Συγκριτική μελέτη της κατάστασης υγείας του ελληνικού πληθυσμού με την υγεία των 28 χωρών της Ευρώπης

Διεπιστημονική Φροντίδα Υγείας(2015) Τόμος 7,Τεύχος 4, 151-164 ISSN 1791-9649 Συγκριτική μελέτη της κατάστασης υγείας του ελληνικού πληθυσμού με την υγεία των 28 χωρών της Ευρώπης Χαλκιά Β. 1, Βαρακλιώτη Α. 2, Σαράφης Π. 3 και Μπαμίδης Π. 4 1 Μεταπτυχιακή φοιτήτρια Διοίκησης Μονάδων Υγείας, ΕΑΠ 2 Κέντρο Αιμοδοσίας, ΓΝΑ «Λαϊκό», ΣΕΠ Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου-Σχολή Κοινωνικών Επιστημών, ΜΠΣ Διοίκηση Μονάδων Υγείας 3 Καθηγητής Εφαρμογών ΤΕΙ Λαμίας, ΣΕΠ Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου-Σχολή Κοινωνικών Επιστημών, ΜΠΣ Διοίκηση Μονάδων Υγείας 4 Επ. Καθηγητής, Ιατρική Σχολή, ΑΠΘ ΠΕΡΙΛΗΨΗ Εισαγωγή: Η υγεία του πληθυσμού μιας χώρας εξαρτάται από τις οικονομικές, κοινωνικές, πολιτισμικές και υγειονομικές αλλαγές διαχρονικά και αντικατοπτρίζεται στους αντίστοιχους δείκτες υγείας, όπως το προσδόκιμο ζωής, το προσδόκιμο υγιούς επιβίωσης, τη βρεφική θνησιμότητα και τις χαμηλού βάρους γεννήσεις, που χρησιμοποιούνται για την παρακολούθηση και την εξέλιξη της υγείας ενός πληθυσμού. Σκοπός: Στόχος της εργασίας είναι να περιγράψει την κατάσταση της υγείας του Ελληνικού πληθυσμού συγκριτικά με την υγεία των 28χωρών της Ευρώπης. Υλικό: Στοιχεία των διαφόρων δεικτών υγείας για την Ελλάδα, τη Γερμανία και τις υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης, αντλήθηκαν από την ευρωπαϊκή βάση δεδομένων ECHI (European Core Health Indicators) και από τον ΟΟΣΑ (Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης). Αποτελέσματα: Το προσδόκιμο ζωής (81,4 έτη) και το προσδόκιμο υγιούς επιβίωσης στην Ελλάδα (64,7 για τους Έλληνες και 65,1 για τις Ελληνίδες) το 2013 βρίσκεται πάνω από το γερμανικό και ευρωπαϊκό μέσο όρο. Aν και από το 2008 και μετά, η βρεφική θνησιμότητα παρουσιάζει αυξητικές τάσεις, ωστόσο παραμένει διαχρονικά κάτω από το μέσο όρο της Ευρώπης. Αντίθετα, οι γεννήσεις λιποβαρών βρεφών (<2500 gr) αυξάνονται συνεχώς στην Ελλάδα, με το δείκτη να είναι υψηλότερος από τον αντίστοιχο της Γερμανίας και της Ευρώπης, ιδιαίτερα μετά το 2009. Οι κυριότερες αιτίες θανάτου του ελληνικού πληθυσμού είναι οι παθήσεις του κυκλοφορικού συστήματος και τα κακοήθη νεοπλάσματα, όπως και στην Ευρώπη. Το κάπνισμα και το αλκοόλ είναι οι βασικοί παράγοντες κινδύνου υγείας των Ελλήνων. Συμπεράσματα: Η υγεία των Ελλήνων βρίσκεται σε ικανοποιητικά επίπεδα σε σχέση με την Ευρώπη και είναι συγκρίσιμη με εκείνη του Γερμανικού πληθυσμού, παρά τις σημαντικές διαφορές που εντοπίζονται στις δαπάνες για την υγεία. Οι υγειονομικές ανισότητες εξαιτίας της οικονομικής κρίσης της Ελλάδας, από το 2009 και μετά, πιθανά να επηρεάζουν την εξέλιξη κάποιων από τους δείκτες υγείας. Ο συνεχιζόμενος περιορισμός των δαπανών υγείας καθιστά αναγκαία τη συνεισφορά της πρόληψης, της αγωγής και της προαγωγής υγείας, με στόχο την περαιτέρω βελτίωση της καλής υγείας του πληθυσμού. Λέξεις κλειδιά: Δείκτες υγείας, Προσδόκιμο ζωής, Θνησιμότητα, Πρόληψη, Προαγωγή Υγείας. Υπεύθ. Αλ/φίας: Βαρακλιώτη Α. Κέντρο Αιμοδοσίας, ΓΝΑ «Λαϊκό», E-mail: ritsa.varaklioti@gmail.com 151

Interscientific Health Care (2015) Vol 7, Issue 4, 151-164 ISSN 1791-9649 Comparative analysis of the health status of the Greek population vs the health status of 28 European Countries Chalkia V. 1, Varaklioti A. 2, Sarafis P. 3, Bamidis P. 4 1 Postgraduate student in Health Management, Hellenic Open University-Faculty of Social Sciences 2 Blood Center, "Laiko" General Hospital and Tutor in Health Management, Hellenic Open University-Faculty of Social Sciences 3 Assistant Professor Nursing Department, School of Health Sciences, Cyprus University of Technology and Tutor in Health Management, Hellenic Open University-Faculty of Social Sciences 4 Associate Professor, Medical School, Aristotle University of Thessaloniki and Tutor in Health Management, Hellenic Open University-Faculty of Social Sciences ABSTRACT Introduction: Population health depends on the economic, social, cultural and health changes in a country over time and is reflected in a series of health indicators, such as life expectancy, healthy life years, infant mortality and low birth weight, which are commonly used for monitoring and improvement of a population s health status. Aim: The aim of this study is to describe the health status of the Greek population compared to the health of 28 European countries. Material: Data for this study were drawn from both the European database ECHI (European Core Health Indicators) and the Organization for Economic Co-operation and Development (OECD). Results: Life expectancy in Greece (81,4 years) and healthy life years (64,7 years for Greek men and 65,1 years for Greek women) in 2013 are higher than in Germany and Europe. Even though infant mortality in Greece is showing increasing trends since 2008, is still lower than the European average. In contrast, births of underweight infants (less than 2500 grams) are constantly increasing in Greece. The latter health indicator is higher than the German and European one, especially