ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Αξιολόγηση του κινδύνου εξαφάνισης των αναπαραγωγικών πληθυσμών πελεκάνων στην Ελλάδα και προτάσεις για το καθεστώς διατήρησής τους Υπεύθυνος Καθηγητής: Θεοδώρου Κωνσταντίνος Γκόργκας Αλέξιος (A.M. 141/001010) Μυτιλήνη 007

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η αξιολόγηση του κινδύνου εξαφάνισης των πληθυσμών των δύο ειδών πελεκάνων που απαντώνται στην Ελλάδα, των Αργυροπελεκάνων και των Ροδοπελεκάνων, και ακολούθως η εξαγωγή συμπερασμάτων για την κατάσταση διατήρησής τους και η διατύπωση προτάσεων για τη βελτίωσή της. Η δυνατότητα διερεύνησης των συγκεκριμένων θεμάτων καθορίστηκε από την επάρκεια πρωτογενών δεδομένων και βιβλιογραφικών αναφορών που συσσωρεύθηκαν από την επί σειρά ετών επιστημονική παρακολούθηση των αναπαραγωγικών αποικιών των Αργυροπελεκάνων και των Ροδοπελεκάνων της λίμνης Μικρής Πρέσπας και των Αργυροπελεκάνων του Αμβρακικού κόλπου. Ετήσιες απογραφές των αναπαραγωγικών ζευγαριών καθενός από τους τρεις συνολικά εξεταζόμενους πληθυσμούς επέτρεψαν την εξαγωγή εκτιμήσεων για ζωτικές παραμέτρους των πληθυσμών, όπως ο συνεχής και ο πεπερασμένος ρυθμός αύξησης, η πιθανότητα εξαφάνισης, ο μέσος και ο πιθανότερος χρόνος αναμονής προς την εξαφάνιση, καθώς και την προβολή του μεγέθους κάθε ενός πληθυσμού στο μέλλον, με προσαρμογή κατάλληλου στοχαστικού μοντέλου εκθετικής αύξησης στα δεδομένα. Επίσης δεδομένα για την αναπαραγωγική επιτυχία κάθε πληθυσμού έδωσαν τη δυνατότητα προσδιορισμού του βαθμού εξάρτησης της από το χρόνο και το πλήθος των αναπαραγωγικών ζευγαριών του πληθυσμού, καθώς και της συσχέτισης μεταξύ της αναπαραγωγικής επιτυχίας διαφορετικών πληθυσμών. Το ύψος του κινδύνου εξαφάνισης αξιολογήθηκε με εφαρμογή του διεθνώς αποδεκτού συστήματος αξιολόγησης του Κόκκινου Καταλόγου της IUCN και της Πράξης για τα Κινδυνεύοντα Είδη της ομοσπονδιακής νομοθεσίας των Η.Π.Α. (Endangered Species Act). Τέλος, προτείνονται νέες υποθέσεις προς διερεύνηση βάσει των συμπερασμάτων τα οποία προκύπτουν για τη δυναμική των πληθυσμών. Ευχαριστίες απευθύνονται στον Επίκουρο Καθηγητή κ. Θεωδόρου Κωνσταντίνο, για την υπόδειξη της ακολουθούμενης μεθόδου και τη συνολική επίβλεψη της εργασίας, τον Δρα κ. Alain J. Crivelli, για τη διάθεση των δημογραφικών δεδομένων για κάθε πληθυσμό, καθώς και χρήσιμων βιβλιογραφικών πηγών, και τον κ. Άρμπυρο Γεώργιο για την ευγενική παραχώρηση της μελέτης «Κατασκευή τεχνητών νησίδων για απειλούμενα πτηνά στη δυτική Αυλερή - λιμνοθάλασσα Τσουκαλιό, Αμβρακικός κόλπος» και του σχεδίου επιστημονικής παρακολούθησης για τα είδη πουλιών προτεραιότητας στον Αμβρακικό κόλπο. iii

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1 1.1 Μορφολογικά χαρακτηριστικά και εξελικτική προέλευση 1 1. Ενδιαίτημα.. 1.3 Γεωγραφική κατανομή.. 3 1.4 Κοινωνική οργάνωση και συμπεριφορά.. 5 1.5 Βιολογία Αναπαραγωγής... 6 1.6 Οι αναπαραγωγικές αποικίες στην Ελλάδα. 7 1.6.1 Οι αποικίες της λίμνης Μικρής Πρέσπας. 7 1.6. Οι αποικίες του Αμβρακικού κόλπου.. 9 1.7 Γεωγραφικά και υγροτοπικά χαρακτηριστικά των βιοτόπων αναπαραγωγής.. 10 1.7.1 Η λίμνη Μικρή Πρέσπα. 10 1.7. Ο Αμβρακικός κόλπος 11 1.8 Οικολογικές πιέσεις και απειλές. 1 1.9 Το νομικό πλαίσιο της διατήρησης των ειδών.. 13 1.10 Το νομικό πλαίσιο της διατήρησης των υγροτόπων... 15. ΜΕΘΟΔΟΣ 17.1 Γενικά 17. Το στοχαστικό μοντέλο εκθετικής αύξησης.. 17..1 Πίνακας προβολής.. 17... Προσέγγιση διάχυσης 19..3 Ιδιότητες της εξαφάνισης... 0.3 Η εκτίμηση των παραμέτρων της διαδικασίας..4 Η εκτίμηση των παραμέτρων αύξησης.. 3.4.1 Συνεχής ρυθμός αύξησης... 3.4. Πεπερασμένος ρυθμός αύξησης. 4.4.3 Μέσο μέγεθος πληθυσμού. 5.4.4 Πρόβλεψη πληθυσμιακού μεγέθους.. 6.5 Η εκτίμηση των παραμέτρων εξαφάνισης. 7.5.1 Πιθανότητα εξαφάνισης. 7.5. Μέσος χρόνος έως την εξαφάνιση. 8.5.3 Πιθανότερος χρόνος έως την εξαφάνιση 8 iv

3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 30 3.1 Τα δεδομένα των παρατηρήσεων... 30 3. Οι εκτιμήσεις των παραμέτρων αύξησης και εξαφάνισης... 31 3..1 Ο πληθυσμός των Αργυροπελεκάνων της Μικρής Πρέσπας. 31 3.. Ο πληθυσμός των Ροδοπελεκάνων της λίμνης Μικρής Πρέσπας.. 37 3..3 Ο πληθυσμός των Αργυροπελεκάνων του Αμβρακικού κόλπου... 40 3.3 Η εκτίμηση της μέσης αναπαραγωγικής επιτυχίας.. 45 3.4 Η εξάρτηση της αναπαραγωγικής επιτυχίας από άλλα μεγέθη... 45 3.4.1 Παλινδρόμηση της αναπαραγωγικής επιτυχίας επί του χρόνου 45 3.4. Συσχέτιση και παλινδρόμηση της αναπαραγωγικής επιτυχίας επί του πλήθους των αναπαραγωγικών ζευγαριών.. 46 3.4.3 Συσχέτιση μεταξύ της αναπαραγωγικής επιτυχίας διαφορετικών πληθυσμών. 47 3.4.4 Σύγκριση της επίδρασης των διαφοροποιητικών χαρακτηριστικών των πληθυσμών στην αναπαραγωγική επιτυχία 47 3.5 Η εξάρτηση μεταξύ του πλήθους των αναπαραγωγικών ζευγαριών διαφορετικών πληθυσμών. 48 4. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΕΞΑΦΑΝΙΣΗΣ ΤΩΝ ΠΛΗΘΥΣΜΩΝ 49 4.1 Η σημασία της αξιολόγησης του κινδύνου εξαφάνισης 49 4. Κατάταξη των πληθυσμών σε κατηγορίες κινδύνου εξαφάνισης 49 4..1 Κατάταξη κατά τα κριτήρια του Κόκκινου Καταλόγου της IUCN... 49 4.. Κατάταξη κατά τα κριτήρια της Πράξης για τα Κινδυνεύοντα Είδη. 51 4.3 Κατάταξη των πληθυσμών σε κατηγορίες κινδύνου εξαφάνισης για την ελληνική ορνιθοπανίδα.. 54 5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ 55 5.1 Αξιολόγηση του κινδύνου εξαφάνισης των πληθυσμών... 55 5. Ερμηνευτικές υποθέσεις για την παρατηρούμενη δυναμική των πληθυσμών... 56 5..1 Οι διαφορές μεταξύ του πληθυσμού των Αργυροπελεκάνων και του πληθυσμού των Ροδοπελεκάνων της λίμνης Μικρής Πρέσπας... 56 5.. Οι διαφορές μεταξύ του πληθυσμού των Αργυροπελεκάνων της λίμνης Μικρής Πρέσπας και αυτού του Αμβρακικού κόλπου... 57 5.3 Το καθεστώς διατήρησης και σχετικές προτάσεις... 58 ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΣΤΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 60 v

