ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΟΜΕΑΣ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΑΤΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ΟΝΟΜ/ΝΥΜΟ : ΓΙΑΝΝΟΥΛΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΔΙΔΑΣΚΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : Α.Γ. ΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΜΗΤΡΩΟΥ : 1340201200532 ΑΘΗΝΑ 2014

Ατομικά και Κοινωνικά Δικαίωματα- Περιεχόμενα Συντομογραφίες....3 Εισαγωγή...4 1. Η ελληνική επιλογή...5 2. Η διεθνής πρόβλεψη...6 3. Περιεχόμενο δικαιώματος...7 3.1 Ενεργητική και παθητική πλευρά...7 3.2 Corpus και animus...8 3.3 Φορείς...9 4. Διαστάσεις...10 4.1 Αμυντικό περιεχομένο... 10 4.2 Προστατευτικό περιεχομένο...10 4.3 Διασφαλιστικό περιεχομένο...10 5. Γενικές οριοθετήσεις...11 6. Περιορισμοί...12 6.1 Εθνική ασφάλεια...12 6.2 Καταπολέμηση του εγκλήματος...12 6.3 Προστασία δικαιωμάτων και συμφερόντων τρίτων...12 7. Σχέση προς άλλες διατάξεις...13 7.1 Πληροφόρηση και πληροφορική αυτοδιάθεση...13 7.2 Πληροφόρηση και δικαίωμα στην προσωπικότητα...13 7.3 Πληροφόρηση Τύπος Ελεύθερη έκφραση...13 8. Η Κοινωνία της Πληροφορίας...14 9. Νομολογία...15 Συμπέρασμα...16 Βιβλιογραφία... 17 2

Ατομικά και Κοινωνικά Δικαίωματα- Συντομογραφίες ΕΣΔΑ ΔΣΑΠΔ ΧΘΔΕΕ ΝΠΙΔ ΝΠΔΔ Σ ΕΣΡ ΣΤΕ ΕΚ Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαίωματα Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων Ευρωπαϊκής Ένωσης Νομικά Πρόσωπα Ιδιωτικού Δικαίου Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου Σύνταγμα Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης Συμβούλιο της Επικρατείας Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο 3

Εισαγωγή Η σύγχρονη πραγματικότητα συνδέεται άρρηκτα με την έννοια της πληροφορίας.τούτη ορίζεται ως το στοιχείο εκείνο που κάποιος θα ήθελε να το γνωρίζει.οι τεχνολογίες της πληροφορίας ή -πιο τεχνικά- οι τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών καλύπτουν όλο το φάσμα της οικονομικής και κοινωνικής ζωής.δεν είναι πλέον μόνο νέες τεχνολογίες αλλά τεχνολογίες μετασχηματισμού της κοινωνίας. Εξ αυτού του λόγου, με την αναθεώρηση του 2001 προστέθηκε στο Σύνταγμα η διάταξη 5Α, η οποία αναφέρεται στην πληροφόρηση.πριν την προσθήκη του εν λόγω άρθρου, το δικαίωμα αυτό έβρισκε έρεισμα, ως προς την παθητική του όψη, στην κατά το άρθρο 5 παρ. 1 του Συντάγματος του 1975/86 ελευθερία ανάπτυξης της προσωπικότητας και συμμετοχή στην οικονομική και κοινωνική ζωή της χώρας, σε συνδυασμό με το άρθρο 14.Έτσι, σε ένα γενικότερο πνεύμα εκσυγχρονισμού, ο αναθεωρητικός νομοθέτης του 2001 απεφάνθη, μέσω της προσθήκης της διατάξεως 5Α, πως η πληροφόρηση πρέπει να αναφέρεται και να ρυθμίζεται ρητά πλέον στο Σύνταγμα. Η παρούσα εργασία πραγματεύεται το δικαίωμα στην πληροφόρηση.σε πρώτο στάδιο αναπτύσσεται το περιεχόμενο του δικαιώματος, ενώ έπεται η παρουσίαση της άσκησης και των διαστάσεών του.στη συνέχεια θα παρατεθούν οι περιορισμοί, που ο ίδιος ο νομοθέτης θέτει, καθώς και η σχέση του δικαιώματος με λοιπές διατάξεις.τέλος, αναφέρονται ορισμένα παραδείγματα από τη σχετική νομολογία. 4

