ κε ηε ζεηξά ηνπ είλαη βαζηζκέλν ζην ιεηηνπξγηθφ ζχζηεκα Unix. Μηα απφ ηηο αλαβαζκίζεηο πνπ έγηλε ζηα Windows Vista είλαη ζηε ιεηηνπξγία ηεο εχξεζεο αξρείσλ κέζσ ηεο ιεηηνπξγίαο ηεο αλαδήηεζεο. ηηο πξνεγνχκελεο εθδφζεηο έπξεπε θάζε θνξά λα ζαξψζεη ν ππνινγηζηήο φια ηα αξρεία γηα λα δψζεη ην απνηέιεζκα ηεο αλαδήηεζεο. Σψξα φκσο κε ηε ρξήζε ηεο επξεηεξίαζεο (indexing) ην αξρείν βξίζθεηαη ζρεδφλ ακέζσο κε ηελ πιεθηξνιφγεζε. Δπηπιένλ ζε απηή ηελ έθδνζε ππάξρνπλ θάπνηα θαηλνχξηα εξγαιεία ηα επνλνκαδφκελα widgets θαη θάλνπλ ηνλ πξνζσπηθφ ππνινγηζηή καο πξαγκαηηθά πξνζσπηθφ, αθνχ κε ηα ηφζα πνιιά widget πνπ παξέρνληαη ν θαζέλαο κπνξεί λα επηιέμεη απηφ πνπ ηνλ εμππεξεηεί θαιχηεξα. Δπίζεο ε εηαηξία Microsoft ε εηαηξία πνπ θαζηέξσζε ηε ρξήζε ηνπ παξαζπξηθνχ πεξηβάιινληνο κέζσ ηνπ πξνγξάκκαηνο Windows σο πεξηβάιινλ εξγαζίαο ζηελ πξνθεηκέλε έθδνζε έδσζε ηδηαίηεξν βάξνο φρη κφλν ζηελ εκθάληζε θαη ηε ιεηηνπξγηθφηεηα ησλ Vista, αιιά θαη ζηελ πςειφηεξε πξνζηαζία ηνπ ζπζηήκαηνο θαη ηνπ ρξήζηε ζπζηάδνληαο γηα ην ιφγν απηφ έλα παξαπάλσ έηνο απφ ηελ αξρηθή αλακελφκελε εκεξνκελία θπθινθνξίαο ηνπ πξντφληνο ηεο. Έλα αθφκα ζεκαληηθφ βήκα πάλσ ζηελ ειεχζεξε δηαθίλεζε ηεο γλψζεο θαη ρξήζεο απηήο εκπεξηθιείεηαη ζηε «Γηαθήξπμε ηνπ Βεξνιίλνπ», ε νπνία ζηεξίδεη ηελ αλνηθηή πξφζβαζε ζηε γλψζε, ηε ρξεζηκνπνίεζή ηεο απφ ην 13

θνηλφ θαη ηελ επξχηεξε θαη παξαγσγηθφηεξε ρξήζε ηνπ Γηαδηθηχνπ θαη ησλ κέζσλ απηνχ. Γεπηεξεχσλ ζηφρνο ηεο Γηαθήξπμεο είλαη ε δηάδνζε θαη ε επξχηεξε ρξήζε ηνπ ινγηζκηθνχ αλνηθηνχ θψδηθα ηδηαίηεξα ζηνλ αθαδεκατθφ ηνκέα. ηελ Διιάδα ε πξψηε ππνγξαθή ζηε Γηαθήξπμε κπήθε ην 2003 απφ ην Δζληθφ Ίδξπκα Δξεπλψλ, ελψ αθνινχζεζαλ δχν αθαδεκατθά ηδξχκαηα, κε πξσηνπφξν ην Παλεπηζηήκην Μαθεδνλία Κνηλσληθψλ & Οηθνλνκηθψλ πνπδψλ ην 2006 θαη αθνινχζεζε ην Αιεμάλδξεην Σερλνινγηθφ Δθπαηδεπηηθφ Ίδξπκα Θεζζαινλίθεο ην 2007. Σα ινγηζκηθά αλνηθηνχ θψδηθα πιένλ έρνπλ κπεη δπλακηθά ζην ρψξν ηεο πιεξνθνξηθήο θαη φπσο θαίλεηαη ζα κείλνπλ θαζψο ζπκβάιινπλ ζηε βειηίσζε θαη ηελ εμέιημε ησλ εθαξκνγψλ πξνθαιψληαο κ απηφ ηνλ έκκεζν ηξφπν ηα εκπνξηθά ινγηζκηθά βειηηψζνπλ ηελ δηθή ηνπο πνηφηεηα αιιά θαη ηηο δπλαηφηεηεο θαη επθνιίεο πνπ πξνζθέξνπλ. 