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1. Μορφολογικά χαρακτηριστικά και εξελικτική προέλευση Ο Αργυροπελεκάνος (Pelecanus crispus) είναι ένα ευμέγεθες πτηνό, το μεγαλύτερο της οικογένειας των Πελεκανιδών αν και όχι αξιοσημείωτα μεγαλύτερος από τον Ροδοπελεκάνο με μήκος 160 180 cm, μήκος ράμφους 37 45 cm και άνοιγμα φτερών 310 345 cm. Η διάκριση του από συγγενικά είδη είναι δύσκολη από απόσταση αλλά η έλλειψη ρόδινης απόχρωσης στο φτέρωμα και τα μολυβδότεφρα πόδια του, σε όλες τις ηλικίες και καθ όλη τη διάρκεια του έτους, επιτρέπουν την άμεση αναγνώρισή του από μικρή ακτίνα. Τα ενήλικα άτομα μπορούν να διακριθούν από τους Ροδοπελεκάνους εν πτήση από το ομοιόμορφο χρώμα της φτερούγας (με εξαίρεση τα σκουρόχρωμα πρωτεύοντα στα άκρα της) όπως φαίνεται από κάτω. Το περίγραμμα του κατά την πτήση είναι παρόμοιο με αυτό του Ροδοπελεκάνου αλλά η κίνηση του κατά το πέταγμα είναι πιο βίαιη από ό,τι των άλλων ειδών πελεκάνων (Σχήμα 1.1) (Crivelli et al. 1997a). Ο Ροδοπελεκάνος (Pelecanus onocrotalus) είναι επίσης ευμέγεθες πτηνό με μήκος 140 175 cm, μήκος ράμφους 9 47 cm και άνοιγμα φτερών 70 360 cm. Είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος σε μέγεθος πελεκάνος μετά τον Αργυροπελεκάνο, αλλά είναι δυνατόν να ξεπερνάει πιο μικρόσωμα άτομα Αργυροπελεκάνων. Φέρει ευμεγέθη λαρυγγοθύλακα, μακρύ λαιμό, δε φέρει ουρά, όπως και τα άλλα είδη πελεκάνων, είναι αξιοσημείωτα κοινωνικό είδος και τρέφεται με ψάρια. Δύσκολα διακρίνεται από άλλους πελεκάνους της δυτικής Παλαιαρκτικής από απόσταση στο νερό ή την ξηρά, αλλά εν πτήσει τα ενήλικα άτομα αναγνωρίζονται από χαρακτηριστικό σχέδιο στις φτερούγες, το οποίο από πάνω σχηματίζεται από μαύρα πρωτεύοντα ερετικά και στέγαστρα φτερά αλλά από κάτω από το πίσω κράσπεδο των φτερούγων, το οποίο είναι όλο μαύρο και έρχεται σε αντίθεση με λευκά στέγαστρα φτερά. Από μικρή ακτίνα τα ενήλικα άτομα διακρίνονται από τους Αργυροπελεκάνους από το λευκότερο και φωτεινότερο φτέρωμα, τους μαύρους καλάμους των φτερών των πτερύγων, το χρώμα των ποδιών, τα κόκκινα μάτια και τη μεγαλύτερη επιφάνεια ακάλυπτης επιδερμίδας, η οποία περιορίζει τα μετωπικά φτερά σε μια λεπτή απόληξη στο μέσο της βάσης της άνω σιαγόνας. Το πέταγμα του θυμίζει πελαργού, κρατώντας όμως το κεφάλι πάνω από το σώμα, οπότε σχηματίζει και διαφορετικό περίγραμμα. Η κίνηση του είναι μεγαλοπρεπής με ισχυρό φτεροκόπημα και σύντομα ενδιάμεσα αερογλιστρήματα (Σχήμα 1.) (Crivelli et al. 1997b). Σχήμα 1.1. Ο Αργυροπελεκάνος (Pelcanus crispus) Σχήμα 1.. Ο Ρόδοπελεκάνος (Pelcanus onocrotalus) 1

Ο Αργυροπελεκάνος Pelecanus crispus Bruch 183 και ο Ροδοπελεκάνος Pelecanus onocrotalus Linnaeus 1758 είναι από τα μεγαλύτερα και αρχαιότερα πουλιά της Γης. Ανήκουν στην πρωτόγονη τάξη των Πελεκανόμορφων (Pelecaniformes) που περιλαμβάνει παρυδάτια πτηνά σχετικά μεγαλόσωμα, ψαροφάγα και εξοπλισμένα με νηκτική μεμβράνη στα κάτω άκρα. Τα πουλιά αυτής της τάξης είχαν άλλοτε την ονομασία Στεγανόποδα επειδή η νηκτική μεμβράνη συνδέει και τα τέσσερα δάχτυλα των κάτω άκρων. Ανήκουν στην οικογένεια των Πελεκανιδών (Pelecanidae) η οποία περιλαμβάνει πουλιά που φωλιάζουν σε αποικίες. Η πλήρης συστηματική τους κατάταξη είναι: Βασίλειο : Ζώα Animalia Φύλο : Χορδωτά Vertebrata Υποφύλο : Σπονδυλωτά Chordata Κλάση : Πτηνά Aves Τάξη : Πελεκανόμορφα Pelecaniformes Οικογένεια : Πελεκανίδες Pelecanidae Γένος : Πελεκάνοι Pelecanus Είδος { : Αργυροπελεκάνος : Ροδοπελεκάνος Pelecanus crispus Pelecanus onocrotalus Η παλαιοντολογική έρευνα έδειξε πως από την Κριτιδική περίοδο (65 135 εκατ. έτη) είχαν εμφανιστεί είδη πουλιών που έμοιαζαν με πελεκάνους. Ο Osteodontornis ήταν θαλάσσιο πουλί του Μειοκαίνου (13 5 εκατ. έτη) με άνοιγμα φτερών 4,5 m το οποίο πιστεύεται ότι ήταν πρόγονος των πελεκάνων. Η δε εμφάνιση των διάφορων ειδών του γένους Pelecanus τοποθετείται μεταξύ 15 και,5 εκατομμυρίων ετών. Σήμερα υπάρχουν επτά είδη του γένους Pelecanus. Ο Pelecanus erythrorhynchos Gmelin και ο Pelecanus occidentalis Linnaeus, που έχουν εξαπλωθεί στη βόρεια και κεντρική Αμερική, ο Pelecanus conspicillatus Temminck στην Αυστραλία, ο Pelecanus onocrotalus Linnaeus στην Αφρική, τη νοτιοανατολική Ευρώπη και την Ασία, ο Pelecanus crispus Bruch στην νοτιοανατολική Ευρώπη και την Ασία, ο Pelecanus rufescens Gmelin στην Αφρική και ο Pelecanus philippensis Gmelin στην Ασία. Τα πιο ευμεγέθη είδη του γένους είναι ο Pelecanus crispus, ο Pelecanus onocrotalus, ο Pelecanus erythrorhynchos και ο Pelecanus conspicillatus, τα οποία φωλιάζουν στο έδαφος, ενώ ο Pelecanus rufescens, ο Pelecanus occidentalis και ο Pelecanus philippensis είναι πιο μικρόσωμοι και φωλιάζουν επάνω σε δέντρα (Χατζηλάκου 199). 1.. Ενδιαίτημα Ο Αργυροπελεκάνος διαβιεί σε εσωτερικούς υγροτόπους αλλά και σε παράκτιες λιμνοθάλασσες και δέλτα ποταμών των ανατολικών ακτών της Μεσογείου. Ο βιότοπος του είναι παρόμοιος με του Ροδοπελεκάνου, με τον οποίο συχνά τον μοιράζεται, αλλά δεν περιορίζεται αποκλειστικά σε πεδινές ή παράκτιες θέσεις, ενώ προσαρμόζεται και σε ανώμαλο λοφώδες ανάγλυφο με ανοιχτά γλυκά νερά. Αναπαράγεται σε μικρές αποικίες μέσα σε καλαμιώνες, ή κατ εξαίρεση σε μεγάλες αποικίες (άνω των 00 ζευγαριών) όπου οι συνθήκες το επιτρέπουν. Ψαρεύει αδιακρίτως σε ρηχά παράκτια νερά, σε φυσικά προστατευμένες ακτές και

Σχήμα 1.3. Η γεωγραφική κατανομή του Αργυροπελεκάνου στη Δυτική Παλαιαρκτική: με κόκκινο χρώμα απεικονίζονται οι αποδημητικοί αναπαραγόμενοι πληθυσμοί, με κίτρινο χρώμα οι μόνιμα εγκατεστημένοι αναπαραγόμενοι πληθυσμοί και με πράσινο οι διαχειμάζοντες πληθυσμοί (Crivelli et al. 1997a). σε βαθιά ανοιχτά νερά καθώς και σε ποτάμια (Crivelli et al. 1997a). Στη δυτική Παλαιαρκτική ο Ροδοπελεκάνος διαβιεί σε διάσπαρτους βιοτόπους σε μικρά και μέσα γεωγραφικά πλάτη, που περιλαμβάνουν κυρίως εσωτερικούς υγροτόπους και δέλτα ποταμών. Στην Αφρική απαντάται σε γλυκά, υφάλμυρα ή παράκτια νερά. Αναπαράγεται σε μικρές αποικίες μέσα σε καλαμιώνες, ή κατ εξαίρεση σε μεγάλες αποικίες (άνω των 1000 ζευγαριών) όπου του το επιτρέπουν οι συνθήκες. Σπανίως αναπαράγεται και σε βραχώδεις νησίδες (όπως π.χ. στο Ιράν και στο Καζακστάν). Η φωλεοποίηση συνίσταται σε κατασκευή υποτυπωδών φωλιών κοντά στο νερό, ενώ ο χώρος αναπαραγωγής πρέπει να περιβάλλεται από νερό για την αποφυγή θηρευτών. Ο Ροδοπελεκάνος ψαρεύει αποκλειστικά σε ρηχά νερά και σε ποτάμια με μεγάλη πυκνότητα ψαριών, συχνά πολύ μακριά από την περιοχή όπου αναπαράγεται. Δεν ανέχεται εύκολα την ανθρώπινη παρουσία και προτιμά περιοχές φυλασσόμενες από οχλήσεις με φυσικά εμπόδια, όπως εκτεταμένοι καλαμιώνες και δυσπρόσιτες νησίδες (Crivelli et al. 1997b). 1.3. Γεωγραφική κατανομή Η γεωγραφική κατανομή του Αργυροπελεκάνου περιορίζεται αυστηρά στην Παλαιαρκτική, από την Ευρώπη έως τη Μογγολία (Σχήμα 1.3). Ο συνολικός πληθυσμός των Αργυροπελεκάνων παγκοσμίως εκτιμάται μεταξύ 4.031 και 5.196 ζευγαριών, 80% του οποίου βρίσκεται στην πρώην Ε.Σ.Σ.Δ. Στην νοτιοανατολική Ευρώπη, μικρές αποικίες απαντώνται στην Αλβανία, το Μαυροβούνιο, τη Βουλγαρία και την Ουκρανία. Μεγαλύτερες αποικίες απαντώνται στην Ελλάδα και τη Ρουμανία, μεταξύ των οποίων και η μεγα- 3

