Ενότητα 9: Πρότυπα Μετανάστευσης Θαλασσοπουλιών ως Βιοδείκτες Το περιεχόμενο του μαθήματος διατίθεται με άδεια Creative Commons εκτός και αν αναφέρεται διαφορετικά Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.
Εισηγητής: Γεώργιος Καρρής
Εκτίμηση του συνολικού και αναπαραγωγικού πληθυσμού Μελέτη της αναπαραγωγικής προσπάθειας Ολοκληρωμένη γνώση του προτύπου μετανάστευσης και συσχέτισή του με ωκεανογραφικά χαρακτηριστικά Προσδιορισμός των περιοχών τροφοληψίας κατά τη διάρκεια του σταδίου εκκόλαψης των νεοσσών και της ανατροφής τους Συσχέτιση μορφομετρικών δεδομένων με το φύλο των πτερωμένων νεοσσών Εκτίμηση των επιπτώσεων της αλιείας στο πληθυσμό του είδους
Μελέτη του προτύπου μετανάστευσης του Αρτέμη και συσχέτισή του με ωκεανογραφικά χαρακτηριστικά Βασικά ερωτήματα Ποιες είναι οι περιοχές διαχείμασης του συγκεκριμένου πληθυσμού του Αρτέμη Ποια είναι η διαδρομή, η διάρκεια και η σχετική έναρξη και λήξη του μεταναστευτικού ταξιδιού από και προς τις περιοχές διαχείμασης
Kατάλληλες για μεγάλες αποστάσεις π.χ. ετήσιες μετακινήσεις και περιοχές διαχείμασης Kατάλληλες για μικρές αποστάσεις π.χ. περιοχές τροφοληψίας κατά την περίοδο της αναπαραγωγής Απλοί δορυφορικοί πομποί (PTTs: platform Transmitter Terminals) ή με ενσωματωμένο παγκόσμιο σύστημα προσδιορισμού θέσης (PTT/GPS) Συσκευές Γεωεντοπισμού (GLS: Geolocators) Συσκευές με ενσωματωμένο παγκόσμιο σύστημα προσδιορισμού θέσης (GPS loggers) Συσκευές πυξίδας-κατεύθυνσης (Compass loggers) Πομποί ραδιοκυμάτων υψηλής συχνότητας (transmitters VHF: Very High Frequency) Kατάλληλος συνδυασμός = Ολοκληρωμένη Γνώση Αποικίας
Τοποθέτηση πομπού γεωεντοπισμού σε ενήλικο Αρτέμη στις Στροφάδες Τεχνικά χαρακτηριστικά Διαστάσεις Βάρος Μνήμη Διάρκεια ζωής μπαταρίας Χρονικό βήμα καταγραφής Λογισμικό Συσκευές Γεωεντοπισμού (LAT 2500, LOTEK wireless) 8mm x 35mm 3,6 g 512kb > 2 χρόνια 10 min Ναι Βασικές πληροφορίες εφαρμογής πομπών γεωεντοπισμού Το βάρος των συσκευών δεν ξεπερνά το 5% του βάρους του ενήλικου ατόμου (Phillips et al. 2003, Magalhães et al. 2008). Ο εντοπισμός της θέσης των πουλιών επιτυγχάνεται βάσει των θέσεων του Ήλιου (Wilson et al. 1992). Δυνατότητα υπολογισμού του ζωτικού χώρου (home range) των πουλιών Δυνατότητα καταγραφής και αβιοτικών δεδομένων π.χ. θερμοκρασία επιφάνειας θάλασσας
Π Ρ Ο Ε Ρ Γ Α Σ Ι Ε Σ Α. Παρακολούθηση της αναπαραγωγικής προσπάθειας των Αρτέμηδων για μία τριετία 2007-2009 1 ο Βήμα: Εντοπισμός προσβάσιμων φωλιών με έμπειρα ζευγάρια 2 ο Βήμα: Σύλληψη ατόμων και τοποθέτηση πομπών (Geolocators & GPS data-loggers) 3 ο Βήμα: Επανασύλληψη ατόμων για τη συλλογή των πομπών Β. Εκτεταμένες δακτυλιώσεις για το έλεγχο του βαθμού φιλοπατρίας Γ. Μελέτη της συμπεριφοράς των ενήλικων ατόμων κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγής 4 ο Bήμα: Αποθήκευση δεδομένων και ανάλυση τους για παραγωγή χαρτών κατανομής