after 2009. The main causes of death for the Greek population are circulatory diseases and malignant neoplasms, as in Europe. Smoking and alcohol are the two main nonmedical determinants of health for the Greek population. Conclusions: Health of the Greek population is quite satisfactory compared to Europe and is comparable to that of the German population, despite the differences in health expenditure. Health inequalities, due to economic crisis in Greece since 2009, are likely to affect certain health indicators. The constant reduction of health expenditure necessitates the contribution of health prevention, promotion and education, in order to improve the health status of the Greek population. Keywords: Health Indicators, Health expectancy, Mortality, Prevention, Health Promotion ΕΙΣΑΓΩΓΗ Υγεία με βάση τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) είναι «η κατάσταση που χαρακτηρίζει την παρουσία πλήρους σωματικής, φυσικής και κοινωνικής ευεξίας και όχι απλά η απουσία ασθένειας ή αναπηρίας» (WHO, 1946, Ιωαννίδης, 1999). Είναι σαφές, ότι η υγεία ενός ανθρώπου δε σχετίζεται μόνο με τη γενετική πληροφορία που κουβαλάει κάθε άνθρωπος, αλλά και με τις εκάστοτε περιβαλλοντικές, κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές συνθήκες που επικρατούν (Τσαλακοπούλου και Σαράφης 2013). Επιπρόσθετα, η διασφάλιση της καλής υγείας του ατόμου, αλλά και ενός ολόκληρου πληθυσμού έχει κοινωνικά, οικονομικά και πολιτικά οφέλη (Τσαλακοπούλου και Σαράφης 2013). Έτσι παρατηρείται διεθνώς η ανάπτυξη του όρου πληθυσμιακή υγεία (population health) με τον οποίο προσεγγίζονται στην ουσία οι συσχετίσεις συνθηκών και παραγόντων που επηρεάζουν την υγεία των πληθυσμών και τα αποτελέσματα αυτά αξιοποιούνται για την ανάπτυξη πολιτικών και δράσεων με στόχο τη βελτιστοποίηση της υγείας (Kindig and Stoddert, 2003). Οι δείκτες υγείας αποτελούν μονάδα μέτρησης και καταγραφής των διαφόρων πλευρών της υγείας ενός συγκεκριμένου πληθυσμού ή μιας υγειονομικής μονάδας σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο (Ιωαννίδης, 1999). Εθνικοί φορείς όπως η Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία, αλλά και διεθνείς οργανισμοί, Cor. Author: Varaklioti A. Blood Center, "Laiko" General Hospital E-mail address: ritsa.varaklioti@gmail.com 152

όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, ο ΟΟΣΑ και η Ευρωπαϊκή επιτροπή για τη Δημόσια υγεία, συλλέγουν αξιόπιστα και συγκρίσιμα δεδομένα για την υγεία και τη συμπεριφορά που σχετίζεται με την υγεία, τις ασθένειες και τα συστήματα υγείας. Τα δεδομένα αυτά συμβάλλουν καθοριστικά στη σύγκριση μεταξύ χωρών, στο σχεδιασμό στρατηγικών και πολιτικών για τη βελτίωση της υγείας των πολιτών, καθώς και στην παρακολούθηση της εφαρμογής τους. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) ξεκίνησε στα τέλη του 1990 η δημιουργία της βάσης δεδομένων ECHI-European Community Health Indicators, η οποία δημοσιεύτηκε το 2005 και στην οποία συμπεριλαμβάνονταν αρχικά 500 δείκτες, με στόχο την παρακολούθηση της Ευρωπαϊκής Υγείας. Σήμερα η τελευταία έκδοση της βάσης δεδομένων ECHI- που το 2013 μετονομάστηκε σε ECHI (European Core Health Indicators- Ευρωπαϊκοί βασικοί δείκτες υγείας) περιλαμβάνει 88 δείκτες, που περιγράφουν τόσο την κατάσταση υγείας των πληθυσμών όσο και τις πολιτικές (PHEIAC 2013, ECHI 2013). Από τους συνολικά 88 ευρωπαϊκούς δείκτες υγείας, υπάρχουν άμεσα διαθέσιμα και συγκρίσιμα δεδομένα για >50 δείκτες, οι οποίοι ομαδοποιούνται στις εξής κατηγορίες: i) Δημογραφική και κοινωνικο-οικονομική κατάσταση (πχ. πληθυσμός, ποσοστό γεννήσεων, συνολική ανεργία, μετανάστευση), ii) Κατάσταση υγείας (πχ. προσδόκιμο επιβίωσης, θνησιμότητα, τραυματισμοί από τροχαία), iii) Καθοριστικοί παράγοντες για την υγεία (πχ τακτικοί καπνιστές, κατανάλωση αλκοόλ, κατανάλωση/διαθεσιμότητα φρούτων), iv) Υγειονομικές υπηρεσίες (πχ εμβολιασμοί παιδιών, δαπάνες για την υγεία, αριθμός νοσοκομειακών κλινών) και v) Προαγωγή της υγείας (πχ. πολιτικές για την υγιεινή διατροφή) (ECHI, 2013). Τα εργαλεία που έχει στη διάθεσή του κάθε χώρα για την καλυτέρευση της υγείας των κατοίκων της σχετίζονται με την ενημέρωση και εκπαίδευση των πολιτών για τους παράγοντες που απειλούν και για εκείνους που βελτιώνουν την υγεία του, για τις υπηρεσίες υγείας που προσφέρονται και για το βαθμό προσπελασιμότητάς τους. Η αγωγή, η προαγωγή και η πρόληψη υγείας αποτελούν τη βάση του σχεδιασμού της πολιτικής υγείας κάθε αναπτυγμένου κράτους (Ιωαννίδης, 1999). Στο πρώτο μέρος της παρούσας εργασίας γίνεται σύγκριση των δαπανών για την υγεία μεταξύ των χωρών της Ευρώπης και στη συνέχεια, με τη χρήση αρκετών δεικτών υγείας, όπως το προσδόκιμο ζωής, το προσδόκιμο υγιούς επιβίωσης, τη βρεφική θνησιμότητα και τις γεννήσεις βρεφών χαμηλού σωματικού βάρους, γίνεται προσπάθεια εκτίμησης της κατάστασης υγείας του ελληνικού πληθυσμού και ταυτόχρονα σύγκριση με το αντίστοιχο επίπεδο του μέσου όρου των 28 ευρωπαϊκών χωρών (ΕU28) και της Γερμανίας. Στο δεύτερο μέρος καταγράφονται τόσο οι κυριότερες αιτίες θανάτου του ελληνικού πληθυσμού, οι παράγοντες κινδύνου, αλλά και κατά πόσο η πρόληψη, η προαγωγή και αγωγή υγείας μπορούν να συμβάλουν στη βελτίωση του επιπέδου της υγείας των Ελλήνων πολιτών. ΣΥΝΟΠΤΙΚΟ ΠΡΟΦΙΛ ΥΓΕΙΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ- ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του Π.