Σχήμα 1.4. Η γεωγραφική κατανομή του Ροδοπελεκάνου στη Δυτική Παλαιαρκτική: με κόκκινο χρώμα απεικονίζονται οι αναπαραγόμενοι πληθυσμοί και με πράσινο οι μη αναπαραγόμενοι πληθυσμοί (Crivelli et al. 1997b). λύτερη στον κόσμο που βρίσκεται στη λίμνη Μικρή Πρέσπα, στη βορειοδυτική Ελλάδα. Στη Ρουμανία το είδος αναπαράγεται μόνο στο δέλτα του ποταμού Δούναβη. Στην πρώην Ε.Σ.Σ.Δ. ο μισός πληθυσμός εντοπίζεται στο Καζακστάν και ειδικότερα στο δέλτα του ποταμού Ιλλύ και τη λίμνη Μπαλκάς. Στη ρωσική επικράτεια αποικίες απαντώνται στη περιοχή του Καυκάσου, μεταξύ της Κασπίας και της Μαύρης Θάλασσας, αλλά και στη νότια Σιβηρία κοντά στο Ομσκ. Μικρότερες αποικίες απαντώνται επίσης στο Τουρκμενιστάν και το Ουζμπεκιστάν και σποραδικά στο Αζερμπαϊτζάν και την Αρμενία. Ακόμα νοτιότερα Αργυροπελεκάνοι αναπαράγονται σε αρκετές αποικίες στο Ιράν και ειδικότερα στην επαρχία Σιράζ. Μερικά ακόμα ζευγάρια απαντώνται στη δυτική Μογγολία, κοντά στα σύνορα με το Καζακστάν. Οι πληθυσμοί της πρώην Ε.Σ.Σ.Δ. είναι αμιγώς μεταναστευτικοί και διαχειμάζουν στον Περσικό κόλπο, το Πακιστάν και την Ινδία. Από τις συνολικές θέσεις αναπαραγωγής του Αργυροπελεκάνου παγκοσμίως τελούν υπό νομική προστασία σχεδόν οι μισές (Crivelli et al. 000). Ο πληθυσμός των Ροδοπελεκάνων της Παλαιαρκτικής εκτιμάται περί τα 7.000 με 11.000 ζευγάρια, 60% του οποίου απαντάται στην πρώην Ε.Σ.Σ.Δ. Στη νοτιοανατολική Ευρώπη έχουν καταγραφεί μόνο δύο αποικίες: μία στη λίμνη Μικρή Πρέσπα και μία στο δέλτα του ποταμού Δούναβη, η οποία αριθμεί περίπου 3.000 ζευγάρια και αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες για το είδος. Στην Τουρκία ανακαλύφθηκαν νέες αποικίες τη δεκαετία του 1990 στην κεντρική Ανατολία και κοντά στα σύνορα της χώρας με τη Γεωργία (Σχήμα 1.4). Στο Ιράν η κύρια αποικία βρίσκεται στη λίμνη Ουρμία και αναπαραγωγικά ζευγάρια απαντώνται σποραδικά στην επαρχία Σιράζ. Στην έκταση της πρώην Ε.Σ.Σ.Δ. οι περισσότερες αποικίες εντοπίζονται στο Καζακστάν, στην κοιλάδα του Τουργκάι, τη λίμνη Μπαλκάς και το νότιο τμήμα της λίμνης Αράλης, ενώ υπάρχει και μία αποικία μερικών εκατοντάδων ζευγαριών στη λίμνη Σαρικαμίς στο Τουρκμενιστάν. Επίσης λίγες αποικίες εντοπίζονται και στη ρωσική επικράτεια, κυρίως στη λίμνη Μάνιτς Γκουντίλο, ανάμεσα στη Μαύρη και την Κασπία θάλασσα. Οι πληθυσμοί των Ροδοπελεκάνων είναι αμιγώς μεταναστευτικοί αλλά οι μεταναστευτικές 4

τους οδοί και οι τόποι διαχείμασής τους δεν είναι ακριβώς γνωστοί. Κύριοι τόποι διαχείμασης τους στην Παλαιαρκτική αποτελούν η πολιτεία Γκουτζαράτ της Ινδίας, το δέλτα του ποταμού Ευφράτη στο Ιράκ, το δέλτα του ποταμού Ινδού στο Πακιστάν και οι πεδιάδες της Γαλιλαίας στο Βόρειο Ισραήλ. Ωστόσο πολλά άτομα που προέρχονται από το δυτικότερο τμήμα της γεωγραφικής κατανομής των πληθυσμών διαχειμάζουν στην Αφρική, όπως επιβεβαιώνεται και από πρόσφατες έρευνες με δορυφορική παρακολούθηση (Crivelli et al. 000). 1.4. Κοινωνική οργάνωση και συμπεριφορά Οι Αργυροπελεκάνοι εκδηλώνουν κοινωνική συμπεριφορά καθ όλη τη διάρκεια του χρόνου. Ψαρεύουν ομαδικά και σε συνεργασία, ενίοτε και ατομικά. Σχηματίζουν μονογαμικά ζευγάρια κάθε αναπαραγωγική περίοδο, κατά τη διάρκεια μιας αναπαραγωγικής προσπάθειας, ενώ συμμετέχουν και οι δύο γονείς στη φροντίδα και την ανατροφή των νεοσσών. Αναπαράγονται σε αποικίες, οι οποίες συχνά είναι πυκνές με τις φωλιές να ακουμπούν. Ενίοτε φωλεοποιούν μαζί με Ροδοπελεκάνους ή Κορμοράνους Phalacrocorax carbo είτε σε μικτές είτε σε ξεχωριστές αναπαραγωγικές μονάδες. Η περιοχή γύρω από το ζευγάρι φυλάσσεται κατά τη διάρκεια του ζευγαρώματος, πιθανώς κυρίως από το αρσενικό. Μετά από 3 εβδομάδες οι νεοσσοί συναθροίζονται σε φάτνες στο κέντρο της αποικίας κατά τη διάρκεια της ημέρας, αλλά και της νύχτας, και σε 3 έως 5 εβδομάδες εισέρχονται στο νερό και περιφέρονται στον χώρο της αποικίας. Τα ενήλικα άτομα τρέφονται κατά κύριο λόγο στην περιοχή της αποικίας αλλά είναι δυνατό να μεταβαίνουν και σε απομακρυσμένους τόπους διατροφής. Τη νύχτα τα σμήνη των Αργυροπελεκάνων κουρνιάζουν ομαδικά, μακριά από την αποικία, αποκλειστικά πάνω στο έδαφος ή κατ εξαίρεση πάνω σε δέντρα. Από κάθε ζευγάρι μόνο το ένα άτομο κουρνιάζει στη φωλιά, τόσο κατά τη διάρκεια της νύχτας όσο και κατά τη διάρκεια της ημέρας, έως ότου σταματήσει η φύλαξη των νεοσσών κατά την 4 η ή 5 η εβδομάδα ζωής τους (Crivelli et al. 1997a). Οι Ροδοπελεκάνοι εκδηλώνουν ομοίως κοινωνική συμπεριφορά καθ όλη τη διάρκεια του χρόνου, σχηματίζοντας σμήνη, συχνά περιπλανώμενα, εκτός της αναπαραγωγικής περιόδου, αποτελούμενα από ώριμα και ανήλικα άτομα. Κατά το ψάρεμα τα μεγάλα σμήνη διασπώνται σε μικρότερες ομάδες, 3 έως 0 ατόμων, στις οποίες οι πελεκάνοι ψαρεύουν ομαδικά και συχνά σε συνεργασία. Συχνά χρησιμοποιούν τους ίδιους τόπους διατροφής με τους Αργυροπελεκάνους και τους Κορμοράνους. Κατά τη μετακίνησή τους σε άλλους τόπους διατροφής, ταξιδεύουν σε μεγάλα σμήνη 50 έως 500 ατόμων, αποτελούμενα από μικρότερες υπομονάδες 0 έως 100 ατόμων. Πιθανότατα σχηματίζουν μονογαμικά ζευγάρια για μία αναπαραγωγική περίοδο και συμμετέχουν και οι δύο γονείς στη φροντίδα και την ανατροφή των νεοσσών. Αναπαράγονται σε αποικίες, οι οποίες συχνά συγκροτούνται από μεγάλες, πυκνές ομάδες, εκατοντάδων ζευγαριών, όταν το επιτρέπουν οι συνθήκες, που με τη σειρά τους διακρίνονται σε μικρότερες μονάδες σε κάθε μία από τις οποίες οι ωοτοκίες είναι συγχρονισμένες. Ο χώρος φωλεοποίησης φυλάσσεται από το ζευγάρι σε αντίθεση με τους τόπους διατροφής που ουδέποτε φυλάσσονται. Το ζευγάρωμα, η φωλεοποίηση και το τάισμα των μικρών 5