Βασικά αποτελέσματα εφαρμογής πομπών γεωεντοπισμού Ποσοστό επανεύρεσης πομπών 67% (6 στους 9) Πέντε πομποί έδωσαν ολοκληρωμένες καταγραφές Επανασύλληψη ενήλικου Αρτέμη για τη συλλογή του πομπού γεωεντοπισμού και τη λήψη των στοιχείων τηλεμετρίας
Διάρκεια καταγραφών: 349 μέρες (28/7/09-12/7/10) Χρονικό βήμα καταγραφών: 10 min Αριθμός καταγεγραμμένων σημείων (Geolocations): 50.272 Βασικό πεδίο τροφοληψίας στην αναπαραγωγή: Ιόνιο και δευτερευόντως η Αδριατική συνολικής έκτασης 256.000 km 2 Βασικό πεδίο τροφοληψίας τον χειμώνα: Ατλαντικός, συνολικής έκτασης 215.000 km 2 Έναρξη φθινοπωρινής μετανάστευσης: 24/10/09 Άφιξη στα πεδία διαχείμασης: 08/11/09 Διάρκεια φθινοπωρινής μετανάστευσης: 15 μέρες Ταχύτητα φθινοπωρινής μετανάστευσης: 386,7 km/ημέρα (ή 16,1 km/h) Έναρξη εαρινής μετανάστευσης: 15/02/10 Άφιξη στις Στροφάδες: 25/2/10 Διάρκεια εαρινής μετανάστευσης: 10 μέρες Ταχύτητα εαρινής μετανάστευσης: 589,1 km/ημέρα (ή 24,5 km/h) Διέλευση από Γιβραλτάρ: 03/11/09 & 18/2/10 Συνολική διάρκεια μη αναπαραγωγικής περιόδου: 124 μέρες Απόσταση περιοχών διαχείμασης και αναπαραγωγής: 5.800km
Διάρκεια καταγραφών: 366 μέρες (31/7/09-2/8/10 Χρονικό βήμα καταγραφών: 10 min Αριθμός καταγεγραμμένων σημείων (Geolocations): 52.709 Βασικό πεδίο τροφοληψίας στην αναπαραγωγή: Ιόνιο και η Αδριατική συνολικής έκτασης 307.000km 2 Βασικό πεδίο τροφοληψίας τον χειμώνα: Ατλαντικός (κυρίως Νότιος) συνολικής έκτασης 914.000km 2 Έναρξη φθινοπωρινής μετανάστευσης: 24/10/09 Άφιξη στα πεδία διαχείμασης: 07/11/09 Διάρκεια φθινοπωρινής μετανάστευσης: 14 μέρες Ταχύτητα φθιν. μετανάστευσης: 514,3 km/ημέρα (ή 21,4 km/h) Έναρξη εαρινής μετανάστευσης: 26/02/10 Άφιξη στις Στροφάδες: 15/03/10 Διάρκεια εαρινής μετανάστευσης: 17 μέρες Ταχύτητα εαρ. μετανάστευσης: 699,8 km/ημέρα (ή 29,1 km/h) Διέλευση από Γιβραλτάρ: 02/11/09 & 10/3/10 Συνολική διάρκεια μη αναπαραγωγικής περιόδου: 125 μέρες Απόσταση περιοχών διαχείμασης και αναπαραγωγής: 7.200km
Διάρκεια καταγραφών: 367 μέρες (28/7/09-30/7/10) Χρονικό βήμα καταγραφών: 10 min Αριθμός καταγεγραμμένων σημείων (Geolocations): 52.863 Βασικό πεδίο τροφοληψίας στην αναπαραγωγή: Ιόνιο και Αδριατική συνολικής έκτασης 190.000km 2 Βασικό πεδίο τροφοληψίας τον χειμώνα: Ατλαντικός, συνολικής έκτασης 198.000km 2 Έναρξη φθινοπωρινής μετανάστευσης: 25/10/09 Άφιξη στα πεδία διαχείμασης: 15/11/09 Διάρκεια φθινοπωρινής μετανάστευσης: 21 μέρες Ταχύτητα φθιν. μετανάστευσης: 276,2 km/ημέρα (ή 11,5 km/h) Έναρξη εαρινής μετανάστευσης: 16/02/10 Άφιξη στις Στροφάδες: 23/02/10 Διάρκεια εαρινής μετανάστευσης: 7 μέρες Ταχύτητα εαρ. μετανάστευσης: 820,9 km/ημέρα (ή 34,2 km/h) Διέλευση από Γιβραλτάρ: 07/11/09 & 18/2/10 Συνολική διάρκεια μη αναπαραγωγικής περιόδου: 120 μέρες Απόσταση περιοχών διαχείμασης και αναπαραγωγής: 5.800km