Ο.Υ. που αφορούν σε μία συνοπτική παρουσίαση του προφίλ υγείας της Ελλάδας (Πίνακας 1), ο πληθυσμός της Ελλάδας φθάνει λίγο πάνω από τα 11 εκατομμύρια με 77% του πληθυσμού να είναι αστικός. Η δημογραφική γήρανση του πληθυσμού είναι εμφανής με μόλις 15% του πληθυσμού να ανήκει σε άτομα <15 ετών, ενώ > 60 ετών είναι το 26% του συνολικού πληθυσμού (WHO Countries, 2015). Τα ποσοστά θνησιμότητας αλλά και τα προσδοκώμενα έτη ζωής για το έτος 2013 βρίσκονται σε πολύ καλά επίπεδα συγκρινόμενα με τον παγκόσμιο και τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, αποτυπώνοντας και την καλή κατάσταση της υγείας του Ελληνικού πληθυσμού. Συγκεκριμένα, τόσο το προσδόκιμο ζωής κατά τη γέννηση (81 έτη ζωής στο σύνολο, 79 έτη για τους άνδρες και 84 έτη για τις γυναίκες) όσο και το προσδόκιμο υγιούς επιβίωσης (71 έτη ζωής και για τα δύο φύλα) είναι σαφώς πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (76 έτη ζωής στο σύνολο, 73 για τους άνδρες και 80 έτη για τις γυναίκες καθώς και 67 έτη υγιούς επιβίωσης). Αντίστοιχα, αρκετά κάτω από τα ευρωπαϊκά επίπεδα κυμαίνονται η θνησιμότητα ενηλίκων, παιδιών και η βρεφική θνησιμότητα (WHO Health statistics, 2015). ΔΑΠΑΝΕΣ ΥΓΕΙΑΣ Οι δαπάνες υγείας και ο ρυθμός αύξησης ή μείωσης τους αντικατοπτρίζει τους ποικίλους οικονομικούς και κοινωνικούς παράγοντες καθώς και τη δημοσιονομική και οργανωτική δομή του συστήματος υγείας μιας χώρας, καθώς υπάρχει στενή σχέση μεταξύ του συνολικού εισοδήματος μιας χώρας και των ποσών που η χώρα δαπανά στην υγεία. Μεταξύ των χωρών μελών της ΕΕ, η Ολλανδία, η Αυστρία και η Γερμανία κατέγραψαν το 2012 τις υψηλότερες κατά κεφαλήν δαπάνες υγείας (3,829, 3,676 και 3,613 αντίστοιχα), πολύ υψηλότερα από το μέσο όρο της EU28 (2,193 ). Η Ελλάδα ακολουθεί στη 17 η θέση, με 1,809 κατά κεφαλήν δαπάνες υγείας, αρκετά κάτω από το μέσο όρο των χωρών της Ευρώπης (OECD- Health at a Glance 2014). Μετά την εκδήλωση της οικονομικής και χρηματοπιστωτικής κρίσης το 2008, πολλές ευρωπαϊκές χώρες μείωσαν τις δαπάνες στον τομέα της υγείας στο πλαίσιο των ευρύτερων προσπαθειών τους να ανταπεξέλθουν στα μεγάλα δημοσιονομικά ελλείμματα και τα αυξανόμενα ποσοστά χρέους ως προς το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν (ΑΕΠ). Από το 2009 έως το 2012, οι δαπάνες στην υγεία μειώθηκαν κατά μέσο όρο κατά 0.6% κάθε χρόνο, συγκριτικά με τη μέση ετήσια αύξηση της τάξεως του 4.7% που υπήρχε από το 2000 έως το 2009 (OECD-Health at a Glance, 2014). Οι 28 χώρες μέλη της ΕΕ αφιέρωσαν κατά μέσο όρο το 8.7% του ΑΕΠ τους στις συνολικές δαπάνες υγείας το 2013, αρκετά πάνω από το αντίστοιχο ποσοστό το 2004 (8,1%) (WHO Global Health Expenditure Database). Η υψηλότερη τιμή του μέσου όρου των δαπανών υγείας (9.1%) εμφανίζεται το 2009, ενώ αμέσως μετά αρχίζει σταδιακή μείωσή του. Μεταξύ των χωρών μελών της ΕΕ, από τα υψηλότερα ποσοστά συνολικών δαπανών υγείας ως προς το ΑΕΠ εμφανίζουν η Ολλανδία (12,9), η Γαλλία (11,7) και η Γερμανία (11,3). Η Ελλάδα βρίσκεται πάνω από το μέσο όρο, με ποσοστό 9,8 επί του ΑΕΠ της (Γράφημα 1) (WHO Global Health Expenditure Database).Η διαχρονική εξέλιξη των συνολικών δαπανών στην 153

υγεία σε Ελλάδα και Γερμανία και στις χώρες της EU28 κατά μέσο όρο την τελευταία δεκαετία φαίνεται στο Γράφημα 2Α. Χαρακτηριστική είναι η σταδιακή αύξηση του ποσοστού αυτού έως το 2009, ενώ αμέσως μετά τη δημοσιονομική κρίση, είναι εμφανής η σταδιακή πτώση του δείκτη (Γράφημα 2Α). Αντίστοιχη εικόνα αύξησης έως το 2009 και σταδιακής πτώσης τα επόμενα έτη εμφανίζεται και στις δημόσιες δαπάνες στην υγεία ως ποσοστό του ΑΕΠ (Γράφημα 2Β). Ωστόσο, αξιοπρόσεκτο είναι το γεγονός, ότι ενώ η Ελλάδα βρίσκεται γενικά πολύ κοντά στο μέσο όρο των χωρών της ΕΕ, η Γερμανία διαθέτει πολύ μεγαλύτερο ποσοστό δημόσιων δαπανών στην υγεία (WHO Global Health Expenditure Database)(Γράφημα 2Β). Στα πλαίσια των μεταβολών αυτών στις δημόσιες δαπάνες για την υγεία, που προκαλούνται από την οικονομική κρίση και ύφεση, είναι πιθανή η επίδραση και μεταβολή δεικτών υγείας, όπως νοσηρότητα, θνησιμότητα, προσδόκιμο ζωής, πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας (Μαλλιαρού, 2012, Κυριόπουλος, 2010). ΔΕΙΚΤΕΣ ΥΓΕΙΑΣ Ι. ΠΡΟΣΔΟΚΙΜΟ ΖΩΗΣ Το προσδόκιμο ζωής (επιβίωσης) (life expectancy) κατά τη γέννηση εκφράζει τα αναμενόμενα έτη ζωής ενός ανθρώπου κάτω από φυσιολογικές συνθήκες. Στις Ευρωπαϊκές χώρες το προσδόκιμο επιβίωσης συνεχίζει να αυξάνεται τα τελευταία χρόνια, γεγονός που αποδίδεται σε αρκετούς παράγοντες, όπως καλύτερες συνθήκες ζωής αλλά κυρίως στη μεγαλύτερη πρόσβαση σε ποιοτικές υπηρεσίες υγείας. Πιο συγκεκριμένα, το προσδόκιμο επιβίωσης στις 28 χώρες της ΕΕ, από το 77,7 έτη το 2002, έφτασε τα 80,6 έτη το 2013. Αντίστοιχη πορεία αύξησης έχει ο δείκτης αυτός τόσο στην Ελλάδα όσο και στη Γερμανία (Γράφημα 3).