[Βιβλιογραφίες-Ηλεκτρονικές πηγές] Οδηγός Πλοήγησης στην Ηλεκτρονική Αρχαιογνωσία Λογισμικά και Πολυμέσα ΛΟΓΑΝΑΛΥΣΗ Ομάδα εργασίας Φορέας υλοποίησης ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΝΕΑΣ ΓΕΝΙΑΣ Συντελεστές Είναι αποτέλεσμα της συνεργασίας της Γ.Γ.Ν.Γ. με το "Σχέδιο Αρχέλογος", ένα ελληνικό ερευνητικό πρόγραμμα διεθνούς εμβέλειας με έδρα το Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου, που εκπονεί ηλεκτρονική βάση των κειμένων της Αρχαίας Ελληνικής φιλοσοφίας, σε συνεργασία με τα μεγαλύτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα στον κόσμο. Σχεδιασμός και διεύθυνση μελέτης-γενική επίβλεψη: Καθηγητής Θεόδωρος Σκαλτσάς, Έδρα Αρχαίας Φιλοσοφίας, Συγγραφέας Φιλοσοφικού μέρους: Δρ Αντώνης Χατζησταύρου, Συγγραφέας/επιμελητής άρθρων Πολιτισμικού Αρχείου-Υπεύθυνος Σχεδιασμού Πολιτισμικού Αρχείου: Patricia Ward-Σκαλτσά, Διοικητική Οργάνωση: Λίλα Σωτηροπούλου, Νεοελληνική μετάφραση Πρωταγόρα: Βασίλειος Τατάκης, Μετάφραση φιλοσοφικού μέρους: Δρ. Ερμιόνη Ηλιάδου, Δρ. Μενέλαος Χριστόπουλος, Μαρία Οικονόμου Herrmann, Συγγραφή/μετάφραση άρθρων Πολιτισμικού Αρχείου: Δρ. Σοφία Αντωνιάδου, Dr. Jeffrey Carr, Dr Fritz Gregor Herrmann, Δρ. Μανώλης Μελισσάρης, Γεωργία Μόρτζου, Suzanne Nield, Ξένια Παπασταύρου, Σορίνα Σπανού, Dr. Stephen Watt, Επιμέλεια μετάφρασης φιλοσοφικού μέρους: Ευαγγελία Αντωνάκη, Ανάπτυξη Πολυμέσων: Stewart Cromar, Andrew Watts, Alan Hepburn, Nick Donald, Τεχνικός Προγραμματισμός: Carol Finneron, Γραφικά-Γενική επιμέλεια: Patricia Ward-Scaltsas, Σχέδια: Emma Candy, Alan Wylie, Φωτογραφίες: Κατερίνα Αλεξοπούλου DG Dimension, Άλκηστη Χαλικιά, Σχέδιο Εξώφυλλου: Anna LIoyd Γενική Περιγραφή Περιεχόμενα Α) Είσοδος στη Λογανάλυση: 1) Αρετή και Ειδημοσύνη, 2) Η Αρετή και οι Αρετές, 3) Ακρασία, Β) Ρυθμίστε την ένταση, Γ) Συνεργάτες, Δ) Εργαλειοθήκη: Πολιτισμικό Αρχείο, Χρονογραμμή, Βιβλιογραφία, Γλωσσάριο, Πίσω, Έξοδος, Βοήθεια. Τρόπος οργάνωσης και κατάταξης της πληροφορίας Το λογισμικό είναι διαρθρωμένο σε ενότητες και υποενότητες, οργανωμένες με την τεχνική του υπερκειμένου. - Σημαντικός για την οργάνωση του υλικού που εμπεριέχεται στο λογισμικό είναι ο ρόλος της Εργαλειοθήκης, τόσο της βασικής που περιλαμβάνει και το Πολιτισμικό Αρχείο, όσο και της επικουρικής που συνοδεύει τα κείμενα στη θεματική περιοχή Έξερευνώντας τον Πρωταγόρα'. -Στο Πολιτισμικό Αρχείο ενεργοί δεσμοί παραπέμπουν σε εικόνες, σε κείμενα με συμπληρωματικές πληροφορίες και στην εκφώνηση αρχαίων ελληνικών αποσπασμάτων ή σε μουσικές εκτελέσεις. (c) 2006 Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας σελίδα 1 / 5