Διάρκεια καταγραφών: 308 μέρες (12/7/10-15/5/11) Χρονικό βήμα καταγραφών: 10min Αριθμός καταγεγραμμένων σημείων (Geolocations): 44.352 Βασικό πεδίο τροφοληψίας στην αναπαραγωγή: Ιόνιο και Αδριατική συνολικής έκτασης 246.000 km 2 Βασικό πεδίο τροφοληψίας τον χειμώνα: Ατλαντικός, συνολικής έκτασης 183.000 km 2 Έναρξη φθινοπωρινής μετανάστευσης: 24/10/10 Άφιξη στα πεδία διαχείμασης: 7/11/10 Διάρκεια φθινοπωρινής μετανάστευσης: 14 μέρες Ταχύτητα φθιν. μετανάστευσης: 379 km/ημέρα (ή 15,8km/h) Έναρξη εαρινής μετανάστευσης: 5/02/11 Άφιξη στις Στροφάδες: 21/02/11 Διάρκεια εαρινής μετανάστευσης: 16 μέρες Ταχύτητα εαρ. μετανάστευσης: 621,5 km/ημέρα (ή 25,9 km/h) Διέλευση από Γιβραλτάρ: 01/11/10 & 18/2/11 Συνολική διάρκεια μη αναπαραγωγικής περιόδου: 104 μέρες Απόσταση περιοχών διαχείμασης & αναπαραγωγής: 5.300 km
Διάρκεια καταγραφών: 283 μέρες (12/7/10-20/4/11) Χρονικό βήμα καταγραφών: 10min Αριθμός καταγεγραμμένων σημείων (Geolocations): 40.752 Βασικό πεδίο τροφοληψίας στην αναπαραγωγή: Ιόνιο και Αδριατική συνολικής έκτασης 293.000km 2 Βασικό πεδίο τροφοληψίας τον χειμώνα: Ατλαντικός, συνολικής έκτασης 157.000km 2 Έναρξη φθινοπωρινής μετανάστευσης: 24/10/10 Άφιξη στα πεδία διαχείμασης: 6/11/10 Διάρκεια φθινοπωρινής μετανάστευσης: 13 μέρες Ταχύτητα φθιν. μετανάστευσης: 438 km/ημέρα (ή 18,3 km/h) Έναρξη εαρινής μετανάστευσης: 1/02/11 Άφιξη στις Στροφάδες: 21/02/11 Διάρκεια εαρινής μετανάστευσης: 20 μέρες Ταχύτητα εαρ. μετανάστευσης: 285 km/ημέρα (ή 11,9 km/h) Διέλευση από Γιβραλτάρ: 01/11/10 & 15/2/11 Συνολική διάρκεια μη αναπαραγωγικής περιόδου: 100 μέρες Απόσταση περιοχών διαχείμασης & αναπαραγωγής: 5.700 km
Συγκεντρωτικά αποτελέσματα των πομπών γεωεντοπισμού που τοποθετήθηκαν σε άτομα του Αρτέμη της αποικίας των Στροφάδων κατά την περίοδο 2009-2011. N Εύρος Ελάχιστη Μέγιστη Μέση Τυπική τιμών τιμή Τιμή τιμή απόκλιση Θέσεις γεωεντοπισμού 5 12.111 40.752 52.863 48.189,6 5.400,16 Διάρκεια καταγραφών (ημέρες) 5 84 283 367 334,6 37,46 Διάρκεια φθινοπ. μετανάστευσης (ημέρες) 5 8 13 21 15,4 3,21 Ταχύτητα φθινοπ. μετανάστευσης (km/h) 5 9,9 11,5 21,4 16,6 3,63 Διάρκεια εαρινής μετανάστευσης (ημέρες) 5 13 7 20 14,0 5,34 Ταχύτητα εαρινής μετανάστευσης (km/h) 5 9,6 24,6 34,2 28,9 3,88 Μη αναπαραγωγική περίοδος (ημέρες) 5 25 100 125 114,6 11,74 Περιοχή τροφοληψίας στη διαχείμαση (km 2 ) 5 757 157 914 333,4 325,26 Περιοχή τροφοληψίας αναπ. περιόδου ( km 2 ) 5 117 190 307 258,4 45,82 Η ταχύτητα εαρινής μετανάστευσης είναι μεγαλύτερη από την αντίστοιχη φθινοπωρινή Εαρινές & χειμερινές περιοχές τροφοληψίας έχουν συγκρίσιμες εκτάσεις Συγκριτικά αποτελέσματα των καταγραφών από τους πομπούς γεωεντοπισμού που τοποθετήθηκαν σε άτομα του Αρτέμη της αποικίας των Στροφάδων κατά τις περιόδους 2009-2010 και 2010-11. N Εύρος