Παύλος Καρανικόλας Επίκουρος Καθηγητής Τμ. ΑΟΑ

1. Μακροοικονομικοί Δείκτες Γεωργικού Εισοδήματος 2. Μικροοικονομικοί δείκτες Γεωργικού Εισοδήματος 3. Το Συνολικό Εισόδημα των Αγροτικών Νοικοκυριών 4. Οικονομική Βιωσιμότητα 5. Συμπεράσματα

1. Μακροοικονομικοί Δείκτες Γεωργικού Εισοδήματος 2. Μικροοικονομικοί δείκτες Γεωργικού Εισοδήματος 3. Το Συνολικό Εισόδημα των Αγροτικών Νοικοκυριών 4. Οιοκνομική Βιωσιμότητα 5. Συμπεράσματα

160 150 140 130 120 110 100 90 80 70 60 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011* EU-15 Greece Spain Italy Portugal ΠΗΓΗ: Επεξεργασία στοιχείων της Eurostat (*) εκτιμήσεις

220 200 180 160 140 120 100 80 60 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011* EU-15 Greece Spain Italy Portugal ΠΗΓΗ: Επεξεργασία στοιχείων της Eurostat (*) εκτιμήσεις

200 180 160 140 120 100 80 60 40 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011* EU-15 Greece Spain Italy Portugal ΠΗΓΗ: Επεξεργασία στοιχείων της Eurostat (*) εκτιμήσεις

Ακαθ. Προστιθέμενη Αξία Ελλάδα -1,30 Ισπανία 0,97 Ιταλία 0,36 Πορτογαλ. -0,97 Ολλανδία -0,17 Τιμή Ελλάδα -0,03 Ισπανία -1,27 Ιταλία -0,15 Πορτογαλ. -0,85 Ολλανδία -1,27 Όγκος Ελλάδα 0,04 Ισπανία 2,88 Ιταλία 0,79 Πορτογαλ. 0,22 Ολλανδία 1,19 Τιμές Εκροών Ελλάδα 1,74 Ισπανία 0,41 Ιταλία 1,32 Πορτογαλ. 0,45 Ολλανδία 0,95 Τιμές Εισροών Ελλάδα 4,12 Ισπανία 3,20 Ιταλία 3,60 Πορτογαλ. 1,08 Ολλανδία 2,43

100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Επιδοτήσεις Εισόδημα απ' την αγορά

400% 350% 300% 250% 200% 150% 100% EU-27: 61% 50% 0%

1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Gross value added per hour worked, volume indices, 1995 = 100 160 140 120 100 80 60 40 20 0

Gross Value Added per Annual Work Unit [EU-15 = 100] 250 200 Greece 150 100 EU-15 70 50 41 18 81 88 80 57 56 50 26 25 22 121 114 110 56 58 45 28 31 31 Spain Italy Netherlands Portugal 0 1993 1995 1997 2000 2003 2005 2007 ΠΗΓΗ: Επεξεργασία στοιχείων της Eurostat

ΕU-27

ΕΡΩΤΗΜΑ: Από την αξία που παράγει ο τομέας της γεωργίας, τι ποσοστό απομένει στη γεωργική οικογένεια;

Greece: Output and Net Entepreneurial Income (real 2005 prices, millions of Euros) 14.000 12.000 10.000 72% 8.000 6.000 33% 4.000 2.000 0 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 ENTREPRENEURIAL INCOME OUTPUT ΠΗΓΗ: Επεξεργασία στοιχείων της Eurostat

EU-15: Output and Net Entepreneurial Income (real 2005 prices, millions of Euros) 350.000 300.000 250.000 200.000 150.000 100.000 37% 20% 50.000 0 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 ENTREPRENEURIAL INCOME OUTPUT ΠΗΓΗ: Επεξεργασία στοιχείων της Eurostat

Netherlands: Output and Net Entepreneurial Income (real 2005 prices, millions of Euros) 25.000 20.000 15.000 10.000 32% 5.000 6% 0 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 ENTREPRENEURIAL INCOME OUTPUT ΠΗΓΗ: Επεξεργασία στοιχείων της Eurostat

65% 60% 55% 50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% US: Net farm income/value of Agr. Production [Including Direct Government Payments] 22% ΠΗΓΗ: Επεξεργασία στοιχείων του USDA

ΠΗΓΗ: Επεξεργασία στοιχείων του USDA

2009, Ελλάδα: Δείγμα από περίπου 4000 εκμεταλλεύσεις, που αντιπροσωπεύουν τις 511.910 από τις 860.150 εκμεταλλεύσεις (δηλ. το 60% του συνόλου)

16000 Ελλάδα, 2009 Εισόδημα Αναφοράς: 15.000 14000 12906 12000 10437 10282 10000 8000 8435 9320 6000 4000 2000 0 Μακεδονία-Θράκη Ήπειρος-Πελοπόνν-Ν. Ιονίου Θεσσαλία Στ. Ελλ-Ν. Αιγ.-Κρήτη ΕΛΛΑΔΑ ΠΗΓΗ: Επεξεργασία στοιχείων του EU-FADN