Από τα πρόσφατα στατιστικά δεδομένα της ευρωπαϊκής βάσης δεδομένων δεικτών υγείας ECHI, 16 χώρες βρίσκονται πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, με την Ισπανία, Ιταλία και Γαλλία να ηγούνται, εμφανίζοντας προσδόκιμο επιβίωσης >82 έτη ζωής. Η Ελλάδα βρίσκεται επίσης πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο με συνολικό προσδόκιμο επιβίωσης τα 81,4 έτη, ενώ η Γερμανία είναι οριακά πάνω από το μέσο όρο, με 80.9 έτη ζωής (Πίνακας 2). Στις γυναίκες, το προσδόκιμο επιβίωσης κατά μέσο όρο είναι στα 83,3 έτη το 2013, σε σύγκριση με τα 77,8 έτη στους άνδρες. Η μεγαλύτερη τιμή του δείκτη εμφανίζεται στις Ισπανίδες (86,1 έτη), ενώ οι Ελληνίδες έχουν προσδόκιμο επιβίωσης τα 84,0 και οι Γερμανίδες τα 83,2 έτη. Αντίστοιχα στους άνδρες, οι Ιταλοί φαίνεται να έχουν την υψηλότερη τιμή ανάμεσα στις χώρες της Ευρώπης (80,3), ενώ οι άνδρες σε Ελλάδα και Γερμανία έχουν περίπου παρόμοιο προσδόκιμο επιβίωσης (78,7 και 78,6 έτη, αντίστοιχα) (ECHI-Heidi Data tool) (Πίνακας 2). ΙΙ.ΠΡΟΣΔΟΚΙΜΟ ΥΓΙΟΥΣ ΕΠΙΒΙΩΣΗΣ Το προσδόκιμο υγιούς επιβίωσης (healthy life expectancy) θεωρείται τελευταία ένας πολύ σημαντικός δείκτης υγείας. Ουσιαστικά είναι ένας δείκτης μέτρησης των ετών ζωής χωρίς αναπηρίες. Κατά μέσο όρο, το προσδόκιμο υγιούς επιβίωσης κυμαίνεται στα 61,4 έτη για τους άνδρες και στα 61,5 έτη για τις γυναίκες το 2013(ECHI-Heidi Data tool). Η Ελλάδα υπερέχει έναντι της Γερμανίας αλλά και του μέσου όρου των χωρών της ΕΕ τόσο στις γυναίκες, όσο και στους άνδρες. Το προσδόκιμο υγιούς επιβίωσης για τις Ελληνίδες ήταν το 2013 τα 65,1 έτη, ενώ για τις Γερμανίδες μόλις τα 57 έτη. Αντιστοίχως, τα υγιή έτη ζωής για τους Έλληνες άνδρες είναι 64,7, ενώ για τους Γερμανούς τα 57,8 έτη. Η υπεροχή αυτή έναντι της Γερμανίας και του μέσου όρου των χωρών της ΕΕ είναι διαχρονική, όπως φαίνεται στο Γράφημα 4. Ωστόσο, από το 2010 και μετά, το προσδόκιμο υγιούς επιβίωσης μειώνεται με σταθερό ρυθμό στην Ελλάδα, αν και συνεχίζει να παραμένει πάνω από το μέσο ευρωπαϊκό όρο. Συγκεκριμένα, από το 2010 έως το 2013 χάθηκαν συνολικά 1,4 και 2,6 υγιή έτη ζωής για τους Έλληνες και τις Ελληνίδες, αντίστοιχα (ECHI- Heidi Data tool). ΙΙΙ. ΒΡΕΦΙΚΗ ΘΝΗΣΙΜΟΤΗΤΑ Η βρεφική θνησιμότητα αναφέρεται στο ρυθμό θανάτων βρεφών κάτω τους ενός έτους ανά 1000 γεννήσεις ζωντανών βρεφών και αποτελεί έναν επιδημιολογικό δείκτη ιδιαίτερης σημασίας, αφού αντανακλά τις κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες κάτω από τις οποίες τα έμβρυα κυοφορήθηκαν και γεννήθηκαν και αντικατοπτρίζει την αποτελεσματικότητα του υγειονομικού συστήματος να επέμβει και να διορθώσει εγκαίρως προβλήματα σε όλη τη πορεία του εμβρύου μέχρι να συμπληρώσει τον πρώτο χρόνο ζωής του (Δρόσου-Αγακίδου, 2005, OECD-Health at a Glance, 2014). Η διαχρονική εξέλιξη του δείκτη της βρεφικής θνησιμότητας σε Ελλάδα και Γερμανία, αλλά και στο μέσο όρο των 28 Ευρωπαϊκών Χωρών από το 2005 έως το 2013 φαίνεται στο Γράφημα 5. Παρατηρείται γενικά μείωση της βρεφικής θνησιμότητας, με το ρυθμό μείωσης στην Ελλάδα να είναι μεγαλύτερος έως το 2008. Από το 2008 και μετά, με κορύφωση το 2010, ο δείκτης βρεφικής θνησιμότητας παρουσιάζει ιδιαίτερη αύξηση στην Ελλάδα και φαίνεται να παραμένει σε υψηλά επίπεδα ακόμη και το 2013 (3,7 σε Ελλάδα σε σύγκριση με 3,3 σε Γερμανία το 2013) (ECHI-Heidi Data tool). (Γράφημα 5). Περίπου 2/3 των βρεφικών θανάτων αφορούν νεογνικούς θανάτους, δηλαδή μέσα στις πρώτες 4 εβδομάδες ζωής, εξαιτίας γενετικών ανωμαλιών και πρόωρων γεννήσεων. Η αύξηση των πρόωρων γεννήσεων συσχετίζεται με την αύξηση των πολλαπλών κυήσεων που συνδέονται με προβλήματα γονιμότητας, γεγονός που μπορεί να θεωρηθεί πιθανή εξήγηση για την αύξηση του δείκτη σε χώρες με υψηλότερο εισόδημα στην Ευρώπη (OECD-Health at a Glance, 2014). IV.ΧΑΜΗΛΟΥ ΒΑΡΟΥΣ ΓΕΝΝΗΣΕΙΣ Χαμηλού βάρους γεννήσεις χαρακτηρίζονται οι γεννήσεις βρεφών με βάρος μικρότερο από 2500gr και συνδέονται είτε με περιορισμένη ανάπτυξη του εμβρύου, είτε με πρόωρες γεννήσεις. Αποτελεί σημαντικό δείκτη υγείας, εξαιτίας της στενής σύνδεσης του βάρους του βρέφους και της θνησιμότητάς του και εκφράζεται σαν ποσοστό επί των συνολικών γεννήσεων. Παράγοντες κινδύνου για τις χαμηλού βάρους γεννήσεις αποτελούν το κάπνισμα, η κακή διατροφή ή η κατανάλωση αλκοόλ κατά τη διάρκεια της 154

εγκυμοσύνης, η χαμηλή κοινωνικο-οικονομική γονική κατάσταση, αλλά και σε παράγοντες, όπως η αύξηση της ηλικίας τεκνοποίησης και η εξωσωματική γονιμοποίηση (OECD-Health at a Glance, 2014). Το ποσοστό λιποβαρών βρεφών στις 28 χώρες της ΕΕ ήταν 6,8 (περίπου 1 στα 15 μωρά) το 2012, ενώ στην Ελλάδα το αντίστοιχο ποσοστό ήταν πολύ πάνω από το μέσο όρο, με 1 στα 10 μωρά να γεννιούνται <2500gr (9,8%),καταλαμβάνοντας τη 2 η θέση ανάμεσα στις ευρωπαϊκές χώρες, αμέσως μετά την Κύπρο που έχει το υψηλότερο ποσοστό (11,5%). Ο αντίστοιχος δείκτης στη Γερμανία κυμαίνεται στα επίπεδα του ευρωπαϊκού μέσου όρου (6,9% και 6,8% αντίστοιχα) (Γράφημα 6). (ECHI-Heidi Data tool). Ωστόσο, συγκρίνοντας τη διαχρονική εξέλιξη του συγκεκριμένου δείκτη σε Ελλάδα, Γερμανία και EU28, παρατηρείται ιδιαίτερα ανοδική τάση αύξησης του δείκτη στην Ελλάδα, από το 2000 έως το 2008, αλλά και ακόμη μεγαλύτερη τάση αύξησης από το 2008 και μετά (Γράφημα 7), με 19% αύξηση