νεοσσών γίνεται μέσα στο χώρο φωλεοποίησης, αλλά ο σχηματισμός των ζευγαριών, η διατροφή και το τάισμα των μεγαλύτερων νεοσσών γίνεται μακριά από αυτόν. Στην ηλικία των εβδομάδων οι νεοσσοί συγκεντρώνονται σε φάτνες και μετά από 4 εβδομάδες περπατούν και κολυμπούν ελεύθερα. Οι Ροδοπελεκάνοι κουρνιάζουν ομαδικά, σε ένα ή περισσότερα σμήνη. Η έλλειψη κατάλληλων χώρων για κούρνιασμα είναι δυνατόν να τους αποτρέψει να παραμείνουν σε έναν υγρότοπο ακόμα και εάν οι συνθήκες για τη διατροφή τους είναι άριστες. Σύρτεις, καλαμιώνες και βραχώδεις νησίδες είναι τα κύρια μέρη για κούρνιασμα και πολύ σπάνια τα δέντρα. Τα άτομα που κλωσσούν και οι μικροί νεοσσοί κουρνιάζουν στη φωλιά τους, ενώ το ταίρι τους πιο συχνά κουρνιάζει σε χώρο κουρνιάσματος κοντά στην περιοχή της αποικίας ή στον τόπο διατροφής και σπάνια δίπλα στη φωλιά, ανάλογα με την αναπαραγωγική φαινολογία (Crivelli et al. 1997b). 1.5. Βιολογία Αναπαραγωγής Η αναπαραγωγή των Αργυροπελεκάνων είναι εποχική στις αποικίες της νοτιοανατολικής Ευρώπης λαμβάνει χώρα από τον Φεβρουάριο έως τον Αύγουστο με περίοδο ωοτοκίας από τα τέλη Μαρτίου έως τις αρχές του Ιουλίου. Επιτυχής όψιμη αναπαραγωγική προσπάθεια είναι ασυνήθης. Κατάλληλοι τόποι αναπαραγωγής αποτελούν νησίδες με αλοφυτική βλάστηση σε παράκτιους υγροτόπους, όπως λιμνοθάλασσες, νησίδες σε εσωτερικούς υγροτόπους και καλαμιώνες στις παρυφές ανοιχτών νερών. Οι φωλιές κατασκευάζονται από αγρωστώδη, φύκη, μακρόφυτα, καλάμια, κλωνάρια και κλαδιά δέντρων τα οποία στοιβάζονται και σταδιακά συνενώνονται με περιττώματα των πτηνών. Η κατασκευή της φωλιάς ολοκληρώνεται σε διάστημα από 3 έως 4 ή περιστασιακά 5 ημέρες, κατά το οποίο τα θηλυκά άτομα χτίζουν τις φωλιές ενώ τα αρσενικά συλλέγουν και μεταφέρουν τα υλικά με το λαρυγγόσακό τους. Το μέγεθος της ωοαπόθεσης είναι 1 έως και σπάνια 3 αυγά ανά φωλιά, από τα οποία τελικά εκκολάπτεται συνήθως ένας νεοσσός, ενώ μετά από απώλεια αυγού ή νεοσσού επιχειρείται επαναφωλεοποίηση. Οι Αργυροπελεκάνοι επωάζουν τα αυγά τους καλύπτοντας τα με τη νηκτική μεμβράνη των κάτω άκρων τους. Η επώαση ξεκινάει με τη γέννηση του πρώτου αυγού, διαρκεί περίπου 31 ημέρες και γίνεται και από τα δύο φύλα, αν και τα θηλυκά συμβάλλουν περισσότερο. Οι νεοσσοί που εκκολάπτονται είναι φωλεόβιοι, οπότε εξαρτώνται πλήρως από τους γονείς, οι οποίοι συμμετέχουν στο τάισμα και τη φροντίδα τους. Η περίοδος της πτέρωσης των νεοσσών διαρκεί περίπου 80 ημέρες και μετά 3 έως 5 εβδομάδες από την πτέρωση τους εγκαταλείπουν το χώρο αναπαραγωγής (Crivelli et al. 1997a). Ο χρόνος ενηλικίωσης είναι 3 χρόνια (A. Crivelli, προσωπική επικοινωνία). Η αναπαραγωγή των Ροδοπελεκάνων είναι ομοίως εποχική στις αποικίες της νοτιοανατολικής Ευρώπης λαμβάνει χώρα από τον Απρίλιο έως τον Αύγουστο και η περίοδος ωοτοκίας ξεκινάει στα μέσα Απριλίου. Επιτυχής όψιμη αναπαραγωγική προσπάθεια είναι ασυνήθης. Κατάλληλοι τόποι αναπαραγωγής αποτελούν νησίδες από καλαμιώνες, βραχώδεις νησίδες ή γυμνό έδαφος. Η φωλιά ενός Ροδοπελεκάνου μπορεί να συνίσταται απλώς σε μία μικρή κοιλότητα στην επιφάνεια του εδάφους ή σε ένα άτακτο ευμεγέθη σωρό από 6

καλάμια, κλωνάρια και άλλη φυτική ύλη. Ακόμα και όταν ξεκινάει η επώαση τα πουλιά συνεχίζουν να συμπληρώνουν την κατασκευή της φωλιάς, στην οποία συνεισφέρουν και το αρσενικό και το θηλυκό, και να ζευγαρώνουν. Η δε κατασκευή της φωλιάς διαρκεί 5 έως 10 ημέρες. Η ωοτοκία ξεκινάει παράλληλα με την κατασκευή της φωλιάς. Το μέγεθος της ωοαπόθεσης είναι 1 έως 3 αυγά ανά φωλιά, από τα οποία τελικά εκκολάπτεται συνήθως ένας νεοσσός, ενώ μετά από απώλεια αυγού ή νεοσσού επιχειρείται επαναφωλεοποίηση, αν και κάτι τέτοιο δεν έχει αποδειχθεί. Οι Ροδοπελεκάνοι επωάζουν τα αυγά τους καλύπτοντας τα με τη νηκτική μεμβράνη των κάτω άκρων τους. Η επώαση ξεκινάει με τη γέννηση του πρώτου αυγού, διαρκεί περίπου 31 ημέρες και γίνεται και από τα δύο φύλα, τα οποία μοιράζονται εξ ίσου το χρόνο επώασης, αλλάζοντας βάρδια κάθε δύο μέρες. Οι νεοσσοί που εκκολάπτονται είναι φωλεόβιοι, οπότε εξαρτώνται πλήρως από τους γονείς, οι οποίοι συμμετέχουν στο τάισμα και τη φροντίδα τους. Τις έως 3 πρώτες μέρες οι γονείς εξακολουθούν να κλωσούν τους νεοσσούς τους και δεν τους αποχωρίζονται έως ότου περάσουν 14 μέρες από την εκκόλαψη. Μετά 3 έως 4 εβδομάδες από την εκκόλαψη οι νεοσσοί μπορούν να κολυμπήσουν. Η περίοδος της πτέρωσης των νεοσσών διαρκεί περίπου 80 ημέρες και μετά έως 4 εβδομάδες από την πτέρωση τους εγκαταλείπουν το χώρο αναπαραγωγής. Ο χρόνος ενηλικίωσης είναι 3 χρόνια (Crivelli et al. 1997b). 1.6. Οι αναπαραγωγικές αποικίες στην Ελλάδα 1.6.1. Οι αποικίες της λίμνης Μικρής Πρέσπας Στη Μικρή Πρέσπα καταγράφονται για πρώτη φορά Αργυροπελεκάνοι το 1968 αν και αναπαραγωγικές προσπάθειες είχαν λάβει χώρα εκεί και στο παρελθόν. Η εγκατάσταση Αργυροπελεκάνων και Ροδοπελεκάνων στην περιοχή είναι δυνατό να εξηγηθεί από την παρουσία Αργυροπελεκάνων στη Μεγάλη Πρέσπα ήδη από το 1959 αλλά και αναπαραγωγικών πληθυσμών Αργυροπελεκάνων και Ροδοπελεκάνων στη λίμνη Μαλίκ στην Αλβανία και στους βάλτους του ποταμού Κρνα Ρέκα στη Γιουγκοσλαβία, οι οποίοι εκτοπίστηκαν με την αποξήρανση των υγροτόπων, το 1938 και το 1955 αντιστοίχως (Χατζηλάκου Σχήμα 1.5. Οι αποικίες των Αργυροπελεκάνων και των Ροδοπελεκάνων στη λίμνη Μικρή Πρέσπα (Crivelli et al. 1998). 199, Crivelli et al. 1998). Οι αναπαραγωγικές μονάδες των πελεκάνων στη Μικρή Πρέσπα εντοπίζονται στο βόρειο τμήμα της λίμνης, και συγκεκριμένα στην περιοχή της Βρωμολίμνης, και στο νότιο άκρο της, στην περιοχή των ελληνοαλβανι- 7