- Η Βιβλιογραφία Φιλοσοφικού Μέρους και η Βιβλιογραφία Πολιτισμικού Αρχείου, με εξαίρεση τις Πηγές των Εικόνων και τις Πηγές των Μουσικών Θεμάτων, είναι οργανωμένες αλφαβητικά οι Πηγές είναι οργανωμένες με μορφή λίστας που παρακολουθεί τις ενότητες του Πολιτισμικού Αρχείου. Διαδραστικότητα-Μορφή διάταξης του υλικού Το λογισμικό αποτελείται από τρεις κύριες ενότητες, οι οποίες αντιστοιχούν στα σημαντικότερα φιλοσοφικά θέματα που θίγονται στον Πρωταγόρα: 1) Αρετή και Ειδημοσύνη, 2) Η Αρετή και οι Αρετές, 3) Ακρασία. - Η κάθε ενότητα διαρθρώνεται ως εξής: α) Διαλογική Παρουσίαση, β) Εξερευνώντας τον Πρωταγόρα, γ) Ασκήσεις. - Η Διαλογική Παρουσίαση εκθέτει τα φιλοσοφικά προβλήματα που τίθενται στον Πρωταγόρα με τη μορφή ερωτήσεων, οι οποίες προβάλλονται συγχρόνως και σε ένα δέντρο στα δεξιά της οθόνης που φανερώνει τη δομή τους. Ο χρήστης καλείται ουσιαστικά να επιλέξει ανάμεσα στα επιχειρήματα του Σωκράτη ή του Πρωταγόρα και να ακολουθήσει βήμα-βήμα τη δομή της επιχειρηματολογίας τους. - Στη θεματική περιοχή "Εξερευνώντας τον Πρωταγόρα" παρουσιάζεται αρχικά η διαίρεση σε πλαγιότιτλους του αποσπάσματος από τον Πρωταγόρα που αντιστοιχεί θεματικά στην ενότητα. Με την επιλογή του πλαγιότιτλου προβάλλεται η νεοελληνική μετάφρασή του και μία επικουρική εργαλειοθήκη που προσφέρει πρόσθετες δυνατότητες στον αποδέκτη: Μετάφραση, Αρχαίο Κείμενο, Επιχειρήματα και Θέσεις, Εναλλακτικές Ερμηνείες, Πρωταγόρας και Φιλοσοφία, Μονή/Διπλή Οθόνη. Με την τεχνική της Μονής/Διπλής Οθόνης παρέχεται στο χρήστη η δυνατότητα να παρακολουθεί συνδυαστικά τη μετάφραση του αρχαίου κειμένου συνοδευόμενη από όποια άλλη θεματική περιοχή επιθυμεί. Στην ενότητα "Επιχειρήματα και Θέσεις" αναλύονται τα φιλοσοφικά επιχειρήματα που αναπτύσσονται στο κείμενο. Οι Έναλλακτικές Ερμηνείες' εκθέτουν περαιτέρω αναλύσεις του φιλοσοφικού περιεχομένου του διαλόγου από διάφορες οπτικές. Στην ενότητα "Πρωταγόρας και Φιλοσοφία" προβάλλεται μαγνητοσκοπημένη συζήτηση με τον διαπρεπή καθηγητή Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και σχολιαστή του Πρωταγόρα Christopher Tayi. - Στις Ασκήσεις περιλαμβάνονται ασκήσεις πολλαπλής επιλογής με φιλοσοφικό περιεχόμενο. - Η βασική Εργαλειοθήκη προσφέρει επικουρικό υλικό για την παρουσίαση της κοινωνικής, πολιτικής αλλά και ιδιωτικής ζωής της κλασικής αρχαιότητας. Με τον τρόπο αυτό αναδεικνύεται και το ευρύτερο πολιτιστικό περιβάλλον μέσα στο οποίο γεννήθηκε και αναπτύχθηκε η φιλοσοφική σκέψη. Ειδικότερα, αποτελείται από τις ακόλουθες θεματικές περιοχές: Α) Πολιτισμικό Αρχείο, Β) Χρονογραμμή, Γ) Βιβλιογραφία, Δ) Γλωσσάριο. Ειδικότερα τεχνικά χαρακτηριστικά Το φιλοσοφικό δέντρο είναι οργανωμένο με τη μέθοδο "Αρχέλογος", η οποία είναι μια μέθοδος ηλεκτρονικής αναπαράστασης φιλοσοφικών επιχειρημάτων. Σύμφωνα με τη μέθοδο αυτή, το κύριο συμπέρασμα ενός φιλοσοφικού επιχειρήματος τίθεται στην αρχή και ακολουθούν