1. Η ρύθμιση στο ελληνικό Σύνταγμα Άρθρο 5Α : (Δικαίωμα στην πληροφόρηση) 1 '' 1. Καθένας έχει δικαίωμα στην πληροφόρηση, όπως νόμος ορίζει. Περιορισμοί στο δικαίωμα αυτό είναι δυνατόν να επιβληθούν με νόμο μόνο εφόσον είναι απολύτως αναγκαίοι και δικαιολογούνται για λόγους εθνικής ασφάλειας, καταπολέμησης του εγκλήματος ή προστασίας δικαιωμάτων και συμφερόντων τρίτων. '' '' 2. Καθένας έχει δικαίωμα συμμετοχής στην Κοινωνία της Πληροφορίας. Η διευκόλυνση της πρόσβασης στις πληροφορίες που διακινούνται ηλεκτρονικά, καθώς και της παραγωγής, ανταλλαγής και διάδοσής τους αποτελεί υποχρέωση του Κράτους, τηρουμένων πάντοτε των εγγυήσεων των άρθρων 9, 9Α και 19. '' Το συγκεκριμένο άρθρο καθιερώνει ένα γενικότερο δικαίωμα στην πληροφόρηση (παρ.1), καθώς και το ειδικότερο δικαίωμα συμμετοχής στην Κοινωνία της Πληροφορίας, υπονοώντας την ηλεκτρονική διακίνηση πληροφοριών (παρ. 2).Παράλληλα, η δεύτερη παράγραφος καθιερώνει ένα δικαίωμα συμμετοχής στις λειτουργίες ιδίως του κυβερνοχώρου 2. Πρέπει να τονιστεί πως κυριολεκτικά δεν υπάρχει νέο δικαίωμα 3.Η ελεύθερη πρόσβαση στην πληροφόρηση αποτελεί υπό τα σημερινά δεδομένα προαπαιτούμενο για την ανάπτυξη της προσωπικότητας και τη συμμετοχή στα κοινωνικά, οικονομικά και πολιτικά δρώμενα και κατά συνέπεια έβρισκε έρεισμα και προ της Αναθέωρησης στο άρθρο 5 παρ. 1 4.Συμπληρωματικώς, η ελευθερία λήψης πληροφοριών στο πλαίσιο του δικαιώματος της ελεύθερης έκφρασης, προστατεύται στο άρθρο 10 παρ. 1 ΕΣΔΑ, καθώς και στο άρθρο 19 παρ. 2 ΔΣΑΠΔ που προβλέπει την ελευθερία αναζήτησης. Συνεπώς το ενδιαφέρον εντοπίζεται στην επιφύλαξη του νόμου που περιέχει, καθώς και στη ρητή καθιέρωση δυνατότητας επιβολής περιορισμών για λόγους εθνικής ασφάλειας, καταπολέμησης του εγκλήματος ή προστασίας δικαιωμάτων και συμφερόντων τρίτων 5. 5 1 Ψήφισμα της 6ης Απριλίου 2001 της Ζ' Αναθεωρητικής Βουλής των Ελλήνων 2 Τ. Βιδάλη, Νέα δικαιώματα στο Σύνταγμα σε: Δ. Τσάτσου/Ε. Βενιζέλου/Ξ. Κοντιάδη (επιμ.) 3 Βενιζέλος Ε., Το αναθεωρητικό κεκτημένο, Εκδόσεις Αντ.Ν.Σάκκουλα, 2002, σ.157 4 Θεωρία και επιστήμη διχάζονται, καθώς κάποιοι δέχονται και τις δύο πλευρές του δικαιώματος (Κουτσομπίνας), ενώ άλλοι μόνο την παθητική (Κοντιάδης). 5 Χρυσόγονος Κώστας, Ατομικά και Κοινωνικά Δικαίωματα, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2006, σελ.208

2. Η διεθνής πρόβλεψη ΕΣΔΑ 10 παρ. 1 : (Ελευθερία έκφρασης) '' Παν πρόσωπον έχει δικαίωμα εις την ελευθερίαν εκφράσεως. Το δικαίωμα τούτο περιλαμβάνει την ελευθερίαν γνώμης ως και την ελευθερίαν λήψεως ή μεταδόσεως πληροφοριών ή ιδεών, άνευ επεμβάσεως δημοσίων αρχών και ασχέτως συνόρων. Το παρόν άρθρον δεν κωλύει τα Κράτη από του να υποβάλωσι τας επιχειρήσεις ραδιοφωνίας κινηματογράφου ή τηλεοράσεως εις κανονισμούς εκδόσεως αδειών λειτουργίας. '' ΧΘΔΕΕ 11 παρ. 1 : (Ελευθερία έκφρασης και πληροφόρησης) '' Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα στην ελευθερία έκφρασης. Το δικαίωμα αυτό περιλαμβάνει την ελευθερία γνώμης και την ελευθερία λήψης ή μετάδοσης πληροφοριών ή ιδεών, χωρίς την ανάμειξη δημοσίων αρχών και αδιακρίτως συνόρων. '' ΔΣΑΠΔ 19 παρ. 2 : '' Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης. Το δικαίωμα αυτό περιλαμβάνει την ελευθερία αναζήτησης, της λήψης και της μετάδοσης πληροφοριών και απόψεων κάθε είδους, ανεξαρτήτως συνόρων, προφορικά, γραπτά, σε έντυπα, σε κάθε μορφή τέχνης ή με κάθε άλλο μέσο επιλογής του. '' Αλλοδαπά Συντάγματα : Το δικαίωμα στην πληροφόρηση κατοχυρώνεται στο άρθρο 20 παρ. 1 του ισπανικού Συντάγματος του 1978.Επιπλέον, τη διάκριση μεταξύ ελευθερίας γνώμης και πληροφόρησης ακολουθούν τα Συντάγματα της Γερμανίας και της Πορτογαλίας. 6