κών συνόρων, σχηματίζοντας δύο διακριτές αποικίες (Σχήμα 1.5). Η συγκρότηση των αναπαραγωγικών αποικιών ξεκινάει κάθε χρόνο με την άφιξη των πρώτων ζευγαριών Αργυροπελεκάνων από τους τόπους διαχείμασης τους κατά τα μέσα Φεβρουαρίου. Η προσέλευση τους κλιμακώνεται έως τα τέλη Μαρτίου καθώς καταφτάνουν κατά μεγάλα σμήνη και όχι μεμονωμένα (Crivelli et al. 1998). Στα μέσα Μαρτίου εμφανίζονται και οι πρώτοι Ροδοπελεκάνοι, με τον κύριο όγκο αφίξεων τους όμως κατά τη διάρκεια του Απριλίου. Σύμφωνα με σχετικές παρατηρήσεις, οι πρώτοι Ροδοπελεκάνοι που φτάνουν στη Βρωμολίμνη προσελκύονται από τις μεγαλύτερες συναθροίσεις Αργυροπελεκάνων υπό την προϋπόθεση ότι υπάρχουν άτομα που ζευγαρώνουν. Οι δε αναπαραγωγικές μονάδες των Ροδοπελεκάνων ιδρύονται συχνά δίπλα σε ήδη εγκατεστημένες μονάδες Αργυροπελεκάνων ενώ κατά την εγκατάσταση σε νέες θέσεις οι Ροδοπελεκάνοι έχουν την τάση να ακολουθούν τους Αργυροπελεκάνους και δεν εγκαθίστανται από μόνοι τους σε μία καινούργια (Χατζηλάκου 199). Οι περισσότερες θέσεις φωλεοποίησης βρίσκονται στην περίμετρο της Βρωμολίμνης, σε ορισμένα σημεία του καλαμιώνα που την περιβάλλει, και σε νησίδες διαφόρων μεγεθών στο εσωτερικό της. Χαρακτηριστικά τους, βάσει των οποίων επιλέγονται από τους πελεκάνους για εγκατάσταση, είναι η παρουσία διαθέσιμου ισόπεδου χώρου αλλά και φυτικής ύλης για την κατασκευή φωλιών, η έκθεση σε ανοιχτά νερά, η αδυναμία πρόσβασης από χερσαίους θηρευτές και η γειτνίαση με άλλες θέσεις φωλεοποίησης. Τέτοιες θέσεις κατάλληλες για φωλεοποίηση είναι δυνατόν να αποτελέσουν και θέσεις που τα προηγούμενα έτη είχαν χρησιμοποιηθεί από τους πελεκάνους ως κούρνιες (Catsadorakis and Crivelli 001). Οι νησίδες αναπαραγωγής στο εσωτερικό της Βρωμολίμνης είναι προσωρινές, με την έννοια ότι μπορούν να καλυφθούν εντελώς από νερό σε περιόδους που η στάθμη του νερού της Μικρής Πρέσπας, και φυσικά της Βρωμολίμνης, είναι υψηλή, αλλά και διότι αποικοδομούνται σταδιακά εξ αιτίας της διαβρωτικής επίδρασης των κυμάτων και των δραστηριοτήτων των πουλιών. Η προέλευση μερικών φαίνεται πως είναι ο περιβάλλων καλαμιώνας καθώς τμήματα του καλαμιώνα αποκολλώνται, λόγω των ισχυρών ανέμων που επικρατούν τον χειμώνα και στις αρχές της άνοιξης, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται επιπλέουσες νησίδες καλυμμένες με καλάμια (Χατζηλάκου 199). Οι πελεκάνοι της αποικίας των ελληνοαλβανικών συνόρων είναι και αυτοί εγκατεστημένοι σε επιπλέουσες νησίδες, πολύ μικρότερες όμως από τις αντίστοιχες της Βρωμολίμνης και κρυμμένες ανάμεσα σε πυκνές συστάδες καλαμιών και ιτιών (Χατζηλάκου 199). Το μέγεθος αυτής της αποικίας είναι πολύ μικρότερο από αυτό της αποικίας της Βρωμολίμνης, ενώ έχει σημειωθεί και πλήρης εγκατάλειψη της τοποθεσίας κατά την αναπαραγωγική περίοδο λόγω ενόχλησης από επισκέπτες (Crivelli et al. 1998). Οι Αργυροπελεκάνοι αναχωρούν από τη Μικρή Πρέσπα για τους τόπους διαχείμασης τους στις αρχές Οκτωβρίου. Τόποι προορισμού, σύμφωνα με σχετικές παρατηρήσεις, είναι υγρότοποι στην περιοχή της Ανατολίας της Τουρκίας, όπως το δέλτα του ποταμού Μεντερές και οι λίμνες Μανυάς, Απολυόν και Μπάφα, αλλά και η λίμνη Κερκίνη και η λιμνοθάλασσα του Πόρτο Λάγος στην Ανατολική Μακεδονία (Crivelli et al. 1991a). Ομοίως και οι Ροδοπελεκάνοι αναχωρούν από τη Μικρή Πρέσπα κατά τα τέλη Σεπτεμβρίου αναζητώντας τόπους διαχείμασης σε ηπιότερα κλίματα, οι οποίοι ωστόσο δεν είναι επαρκώς γνωστοί. Είναι όμως γνωστό ότι κατά την πορεία τους ενώνονται με άλλους πληθυσμούς του είδους, που έρχονται από την 8

υπόλοιπη Ευρώπη και την πρώην Σοβιετική Ένωση, πραγματοποιώντας μια μαζική μετακίνηση προς το Νότο με ενδιάμεσες στάσεις σε παρευρισκόμενους υγροτόπους. Συγκεκριμένα οι Ροδοπελεκάνοι της Μικρής Πρέσπας κατευθύνονται πρώτα προς τη λίμνη Κερκίνη και τη λιμνοθάλασσα του Πόρτο Λάγος και ύστερα κινούνται ανατολικά προς τη θάλασσα του Μαρμαρά, όπου συγχωνεύονται με τον ρουμανικό πληθυσμό. Με την αποδημία τους εκτός Ελλάδος κατά τη χειμερινή περίοδο πρέπει να σχετίζεται και το γεγονός ότι επιστρέφουν στη Μικρή Πρέσπα ένα μήνα μετά τους Αργυροπελεκάνους, οι οποίοι διαχειμάζουν και μέσα στον Ελλαδικό χώρο (Χατζηλάκου 199). 1.6.. Οι αποικίες του Αμβρακικού κόλπου Σχήμα 1.6. Οι αναπαραγωγικές μονάδες των Αργυροπελεκάνων στη λιμνοθάλασσα Τσουκαλιό του Αμβρακικού κόλπου (Crivelli et al. 1998). Η πρώτη επιστημονική αναφορά για Αργυροπελεκάνους στον Αμβρακικό έγινε από ξένους ορνιθολόγους στα μέσα του 19 ου αιώνα, ενώ η πρώτη τεκμηριωμένη αναφορά της αποικίας και της αναπαραγωγής των πουλιών έγινε το 1967, οπότε καταγράφηκαν 18 έως 0 ζευγάρια. Σύμφωνα με ενδείξεις στο παρελθόν υπήρχε αποικία πελεκάνων στο μεγάλο καλαμιώνα του Βάλτου Ροδιάς, η οποία αργότερα μετατοπίσθηκε στην Αυλερή, το νοτιοανατολικό όρμο της λιμνοθάλασσας Τσουκαλιό (Ζόγκαρης κ.ά. 000). Οι αποικίες των Αργυροπελεκάνων στον Αμβρακικό εντοπίζονται σε φυτοκαλυμμένες νησίδες στην τοποθεσία Αυλερή καθώς και στη γειτονική λιμνοθάλασσα Λογαρού (Σχήμα 1.6). Οι νησίδες αυτές καλύπτονται από αρθρόκνημα Arthrocnemum glaucum. Ωστόσο η βλάστηση των νησίδων καταστρέφεται από τις δραστηριότητες των πτηνών, που τις χρησιμοποιούν ως χώρο αναπαραγωγής αφού πρώτα τις έχουν χρησιμοποιήσει ως κούρνιες. Οι φωλιές κατασκευάζονται από μίσχους απονεκρωμένων καλαμιών, αλλά κυρίως από αρθρόκνημα, και οι διαστάσεις τους είναι όμοιες με αυτές που απαντώνται στην αποικία της Μικρής Πρέσπας, εκτός του ότι είναι μικρότερες σε ύψος (Crivelli et al. 1998). Επίσης οι νησίδες των λιμνοθαλασσών υφίστανται έντονη αποσάθρωση από τον κυματισμό λόγω της καταστροφής της βλάστησης που τις καλύπτει, καθώς οι Αργυροπελεκάνοι ξεριζώνουν τα φυτά των νησίδων όπου φωλιάζουν για να ενισχύσουν τις φωλιές τους, τα ποδοπατούν και τα καλύπτουν με περιττώματα. Συνεπώς οι μικρές νησίδες που έχουν φωλιάσει Αργυροπελεκάνοι διαβρώνονται με ταχύ ρυθμό, ειδικά μετά από θύελλες. Υπάρχουν όμως και μεγάλες νησίδες στο Τσουκαλιό που παρότι δε φιλοξένησαν αποικίες πελεκάνων διαβρώθηκαν έντονα τα τελευταία είκοσι χρόνια (Ζόγκαρης κ.ά. 000). Ο πληθυσμός των Αργυροπελεκάνων στον Αμβρακικό είναι ο μοναδικός που φωλιάζει σε παράκτιες λιμνο- 9