1.2 Αλοηθηό Λογηζκηθό θαη Βηβιηοζήθες πσο ήηαλ αλακελφκελν ε ρξήζε ησλ ινγηζκηθψλ αλνηθηνχ θψδηθα επεξέαζε θαη ηνλ θιάδν ησλ βηβιηνζεθψλ κε ηελ εηζαγσγή αξθεηψλ εθαξκνγψλ πνπ βαζίδνληαη ζε απηή ηε ινγηθή, φπσο γηα παξάδεηγκα ην αλνηθηφ πξφηππν MarcEdit γηα ηελ καδηθή επεμεξγαζία MARC (Machine Readable Cataloguing) εγγξαθψλ, ν δηαδαλεηζκφο κέζσ ηεο ειεθηξνληθήο δηαθίλεζεο εγγξάθσλ θαη θπζηθά ε ρξήζε ησλ Ζιεθηξνληθψλ Καηαιφγσλ Γεκφζηαο Πξφζβαζεο (OPACs Online Public Access Catalogues) αλνηθηνχ θψδηθα. ηηο βηβιηνζήθεο ηνπ εμσηεξηθνχ ην θιίκα ήδε έρεη αξρίζεη λα αιιάδεη σο πξνο ηελ πηνζέηεζε ινγηζκηθψλ αλνηθηνχ θψδηθα, αθνχ πάληα ςάρλνπλ ηξφπνπο λα αλαβαζκίζνπλ ηηο ππεξεζίεο ηνπο, θαη εθφζνλ ηα νηθνλνκηθά ην επηηξέπνπλ λα πηνζεηήζνπλ λέεο γηα ηελ θαιχηεξε εμππεξέηεζε ησλ ρξεζηψλ αιιά θαη ηελ πξνζέγγηζή ηνπο. Με μερλάκε φηη νη βηβιηνζήθεο είλαη κε θεξδνζθνπηθά ηδξχκαηα, ηα νπνία ζπληεξνχληαη κε θνλδχιηα ηνπ θξάηνπο ή ηνπ παηξνγνληθνχ νξγαληζκνχ ζηνλ νπνίνλ αλήθνπλ ή/θαη ελίνηε απφ δσξεέο, έζνδα ζπλήζσο πεξηνξηζκέλα. Σα παξαπάλσ έρνπλ σο απνηέιεζκα πνιιέο βηβιηνζήθεο λα έρνπλ ζηξαθεί ζηε ρξήζε θαηαιφγσλ δεκφζηαο πξφζβαζεο αλνηθηνχ θψδηθα, αιιά θαη άιισλ πξνγξακκάησλ φπσο ηελ εθαξκνγή 14

γξαθείνπ OpenOffice, ηνλ αλαγλψζηε αξρείσλ κνξθήο.pdf Foxit Reader, ηνλ δηαθνκηζηή Γηαδηθηχνπ Mozilla Firefox, ην πξφγξακκα ειεθηξνληθνχ ηαρπδξνκείνπ Thunderbird θαη άιια πνιιά. Πξνο ην παξφλ ε ρξήζε ινγηζκηθνχ αλνηθηνχ θψδηθα ζηηο ειιεληθέο βηβιηνζήθεο βξίζθεηαη ζε εκβξπαθφ ζηάδην, θαη θπζηθά αλαθεξφκαζηε θπξίσο ζηηο αθαδεκατθέο βηβιηνζήθεο πνπ είλαη θνξσλίδα ησλ βηβιηνζεθψλ ζηελ Διιάδα θαη πξσηνπφξεο ζηελ πηνζέηεζε ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ θαη ηδεψλ. Απφ ηηο αθαδεκατθέο βηβιηνζήθεο πνπ πξσηνζηαηνχλ ζηε ρξήζε αλνηθηνχ ινγηζκηθνχ γηα ηελ αλάπηπμε ησλ εθαξκνγψλ θη ππεξεζηψλ ηνπο σο βνεζεηηθά εξγαιεία ηφζν γηα ηνπο θνηηεηέο ηνπο φζν γηα ην εθπαηδεπηηθφ πξνζσπηθφ αιιά θαη ηνπο εμσηεξηθνχο ρξεζηέο είλαη ε Βηβιηνζήθε ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Μαθεδνλία. Ζ Βηβιηνζήθε ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Μαθεδνλία ρξεζηκνπνηεί γηα ην πεξηβάιινλ ειεθηξνληθήο κάζεζεο (virtual learning environment) ηελ πιαηθφξκα Moodle, ελψ ν δηθηπαθφο θφκβνο έρεη ζρεδηαζηεί κε βάζε ην πξφγξακκα αλνηθηνχ ινγηζκηθνχ Joomla!. Δπίζεο ε ςεθηαθή βηβιηνζήθε θαη ην ηδξπκαηηθφ απνζεηήξην δεκηνπξγνχληαη κε ην πξφγξακκα DSpace, ελψ ε δηαρείξηζε θαη ε δεκνζίεπζε ησλ ειεθηξνληθψλ πεγψλ ππνζηεξίδεηαη απφ ην Scout Portal Toolkit. Δπηπξφζζεηα ε Βηβιηνζήθε ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Μαθεδνλία έρεη πξνρσξήζεη πεξαηηέξσ κε ρξήζε ηνπ Mediawiki γηα ην intranet (εζσηεξηθφ δηαδίθηπν) ηεο Βηβιηνζήθεο θαη ηελ εζσηεξηθή δηαλνκή εγγξάθσλ. Παξάιιεια ην ζχζηεκα θεληξηθήο δηαρείξηζεο ησλ ειεθηξνληθψλ ππνινγηζηψλ γίλεηαη κέζσ ελφο εμππεξεηεηή Linux. Πξέπεη λα επηζεκαλζεί φηη απηέο είλαη νξηζκέλεο απφ ηηο εθαξκνγέο αλνηθηνχ θψδηθα πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη απφ ηε Βηβιηνζήθε, ελψ ζπλερψο επεθηείλνληαη θαη πξνζηίζεληαη λέεο. Πάλησο φιεο νη αθαδεκατθέο βηβιηνζήθεο έρνπλ «αλαγθαζηεί» λα πηνζεηήζνπλ ινγηζκηθά αλνηθηνχ θψδηθα ζηηο εθαξκνγέο ηνπο, θπξίσο φζνλ αθνξά πξψηνλ ην πεξηβάιινλ ειεθηξνληθήο κάζεζεο φπνπ πξσηνζηαηνχλ νη πιαηθφξκεο Moodle, E-class θαη Blackboard, θαη δεχηεξνλ γηα ηε δεκηνπξγία ησλ ηδξπκαηηθψλ απνζεηεξίσλ πνπ θπξηαξρεί ε ρξήζε ησλ πιαηθφξκσλ DSpace, CDSware (έρεη κεηνλνκαζηεί ζε CDSinvenio) θαη E-prints. Σα παξαπάλσ απνηεινχλ ηα πξψηα βήκαηα πξνο ηελ πηνζέηεζε ησλ εθαξκνγψλ αλνηθηνχ θψδηθα απφ ηηο βηβιηνζήθεο ζε επξεία ρξήζε ζηελ 15