3. Περιεχόμενο Το δικαίωμα στην πληροφόρηση αποτελείται από μία ενεργητική και μία παθητική πλευρά. 3.1 Ενεργητική πλευρά : Η ενεργητική πλευρά του δικαιώματος στην πληροφόρηση συνεπάγεται ελευθερία του πληροφορείν άλλους ή το κοινό εν γένει. 6 Αφορά δηλαδή την παραγωγή και τη διάδοση της πληροφορίας.η ενεργητική ελευθερία της πληροφορίας συνδέεται στενά με την ελευθερία της γνώμης και ως εκ τούτου μπορεί να ενταχθεί σ' αυτή lato sensu.ό,τι ισχύει στην ελευθερία της γνώμης, εφαρμόζεται mutatis mutandis και εδώ. Επιπρόσθετα, το δικαίωμα στην πληροφόρηση υπό την ενεργητική του έκφανση διακρίνεται αφ' ενός στη δημοσίευση ειδήσεων και αφ' ετέρου στη δημοσίευση διαφημίσεων. Οι ειδήσεις υποδιακρίνονται με τη σειρά τους σε αληθείς και ψευδείς.όπως είναι φυσικό, το Σύνταγμα στο άρθρο 5 παρ. 1 προστατεύει τη δημοσίευση αποκλειστικά αληθών ειδήσεων.διαφορετική επιλογή θα δημιουργούσε ενδοσυστημική συνταγματική αντίφαση.αντίθετως, η διάδοση ψευδών ειδήσεων κολάζεται ποινικά, όπως ορίζει το άρθρο 191 ΠΚ, σε '' φυλάκιση τουλάχιστον τριών μηνών και σε χρηματική ποινή καταδικάζεται όποιος διασπείρει καθ' οιονδήποτε τρόπο ψευδείς ειδήσεις ή φήμες ικανές να επιφέρουν ανησυχίες ή φόβο... ποινή. '' Η διαφοροποίηση, ωστόσο, μεταξύ αληθούς και ψευδούς είδησης είναι δυσχερής. Οι διαφημίσεις διαχωρίζονται και αυτές σε εμπορικές και μη εμπορικές.οι πρώτες αποσκοπούν στη συνεχή προβολή ενός αγαθού ή μιας υπηρεσίας προς το κοινό με τελικό στόχο την αποδοχή του.όλες οι άλλες διαφημίσεις ( πολιτικές, ιδεολογικές κ.λ.π) χαρακτηρίζονται ως μη εμπορικές.αναφορικά με το συνταγματικό έρεισμα της εμπορικής διαφήμισης, ορισμένοι τάσσονται υπέρ του άρθρου 14 παρ. 1, και της κατοχυρωμένης ελευθερίας της γνώμης, ενώ άλλοι υποστηρίζουν πως το άρθρο 5 παρ. 1, που αναφέρεται στην οικονομική ελευθερία, αποτελεί πειστικότερο έρεισμα.κατά τον Π. Δαγτόγλου : '' η εμπορική διαφήμιση ως οικονομική δραστηριότητα υπάγεται κατ' αρχήν στη συνταγματική κατοχύρωση του άρθρου 5 παρ. 1.Όπου όμως παρά την εμπορική εμφάνιση υπερέχει εν προκειμένω η έκφραση και η διάδοση της πληροφορίας εφαρμοστέο είναι το άρθρο 14 παρ. 1. '' Παθητική πλευρά : Η παθητική πλευρά του δικαιώματος στην πληροφόρηση, η οποία αποτελεί τη βασική έκφανση της διάταξης 5Α, λόγω της προαναφερόμενης επαρκούς προστασίας της ενεργητικής πλευράς, ορίζεται ως η ελευθερία του πληροφορείσθαι, η ελευθερία δηλαδή αναζητήσεως, συλλογής και λήψεως πληροφοριών, με ενδεχόμενο, αλλά όχι αναγκαίο σκοπό την περαιτέρω πληροφόρηση τρίτων.η ελευθερία στην πληροφόρηση δε σημαίνει όμως και αξίωση πρόσβασης σε όλες ανεξαιρέτως τις πηγές πληροφοριών, αλλά κυρίως σε εκείνες που χαρακτηρίζονται ως γενικά προσιτές από το νόμο.ο τύπος, η τηλεόραση, το διαδίκτυο αποτελούν ορισμένα παραδείγματα. Ωστόσο, τονίζεται ότι οι κρατικές αρχές δε διαθέτουν απεριόριστη διακριτική ευχέρεια για τον καθορισμό των γενικά προσιτών πηγών πληροφόρησης, αλλά δεσμεύονται εκ των έσω σύμφωνα και με τη δημοκρατική αρχή του άρθρου 1 του Συντάγματος. 7 6 Π.Δ. Δαγτόγλου, Συνταγματικό Δίκαιο- Ατομικά Δικαιώματα Α', εκδόσεις Αντ.Ν.Σάκκουλα, Αθήνα 2005, σελ. 532