θάλασσες στην Ευρωπαϊκή Ένωση και ίσως ο μοναδικός που τρέφεται πολύ συχνά στη θάλασσα, ακόμη και μαζί με ρινοδέλφινα και γλάρους. Αργυροπελεκάνοι παρατηρούνται στον Αμβρακικό καθ όλη τη διάρκεια του έτους. Παρόλο που φαίνεται ότι ένα ποσοστό του πληθυσμού μετακινείται σε άλλους υγροτόπους τους καλοκαιρινούς μήνες, δεν υπάρχουν ενδείξεις μαζικής μετανάστευσης (Ζόγκαρης & Ρήγας 001). 1.7. Γεωγραφικά και υγροτοπικά χαρακτηριστικά των βιοτόπων αναπαραγωγής 1.7.1. Η λίμνη Μικρή Πρέσπα Η λίμνη Μικρή Πρέσπα (40º 45 Ν, 1º 06 Ε) βρίσκεται στο βορειοδυτικό άκρο της Ελλάδας, στην περιοχή των Ελληνοαλβανικών συνόρων και σε υψόμετρο 853 m από την επιφάνεια της θάλασσας, που την κατατάσσει υψομετρικά πρώτη σε σχέση με τις υπόλοιπες μεγάλες λίμνες της χώρας. Έχει έκταση 48,5 km² από τα οποία τα 5 km² ανήκουν στην Αλβανία. Είναι μια σχετικά αβαθής λίμνη, με μέσο βάθος 6,5 m και μέγιστο βάθος 8 m, το δε μέγιστο μήκος και πλάτος της είναι 13 km και 6 km αντίστοιχα (Χατζηλάκου 199). Στο βόρειο τμήμα της η Μικρή Πρέσπα διαχωρίζεται από τη λίμνη Μεγάλη Πρέσπα με μια στενή λωρίδα γης μήκους περίπου 4 km και πλάτους περίπου 500 m, η οποία σχηματίστηκε από τις προσχώσεις του μικρού ποταμού Άγιος Γερμανός. Στο νοτιοδυτικό άκρο της λωρίδας αυτής στη θέση Κούλα, υπάρχει μια στενή δίαυλος επικοινωνίας μεταξύ των δύο λιμνών. Επειδή η στάθμη της Μικρής Πρέσπας είναι λίγο ψηλότερα από εκείνη της Μεγάλης Πρέσπας, παρατηρείται ορισμένες εποχές του χρόνου ροή νερού από την πρώτη προς τη δεύτερη. Ανατολικά, νότια και δυτικά και σε μικρή απόσταση από τις όχθες της υψώνονται τα βουνά Βαρνούς (.153 m), Τρικλάριο (1.756 m) και Ντέβας (1.457 m), που ορίζουν τη λεκάνη απορροής της λίμνης, έκτασης 0 km² (Χατζηλάκου 199). Όσον αφορά τη βλάστηση της περιοχής, σε όλο σχεδόν το μήκος της παρόχθιας ζώνης επικρατούν οι καλαμιώνες. Το πλάτος τους κυμαίνεται από μερικές δεκάδες έως και μερικές εκατοντάδες μέτρα και χαρακτηρίζονται από τη φυτοκοινωνική κλάση Phragmitetea με αντιπροσωπευτικά είδη τα: Phragmites australis, Typha angustifolia, Scirpus lacustris, Iris pseudacorus και σε μικρότερους αριθμούς τα: Scirpus holoshoenus, Cyperus fuscus και Calamogrostis pseudophragmites. Η έκταση που καταλαμβάνουν οι καλαμιώνες έχει αυξηθεί κατά 5% από το 1945, από δε το 1974, οπότε η περιοχή ανακηρύχθηκε Εθνικός Δρυμός, οι τρεις σπουδαιότεροι (καλαμιώνας Πύλης, Βρωμολίμνης και ελληνοαλβανικών συνόρων) έχουν χαρακτηριστεί ως καταφύγια πουλιών. Οι δύο τελευταίοι αποτελούν τους μόνους τόπους φωλιάσματος του Ροδοπελεκάνου και του Αργυροπελεκάνου τα τελευταία 0 χρόνια (Χατζηλάκου 199). Όσον αφορά την ορνιθοπανίδα της περιοχής, έχουν καταγραφεί συνολικά να φωλιάζουν ή να περνούν από την περιοχή κατά τη μεταναστευτική περίοδο 50 είδη πουλιών, από τα οποία τα 65 ανήκουν στα σπάνια ή απειλούμενα είδη (σύμφωνα με το Παράρτημα Ι της οδηγίας 79/409/ΕΟΚ) και από αυτά τα 65, τα 5 φωλιάζουν τακτικά στη Μικρή Πρέσπα. Τα περισσότερα ψαροφάγα είδη ανήκουν στις τάξεις των Πελεκανόμορφων (π.χ. Phalacrocorax carbo, Pelecanus crispus, Pelecanus onocrotalus), των 10

Πελαργόμορφων (π.χ. Ardea cinerea, Ardea purpurea, Egretta garzetta) και των Πυγοποδόμορφων (π.χ. Podiceps cristatus). Κατά τη διάρκεια του χειμώνα, τα περισσότερα είδη εγκαταλείπουν τη Μικρή Πρέσπα και μεταναστεύουν νότια, με εξαίρεση τη Λαγγόνα Phalacrocorax pygmaeus, μερικά είδη πάπιας και τον Αργυροτσικνιά Casmerodius albus (Χατζηλάκου 199). Η Βρωμολίμνη είναι μια υδάτινη επιφάνεια, έκτασης 1 km² (100 ha), η οποία διαχωρίζεται από την υπόλοιπη λίμνη από αλλουβιακές αποθέσεις και τυρφώδεις γαίες, και περιβάλλεται από εκτενείς καλαμιώνες, με πιο αντιπροσωπευτικό είδος το Phragmites australis, και βούρλα Scirpus lacustris (Catsadorakis et al. 1996). Ο πυθμένας της λίμνης στην περιοχή αυτή καλύπτεται από ένα παχύ στρώμα λάσπης, πλούσιας σε οργανική ύλη, που έχει προέλθει από τη σταδιακή συσσώρευση και αποσύνθεση των καλαμιών και άλλων υδροφύτων (Χατζηλάκου 199). Γύρω από τη Βρωμολίμνη εκτείνονται υγρά λιβάδια ενώ υπάρχουν και μικρότερες υδάτινες λεκάνες, ποικίλου βάθους και έκτασης, οι οποίες είτε καλύπτονται μόνιμα με νερό είτε ξηραίνονται στη διάρκεια των θερινών μηνών. Την άνοιξη η ανερχόμενη στάθμη του νερού πλημμυρίζει αυτή την περιοχή και οι μικρές λεκάνες και τα λιβάδια που τις περιβάλλουν μετατρέπονται σε τόπους αναπαραγωγής των ιχθυοπληθυσμών της Μικρής Πρέσπας. Έτσι η παρουσία των εκτεταμένων καλαμιώνων και των μόνιμων ή προσωρινών αβαθών λεκανών, καθιστούν το βόρειο καταφύγιο ένα βιότοπο πολύ σημαντικό διότι εξασφαλίζει ιδανικές συνθήκες για φώλιασμα και για διατροφή για ένα μεγάλο αριθμό ειδών πουλιών (Χατζηλάκου 199). Το καταφύγιο των ελληνοαλβανικών συνόρων βρίσκεται στο νότιο άκρο της Μικρής Πρέσπας. Μορφολογικά, η περιοχή αυτή διαφέρει από τη Βρωμολίμνη. Οι πλαγιές των βουνών Τρικλάριο και Ντέβας που κατέρχονται με μεγάλη κλίση, καλύπτονται από φυλλοβόλα και αειθαλή κωνοφόρα, όπως διάφορα είδη κέδρων (Juniperus sp.), οι δε όχθες είναι βραχώδεις. Στο επίπεδο της λίμνης η δομή της βλάστησης έχει δημιουργήσει ένα μωσαϊκό από πυκνές συστάδες Phragmites australis ύψους περίπου 3 m διάσπαρτες ανάμεσα σε ανοιχτές επιφάνειες νερού με βενθικά υδρόφυτα (Myriophyllum verticcilatum, Ceratophyllum demersum, Potamogeton natans, P. crispus κ.ά) και υδρόβια πλευστόφυτα (Nymphaea alba, Numphar luteum). Επίσης απαντώνται ιτιές Salix cinerea ύψους 3 5 m διάσπαρτες ανάμεσα στις συστάδες των καλαμιών (Χατζηλάκου 199). 1.7.. Ο Αμβρακικός κόλπος Ο Αμβρακικός κόλπος αναπτύσσεται στις ακτές της δυτικής Ελλάδας, αποτελεί το βορειότερο μεγάλο κόλπο της και καταλαμβάνει έκταση περίπου 405 km² (38º 51-39º 10 Ν, 0º 40-1º 1 Ε). Ο κόλπος αυτός αποτελεί μία κλειστή και κατά συνέπεια προστατευμένη, από τους παράγοντες που δρουν στην ανοικτή θάλασσα, λεκάνη. Έχει ανατολικό του όριο το όρος Μακρυνόρος, βόρειο την προσχωσιγενή πεδιάδα της Άρτας, που σχηματίστηκε από τους ποταμούς Λούρο και Άραχθο, δυτικό το Ιόνιο πέλαγος με το οποίο χωρίζεται με γαιώδη λουρίδα μέσου πλάτους 3000 μέτρων και νότιο τους βόρειους πρόποδες των Ακαρνανικών ορέων, όπου και σχηματίζονται οι επιμέρους πεδιάδες της Βόνιτσας και του Δρυμού. Η επικοινωνία της υδάτινης μάζας του κόλπου με το Ιόνιο πέλαγος επιτυγχάνεται με στενό και αβαθή δίαυλο 11