Διιάδα. ην εμσηεξηθφ ήδε ππάξρεη πιεζψξα βηβιηνζεθψλ πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ζρεδφλ εμ νινθιήξνπ γηα ηηο ππεξεζίεο ηνπο ινγηζκηθφ αλνηθηνχ θψδηθα. 16

Κεθάιαηο 2: OPACs Αλοηθηού Κώδηθα Μηα απφ ηηο βαζηθέο αλ φρη ε βαζηθφηεξε ππεξεζία κηαο βηβιηνζήθεο είλαη ν ειεθηξνληθφο ηεο θαηάινγνο. Σα εκπνξηθά πξνγξάκκαηα ειεθηξνληθψλ θαηαιφγσλ δεκφζηαο πξφζβαζεο φπσο ην Horizon, Geac, Aleph, Virtua πνπ ρξεζηκνπνηνχλ νη βηβιηνζήθεο δπζηπρψο, φπσο απνδείρηεθε απφ ηελ εκπεηξία, φηη έρνπλ πνιχ ζπγθεθξηκέλεο δπλαηφηεηεο θαη αθφκα πεξηζζφηεξν ζπγθεθξηκέλνπο πεξηνξηζκνχο. Οη πεξηνξηζκνί απηνί έγθεηληαη ηφζν ζηηο ιεηηνπξγίεο, ζηηο ελεκεξψζεηο, ζηηο πξνζαξκνγέο ηνπ πξνγξάκκαηνο φζν θαη ζηελ εκθάληζε. Γελ κπνξνχλ φιεο νη βηβιηνζήθεο αλεμαξηήησο κεγέζνπο θαη θπζηθήο κνξθήο (ςεθηαθή ή παξαδνζηαθή βηβιηνζήθε) λα παξέρνπλ ηηο ίδηεο ιεηηνπξγίεο, θαζψο δελ αλαθέξνληαη ζην ίδην θνηλφ. πνηε ζα πξέπεη ε θάζε βηβιηνζήθε λα κπνξεί λα επηιέμεη ηηο ιεηηνπξγίεο πνπ κπνξεί θαη ζέιεη λα ππνζηεξίμεη γηα λα παξέρεη. Δπίζεο ηα εκπνξηθά πξνγξάκκαηα φηαλ βγάδνπλ θαηλνχξηα ραξαθηεξηζηηθά αξγνχλ πνιχ λα ηα θάλνπλ ζπκβαηά κε φιεο ηηο γιψζζεο θαη φια ηα ιεηηνπξγηθά ζπζηήκαηα πνπ κπνξεί λα ρξεζηκνπνηνχληαη, γηαηί νη απαηηνχκελεο εξγαηνψξεο, ην θφζηνο αλάπηπμεο θαη παξαγσγήο ηνπο είλαη πνιιέο θνξέο απαγνξεπηηθά ζε ζχγθξηζε κε ην αγνξαζηηθφ θνηλφ. Αληίζεηα, νη ειεθηξνληθνί θαηάινγνη δεκφζηαο πξφζβαζεο αλνηθηνχ θψδηθα πξνζθέξνπλ φια ηα εγγελή ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ινγηζκηθνχ αλνηθηνχ θψδηθα παξέρνληαο παξάιιεια φιεο ηηο βαζηθέο εθαξκνγέο πνπ δηαζέηνπλ θαη ηα εκπνξηθά παθέηα δηαρείξηζεο. Δπηπιένλ, ππάξρεη ε δπλαηφηεηα λα δνπιεχνπλ ρηιηάδεο πξνγξακκαηηζηέο αλά ηνλ θφζκν πάλσ ζην ίδην project αλαπηχζζνληαο ηαπηφρξνλα δηαθνξεηηθέο πιεπξέο ηνπ, θαζψο δελ ππάξρεη «ηδηνθηεζία» ζην αλνηθηφ ινγηζκηθφ. Ζ θάζε βηβιηνζήθε, αλάινγα κε ην είδνο ηεο (αθαδεκατθή, δεκφζηα θ.