20.000 Ελλάδα, 2009 18.000 16.000 14.000 12.000 10.000 8.000 6.000 4.000 2.000 Εισόδημα Αναφοράς: 15.000 Μ.Ο. 0 Specialist COP Specialist other fieldcrops Specialist horticulture Specialist wine Specialist orchards - fruits Specialist olives Permanent crops combined Specialist sheep and goats Specialist cattle Mixed crops Mixed livestock Mixed crops and livestock ΠΗΓΗ: Επεξεργασία στοιχείων του EU-FADN

350% 300% 250% 200% 150% 100% EU 50% 0% 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Greece Spain Italy Portugal Netherlands ΠΗΓΗ: Επεξεργασία στοιχείων του EU-FADN

100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Επιδοτήσεις Εισόδημα απ' την αγορά ΠΗΓΗ: Επεξεργασία στοιχείων του EU-FADN

600% 550% 500% 450% 400% 350% 300% 250% 200% 150% 100% EU: 79% 50% 0% ΠΗΓΗ: Επεξεργασία στοιχείων του EU-FADN

ΠΗΓΗ: Επεξεργασία στοιχείων των ΕΟΠ 100% 90% 80% 70% Λοιπές Πηγές 60% 50% 40% 30% 20% 10,6 8,3 3,1 7,4 44,5 44,1 5,0 11,6 38,8 4,9 11,5 41,2 4,4 11,6 36,2 Ιδιοπαραγωγή Γεωργ. Προϊόντων Γεωργ. Αποζημιώσεις Γεωργ. Επιδοτήσεις Γεωργία 10% 0% 1987/88 1993/94 1998/99 2004/05 2008

ΠΗΓΗ: Επεξεργασία στοιχείων των ΕΟΠ 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Σύνολο Νοικοκυριών=100 85 77 76 76 75 1987-88 1993-94 1998-99 2004-05 2008

57 εκμ., Ξηρικές Ελιές, Αρχαία Επίδαυρος, 2005-06: όλες βραχυπρόθεσμα βιώσιμες 1,20 VC/R 1,00 Μεταβλητό Κόστος = έσοδα 0,80 0,60 0,40 0,20 0,00 0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000 9000 10000 Παραγόμενη Ποσότητα λαδιού ανά εκμετάλλευση (κιλά)

Οι ίδιες εκμεταλλεύσεις: 79% και μακροπρόθεσμα βιώσιμες 9,00 ΤC/R 8,00 7,00 6,00 5,00 4,00 3,00 2,00 1,00 0,00 Συνολικό Κόστος = Έσοδα 0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000 9000 10000 Παραγόμενη Ποσότητα λαδιού ανά εκμετάλλευση (κιλά)

Οι ίδιες εκμεταλλεύσεις/νοικοκυριά: το 2% κάτω απ το όριο της φτώχειας το 14% μεσαίου εισοδηματικού επιπέδου το 84% υψηλού εισοδηματικού επιπέδου

4,50 30 εκμ., Σκληρό Σιτάρι, ΔΔ Ασσήρου, Θεσσαλονίκη 2009: 53% βραχυπρόθεσμα βιώσιμες VC/R 4,00 3,50 3,00 2,50 2,00 1,50 1,00 Μεταβλητό Κόστος = έσοδα 0,50 0,00 0 10.000 20.000 30.000 40.000 50.000 60.000 70.000 80.000 Παραγόμενη Ποσότητα Σκληρού Σιταριού ανά εκμετάλλευση (κιλά)

Οι ίδιες εκμεταλλεύσεις: 30% και μακροπρόθεσμα βιώσιμες 5,00 TC/R 4,50 4,00 3,50 3,00 2,50 2,00 1,50 1,00 Συνολικό Κόστος = Έσοδα 0,50 0,00 0 10.000 20.000 30.000 40.000 50.000 60.000 70.000 80.000 Παραγόμενη Ποσότητα Σκληρού Σιταριού ανά εκμετάλλευση (κιλά)

29 εκμ., Πορτοκάλια, Δ.Δ. Γλυκόβρυσης, Σκάλα Λακωνίας, 2010: 24% βραχυπρόθεσμα βιώσιμες 6,00 VC/R 5,00 4,00 3,00 2,00 1,00 Μεταβλητό Κόστος = έσοδα 0,00 0 50.000 100.000 150.000 200.000 250.000 300.000 350.000 400.000 Παραγόμενη Ποσότητα Πορτοκαλιών ανά εκμετάλλευση (κιλά)

Οι ίδιες εκμεταλλεύσεις: 10% και μακροπρόθεσμα βιώσιμες 7,00 TC/R 6,00 5,00 4,00 3,00 2,00 Συνολικό Κόστος = Έσοδα 1,00 0,00 0 50.000 100.000 150.000 200.000 250.000 300.000 350.000 400.000 Παραγόμενη Ποσότητα Ποσρτοκαλιών ανά εκμετάλλευση (κιλά)