στον αριθμό λιποβαρών βρεφών στο διάστημα 2008-2010 (Kentikelenis, 2014). Οι παράγοντες κινδύνου για τις χαμηλού βάρους γεννήσεις που αναφέρθηκαν προηγουμένως πιθανότατα ισχύουν και στην Ελλάδα, ωστόσο υπάρχουν αναφορές που συνδέουν τη μεγάλη αύξηση λιποβαρών βρεφών, ιδιαίτερα μετά το 2008, με την οικονομική κρίση που οδήγησε σε υψηλά ποσοστά ανεργίας και χαμηλότερα οικογενειακά εισοδήματα, με αποτέλεσμα την περιορισμένη πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας (Kentikelenis, 2014), ή με την αύξηση των καισαρικών επεμβάσεων που αυξάνουν το ρυθμό/βαθμό επιβίωσης λιποβαρών βρεφών (OECD-Health at a Glance, 2014). ΘΝΗΣΙΜΟΤΗΤΑ-ΑΙΤΙΕΣ ΘΑΝΑΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ Η θνησιμότητα είναι ένας δείκτης που βασίζεται στον αριθμό των θανάτων σε μία χώρα διαιρούμενο με το μέγεθος του πληθυσμού. Συνήθως, για να είναι εφικτή η σύγκριση τόσο διαχρονικά όσο και μεταξύ χωρών, τα δεδομένα προτυποποιούνται, αφαιρώντας την επίδραση ηλικιακών διαφορών, και χρησιμοποιείται ο προτυποποιημένος δείκτης, εκφραζόμενος ως αριθμός θανάτων ανά 100.000 πληθυσμού (OECD-Health at a Glance, 2014). Όπως φαίνεται στο Γράφημα 8, η θνησιμότητα του ελληνικού πληθυσμού παρουσιάζει πτωτική τάση τα τελευταία χρόνια και βρίσκεται σαφώς κάτω από το μέσο όρο των χωρών της Ευρώπης. Ωστόσο, ο ελληνικός δείκτης θνησιμότητας είναι υψηλότερος από τον αντίστοιχο γερμανικό, και μόνο τα τελευταία 4 χρόνια (από το 2009 και μετά) φαίνεται να εξισώνονται (Γράφημα 8Α) (OECD-Health Statistics).Τη χαμηλότερη θνησιμότητα παρουσιάζουν χώρες όπως Γαλλία, Ισπανία και Ιταλία, ενώ την υψηλότερη θνησιμότητα στην Ευρώπη παρουσιάζουν χώρες της Βαλτικής και ανατολικής Ευρώπης (Βουλγαρία, Ρουμανία, Λετονία, Λιθουανία) (OECD- Health at a Glance, 2014). Η αύξηση του προσδόκιμου ζωής που έχει σημειωθεί τα τελευταία χρόνια, σε συνδυασμό με τη δημογραφική γήρανση του ελληνικού πληθυσμού, έχουν τροποποιήσει και τις αιτίες θνησιμότητας στην Ελλάδα σε σχέση με το παρελθόν. Οι παθήσεις του κυκλοφορικού (49%) αποτελούν την κυριότερη αιτία θανάτου για τον ελληνικό πληθυσμό και ακολουθούν τα κακοήθη νεοπλάσματα (28%), τα ισχαιμικά επεισόδια (12%), οι παθήσεις του αναπνευστικού (10%) και τα ατυχήματα (3%) (Γράφημα 8Β). Οι παθήσεις του κυκλοφορικού και τα κακοήθη νεοπλάσματα αποτελούν τις 2 κυριότερες αιτίες θανάτου και στην Ευρώπη (OECD-Health at a Glance, 2014). Ειδικότερα οι καρδιαγγειακές παθήσεις (στο σύνολό τους οι παθήσεις κυκλοφορικού, ισχαιμικά επεισόδια, εγκεφαλικά και εμφράγματα του μυοκαρδίου) προκαλούν 4,1 εκατομμύρια θανάτους το χρόνο και εκτιμάται ότι κοστίζουν 196 δις ευρώ το χρόνο με το μεγαλύτερο ποσοστό του κόστους (54%) να οφείλεται στο κόστος υγειονομικής περίθαλψης (Nichols et al. 2013). Στην Ελλάδα οι παθήσεις του κυκλοφορικού παραμένουν διαχρονικά η πρώτη αιτία θανάτου, με πτωτική ωστόσο τάση από το 2004 και μετά. Αντίστοιχη πτωτική τάση, με μικρότερο ωστόσο ρυθμό, παρουσιάζουν τα ισχαιμικά επεισόδια, ενώ σταθερό αριθμό θανάτων προκαλούν οι υπόλοιπες κατηγορίες (νεοπλάσματα, παθήσεις αναπνευστικού, ατυχήματα) (Γράφημα 8Γ) (OECD-Health Statistics). ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΥΓΕΙΑΣ Οι ποικίλοι δείκτες υγείας αλλά και οι κυριότερες αιτίες θανάτου δε μένουν ανεπηρέαστα από τον τρόπο ζωής που έχει υιοθετήσει ο κάθε άνθρωπος αλλά και από το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον στο οποίο διαμένει (Τερζόπουλος & Σαράφης, 2012). Δεν είναι λίγες οι φορές που η αναφορά στο μεσογειακό τρόπο διατροφής ή στο έντονο εργασιακό άγχος αποτελούν παράγοντες διατήρησης της καλής υγείας ή παράγοντες επιβάρυνσης της υγείας. Το κάπνισμα, η υψηλή κατανάλωση αλκοόλ, η παχυσαρκία αλλά και οι περιβαλλοντικές συνθήκες αποτελούν τους σημαντικότερους παράγοντες κινδύνου που είναι υπεύθυνοι για τις κυριότερες αιτίες θανάτου στην Ευρώπη (Τερζόπουλος & Σαράφης, 2012, ΠΟΥ 2013). Το κάπνισμα αποτελεί παράγοντα κινδύνου για τουλάχιστον δύο από τις κυριότερες αιτίες θανάτωνπαθήσεις του κυκλοφορικού και καρκίνο- αυξάνοντας τον κίνδυνο για εμφράγματα, καρκίνο του πνεύμονα, του λάρυγγα, του φάρυγγα και του παγκρέατος- ενώ αποτελεί σημαντικό παράγοντα κινδύνου και στις παθήσεις του αναπνευστικού. Επιπλέον, το κάπνισμα κατά τη διάρκεια εγκυμοσύνης μπορεί να οδηγεί σε χαμηλού βάρους γεννήσεις. Η Ελλάδα κατέχει την πρώτη θέση στην κατανάλωση καπνού (38,9%) σε σχέση με τη Γερμανία, όπου το ποσοστό καθημερινών καπνιστών είναι στο 21,9%, πολύ κοντά στο μέσο όρο (22,8%) της Ευρώπης (Γράφημα 9) (OECD-Health Statistics). Εκτιμάται ότι στην Ευρώπη το κάπνισμα ευθύνεται για το 20% των θανάτων από καρδιαγγειακές παθήσεις στους άνδρες και για το 3% των θανάτων στις γυναίκες (European Cardiovascular Disease Statistics, 2012), ενώ στην Ελλάδα μόνο >19.000 άτομα πεθαίνουν από ασθένειες στενά συνδεδεμένες με το κάπνισμα, όπως καρδιαγγειακές και αναπνευστικές παθήσεις και καρκίνους (Harvard School of Public Health, 2011). Το αλκοόλ αποτελεί τον τρίτο σε σειρά παράγοντα κινδύνου, μετά τον καπνό και την υψηλή αρτηριακή πίεση στην Ευρώπη για το 2012. Σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο καρδιακών επεισοδίων και κυκλοφορικών προβλημάτων, καθώς και με ορισμένες μορφές καρκίνου. Η Ευρώπη κατέχει την υψηλότερη 155