3.2 Corpus - Animus Το συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα στην πληροφόρηση, γίνεται αντιληπτό με δύο έννοιες.η πρώτη είναι η τυπική και αναφέρεται στο corpus, ενώ η δεύτερη είναι η ουσιαστική, άρα και λειτουργική, και αναφέρεται στο animus. 7 Το corpus του συγκεκριμένου δικαιώματος εμπεριέχει τα μέσα της εκφράσεως αφ' ενός και τα μέσα διαδόσεως γνωμών, ειδήσεων και πληροφοριών εν γένει αφ' ετέρου.η γνώμη μπορεί να εκφραστεί με οποιοδήποτε τρόπο και σε οποιαδήποτε ύλη, τόσο προφορικά (ελευθερία του λόγου), όσο και γραπτά.ταυτόχρονα, η διάδοση της πληροφορίας γίνεται και αυτή με τη σειρά της με οιονδήποτε τρόπο.πρακτικώς, όμως, η διάδοση των γνωμών και της πληροφορίας γίνεται ως επί το πλείστον μέσω της ραδιοτηλεόρασης και του τύπου.επομένως, το corpus αναφέρεται στην υλική υπόσταση της πληροφορίας με συνέπεια οποιαδήποτε εκδήλωση τούτου του δικαιώματος να προστατεύεται συνταγματικά και οποιοδήποτε ανάχωμα σ' αυτήν την εκδήλωση να θεωρείται ότι αντίκειται σ αυτήν την ελευθερία. Το animus του δικαιώματος στην πληροφόρηση περιλαμβάνει το μήνυμα αυτό καθ' εαυτό.ιδέες, γνώμες, ειδήσεις, γεγονότα ανήκουν στον πυρήνα της έννοιας του μηνύματος.η πληροφορία, ανεξαρτήτως από τον τρόπο με τον οποίο διαδίδεται ή εκφράζεται, μπορεί να εκφράζει οτιδήποτε και να επιδιώκει τον επηρεασμό, τόσο σε ιδεολογικό, όσο και σε διανοητικό επίπεδο, του αποδέκτη.ωστόσο μπορεί να ικανοποιείται απλώς και μόνο ένα ψυχαγωγικό ή ενημερωτικό αποτέλεσμα.συνεπώς, το animus του εν λόγω δικαιώματος αναφέρεται στην πνευματική υπόσταση της πληροφορίας, η οποία μπορεί να εκληφθεί ποικιλοτρόπως από τον αποδέκτη, βάσει και της αρχής της δημοκρατίας. 8 7 Α.Γ. Δημητρόπουλος, Συνταγματικά Δικαιώματα Ειδικό μέρος, εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη, 2008

3.3 Φορείς Κατά την γραμματική διατύπωση της διάταξης 5Α '' καθένας έχει δικαίωμα στην πληροφόρηση όπως νόμος ορίζει. '' Toύτο συνεπάγεται πως οποιοδήποτε φυσικό πρόσωπο, χωρίς να γίνεται διάκριση μεταξύ Ελλήνων, αλλοδαπών ή και ανιθογενών, δύναται να ασκήσει το δικαίωμά του και να έχει πρόσβαση στην Κοινωνία της Πληροφορίας.Δικαιούχοι είναι και τα νομικά πρόσωπα (Ν.Π.Ι.Δ., Ν.Π.Δ.Δ., εμπορικές εταιρίες), καθώς και οι ενώσεις προσώπων, που δεν έχουν αποκτήσει ακόμα νομική προσωπικότητα. 8 Επιπλέον, οι γενικές παρατηρήσεις που ισχύουν για τους φορείς της ελευθερίας της γνώμης, βρίσκουν εφαρμογή και εδώ. 9 Τέλος, όσον αφορά τη γεωγραφική διάσταση, υποστηρίζεται ως επί το πλείστον πως το δικαίωμα προστατεύει μόνο τους φορείς που βρίσκονται εντός ελληνικής επικράτειας. 9 8 Βλ. Άρθρο 14, παρ. 3 Σ. 9 Π.Δ. Δαγτόγλου, Συνταγματικό Δίκαιο- Ατομικά Δικαιώματα Α', εκδόσεις Αντ.Ν.Σάκκουλα, Αθήνα 2005, σελ. 540

4. Διαστάσεις 4.1 Αμυντικό περιεχόμενο Στην αμυντική του έκφανση, το δικαίωμα της πληροφόρησης, όπως κάθε ατομικό δικαίωμα, έχει απόλυτη ισχύ κατά πάντων (erga omnes και όχι μόνο inter partes), τόσο έναντι των ιδιωτών, όσο και έναντι του κράτους (25 παρ. 1 Σ.).Όλοι είναι υποχρεωμένοι να σέβονται και να μην προσβάλλουν το περιεχόμενο τούτου του δικαιώματος, ενώ ο ίδιος ο φορέας του μπορεί να αξιώσει από οποιονδήποτε να απέχει από ενέργειες που εμποδίζουν την εν λόγω ελευθερία, όπως λόγου χάρη ενέργειες προπαγάνδας ή λογοκρισίας.το αμυντικό περιεχόμενο θεμελιώνεται συνταγματικά μέσω της αρχής του σεβασμού της αξίας του ανθρώπου και των θεμελιωδών δικαιωμάτων που την εξειδικεύουν. 4.2 Προστατευτικό περιεχόμενο Το δικαίωμα στην πληροφόρηση παρουσιάζει επίσης προστατευτικό περιεχόμενο, το οποίο στρέφεται μόνο προς το κράτος και όχι κατά της ιδιωτικής εξουσίας.ήτοι, το κράτος πρέπει να μεριμνά, λαμβάνοντας τα αναγκαία μέτρα, ώστε να προλαμβάνει την παρεμπόδιση της άσκησης του δικαιώματος, ενώ οι ιδιώτες οφείλουν απλώς να επιδεικνύουν τον απαραίτητο σεβασμό για την ακώλυτη άσκησή του.διευρύνσεις για προστατευτική υποχρέωση μεταξύ ιδιωτών είναι εφικτή.συνεπώς, υπό την προστατευτική του διάσταση, εξασφαλίζεται η υποχρέωση του κράτους για τη διευκόλυνση στην πρόσβαση πληροφοριών, ενώ ταυτόχρονα οι πολίτες απολαμβάνουν μεγαλύτερη πληροφοριακή αυτοδιάθεση. 4.3 Διασφαλιστικό περιεχόμενο Το διασφαλιστικό περιεχόμενο του δικαιώματος στην πληροφόρηση παρέχει προστασία από μη ανθρωπογενείς κινδύνους αφ' ενός (καθώς οι ανθρωπογενείς καλύπτονται βάσει των προαναφερόμενων περιεχομένων), και γενικότερα αξίωση προς βελτίωση της θέσης του φορέα του δικαιώματος αφ' ετέρου.εξασφαλιστικό περιεχόμενο δεν αναγνωρίζεται από το Σύνταγμα και ως εκ τούτου η όποια αντιμετώπιση είναι περιπτωσιολογική.συνεπώς, κατά βάση δεν υφίσταται εξασφαλιστικό περιεχόμενο του δικαιώματος στην πληροφόρηση, αφού δεν υπάρχει σχετική πρόβλεψη στον θεμελιώδη νόμο του κράτους. 10