Σ ένα ευρύτερο περιβάλλον έντονων ανισοτήτων, Ελληνική Γεωργία: Στασιμότητα και πτώση παραγωγικών επιδόσεων Σχετική εισοδηματική απόκλιση απ την ΕΕ-15 (μακροστοιχεία) Σχετική εισοδηματική σύγκλιση των επαγγελματικών εκμεταλλεύσεων (μικρο- στοιχεία) Ραγδαία αύξηση τιμών εισροών Έντονες διακλαδικές και διαπεριφερειακές ανισότητες

Member States 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Belgique 69,2% 84,3% 76,0% 86,0% 95,2% 87,0% Bulgaria 0,3% 0,6% 0,7% Ceská republika 21,2% 24,1% 14,6% 22,2% 28,5% 35,9% Danmark 30,8% 51,6% 54,7% 55,6% 59,1% 55,2% Deutschland 32,4% 34,9% 32,3% 36,4% 33,7% 47,7% Elláda 12,6% 10,6% 10,5% 10,9% 12,7% 11,2% España 27,6% 39,6% 45,5% 47,6% 41,3% 48,8% Estonia 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% France 50,8% 57,1% 43,3% 46,4% 46,6% 45,7% Ireland 77,8% 74,4% 77,5% 82,4% 71,2% 58,1% Italia 31,2% 26,9% 33,9% 37,5% 39,9% 52,0% Kypros 16,3% 15,8% 16,6% 14,2% 13,9% 11,6% Luxembourg 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Lithuania 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Latvia 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Magyarország 6,8% 6,3% 5,6% 6,2% 8,3% 16,6% Malta 9,9% 16,2% 21,4% 19,6% 18,0% 15,9% Nederland 73,9% 85,3% 81,9% 93,1% 97,2% 104,7% Österreich 23,2% 25,5% 25,5% 29,0% 29,5% 30,2% Polska 0,8% 1,2% 0,8% 0,6% 0,6% 1,1% Portugal 9,1% 10,4% 10,9% 12,7% 15,1% 17,7% Romania 0,2% 0,4% 2,5% Slovenija 0,0% 1,9% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Slovensko 0,0% 0,0% 2,2% 4,5% 6,3% 6,6% Finland 11,0% 18,7% 12,5% 15,0% 13,2% 13,9% Sverige 40,2% 38,0% 45,0% 50,9% 56,8% 58,4% UK 53,3% 56,6% 93,3% 38,9% 31,9% 32,7% EU-15 35,9% 40,0% 41,9% 43,4% 42,4% 48,0% EU-12 1,8% 2,2% 4,6% EU-27 37,8% 36,4% 42,5% ΠΗΓΗ: European Commission, Αδημοσίευτα στοιχεία [2]

Πόσα από τα πιστοποιημένα προϊόντα πωλούνται σε διαφορετική τιμή από τα συμβατικά; [3]

[4] Τον κλάδο παραγωγής Τα χαρακτηριστικά της εκμετάλλευσης Τις διαχειριστικές ικανότητες, οικονομικά αποτελέσματα Τα χαρακτηριστικά του νοικοκυριού Τις στρατηγικές της εκμετάλλευσης ΚΑΙ του νοικοκυριού Τις δυνατότητες που προσφέρει η τοπική/περιφερειακή οικονομία

Διά Ταύτα: Συλλογικότητα Ποιότητα Προγραμματική Λογική

Αύξηση της παραγωγικότητας: αναγκαία αλλά όχι επαρκής συνθήκη για την επίλυση του εισοδηματικού προβλήματος της γεωργίας Αλλαγή των όρων ενσωμάτωσης της γεωργικής εκμετάλλευσης στο αγροτοδιατροφικό σύστημα απορρύθμιση; εξισορρόπηση ισχύος;

Εκροή του τομέα της γεωργίας Ενδιάμεση Ανάλωση Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία σε βασικές τιμές Ανάλωση Παγίου Κεφαλαίου Καθαρή Προστιθ. Αξία σε βασικές τιμές Άλλες Επιδοτήσεις στην παραγωγή Άλλοι φόροι στην παραγωγή Καθαρή Προστιθέμενη Αξία / ΜΑΕ (Εισόδημα των συντελεστών παραγωγής σε τιμές συντελ. Παραγωγής) Αποπληθωρισμ ένο, ανά ΜΑΕ ΔΕΙΚΤΗΣ Α Εισόδημα των συντελεστών παραγωγής Εισπραττόμενοι Τόκοι Αμοιβή Μισθωτών, Καταβαλλ. Ενοίκα Γης, Καταβαλλ. Τόκοι Γεωργικό Οικογενειακό Εισόδημα / ΜΑΕ οικ. Αποπληθωρισμ ένο, ανά Οικογ. ΜΑΕ ΔΕΙΚΤΗΣ Β Γεωργικό Οικογενειακό Εισόδημα Αποπληθωρισμ ένο ΔΕΙΚΤΗΣ C

Ελλάδα, Παραγωγικές Επιδόσεις: άνοδος, σταθερότητα, πτώση 120 110 άνοδος Δείκτης Όγκου της Γεωργικής Παραγωγής, 1995=100 (Gross output, volume indices) σταθερότητα πτώση 100 90 80 70 60 ΠΗΓΗ: EU KLEMS