θέση παγκοσμίως στην κατανάλωση αλκοόλ (μέσος όρος 10,1 lt). Η Ελλάδα, με 7,9 lt, κατέχει μία από τις τελευταίες θέσεις μεταξύ των χωρών της Ευρώπης, ενώ η Γερμανία βρίσκεται στην 9 η θέση με κατανάλωση 11,0 lt (Γράφημα10) (OECD-Health Statistics). Αντίστοιχα και η διατροφή αποτελεί σημαντικό παράγοντα κινδύνου για τις καρδιαγγειακές παθήσεις. Αλλαγή στις διατροφικές συνήθειες μπορεί να βοηθήσει τόσο στην αποφυγή καρδιαγγειακών παθήσεων (πρωτογενή πρόληψη) όσο και στην αποφυγή της επιδείνωσης συμπτωμάτων σε άτομα με υψηλό κίνδυνο εμφάνισης καρδιαγγειακών παθήσεων (δευτερογενής πρόληψη) (European Cardiovascular Disease Statistics, 2012). Η υιοθέτηση συνηθειών, όπως χαμηλή πρόσληψη κορεσμένων και τρανς λιπαρών, περιορισμός πρόσληψης αλατιού, υδατανθράκων και πρόσθετων σακχάρων, αυξημένη κατανάλωση φρούτων και λαχανικών, μπορεί να οδηγήσει σε μείωση της αρτηριακής πίεσης και της χοληστερόλης και στην αποφυγή της παχυσαρκίας. ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ, ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ & ΑΓΩΓΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ Η βελτίωση του επιπέδου υγείας των διαφόρων πληθυσμών, που διαφαίνεται μέσα από τους δείκτες υγείας, οφείλεται κατά ένα μεγάλο ποσοστό σε παρεμβάσεις και δράσεις που αφορούν την πρόληψη, την προαγωγή και την αγωγή υγείας. Η πρόληψη αναφέρεται στα μέτρα εκείνα που λαμβάνονται με στόχο την αποφυγή εμφάνισης μιας νόσου (πρωτογενής πρόληψη), την έγκαιρη διάγνωση ή αποφυγή εξέλιξης της νόσου (δευτερογενής) και τέλος την αποκατάσταση μετά την εκδήλωση της νόσου (τριτογενής) (Ιωαννίδης, 1999). Η προαγωγή υγείας αποσκοπεί στην καλυτέρευση της πληθυσμιακής υγείας, επιδρώντας τόσο στους παράγοντες που την επηρεάζουν όσο και στις προσφερόμενες υπηρεσίες υγείας (Ιωαννίδης, 1999), με στόχο την ανάπτυξη της θετικής υγείας (Ιωαννίδης, 1999, Ξανθής και Χατζητόλιος, 2006). Σύμφωνα με την τελευταία ανακοίνωση του Π.Ο.Υ., η προαγωγή της υγείας ορίζεται ως «η διαδικασία υποβοήθησης των ατόμων να αυξήσουν τον έλεγχο πάνω στην υγεία τους και τους προσδιοριστές της με τελικό στόχο τη βελτίωση της υγείας τους» (WHO, 2005). Η αγωγή υγείας αποτελεί στην ουσία την ενημέρωση και εκπαίδευση των πολιτών, με στόχο να μάθουν να φροντίζουν το σώμα τους, να προσεγγίζουν και να χρησιμοποιούν κατάλληλα τις παρεχόμενες υπηρεσίες υγείας αλλά και να αναγνωρίζουν ότι ένα πρόβλημα μπορεί να καταστεί επιζήμιο για το σύνολο του τοπικού ή γενικότερου πληθυσμού (Ιωαννίδης, 1999, Τσαλακοπούλου και Σαράφης, 2013). Η βελτίωση πολλών από τους δείκτες υγείας του ευρωπαϊκού αλλά και του ελληνικού πληθυσμού αντικατοπτρίζει σε μεγάλο βαθμό τις δράσεις και παρεμβάσεις σε διάφορά ζητήματα υγείας. Η σταδιακή πτώση της βρεφικής θνησιμότητας αντανακλά τη σειρά προληπτικών μέτρων που λαμβάνονται σε όλη τη διάρκεια της κύησης, του τοκετού και κατά τον πρώτο χρόνο της ζωής του βρέφους (προληπτικές εξετάσεις πριν την εγκυμοσύνη, υποχρεωτικοί εμβολιασμοί, ανάπτυξη νεογνικών μονάδων κα. (Δρόσου-Αγακίδου, 2005).Οι εκστρατείες ενημέρωσης γύρω από διάφορα θέματα, όπως τα οφέλη της μεσογειακής διατροφής ή οι αρνητικές συνέπειες του καπνίσματος και του αλκοόλ συμβάλλουν στη βελτίωση των δεικτών θνησιμότητας από παθήσεις του κυκλοφορικού και τις καρδιαγγειακές ασθένειες γενικότερα (Harvard School of Public Health, 2011). Το πλήθος προληπτικών εξετάσεων, όπως το προστατικό αντιγόνο, η μαστογραφία, το τεστ PAP, βοηθούν στην έγκαιρη διάγνωση κακοήθων νεοπλασμάτων. Μολονότι το επίπεδο υγείας του ελληνικού πληθυσμού είναι ικανοποιητικό, με αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης και πτώση της θνησιμότητας, υπάρχουν περαιτέρω περιθώρια βελτίωσης με επιπλέον παρεμβάσεις αναφορικά με την πρόληψη, την προαγωγή και την αγωγή υγείας. Για παράδειγμα, συνεχής ενημέρωση μέσω προγραμμάτων αγωγής υγείας στα σχολεία για τις βλαβερές συνέπειες του καπνίσματος (ενεργητικού και παθητικού), πιθανή αύξηση του φόρου στα τσιγάρα και διάθεση του φόρου αυτού για τις ανάγκες του συστήματος υγείας, δημιουργία εξειδικευμένων κέντρων με δωρεάν προγράμματα υποστήριξης για διακοπή του καπνίσματος, αυστηρότερη εφαρμογή του αντικαπνιστικού νόμου, είναι κάποια από τα μέτρα που μπορούν δυνητικά να συμβάλλουν στην ελάττωση της κατανάλωσης του καπνού. Τακτικότερες προληπτικές εξετάσεις σε άτομα >50ετών για αρτηριακή πίεση, προστατικό αντιγόνο για τους άνδρες ή μαστογραφίες ή τεστ PAP για τις γυναίκες, καθώς και ενημέρωση για τους κινδύνους έκθεσης στην ηλιακή ακτινοβολία, θα βοηθήσουν στη μείωση του αριθμού των νεοπλασμάτων. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η οργανωμένη και συστηματική καταγραφή των δεικτών υγείας ενός πληθυσμού αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για ένα κράτος που επιδιώκει τη βελτίωση του επιπέδου υγείας των πολιτών του. Η άμεση και εύκολη πρόσβαση σε μια τεράστια βάση δεδομένων, προκειμένου να χρησιμοποιηθούν για χάραξη μιας υγειονομικής πολιτικής και η συνεχής παρακολούθηση των δεικτών υγείας παρέχουν ενδείξεις για τις δυνητικές βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις των μεταβαλλόμενων οικονομικών συνθηκών και των πολιτικών υγείας για την πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη, την ποιότητα και τα αποτελέσματα στον τομέα της υγείας. Σύμφωνα με τα πλέον πρόσφατα στατιστικά στοιχεία, η υγεία στην Ελλάδα βρίσκεται σε γενικές γραμμές σε πολύ καλά επίπεδα συγκρινόμενη με τα επίπεδα άλλων ευρωπαϊκών χωρών, όπως για παράδειγμα της Γερμανίας αλλά και με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Το προσδόκιμο ζωής ακολουθεί αύξουσα πορεία, συμβαδίζοντας με την αντίστοιχη πορεία των περισσότερων χωρών της Ευρώπης. Στην Ευρώπη των 28 χωρών το προσδόκιμο ζωής έφτασε τα 80,6 έτη, ενώ στην Ελλάδα τα 81,4 έτη. Αντίστοιχα, το προσδόκιμο υγιούς επιβίωσης είναι στην Ελλάδα τα 64.7 έτη για τους άνδρες και τα 65,1 έτη για τις γυναίκες, αρκετά υψηλότερα από τον αντίστοιχο ευρωπαϊκό μέσο όρο (61,4 έτη για άνδρες και 61,5 έτη για τις γυναίκες) και πολύ υψηλότερα από τον αντίστοιχο στον γερμανικό πληθυσμό (57,8 έτη για τους άνδρες και 57 έτη για τις γυναίκες). Η βρεφική θνησιμότητα είναι το 2013 στα ίδια επίπεδα με τον 156

ευρωπαϊκό μέσο όρο, ενώ οι χαμηλού βάρους γεννήσεις είναι πολύ πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο και τον αντίστοιχο γερμανικό δείκτη. Διαχρονικά, και ιδιαίτερα από το 2009 και μετά, η βρεφική θνησιμότητα και ο δείκτης γεννήσεων χαμηλού βάρους στην Ελλάδα παρουσίασαν αυξητικές τάσεις σε αντιδιαστολή με την Ευρώπη των 28 χωρών και τη Γερμανία, όπου οι δύο προηγούμενοι δείκτες είτε μειώνονται με σταθερό ρυθμό ή παραμένουν σταθεροί τα τελευταία 5 χρόνια. Η οικονομική κρίση που βιώνει η Ευρώπη και ιδιαίτερα Ελλάδα από το 2009 και μετά είχε σημαντικό αντίκτυπο και στις δαπάνες για την υγεία. Πολλές από τις αλλαγές των δεικτών υγείας (επιδείνωση του δείκτη της βρεφικής θνησιμότητας και των γεννήσεων χαμηλού βάρους, ή του προσδόκιμου υγιούς επιβίωσης) μπορούν να αποδοθούν και στην οικονομική κρίση. Αναφορικά με τις κύριες αιτίες θανάτου του ελληνικού πληθυσμού, αυτές ακολουθούν την πορεία των λεγόμενων «νοσημάτων του πολιτισμού» των ανεπτυγμένων βιομηχανικών χωρών και είναι κατά φθίνουσα σειρά οι παθήσεις του κυκλοφορικού, τα κακοήθη νεοπλάσματα, οι παθήσεις του αναπνευστικού συστήματος και τα ατυχήματα. Η ενημέρωση και η πρόληψη έχουν καταφέρει να μειώσουν τα επίπεδα θνησιμότητας κυρίως στις παθήσεις του κυκλοφορικού- σε ικανοποιητικά επίπεδα. Οι προληπτικοί έλεγχοι (τεστ PAP, εξέταση προστατικού αντιγόνου, μαστογραφία), οι προληπτικοί εμβολιασμοί, αλλά και οι διάφορες εκστρατείες ενημέρωσης γύρω από θέματα υγείας έχουν συμβάλλει θετικά στη βελτίωση της υγείας των Ελλήνων πολιτών. Παρόλα αυτά το κάπνισμα, το αλκοόλ, η παχυσαρκία είναι οι βασικοί παράγοντες που θέτουν σε κίνδυνο τη ζωή των Ελλήνων. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Δρόσου-Αγακίδου Β. (2005). Διαχρονικές τάσεις και αιτίες περιγεννητικής, νεογνικής και βρεφικής θνησιμότητας. Αρχεία Ελληνικής Ιατρικής, 22(5): 459-466. ECHI (European Core Health Indicators) (2013). Available at: http://ec.europa.eu/health/ indicators/echi/ index_en.htm Ανάκτηση στις 30/07/2015 ECHI-HEIDI Data tool, Available at: http://ec.europa.eu/health/indicators/indicators/index_en.htm. Ανάκτηση 30/07/2015. European Cardiovascular Disease Statistics, (2012) Edition. Available at:http://www.escardio.org/static_file/escardio/pressmedia/press-releases/2013/eu-cardiovascular-diseasestatistics-2012.pdfανάκτηση 05/08/2015. Harvard School of Public Health, (2011). The Greek Tobacco Epidemic. Available at:http://www.who.int/fctc/reporting/party_reports/greece_ann ex1_the_greek_tobacco_epidemic_2011.pdf Ανάκτηση25/07/2015. Ιωαννίδης Ε., Λοπατατζίδης Α., και Μάντης Π. (1999). Υπηρεσίες Υγείας/ Νοσοκομείο Ιδιοτυπίες και προκλήσεις. Τόμος Α Υγεία: Οριοθετήσεις και Προοπτικές. Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Πάτρα. Kentikelenis A., Karanikolos M., Reeves A., McKee M., Stuckler D. (2014). Greece's health crisis: from austerity to denialism. Health Policy, 383:748-753. Kindig D. and Stoddert G. (2003). What Is Population Health? American Journal of Public Health 93(3):380-383. Κυριόπουλος Γ., και Τσιάντου Β. (2010). Η οικονομική κρίση και οι επιπτώσεις της στην υγεία και την ιατρική περίθαλψη. Αρχεία Ελληνικής Ιατρικής, 27(5):834-840. Μαλλιαρού Μ., Σαράφης Π. (2012). Οικονομική κρίση. Τρόπος επίδρασης στην υγεία των πολιτών και στα συστήματα υγείας. Το Βήμα του Ασκληπιού, Τόμος 11(1):202-212. Nichols M., Townsend N., Scarborough P., Rayner M. (2013). Cardiovascular disease in Europe: epidemiological update. European Heart Journal 34:3028 3034. Ξανθής, Α. και Χατζητόλιος, Α., (2006). Συμβολή της πρόληψης, προαγωγής και αγωγής υγείας στη βελτίωση του επιπέδου υγείας στον ελληνικό πληθυσμό. Ιατρικό Βήμα, Issue Φεβρουάριος-Μάρτιος:54-58. OECD, Health at a Glance, Europe (2014). Available at: http://ec.europa.eu/health/reports/docs/health_glance_2014_ en.pdf Ανάκτηση28/07/2015. OECD Health Statistics. Available at:http://stats.oecd.org/ Ανάκτηση 02/08/2015 