5. Γενικές οριοθετήσεις Το δικαίωμα στην πληροφόρηση οριοθετείται χρονικά, τοπικά και τροπικά στο πλαίσιο της γενικής σχέσης.όπως συμβαίνει και με τα λοιπά δικαιώματα, η άσκηση της διατάξεως 5Α δεν πρέπει να συγκρούεται με το Σύνταγμα, τα δικαιώματα των άλλων και τέλος με τα χρηστά ήθη.έτσι θεσπίζεται μία δίκαιη λύση.κατά την άσκηση, συνεπώς, της συγκεκριμένης ελευθερίας πρέπει να γίνονται σεβαστές οι προαναφερόμενες ρήτρες. Το Σύνταγμα Όπως είναι φυσικό, ο φορέας τούτου του δικαιώματος οφείλει να επιδεικνύει σεβασμό στις διατάξεις του Συντάγματος και των επικουρικών νόμων.διαφορετική ρύθμιση θα σήμαινε καταχρηστική άσκηση δικαιώματος και στάθμιση της σημαντικότητας των διατάξεων, όπερ άτοπον, λόγω της τυπικής ισοδυναμίας των συνταγματικών άρθρων.πρόκειται επομένως για γενική επιφύλαξη νόμου, σύμφωνα με την αρχή της συνταγματικής νομιμότητας. Τα δικαιώματα των άλλων Το άρθρο 25 παρ. 1 αναφέρεται στην αρχή του κοινωνικού κράτους.υπό αυτό το πρίσμα, γίνεται αντιληπτό οτί τα δικαιώματα των υπολοίπων φορέων της έννομης τάξης πρέπει να μην προσβάλλονται κατά την άσκηση οποιουδήποτε δικαιώματος.έτσι και το δικαίωμα στην πληροφόρηση απαγορεύται να ασκείται εις βάρος τρίτων, ενώ σχετική οριοθέτηση για την εξασφάλιση των δικαιωμάτων των άλλων γίνεται αποδεκτή. Τα χρηστά ήθη Αν και δεν αναφέρεται ρητά στη διάταξη 5Α, εξυπακούεται πως η άσκηση του δικαιώματος στην πληροφόρηση δε μπορεί να προσκρούει στην καθολική ρήτρα των χρηστών ηθών.ερμηνευτικά συνάγεται ότι οφείλεται η τήρηση και της καλής πίστης, ενώ απαγορεύεται και η καταχρηστική άσκηση του δικαιώματος.απαραίτητη μνεία πρέπει να δοθεί στο γεγονός πως το περιεχόμενο των χρηστών ηθών καθορίζεται ανάλογα με τον εκάστοτε χωροχρόνο. 11