πλάτους περίπου 600 m, στο στενότερο σημείο, μήκους 3 km και βάθους περίπου 5 m, στο αβαθέστερο (Μερτζάνης 199). Το συνολικό μήκος των ακτών του κόλπου, χωρίς τις λιμνοθάλασσες, φθάνει τα 180 km και το μεγαλύτερο μήκος του τα 33 km. Το πλάτος του κυμαίνεται από τα 6 έως τα 1 km, ενώ το μέσο βάθος του είναι 5,98 m. H συνολική έκταση των λιμνοθαλασσών γύρω από τον Αμβρακικό κόλπο προσεγγίζει τα 61,35 km², ενώ τα ακριβή όριά τους είναι ασαφή και εξαρτώνται από την εποχή του έτους, τις κλιματικές συνθήκες και άλλες παραμέτρους, έτσι ώστε να συρρικνώνονται ή να επεκτείνονται ανάλογα. Οι μεγαλύτερες σε έκταση λιμνοθάλασσες είναι η λιμνοθάλασσα Λογαρού (5,75 km²), η λιμνοθάλασσα Τσουκαλιό (16,5 km²) και η λιμνοθάλασσα Ροδιά (13,5 km²), οι οποίες και γειτνιάζουν καλύπτοντας το μεγαλύτερο μέρος της συνολικής έκτασης του συστήματος των λιμνοθαλασσών (Μερτζάνης 199). Όσον αφορά τη βλάστηση της περιοχής, το χερσαίο τμήμα της καλύπτεται κατά το 10% από κοινωνίες καλαμιώνων (Phragmitetum) κοντά στις οποίες αναπτύσσονται συστάδες Scirpetum maritimi ενώ απαντώνται και περιοχές με Nymphaea alba και Iris pseudacorus. Οι συστάδες των δασών στοάς που έχουν απομείνει στο διπλό δέλτα Λούρου και Άραχθου καλύπτουν έκταση,5 km². Το μόνο πραγματικά αειθαλές δάσος αναπτύσσεται στη χερσόνησο της Κορωνησίας, ενώ οι τελευταίες συστάδες φυλλοβόλου δάσους, το οποίο ανήκει στη φυτοκοινωνία Coccifero-Carpinetum, έχουν απομείνει στα βορειανατολικά του λόφου Μαυροβούνι. Οι γύρω λόφοι καλύπτονται από μακκία βλάστηση που καλύπτει έκταση περί τα 1 km². 1.8. Οικολογικές πιέσεις και απειλές Οι απειλές που δέχονται οι πληθυσμοί των δύο ειδών πελεκάνων στη Μικρή Πρέσπα και τον Αμβρακικό σχετίζονται πλέον περισσότερο με φυσικούς παρά με ανθρωπογενείς παράγοντες, καθώς η προστασία των δύο ειδών από επιβλαβείς ανθρώπινες δραστηριότητες είναι πλέον νομικά κατοχυρωμένη. Η διατήρηση των πληθυσμών τους φαίνεται ότι εξαρτάται σημαντικά από τη διαθεσιμότητα κατάλληλων θέσεων για φωλεοποίηση και τη δυνατότητα απομόνωσής τους από θηρευτές και την ανθρώπινη παρουσία κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγικής περιόδου, συνθήκη που αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την εξασφάλιση της αναπαραγωγικής επιτυχίας τους. Η παρουσία κατάλληλων θέσεων για φωλεοποίηση καθίσταται ιδιαίτερα σημαντική για την αναπαραγωγική επιτυχία των πληθυσμών λόγω της προτίμησης που δείχνουν και τα δύο είδη στις νησίδες που σχηματίζονται στην υδάτινη μάζα των υγροβιοτόπων, οι οποίες αποδομούνται υπό τη δράση του ανέμου, των κυμάτων, της αυξομείωσης της στάθμης των υδάτων αλλά και της δράσης των ίδιων των πτηνών, εξαναγκάζοντας τα να αναζητούν νέες νησίδες. Το πρόβλημα της εύρεσης ζωτικού χώρου για αναπαραγωγή παρουσιάζεται εντονότερο στις παράκτιες λιμνοθάλασσες του Αμβρακικού καθώς οι διαβρωμένες νησίδες δεν αναπληρώνονται από νέες σχηματιζόμενες από αποθέσεις, όπως συμβαίνει στον υγρότοπο της Βρωμολίμνης όπου νέες νησίδες σχηματίζονται διαδοχικά από υλικά προερχόμενα από τον περιβάλλοντα καλαμιώνα. Το φαινόμενο αυτό φαίνεται μάλιστα να συνδέεται με ανθρωπογενείς αλλαγές στη φυσική υδρολογία της περιοχής, καθώς μετά 1

την κατασκευή αναχωμάτων στον ποταμό Λούρο παρατηρήθηκε μεταβολή της αλατότητας και αλλαγές στη φυσική κίνηση των νερών στις λιμνοθάλασσες. Η υποβάθμιση των νησίδων που προκαλείται από τη διάβρωση έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση του κατάλληλου ενδιαιτήματος για τους πελεκάνους, και ειδικότερα για την αποικία του Τσουκαλιού την εκτόπιση μονάδων της σε άλλες νησίδες συχνά σε άλλη περιοχή της λιμνοθάλασσας (Ζόγκαρης κ.ά. 000). Η ενόχληση των πελεκάνων στις αποικίες τους είτε από θηρευτές είτε από τον άνθρωπο, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγικής περιόδου, αποτελεί μια εξ ίσου σημαντική απειλή καθώς είναι δυνατόν να έχει σοβαρές συνέπειες για την αναπαραγωγική επιτυχία των πληθυσμών τους. Η επίδραση της ενόχλησης στην αναπαραγωγική επιτυχία οφείλεται στην αύξηση της θνησιμότητας των αυγών ή των νεοσσών που μπορεί να προκαλέσει ο πανικός των πτηνών σε ένα περιστατικό ενόχλησης, καθώς οι πελεκάνοι διωκόμενοι μπορεί να σπάσουν ή να ρίξουν τα αυγά τους έξω από τις φωλιές, αφού τα επωάζουν με τα πέλματά τους, ενώ είναι δυνατόν ακόμα και να εγκαταλείψουν την προσπάθεια επώασης (Ζόγκαρης κ.ά. 000). Σημαντικός παράγοντας που επηρεάζει τον κίνδυνο ενόχλησης των αποικιών είναι η διασπορά των αναπαραγωγικών μονάδων, που με τη σειρά της εξαρτάται από τη στάθμη των υδάτων και την ποιότητα των χώρων φωλεοποίησης. Στη Μικρή Πρέσπα καθοριστικό ρόλο παίζει η στάθμη των υδάτων, για την οποία έχει παρατηρηθεί κύμανση από έτος σε έτος της τιμής της την περίοδο της άνοιξης έως και 1,4 m (Crivelli et al. 1998). Μεγάλες μεταπτώσεις της στάθμης είναι δυνατόν να καταστήσουν νησίδες της λίμνης ακατάλληλες για φωλεοποίηση είτε λόγω υπερκάλυψής τους με την άνοδο των υδάτων, είτε λόγω υπερέκθεσής τους σε χερσαίους θηρευτές με την κάθοδο των υδάτων. Στις λιμνοθάλασσες του Αμβρακικού, όπου οι μεταβολές της στάθμης των υδάτων είναι αμελητέες (± 30 cm), ο σημαντικότερος παράγοντας που καθορίζει τις αλλαγές των θέσεων φωλεοποίησης από έτος σε έτος φαίνεται να είναι η διάβρωση και αποδόμηση των νησίδων (Crivelli et al. 1998). Η συνεχής υποβάθμιση τους έχει ως αποτέλεσμα τη διασπορά της αποικίας στην ευρύτερη περιοχή των λιμνοθαλασσών προς αναζήτηση νέων νησίδων. Η συνεχής όμως μετατόπιση των αναπαραγωγικών μονάδων θέτει σε μεγαλύτερο κίνδυνο την αναπαραγωγική επιτυχία τους, καθώς εμφανίζεται μεγαλύτερο το ενδεχόμενο ανθρωπογενούς ενόχλησης λόγω δυσκολότερης φύλαξης ή εφαρμογής κάποιων περιορισμών στις νέες νησίδες. Ορισμένες από αυτές τις νησίδες είναι σε θέσεις όπου υπάρχει τακτική ή υποχρεωτική διέλευση αλιευτικών σκαφών, ενώ άλλες είναι σε θέσεις όπου δεν είναι δυνατή η φύλαξη και παρακολούθησή τους από την ξηρά, οπότε τα πουλιά αντιμετωπίζουν τακτική ενόχληση που επηρεάζει αρνητικά την αναπαραγωγική τους επιτυχία (Ζόγκαρης κ.ά. 000). 1.9. Το νομικό πλαίσιο της διατήρησης των ειδών Η προστασία και η διατήρηση των δύο αυτών ειδών πελεκάνων καλύπτεται νομοθετικά στο πλαίσιο της κοινοτικής και εθνικής νομοθετικής δράσης για την προστασία και διατήρηση του περιβάλλοντος και ειδικότερα της άγριας πανίδας και χλωρίδας. Συγκεκριμένα και τα δύο είδη προστατεύονται από τη θήρευση, τη σύλληψη, τη διατήρηση σε αιχμαλωσία, την αγοραπωλησία, την κατοχή, τη μεταφορά, την εισαγωγή και 13

την εξαγωγή ως «μη θηρεύσιμα πτερωτά θηράματα» κατά την υπ αριθ. 414985/1985 Κοινή Υπουργική Απόφαση «Μέτρα διαχείρισης της άγριας πτηνοπανίδας», σε συμμόρφωση με την οδηγία 79/409/ΕΟΚ «περί της διατήρησης των άγριων πτηνών», και ως «είδη υπό αυστηρή προστασία» κατά τον Ν. 1335/1983 με τον οποίο κυρώθηκε από το ελληνικό Κοινοβούλιο η «Σύμβαση για τη διατήρηση της άγριας ζωής και του φυσικού περιβάλλοντος της Ευρώπης», η οποία υπογράφηκε στη Βέρνη το 1979. Τα ίδια νομοθετήματα προβλέπουν επίσης την απαγόρευση της από προθέσεως διατάραξης της ησυχίας των υπό προστασία ειδών, ιδίως κατά την περίοδο της αναπαραγωγής, εξάρτησης ή διαχείμασης, της εκ προθέσεως καταστροφής ή συλλογής ωών εκ του φυσικού περιβάλλοντος ή της κατοχής τους, της κατοχής και του εσωτερικού εμπορίου των ζώων αυτών, ζώντων ή νεκρών, συμπεριλαμβανομένων των ταριχευμένων ζώων, καθώς και της κατοχής και του εσωτερικού εμπορίου οποιουδήποτε τμήματος ή προϊόντος προερχόμενου εκ του ζώου. Επίσης όσον αφορά την προστασία των βιοτόπων τους, σύμφωνα με την Κ.Υ.Α. 414985/1985 απαγορεύεται η ρύπανση των υγροτόπων των άγριων πτηνών, με επικίνδυνα απόβλητα βιομηχανιών και βιοτεχνιών, η χρησιμοποίηση γεωργικών φαρμάκων των οποίων δεν επιτρέπεται η κυκλοφορία και η εκτέλεση έργων ή εργασιών που μπορεί να διαταράξουν την οικολογική ισορροπία σε περιοχές για τις οποίες έχουν καθοριστεί ιδιαίτερα μέτρα διαχείρισης και εκμετάλλευσης των φυσικών τους πόρων. Λήψη μέριμνας για την προστασία του Αργυροπελεκάνου και του Ροδοπελεκάνου από τις παραπάνω απειλές προβλέπεται επίσης για μεν τον Αργυροπελεκάνο από τον Ν. 055/199, με τον οποίο καθορίζονται, για μια σειρά ειδών άγριας πανίδας, οι όροι του εισαγωγικού και εξαγωγικού εμπορίου ατόμων αυτών των ειδών καθώς και τμημάτων ή προϊόντων προερχόμενων εξ αυτών, κατ επικύρωση της «Σύμβασης για το διεθνές εμπόριο ειδών και δειγμάτων της αυτοφυούς χλωρίδας και άγριας πανίδας που κινδυνεύουν με εξαφάνιση» (Convention on International Trade in Endangered Species of wild fauna and flora - CITES), και για δε τον Ροδοπελεκάνο από το Π.Δ. 67/1981 «Περί προστασίας της αυτοφυούς Χλωρίδος και αγρίας Πανίδος και καθορισμού διαδικασίας συντονισμού και ελέγχου της ερεύνης επ αυτών», με το οποίο ορίζεται ένας κατάλογος ειδών για τα οποία απαγορεύεται η συλλογή, ο φόνος, η σύλληψη, η διατήρηση σε αιχμαλωσία και η εμπορία ή εξαγωγή τους. Επίσης σημειώνεται ότι και τα δύο είδη έχουν χαρακτηριστεί ως «κινδυνεύοντα αποδημητικά είδη» και ως «αποδημητικά είδη τα οποία πρέπει να αποτελούν αντικείμενο Συμφωνιών» κατά τη «Σύμβαση για τη διατήρηση των αποδημητικών ειδών της άγριας πανίδας», η οποία υπογράφηκε στη Βόννη το 1979 και κυρώθηκε από το ελληνικό Κοινοβούλιο με το Ν. 719/1999 και έχει σκοπό τη διασφάλιση της διατήρησης των αποδημητικών ειδών και την ανάπτυξη συντονισμένης δράσης και συνεργασίας όλων των κρατών στα οποία αυτά τα είδη περνούν μέρος του κύκλου ζωής τους, ενώ συγκαταλέγονται και ανάμεσα στα είδη υδρόβιων πτηνών που χρήζουν μέτρων προστασίας κατά τη «Συμφωνία για τη διατήρηση αποδημητικών υδρόβιων πτηνών της Αφρικής και της Ευρασίας», η οποία υπογράφηκε από την Ελλάδα το 1998. 14