τιμών Μέση τιμή Τυπική απόκλιση 2009-10 2010-11 2009-10 2010-11 2009-10 2010-11 2009-10 2010-11 Θέσεις γεωεντοπισμού 3 2 2.591 3.600 51.948,0 42.552,0 1.453,50 2545,58 Διάρκεια καταγραφών (ημέρες) 3 2 18 25 361,0 295,5 10,11 17,68 Διάρκεια φθινοπ. μετανάστευσης (ημέρες) 3 2 7 1 16,7 13,5 3,78 0,71 Ταχύτητα φθινοπ. μετανάστευσης (km/h) 3 2 9,9 2,5 16,3 17,1 4,95 1,77 Διάρκεια εαρινής μετανάστευσης (ημέρες) 3 2 10 4 11,3 18,0 5,13 2,83 Ταχύτητα εαρινής μετανάστευσης (km/h) 3 2 9,65 5,01 29,3 28,4 4,83 3,54 Μη αναπαραγωγική περίοδος (ημέρες) 3 2 5 4 123,0 102,0 2,64 2,83 Περιοχή τροφοληψίας στη διαχείμαση (km 2 ) 3 2 716 26 442,3 170,0 408,56 18,38 Περιοχή τροφοληψίας αναπ. περιόδου ( km 2 ) 3 2 117 47 251,0 269,5 58,66 33,23 Καταγράφηκαν διαφορές ανά χρονιά, στη διάρκεια της εαρινής μετανάστευσης, της μη αναπαραγωγικής περιόδου καθώς και στην έκταση των περιοχών τροφοληψίας στη διαχείμαση
Συγκεντρωτικά αποτελέσματα των θερμοκρασιακών τιμών ( o C), όπως καταγράφηκαν από αισθητήρες των πομπών γεωεντοπισμού κατά τη διάρκεια της παραμονής των πουλιών στις περιοχές διαχείμασης της δυτικής Αφρικής. Περίοδος N Εύρος Ελάχιστη Μέγιστη Μέση Τυπική τιμών τιμή Τιμή τιμή απόκλιση GLS 1541 Νοε 2009 Φεβ 2010 11.233 10,49 18,96 29,45 21,85 1,24 GLS 1483 Νοε 2009 Φεβ 2010 16.992 10,18 17,34 27,52 23,33 1,33 GLS 1481 Νοε 2009 Φεβ 2010 11.520 7,97 17,49 25,46 21,74 1,21 GLS 1487 Νοε 2010 Φεβ 2011 13.104 19,34 16,98 36,32 24,93 3,10 GLS 1540 Νοε 2010 Φεβ 2011 12.671 15,76 17,74 33,50 24,94 2,48 Σημαντική διαφορά στην επιφανειακή θερμοκρασία της θάλασσας μεταξύ των δύο χρονικών περιόδων (U= 227194000, P<0,001). Σημαντική διαφορά στα επίπεδα της αναπαραγωγικής επιτυχίας στην αποικία των Στροφάδων, η οποία για το 2010 και το 2011 εκτιμήθηκε στο 83,3% και 53,0%, αντίστοιχα Υπόθεση ερμηνείας Μέσες τιμές θερμοκρασίας ( ο C) στην επιφάνεια της θάλασσας κατά τη διάρκεια παραμονής των ατόμων Αρτέμη στα πεδία διαχείμασης. Οι τιμές καταγράφονταν από ειδικούς αισθητήρες των πομπών γεωεντοπισμού ανά 10 min
240.948 γεωεντοπισμοί -1673 ημέρες λειτουργίας Φθινοπωρινή μετανάστευση: 24 Οκτωβρίου 15 Νοεμβρίου (15,4 ± 3,2 ημέρες) Εαρινή μετανάστευση: 1 Φεβρουαρίου 15 Μαρτίου (14 ± 5,3 ημέρες) Κατανομή την περίοδο της αναπαραγωγής: Ιόνιο/ Αδριατική (απουσία από Αιγαίο) Περιοχές διαχείμασης: Ατλαντικός και παράκτια ζώνη της δυτικής Αφρικής (νοτίως των Νησιών του Πράσινου Ακρωτηρίου) Εαρινές & χειμερινές περιοχές τροφοληψίας με συγκρίσιμες εκτάσεις: 258,4 ± 45,82 km 2 και 333,4 ± 325,26 km 2 αντίστοιχα Ταχύτητα εαρινής μετανάστευσης: 28,9 ± 3,88 km/h Ταχύτητα φθινοπωρινής μετανάστευσης: 16,6 ± 3,63 km/h Διάρκεια μη-αναπαραγωγικής περιόδου: 4 μήνες (114,6 ± 11,74 μέρες)