Ατομικά και Κοινωνικά Δικαίωματα- 6. Περιορισμοί Στο δεύτερο εδάφιο της πρώτης παραγράφου του άρθρο 5Α επιδιώκεται ο προσδιορισμός των ορίων άσκησης του δικαιώματος στην πληροφόρηση και καθιερώνεται ρητά η δυνατότητα επιβολής περιορισμών, μόνον εφόσον είναι απολύτως αναγκαίοι και οφείλονται σε λόγους εθνικής ασφάλειας, καταπολέμησης του εγκλήματος ή προστασίας δικαιωμάτων και συμφερόντων τρίτων (προστασία ιδιωτικού και οικογενειακού βίου και πληροφοριακή αυτοδιάθεση).οι περιορισμοί αυτοί επιβάλονται νομοθετικά και πρέπει να είναι ''απολύτως αναγκαίοι'' σε σχέση με το σκοπό που υπηρετούν, πρέπει δηλαδή να επιβάλλονται με κριτήριο την αρχή της αναλογικότητας.έτσι θα πρέπει να εξετάζεται κάθε φορά αν ο σχετικός περιορισμός του δικαιώματος στην πληροφόρηση είναι κατάλληλος και αναγκαίος για την επίτευξη του επιδιωκόμενου σκοπού, διαφυλάσσοντας ταυτόχρονα τον πυρήνα του εν λόγω συνταγματικού δικαιώματος. 10 6.1 Εθνική ασφάλεια Είναι γεγονός πως η εθνική ασφάλεια έχει αναχθεί ως αντικείμενο μείζονος προστασίας, όπως άλλωστε μαρτυρά και το πλήθος των συνταγματικών διατάξεων που την περιλαμβάνουν.σε αυτό το πλαίσιο, φαίνεται λογική η υποχώρηση του δικαιώματος στην πληροφόρηση για τη διαφύλαξη της ακεραιότητας της ελληνικής επικράτειας.ωστόσο, η έννοια της εθνικής ασφάλειας πρέπει να υπόκειται σε στενή ερμηνεία, έτσι ώστε να περιλαμβάνει μόνο σοβαρή εξωτερική απειλή κατά της χώρας, καθιστώντας με αυτόν τον τρόπο ευκταία την επιβολή περιορισμών στη ροή πληροφοριών, αναφορικά με θέματα σύνθεσης εξοπλισμού και διάταξης ενόπλων δυνάμεων.ο Ποινικός Κώδικας συνεισφέρει επικουρικά, μέσω των διατάξεων 146-148, στην εξασφάλιση της εθνικής ασφάλειας, ρυθμίζοντας τις επί μέρους απαγορεύσεις. 6.2 Καταπολέμηση του εγκλήματος Το δικαίωμα στην πληροφόρηση οφείλει να υποχωρεί ενώπιον της ανάγκης καταπολέμησης του εγκλήματος.μέσω στενής και πάλι ερμηνείας, η επιβολή περιορισμών είναι θεμιτή, καθώς διαφορετική ρύθμιση θα δημιουργούσε πρόσφορο έδαφος για τη διάπραξη σοβαρών ποινικών αδικημάτων (λόγου χάρη δημιουργία χημικών όπλων εξαιτίας της μετάδοσης πληροφοριών).συμπληρωματικά αναφέρεται ότι στις αστυνομικές έρευνες και την προδικασία τηρείται μυστικότητα, ακριβώς για να απονεμηθεί δικαιοσύνη απρόσκοπτα, καθώς η δημοσίευση πληροφοριών μπορεί να δυσχεράνει τούτο το εγχείρημα. 6.3 Προστασία δικαιωμάτων και συμφερόντων τρίτων Το απαραβίαστο της προσωπικής ζωής χαίρει της απόλυτης προστασίας του θεμελιώδους νόμου του κράτους.επομένως το δικαίωμα στην πληροφόρηση πρέπει να περιορίζεται, όταν παραβιάζεται η ιδιωτική και οικογενειακή ζωή του ατόμου, καθώς και το άσυλο της κατοικίας ( 9 Σ).Παράλληλα, το δικαίωμα στην πληροφόρηση οφείλει να υποχωρεί σε περίπτωση παραβίασης των προσωπικών δεδομένων του εκάστοτε φορέα της έννομης τάξης ( 9Α Σ).Περιορισμοί επιβάλλονται επίσης για τη διαφύλαξη δικαιωμάτων πνευματικής και βιομηχανικής ιδιοκτησίας. 12 10 Βλ. Ευ. Βενιζέλος, Το Αναθεωρητικό Κεκτημένο, Αθήνα Κομοτηνή 2002, σελ 139επ.

Ατομικά και Κοινωνικά Δικαίωματα- 7. Σχέση προς άλλες διατάξεις 7.1 Πληροφόρηση και πληροφορική αυτοδιάθεση Με τη διάταξη 9Α, ο αναθεωρητικός νομοθέτης του 2001 κατοχύρωσε ρητά το δικαίωμα της πληροφοριακής αυτοδιάθεσης.ωστόσο, έγινε αντιληπτό πως οι δυνατότητες της σύγχρονης τεχνολογίας, θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε μια συνολική καταγραφή της προσωπικότητας των ιδιωτών και κατ' επέκταση σε διείσδυση της κρατικής εξουσίας στην σφαίρα της ιδιωτικής αυτονομίας.εξ αυτού του λόγου, θεσπίστηκαν ρητές διατάξεις σε διάφορα Συντάγματα της Ευρώπης και ακολούθησαν οι σχετικές οδηγίες 95/46 και 97/66 ΕΚ.Συστηματικώς, το συγκεκριμένο άρθρο συνδέεται τόσο με το άρθρο 2 παρ. 1 όσο και με το άρθρο 9 παρ. 1 εδ. Β', προστατεύοντας έτσι τον ιδιωτικό και οικογενειακό βίο.αξίζει ακόμα να τονιστεί ότι η προστασία προσωπικών δεδομένων ενδέχεται να συγκρούεται με το δικαίωμα στην πληροφόρηση.όταν συμβαίνει αυτό δε, δεν υπερισχύει in abstracto κάποιο από τα προαναφερόμενα δικαιώματα, αλλά προκρίνεται η in concreto στάθμιση βάσει των πραγματικών περιστατικών.ο ν. 2472/1997 και η Αρχή Προστασίας Προσωπικού Χαρακτήρα που συνέστησε, βοήθησε στην εύρεση ισορροπιών μεταξύ των δύο δικαιωμάτων. 7.2 Πληροφόρηση και ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας Μείζονος σημασίας είναι η σύνδεση του δικαίωματος στην πληροφόρηση με το δικαίωμα στην ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας.στην ουσία η διάταξη 5Α αποτελεί συνταγματική εξειδίκευση του άρθρου 5 παρ. 1.Δεν είναι δυνατόν να νοηθεί ανάπτυξη της προσωπικότητας χωρίς επαρκή πληροφόρηση.μόνο, επομένως, μέσω της πρόσβασης σε μία ποικιλία πηγών και μέσων πληροφόρησης μπορεί το άτομο να ενημερώνεται και να διαμορφώνει την προσωπικότητά του. 7.3 Πληροφόρηση, Τύπος και Ελευθέρη Έκφραση Η ελευθερία του τύπου και η ελευθερία της έκφρασης της γνώμης του άρθρου 14 παρ. 1 και 2 συνδέονται άρρηκτα με το δικαίωμα στην πληροφόρηση.χωρίς τη συμβολή των δύο αυτών ελευθεριών η διάταξη 5Α θα ήταν ανίσχυρη.με άλλα λόγια, η ελευθερία του τύπου και της έκφρασης της γνώμης αποτελούν στην πραγματικότητα προαπαιτούμενα για την άσκηση του δικαιώματος στην πληροφόρηση.δεν είναι εξάλλου τυχαίο το γεγονός ότι πληθώρα αλλοδαπών Συνταγμάτων και διεθνών συμβάσεων προβλέπουν την προστασία του δικαιώματος στην πληροφόρηση στο πλαίσιο της ελεύθερης έκφρασης. 13