καθ'υπόταξη οι προκείμενες που υποστηρίζουν άμεσα το κύριο συμπέρασμα. Με τον τρόπο αυτό αναπαρίστανται όλα τα υπο-επιχειρήματα ενός φιλοσοφικού επιχειρήματος μέχρι τις πιο βασικές του προκείμενες. - Στο λογισμικό ενσωματώνεται πλούσιο και ποικίλο οπτικό και ακουστικό υλικό, όπως και μαγνητοσκοπημένοι διάλογοι. Λειτουργικότητα-αισθητική του σχεδιασμού (c) 2006 Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας σελίδα 2 / 5
Εικόνες από μουσειακά εκθέματα που σχετίζονται με το περιεχόμενο των διαφόρων ενοτήτων, χάρτες που διευκολύνουν τον γεωγραφικό εντοπισμό της καταγωγής των πιο σημαντικών φιλοσόφων, καθώς και την παρουσίαση των κυριότερων πολιτικών και ιστορικών γεγονότων του αρχαίου κόσμου, συνοδεύουν τα κείμενα του λογισμικού. - Τα γραφικά είναι απλά και όχι ιδιαίτερα ελκυστικά, ενώ η σχεδίαση της εφαρμογής ακολουθεί την αισθητική ενός έντυπου βιβλίου. Σχόλια για την πλοήγηση Η πλοήγηση είναι εύκολη, με τη βοήθεια της βασικής και της επικουρικής Εργαλειοθήκης. Σχόλιο για τις γνώσεις-πληροφορίες Οι πληροφορίες που εμπεριέχονται στο λογισμικό διακρίνονται από ακρίβεια, σαφήνεια και περιεκτικότητα. Πηγές πληροφοριών Στο λογισμικό υπάρχει κατατοπιστική Βιβλιογραφία. Η Βιβλιογραφία Φιλοσοφικού Μέρους περιέχει αλφαβητική λίστα βιβλίων με φιλοσοφικό περιεχόμενο. Η Βιβλιογραφία Πολιτισμικού Αρχείου περιλαμβάνει βιβλιογραφική ενημέρωση για Βιβλία και Άρθρα, καθώς και πλήρη καταγραφή των στοιχείων προέλευσης των εικόνων και των μουσικών θεμάτων που περιέχονται στο λογισμικό. Συνδέσεις με ιστοσελίδες - άλλα προγράμματα Δεν υπάρχουν παραπομπές σε άλλες ιστοσελίδες ή προγράμματα. Ειδική περιγραφή Ένταξη στο Πρόγραμμα Σπουδών Διδακτικά αντικείμενα για τα οποία μπορεί να αξιοποιηθεί: Αρχαία Ελληνικά, Φιλοσοφία. Ιδιαίτερα ενδείκνυται για τα Αρχαία Ελληνικά Γ' Λυκείου και τη Φιλοσοφία Β' Λυκείου. Διδακτικό υλικό Το λογισμικό διαθέτει ποικίλο υλικό για τη γνωριμία των μαθητών με τη φιλοσοφική σκέψη, στα πλαίσια ενίσχυσης της σχολικής διδασκαλίας. - Οι Ερωτήσεις και οι Ασκήσεις εισάγουν μαθητή και εκπαιδευτικό στον τρόπο με τον οποίο δομείται και εκφέρεται ο φιλοσοφικός λόγος. - Πλούσιο οπτικό υλικό, το οποίο περιλαμβάνει προβολή μουσειακών εκθεμάτων και αρχαιολογικών χώρων, μαγνητοσκοπημένους διαλόγους που στοχεύουν στην ερμηνεία της φιλοσοφικής σκέψης που ξεδιπλώνεται στον Πρωταγόρα, οπτικοποίηση της πορείας των ερωτήσεων με την εικόνα του φιλοσοφικού δέντρου, βοηθούν στην κατανόηση του φιλοσοφικού περιεχομένου. - Τα αποσπάσματα από τον ομώνυμο πλατωνικό διάλογο, τα οποία συνοδεύονται από πλαγιότιτλους και από ερμηνευτικές προσεγγίσεις σημαντικών μελετητών, μπορούν να αξιοποιηθούν κατά την προσέγγιση του (c) 2006 Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας σελίδα 3 / 5