ν.θ.), κε ηε πεξηνρή πνπ βξίζθεηαη, ηνλ φγθν ηνπ πιηθνχ θαη ηνπο ρξήζηεο ηεο, έρεη δηαθνξεηηθέο αλάγθεο θαη πξνζθέξεη δηαθνξεηηθέο ππεξεζίεο. Έηζη νη ειεθηξνληθνί θαηάινγνη αλνηθηνχ θψδηθα βξήθαλ εχθνξν έδαθνο λα αλαπηπρζνχλ θαη λα πξνζθέξνπλ ηελ επειημία πνπ δελ πξνζθέξνπλ νη εκπνξηθνί θαηάινγνη, δίλνληαο πξφζβαζε ζην θψδηθά ηνπο, ψζηε λα είλαη δπλαηή ε πξνζαξκνγή ηνπ θαηαιφγνπ ζηηο αλάγθεο ηεο εθάζηνηε βηβιηνζήθεο. 17

ηα εκπνξηθά πξνγξάκκαηα αληηζέησο ε πξνζαξκνγή θαη ε αιιαγή είλαη δχζθνιε ππφζεζε, αθνχ γίλεηαη απνθιεηζηηθά απφ ηελ εηαηξία πνπ ππνζηεξίδεη ην πξφγξακκα θαη δηαζέηεη ην θψδηθα ηνπ πξνγξάκκαηνο. Απηφ κπνξεί λα είλαη πνιχ ρξνλνβφξν, θαζφζνλ ε εηαηξία κπνξεί λα έρεη άιια πξνγξάκκαηα ζε πξνηεξαηφηεηα. Δπίζεο νη εηαηξίεο έρνπλ ζπγθεθξηκέλν αξηζκφ πξνζσπηθνχ αιιά θαη ψξεο εξγαζίαο πξάγκα πνπ έρεη ζαλ απνηέιεζκα ηελ αξγή αλάπηπμε θαη εμέιημε ησλ πξνγξακκάησλ πνπ ππνζηεξίδνληαη απφ απηέο. Δπηπιένλ πνιιέο βηβιηνζήθεο έρνπλ πξφβιεκα κε ηνλ πξνυπνινγηζκφ ηνπο κε απνηέιεζκα λα αλαζηέιινπλ πνιιέο ππεξεζίεο. Με ηε ρξήζε ινγηζκηθψλ αλνηθηνχ θψδηθα, ην θφζηνο απφθηεζεο θαη δηαηήξεζεο ελφο θαηαιφγνπ είλαη ζρεδφλ κεδακηλφ θαη ηα ππνιεηπφκελα ρξήκαηα ζα κπνξνχζαλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ γηα ηελ βειηίσζε ππεξεζηψλ ή θαη ηελ πηνζέηεζε θαηλνχξησλ. Σξεηο απφ ηνπο πην γλσζηνχο αιιά θαη πην αλαπηπγκέλνπο θαηαιφγνπο, νη νπνίνη ζα αλαιπζνχλ σο πξνο ηε ιεηηνπξγηθφηεηα θαη ηηο επηπιένλ δπλαηφηεηεο πνπ πξνζθέξνπλ ζε ζρέζε κε ηνπο ήδε ππάξρνληεο εκπνξηθνχο θαηαιφγνπο είλαη νη Koha, PhpMyBibli θαη OpenBiblio. 18