8. Η Κοινωνία της Πληροφορίας Οι σύγχρονες τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών παρέχουν νέες δυνατότητες συλλογής, επεξεργασίας και μεταφοράς πληροφοριών, επιτρέποντας την ορθολογική αξιοποίηση και αυτονόμηση της πληροφορίας.οι παραδοσιακές δε μορφές κοινωνικής και οικονομικής δραστηριότητας αλλάζουν, καθώς η πληροφορία αξιοποιείται πλέον ως αυτόνομο αγαθό.με αυτό το σκεπτικό, ο χαρακτηρισμός της κοινωνίας του εικοστού πρώτου αιώνα ως ''Κοινωνία της Πληροφορίας'' θα πρέπει να αποδοθεί στη μεταβολή εκ βάθρων της φύσης και της αποστολής της πληροφορίας σε όλο το φάσμα της κοινωνικοοικονομικής ζωής. Στη δεύτερη παράγραφο της διάταξης 5Α του Συντάγματος καθιερώνεται ένα γενικό δικαίωμα συμμετοχής στις λειτουργίες του κυβερνοχώρου.στο δεύτερο εδάφιο απαριθμούνται οι υποχρεώσεις που προκύπτουν από το κράτος, όπως λόγου χάρη η διευκόλυνση στην πρόσβαση των ηλεκτρονικών πληροφοριών και στην παραγωγή και διάδοσή τους.πρόθεση, συνεπώς, του συντακτικού νομοθέτη ήταν η διαμόρφωση ενός ρυθμιστικού πλαισίου για την εξασφάλιση της ισότιμης συμμετοχής των πολιτών στην οικονομική, πολιτική και κοινωνική ζωή της χώρας, υπό το φως της εξέλιξης της τεχνολογίας και της σημαντικότητας της πληροφορίας. Το διαδίκτυο, το οποίο τοποθετείται κάτω από τον προστατευτικό μανδύα της διάταξης, χαρακτηρίζεται από ποικιλία, μαζικότητα και παρουσιάζει αμφίδρομο χαρακτήρα.το περιεχομένο πλέον των διακινουμένων ηλεκτρονικώς πληροφοριών δεν είναι μονο δεδομένα και ειδήσεις, αλλά και πράξεις και δικαιοπραξίες.συνεπώς, ο κυβερνοχώρος δηλώνει διαρκώς και σε όλες τις πτυχές της ζωής των ανθρώπων παρών, ταυτόχρονα δε η παγκόσμια διάστασή του γίνεται αμέσως αντιληπτή.δικαιολογημένα, επομένως, η κοινωνία της πληροφορίας -όχι μόνο ως τεχνολογικό αλλά και ως κοινωνικό φαινόμενο- τείνει να ταυτιστεί με το διαδίκτυο. 11 11 Το διαδίκτυο είναι η ''έδρα της νέας διάστασης του κυβερνοχώρου στο φυσικό κόσμο''.βλ. Α.Τάκη 14