1.10. Το νομικό πλαίσιο της διατήρησης των υγροτόπων Σημαντική συμβολή στην προστασία και τη διατήρηση των πελεκάνων παρέχεται επίσης και από το νομικό πλαίσιο που διέπει την προστασία και διατήρηση των υγροτόπων τους, όπως αυτό διαμορφώνεται μέσω της θέσπισης προστατευόμενων περιοχών με εθνικά και κοινοτικά νομοθετήματα καθώς και σχετικές διεθνείς συμβάσεις που έχει επικυρώσει το ελληνικό Κοινοβούλιο. Η λίμνη Μικρή Πρέσπα αποτελεί θεσμοθετημένη προστατευόμενη περιοχή και υφίσταται διαχείριση ως πυρήνας του Εθνικού Δρυμού Πρεσπών, βάσει του Ν. 996/1971 (μέρος του Ν. 86/1969 «Περί Δασικού Κώδικά») και της Υπουργικής Απόφασης 165594/3007/1985 «Έγκριση κανονισμού λειτουργίας του Εθνικού Δρυμού Πρεσπών», και ως Τοπίο Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους βάσει της Υπουργικής Απόφασης 311/1747/1975 «Περί χαρακτηρισμού τόπου της Μακεδονίας ως Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους», ενώ συγκαταλέγεται ανάμεσα στους Υγροτόπους Διεθνούς Σημασίας στο πλαίσιο της εφαρμογής της «Σύμβασης επί των Υγροτόπων Διεθνούς Σημασίας ιδιαίτερα ως Ενδιαιτημάτων της Υδρόβιας Ορνιθοπανίδας», γνωστής και ως «Σύμβασης Ραμσάρ», η οποία υπεγράφη στο Ραμσάρ το 1971 και κυρώθηκε από το ελληνικό Κοινοβούλιο με το Ν.Δ. 191/1974 «Περί κυρώσεως της Σύμβασης Ραμσάρ» και τον Ν.1950/91 «Περί κυρώσεως των τροποποιήσεων της Σύμβασης Ραμσάρ». Επίσης ολόκληρος ο Εθνικός Δρυμός Πρεσπών περιλαμβάνεται στο οικολογικό δίκτυο «ΦΥΣΗ 000» έχοντας χαρακτηριστεί ως «Ζώνη Ειδικής Προστασίας», βάσει της οδηγίας 79/409/ΕΟΚ, ενώ έχει χαρακτηριστεί και ως «προτεινόμενος Τόπος Κοινοτικής Σημασίας» βάσει της οδηγίας 9/43/ΕΟΚ «για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας», που κυρώθηκε με την Κ.Υ.Α. 33318/308/1998 «Καθορισμός μέτρων και διαδικασιών για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας χλωρίδας και πανίδας», οπότε και οι δράσεις διαχείρισης της περιοχής εντάσσονται πλέον σε σχετικό κοινοτικό πρόγραμμα «LIFE Φύση», αποσκοπώντας στη διατήρηση εκείνων των οικοτοπικών συνθηκών που ευνοούν τη διατήρηση της άγριας ζωής. Συγκεκριμένα, εκτός των απαγορευτικών μέτρων που έχουν ληφθεί σχετικά με την πρόσβαση στη ζώνη απόλυτης προστασίας του Δρυμού - στην οποία περιλαμβάνεται και η έκταση της Βρωμολίμνης - και δραστηριότητες όπως το ψάρεμα και το κυνήγι, με το πρόγραμμα «Life Φύση 00 007: Προστασία και διατήρηση ειδών πουλιών προτεραιότητας στη λίμνη Μικρή Πρέσπα» αναπτύσσονται επιπλέον τομείς δράσης που αφορούν τη διαχείριση της παραλίμνιας βλάστησης και τη διαχείριση της στάθμης των νερών της λίμνης, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται η παρουσία κατάλληλων ανοιχτών χώρων για φώλιασμα και αφθονία τροφής για τα υδρόβια πτηνά. Το καθεστώς προστασίας και διατήρησης των υγροτόπων του Αμβρακικού κόλπου κατοχυρώνεται νομικά με τη Σύμβαση Ραμσάρ, κατά την οποία συγκαταλέγεται ανάμεσα στους Υγροτόπους Διεθνούς Σημασίας περιοχή του Αμβρακικού κόλπου έκτασης περί τα 36,5 km², με τη «Σύμβαση για την Προστασία του Θαλάσσιου Περιβάλλοντος και της Παράκτιας Περιφέρειας της Μεσογείου», γνωστή και ως «Σύμβαση της Βαρκελώνης», η οποία υπεγράφη στη Βαρκελώνη το 1976 και κυρώθηκε από το ελληνικό Κοινοβούλιο με τον Ν. 855/1978 και τον Ν. 1634/1986, καθώς και με τις οδηγίες 79/409/ΕΟΚ και 9/43/ΕΟΚ βάσει των οποίων έχουν χαρακτηριστεί ως «Ζώνη Ειδικής Προστασίας» η λιμνοθάλασσα Καταφούρκο και τα 15

Κορακονήσια, και ως «προτεινόμενος Τόπος Κοινοτικής Σημασίας» η περιοχή που περιλαμβάνει τα δέλτα των ποταμών Λούρου και Αράχθου και το παρακείμενο σύστημα των λιμνοθαλασσών, αντιστοίχως. Ως εκ τούτου η περιοχή που περιλαμβάνεται στη Ζώνη Ειδικής Προστασίας είναι ενταγμένη στο δίκτυο «ΦΥΣΗ 000» ενώ δράσεις διαχείρισης των υγροτόπων έχουν ενταχθεί σε σχετικό κοινοτικό πρόγραμμα «LIFE Φύση» με στόχο τη διατήρηση και αποκατάσταση του φυσικού περιβάλλοντος της περιοχής. Στην ενίσχυση του νομικού πλαισίου της προστασίας και διατήρησης των υγροτόπων του Αμβρακικού κόλπου συμβάλει και η Κοινή Υπουργική Απόφαση «Θεσμοθέτηση και Οριοθέτηση του Εθνικού Πάρκου Αμβρακικού κόλπου» με την οποία χαρακτηρίζεται συγκεκριμένη έκταση της χερσαίας και θαλάσσιας περιοχής του Αμβρακικού κόλπου ως «Εθνικό Πάρκο υγροτόπων Αμβρακικού» και ορίζονται οι επιτρεπόμενες χρήσεις και δραστηριότητες σε αντίστοιχες ζώνες 1. Ειδικότερα όσον αφορά την προστασία των λιμνοθαλασσών στις επιτρεπόμενες δραστηριότητες περιλαμβάνονται η κατασκευή, βελτίωση και συντήρηση κτισμάτων που εξυπηρετούν την παραγωγική δραστηριότητα, όλα τα έργα διατήρησης και συντήρησης του φυσικού περιβάλλοντος των λιμνοθαλασσών (όπως εκβαθύνσεις, διαπλατύνσεις στομίων, δίαυλοι κυκλοφορίας νερού, εκσκαφές, δημιουργία τάφρων, υποδομές αλίευσης, κ.α.) καθώς και ο εμπλουτισμός των λιμνοθαλασσών με γόνο ειδών που ενδημούν σε αυτές, ενώ απαγορεύονται η χρήση μηχανοκίνητων σκαφών, εφόσον δεν διαθέτουν ειδική άδεια αρμόδιας υπηρεσίας, η δημιουργία ειδικών χώρων εκτροφής με εκβαθύνσεις ή περιφράξεις και η προσθήκη στις λιμνοθάλασσες ιχθυοτροφών και ιχθυοφαρμάκων, οποιασδήποτε σύνθεσης και προέλευσης. 1 Η Κοινή Υπουργική Απόφαση για τον καθορισμό των ζωνών προστασίας του υγροβιοτόπου του Αμβρακικού δεν είχε εκδοθεί έως τις 30.11.007. Τα στοιχεία για το περιεχόμενο της Απόφασης ελήφθησαν από σχετική ανακοίνωση τύπου του Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. με ημερομηνία 8.11.006. 16