Παράκτιες περιοχές με σημαντικά παγκόσμια συστήματα ανάβλυσης θρεπτικών (σκιασμένες περιοχές) και βασικά συστήματα αντικυκλώνων που τα επηρεάζουν. Οι διακεκομμένοι κύκλοι παρουσιάζουν τη μέση ιδεατή θέση των ισοβαρών κατά τη διάρκεια της μέγιστης εκδήλωσης των φαινομένων ανάβλυσης θρεπτικών με παγκόσμια σημασία. Τα βέλη δείχνουν τις θέσεις των εξής ρευμάτων: (a) Καλιφόρνιας, (b) Περού, (c) Καναρίων, (d) Μπενγκουέλα, και (e) Σομαλίας [Πηγή : Biology of marine birds (E. A. Schreiber and J. Burger, Eds. 2002)-Chapter 6. CRC Press LLC, Boca Raton, Florida, USA]
http://oceancolor.gsfc.nasa.gov Συγκέντρωση χλωροφύλλης α Δεκέμβριος 2009 Συγκέντρωση χλωροφύλλης α Ιούλιος 2010
Θερμοκρασίες Επιφάνειας Θάλασσας (SST), Νοέμβριος 2009
Προσδιορισμός των περιοχών τροφοληψίας του πελαγικού Αρτέμη κατά τη διάρκεια του σταδίου εκκόλαψης των νεοσσών και της ανατροφής τους Βασικά ερωτήματα Ποιες είναι οι κύριες περιοχές τροφοληψίας του είδους στην περιοχή του Ιονίου Ποια είναι η τροφική συμπεριφορά των πουλιών κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγικής περιόδου
Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό. Οι όροι χρήσης των έργων τρίτων επεξηγούνται στη διαφάνεια «Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων». Τα έργα για τα οποία έχει ζητηθεί άδεια αναφέρονται στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] http://creativecommons.org/licenses/από-nc-sa/4.0/ Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί.
διαθέσιμο με άδεια CC-BY διαθέσιμο με άδεια CC-BY-SA διαθέσιμο με άδεια CC-BY-ND διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC-SA διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC-ND διαθέσιμο με άδεια CC0 Public Domain διαθέσιμο ως κοινό κτήμα χωρίς σήμανση Δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, παρά μόνο εάν ζητηθεί εκ νέου άδεια από το δημιουργό. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου και η δημιουργία παραγώγων αυτού με απλή αναφορά του δημιουργού. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού, και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η δημιουργία παραγώγων του έργου. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου και η δημιουργία παραγώγων του. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, η δημιουργία παραγώγων αυτού και η εμπορική του χρήση, χωρίς αναφορά του δημιουργού. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, η δημιουργία παραγώγων αυτού και η εμπορική του χρήση, χωρίς αναφορά του δημιουργού. Συνήθως δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου.
Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς το Σημείωμα Αδειοδότησης τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει) μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους.
Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ιονίων Νήσων» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.