2.1 Koha Ο θαηάινγνο Koha αξρηθά δεκηνπξγήζεθε ζηε Νέα Εειαλδία απφ ηελ εηαηξία Katipo Communications Ltd. θαη αλαπηχρζεθε γηα ηε Horowhenua Library Trust (HLT) ην 1999. Ζ πξψηε έθδνζε ηνπ Koha ρξεζηκνπνηήζεθε απφ ηελ HTL ηνλ Ηαλνπάξην ηνπ 2000. Απφ ηνλ Ηαλνπάξην ηνπ 2005 ζε θπθινθνξία είλαη ε έθδνζε 2.2 κε ηηο παξαιιαγέο ηεο, ελψ ηαπηφρξνλα εηνηκάδεηαη ε πην πξφζθαηε έθδνζε κε πηζαλφηεξε νλνκαηνινγία v2.4 ή v3.0 απφ κηα νκάδα παξνρέσλ ινγηζκηθνχ αιιά θαη απφ ηερλνινγηθά θαηαξηηζκέλν πξνζσπηθφ βηβιηνζεθψλ παγθνζκίσο. Μέρξη ην 1999 πνπ ε Βηβιηνζήθε απνθάζηζε λα αιιάμεη ην ζχζηεκά ηεο, ρξεζηκνπνηνχζε έλα ζχζηεκα απφ ην νπνίν ήηαλ επραξηζηεκέλνη θαη δελ είραλ πνηέ θαλέλα πξφβιεκα. κσο ε ηερλνινγηθή έθξεμε ηνπο αλάγθαζε λα αξρίζνπλ ηελ αλαδήηεζε γηα θάπνην πην εμειηγκέλν ινγηζκηθφ πνπ ζα κπνξνχζε λα ηξέμεη ζηα θαηλνχξηα ζπζηήκαηα. Ζ πξψηε έξεπλα έγηλε γχξσ απφ ηα εκπνξηθά παθέηα, φκσο πνιχ γξήγνξα θαηάιαβαλ φηη ν πξνυπνινγηζκφο ηεο Βηβιηνζήθεο δελ ήηαλ αξθεηφο γηα λα ζηεξίμεη θάηη ηέηνην, αθνχ ζχκθσλα κε ηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο ηνπο αλ πηνζεηνχζαλ έλα εκπνξηθφ παθέην ηφηε απηφκαηα ηα έμνδα ζα γλψξηδαλ κία αχμεζε ηεο ηάμεσο ηνπ 500%, θαζψο εθηφο απφ ην πξφγξακκα ζα έπξεπε λα αγνξάζνπλ εμππεξεηεηή, ηερληθφ θαη ηειεπηθνηλσληαθφ εμνπιηζκφ. Σφηε ζηξάθεθαλ ζηελ Katipo Ltd., ηελ εηαηξία πνπ γηα ρξφληα ππνζηήξηδε ηερληθά ηε Βηβιηνζήθε θαη πνπ είρε αλαιάβεη ηελ εθπαίδεπζε ηνπ πξνζσπηθνχ. Ζ Katipo πξνζέθεξε κηα άιιε πνιχ πην νηθνλνκηθή ιχζε πνπ απιά πεξηιάκβαλε ηε ρξήζε ηνπ Γηαδηθηχνπ. Ζ Katipo είρε ήδε ζην ελεξγεηηθφ ηεο ηελ θαηαζθεπή πνιιψλ βάζεσλ δεδνκέλσλ, φπσο θαη ηνπ OPAC ηεο Wellington City Library. Απφ εθεί θαη πέξα ην δχζθνιν ήηαλ λα νξηζηνχλ ν ηξφπνο ιεηηνπξγίαο, νη ππεξεζίεο θαη θπξίσο ν ζηφρνο ηεο βηβιηνζήθεο. Ο ζηφρνο ηνπο ν νπνίνο θαη ηειηθά επηηεπρζεί κε απφιπηε επηηπρία αθνχ δελ μαλαγχξηζαλ νχηε γηα ιίγν ζην παιηφ ζχζηεκα ήηαλ λα έρνπλ έλα θαηλνχξην ζχζηεκα λα ηξέρεη ηελ πξψηε κέξα ηεο δνπιεηάο ηνπ έηνπο 2000. Δπίζεο ε Katipo πξφηεηλε ζηε Βηβιηνζήθε ε έθδνζε ηνπ πξνγξάκκαηνο απηνχ λα είλαη αλνηθηνχ θψδηθα. Σνπο ην πξφηεηλαλ θαη ζαλ εμαζθάιηζε ησλ 19