PHEIAC (Public Health Evaluation and Impact Assessment Consortium) (2013). Evaluation of the use and impact of the European Community Health Indicators ECHI by Member States. Available at: http://ec.europa.eu/health/indicators/docs/echi_report_v2013 1031.pdf. Ανάκτηση 25/07/2015. Τερζόπουλος Β. και Σαράφης Π. (2012). Η γενική κατάσταση της υγείας του ελληνικού πληθυσμού. Δείκτες και παράγοντες επιβάρυνσης της υγείας, δείκτες νοσηρότητας και θνησιμότητας. Η συμβολή της πρόληψης, της προαγωγής υγείας και της αγωγής υγείας. Ελληνικό Περιοδικό της Νοσηλευτικής Επιστήμης Απρίλιος Μάιος Ιούνιος 2012 5(2):15-25. Τσαλακοπούλου Β. και Σαράφης Π. (2013). Ελληνική Υγεία: Εξε-ληγμένη ή Εξελιγμένη; Διεπιστημονική Φροντίδα Υγείας 5(2):49-65. WHO(2005). The Bangkok Charter for Health Promotion in a Globalized World, Geneva, Switzerland: Available at: http://www.who.int/healthpromotion/conferences/ 6gchp/hpr_050829_%20BCHP.pdf Ανάκτηση 01/08/2015 WHO Countries (2015). Greece: WHO statistical profile, Available at: http:www.who.int/gho/ countries/grc.pdf?ua=1 Ανάκτηση 01/08/2015 WHO Health statistics (2015). Part II Global Health indicators. Available at: http://www.who.int/gho/publications/world_health_statistics/e N_WHS2015_Part2.pdf, Ανάκτηση02/08/2015. WHO Global Health Expenditure Database. Available at: http://apps.who.int/nha/database/select/ Indicators/en, Ανάκτηση 01/08/2015. WHO (1946). Constitution of the World Health Organization. Available at: http://www.who.int/governance/eb/who_constitution_en.pdf. Ανάκτηση 10/10/2014. WHO (2005). The Bangkok Charter for Health Promotion in a Globalized World, Geneva, Switzerland. Available at: http://www.who.int/healthpromotion/conferences/6gchp/hpr_ 050829_%20BCHP.pdfΑνάκτηση 01/08/2015 157

Πίνακας 1: Συνοπτικό στατιστικό προφίλ υγείας Ελλάδας- Σύγκριση με Ευρώπη και κόσμο Ελλάδα Ευρώπη Κόσμος Συνολικός πληθυσμός 11.128.000 906.996.000? 7.126.098.000 Αστικός πληθυσμός (%) 77 71 53 Πληθυσμός <15 ετών (%) 15 18 26 Πληθυσμός >60 ετών (%) 26 21 12 Προσδόκιμο ζωής κατά τη γέννηση Σύνολο 81 76 71 79 73 68 84 80 73 Προσδόκιμο υγιούς επιβίωσης Σύνολο 71 67 62 Θνησιμότητα ενηλίκων (15-60 ετών) (πιθανοί θάνατοι/1000 ενήλικες) 98 178 182 41 79 121 Θνησιμότητα παιδιών <5 ετών (θάνατοι/1000 παιδιά <5 ετών) 4,4 12,2 45,6 Θνησιμότητα βρεφών (πιθανοί θάνατοι/1000 βρέφη) 3,7 10,5 33,6 Πηγή: WHO Countries, 2015 και WHO Health statistics 2015, Part II Global Health Indicators. : άνδρες, : γυναίκες Γράφημα 1.Συνολικές δαπάνες υγείας των 28 Ευρωπαϊκών χωρών (EU 28) ως ποσοστό του ΑΕΠ για το έτος 2013 Πηγή: WHO, Global Health Expenditure Database. 158

Γράφημα 2: Διαχρονική εξέλιξη των συνολικών δαπανών υγείας (Α) και των δημόσιων δαπανών υγείας (Β) ως ποσοστό του ΑΕΠ σε Ελλάδα, Γερμανία και μέσο όρο των χωρών της EU 28 (2006 έως και 2013) Α) Β) Πηγή: WHO, Global Health Expenditure Database. 159

Γράφημα3: Διαχρονική εξέλιξη του προσδόκιμου ζωής κατά τη γέννηση σε Ελλάδα, Γερμανία και EU 28. Πηγή: ECHI- HEIDI Datatool Πίνακας 2: Προσδόκιμο ζωής κατά τη γέννηση στις χώρες της EU 28. Πηγή: ECHI- HEIDI Data tool Χώρα 2013 Σύνολο Άνδρες Γυναίκες Ισπανία 83,2 80,2 86,1 Ιταλία 82,9 80,3 85,2 Γαλλία 82,4 79,0 85,6 Σουηδία 82,0 80,2 83,8 Λουξεμβούργο 81,9 79,8 83,9 Ρουμανία 75,2 71,6 78,7 Ολλανδία 81,4 79,5 83,2 Αυστρία 81,3 78,6 83,8 Γερμανία 80,9 78,6 83,2 Ιρλανδία 81,1 79,0 83,1 Ηνωμένο Βασίλειο 81,1 79,2 82,9 Φινλανδία 81,1 78,0 84,1 Ελλάδα 81,4 78,7 84,0 Βέλγιο 80,7 77,8 83,2 Πορτογαλία 80,9 77,6 84,0 Κύπρος 82,5 80,1 85,0 Σλοβενία 80,5 77,2 83,6 Δανία 80,4 78,3 82,4 Τσεχία 78,3 75,2 81,3 Πολωνία 77,1 73,0 81,2 Εσθονία 77,5 72,8 81,7 Σλοβακία 76,6 72,9 80,1 Ουγγαρία 75,8 72,2 79,1 Μάλτα 81,9 79,6 84,0 Λιθουανία 74,1 68,5 79,6 Λετονία 74,3 69,3 78,9 Βουλγαρία 74,9 71,3 78,6 Κροατία 77,8 74,5 81,0 EU 28 80.6 77,8 83,3 160

Γράφημα 4: Προσδόκιμο υγιούς επιβίωσης σε άνδρες και γυναίκες σε Ελλάδα, Γερμανία και EU28 (2005-2013). Πηγή: ECHI-HEIDI Datatool Γράφημα 5:Διαχρονική εξέλιξη της βρεφικής θνησιμότητας (θάνατοι βρεφών/1000 ζωντανές γεννήσεις) σε Ελλάδα, Γερμανία και στο μέσο όρο των χωρών της EU28. Πηγή: ECHI- HEIDI Datatool 161

Γράφημα 6: Γεννήσεις χαμηλού σωματικού βάρους στις χώρες και EU 28 (2012) Πηγή: ECHI- HEIDI Datatool Γράφημα 7:Διαχρονική εξέλιξη των γεννήσεων χαμηλού σωματικού βάρους σε Ελλάδα, Γερμανία και EU 28. Πηγή: ECHI- HEIDI Datatool 162

Γράφημα 8: Διαχρονική εξέλιξη θνησιμότητας σε Ελλάδα, Γερμανία και EU28*(Α), κυριότερες αιτίες θανάτου στην Ελλάδα για το 2012 (Β) και εξέλιξη των βασικότερων αιτιών θνησιμότητας σε Ελλάδα (Γ) (αριθμός θανάτων ανά 100.000 πληθυσμού) (standardized) (A) (B) (Γ) Πηγή: OECD Health Statistics. *Με ελλιπή στοιχεία για 5 χώρες (Κροατία, Βουλγαρία, Κύπρο, Ρουμανία και Μάλτα.) 163

Γράφημα 9: Καθημερινή κατανάλωση καπνού (% του πληθυσμού σε άτομα ηλικίας >15 για το 2012 ή για την πλησιέστερη καταγεγραμμένη χρονιά). Πηγή: OECD Health Statistics 2014. Γράφημα 10:Καθημερινή κατανάλωση αλκοόλ (lt/κεφαλήν σε άτομα ηλικίας >15 για το 2012ή για την πλησιέστερη καταγεγραμμένη χρονιά). Πηγή: OECD Health Statistics 2014. 164