Ατομικά και Κοινωνικά Δικαίωματα- 9. Νομολογία Εξαιτίας της πρόσφατης θέσπισης της διάταξης 5Α η νομολογία σχετικά με το δικαίωμα στην πληροφόρηση είναι περιορισμένη, ενώ όσες υποθέσεις περιέχουν την εν λόγω ελευθερία, αναφέρονται σωρευτικά και στην προστασία της ιδιωτικότητας και του τύπου. ~ Αρχή Προστασίας Προσωπικων Δεδομένων 3545/2002 Υπόθεση Τριανατφυλλόπουλος ~ 19-12/2006 ΕΔΔΑ (440009) : Υπόθεση Radio Twist AS κατά Σλοβακίας ~ Μονομελές Πρωτοδικείο Τρικάλων 1129/2001 περί διάθεσης στοιχείων πελάτη απο εταιρία κινητής τηλεφωνίας, χωρίς τη συναίνεσή του. ~ Αρχή δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, 40/2006, Υπόθεση προσφυγής κατά ΑΣΕΠ ~ Άρειος Πάγος, 40/2001, Υπόθεση ''Μεγάλος Αδερφός'' ~ Ε.Σ.Ρ. 74/2005, Υπόθεση τηλεοπτικής εκπομπής με τίτλο ''Καυτές Συνομιλίες'' ~ Ελληνική Δικαιοσύνη 246/2004, Υπόθεση παιγνίων σε ηλεκτρονικούς υπολογιστές εγκατεστημένων σε κατάστημα προσφοράς υπηρεσιών του διαδικτύου. Και πιο εκτενώς : ~ ΣτΕ 1386/2004, Δ ' Τμήμα : Παραβίαση από τον ραδιοτηλεοπτικό σταθμό Αντένα του του δικαιώματος στην ιδιωτικότητα και επιβολή κυρώσεων από το Ε.Σ.Ρ. Η κρίση ανέφερε πως οποιαδήποτε είδηση σχετιζόμενη με την ερωτική ζωή ιδιωτών δε μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο της διάταξης 5Α. ~ Πολυμελές Πρωτοδικείο Πειραιά 44/2008 : Αγωγή αποζημίωσης Νομάρχη σε blogger για μη αληθές δημοσίευμα.η κρίση ανέφερε πως τα blogs δεν είναι μέσα πληροφόρησης. ~ Μονομελές Πρωτοδικείο Αθηνών 854/2005 Υπόθεση Ciao : Δημοσίευμα σε περιοδικό δύναται να βλάψει το δικαίωμα στην προσωπικότητα αναφερόμενο στον οικογενειακό βίο δημοσίου προσώπου. ~ Ε.Σ.Ρ. 113/2005, Υπόθεση δημοσίευση επιστολής Αρχιμανδρίτη : Σε δελτίο ειδήσεων προβλήθηκε τμήμα επιστολής κληρικού και τμήμα συνομιλίας ανάμεσα σε κληρικό και άλλο άτομο με ερωτικό περιεχομένο.το δικαίωμα στην πληροφόρηση υποχωρεί έναντι του δικαιώματος στην πνευματική και ηθική ανάπτυξη των ανηλίκων και ως εκ τούτου οφείλεται πρόστιμο. 15

Συμπέρασμα Στην κοινωνία της πληροφορίας, μία παγκοσμιοποιημένη και πολυκεντρική κοινωνία, το κράτος εξαναγκάζεται σε αναστοχασμό όχι μόνο ως προς τη μορφή της παρέμβασής του αλλά και ως προς την αλλαγή των καθηκόντων του.ανταποκρινόμενος σε αυτήν την ανάγκη, ο αναθεωρητικός νομοθέτης του 2001 θέσπισε τη διάταξη 5Α, η οποία αναφέρεται ρητά στο δικαίωμα στην πληροφόρηση.ωστόσο, ο νομοθέτης δεν παρέλειψε να συμπεριλάβει τους απαραίτητους περιορισμούς, ώστε να μη θιγούν άλλα θεμελιώδη δικαιώματα.κανείς δεν αρνείται την επικράτηση της τεχνολογίας και των ωφελειών που αυτή έχει προσφέρει.το θέμα είναι να μη δημιουργούνται ανισότητες, αδικίες και καταναγκασμοί μέσω της χρήσης της.και σε αυτό ακριβώς το σημείο πρέπει το δίκαιο να αναλάβει δράση. Conclusion In the so-called Society of Information, a globalised and polycentric society, the state is forced to reconsider not only the form of its internvention but also the change of its duties.in response to this need, during the constitutional reform of 2001 the legislator adopted the provision 5A, which refers explicitly to the right of information.nevertheless, the legislator did not miss out to include the necessary restrictions, so as to avoid offending other fundamental rights.no one denies the prevalence of technology and the benefits it has provided.the issue is not to create inequalities, injustices and compulsions through its use.and at this point excactly the law must take action. 16

Βιβλιογραφία ~ Κ. Χρυσόγονος, Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα, Τρίτη αναθεωρημένη έκδοση, Νομική Βιβλιοθήκη, Έκδοση 2006 ~ Π.Δ. Δαγτόγλου, Συνταγματικό Δίκαιο-Ατομικά Δικαίωματα- Ειδικό μέρος, εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη, 2008 ~ Α.Γ. Δημητρόπουλος, Συνταγματικά Δικαίωματα-Ειδικό μέρος, εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη, 2008 ~ Λίλιαν Μήτρου, Το δίκαιο στην Κοινωνία της Πληροφορίας, εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη, 2002 ~ Δ. Χαραλάμπης-Τ. Βιδάλης-Ε. Κανελλοπούλου-Κ. Παπανικολάου-Χρ. Πραπίδη -Δ. Στεφάνου-Α. Τάκης, Τηλεπικοινωνίες στην Κοινωνία της Πληροφορίας,εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη, 2003 ~ Γ.Γ. Λαζαράκος, Το δικαίωμα πρόσβασης στη δημόσια πληροφορία, Νομική Βιβλιοθήκη, Έκδοση 2006 ~ Ι. Καράκωστας, Η νομοθεσία των ΜΜΕ, Νομική Βιβλιοθήκη, 2012 ~ Ε. Βενιζέλος, Το αναθεωρητικό κεκτημένο, εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή, 2002 17