αρχαίου ελληνικού κειμένου στην τάξη. - Το Γλωσσάριο προσφέρει άμεσα και συνοπτικά την ερμηνεία των φιλοσοφικών και των γενικότερων όρων που περιλαμβάνονται στο λογισμικό. Παιδαγωγικές αρχές και στόχοι Το λογισμικό σχεδιάστηκε με δηλωμένο στόχο να κατανοήσει ο χρήστης το περιεχόμενο, τη μέθοδο αλλά και τα προβλήματα της ερμηνείας και της φιλοσοφικής ανάλυσης του διαλόγου, να μπορέσει να συνδέσει τις φιλοσοφικές θέσεις και επιχειρήματα του διαλόγου με τα ευρύτερα φιλοσοφικά ζητήματα της κλασικής και της νεότερης εποχής και να έρθει σε επαφή με τη μέθοδο της επιχειρηματολογίας. - Η αρχή της διαθεματικότητας υπηρετείται από την ενσωμάτωση πλούσιου υλικού για τον πολιτισμό της περιόδου συγγραφής του διαλόγου. - Η προσέγγιση του αρχαίου κειμένου ξεφεύγει από το μονόδρομο της «σχολικού» τύπου ερμηνείας και απόδοσης καθώς προκρίνει την πολλαπλή ερμηνευτική θεώρηση. - Η επίτευξη των παραπάνω στόχων επιχειρείται πάντως σε ένα κλειστό περιβάλλον που δεν προωθεί την αυτονομία και την αυτενέργεια του μαθητή, πέρα από κάποιες μεμονωμένες δραστηριότητες. - Αν και η φιλοσοφική σκέψη προσφέρεται για διερευνητικές μαθησιακές δραστηριότητες, το μεγαλύτερο μέρος του υλικού συνιστά μια παραδοσιακού τύπου παρουσίαση της πληροφορίας, εμπλουτισμένη με πολυμεσικά στοιχεία. - Η αλληλεπίδραση χρήστη και υπολογιστή περιορίζεται στην απάντηση των ερωτήσεων και στη λύση των ασκήσεων. Οι ερωτήσεις προσφέρουν εναλλακτικές διαδρομές απάντησης, αλλά περιορισμένες και καθοδηγούμενες. Με τον τρόπο αυτό ο επιχειρούμενος «διάλογος» με τον υπολογιστή οδηγεί στην ανάληψη εκ μέρους του μαθητή του παραδοσιακού ρόλου του παθητικού δέκτη της γνώσης. - Οι Ασκήσεις είναι κλειστού τύπου. Η επίδοση του χρήστη προβάλλεται στα δεξιά της οθόνης, ενώ στο τέλος των ασκήσεων ενός θεματικού κύκλου του προσφέρεται η δυνατότητα να ξαναπροσπαθήσει με τις ίδιες ερωτήσεις ή να προχωρήσει στις επόμενες, χωρίς πάντως να προσφέρεται ανατροφοδότηση. Χρήση στην τάξη Η Λογανάλυση μπορεί να αξιοποιηθεί τόσο για ατομική όσο και για ομαδική διδασκαλία. Εμπεριέχει ακόμη πλούσιο επικουρικό υλικό για τη σύνταξη εργασιών για το μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών και της Φιλοσοφίας στη Μέση Εκπαίδευση. Επιπλέον, στο Πολιτισμικό Αρχείο ενσωματώνονται πληροφορίες για την ιστορία, την κοινωνική οργάνωση και την καλλιτεχνική παραγωγή της κλασικής περιόδου, οι οποίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για διαθεματική προσέγγιση και άλλων μαθημάτων στο Γυμνάσιο και το Λύκειο. Σενάρια διδασκαλίας Στο λογισμικό δεν περιλαμβάνονται σενάρια διδασκαλίας. Ο εκπαιδευτικός μπορεί να τα σχεδιάσει ανάλογα με τις απαιτήσεις της κάθε διδακτικής ενότητας και τις δυνατότητες της κάθε τάξης. - Στον εκπαιδευτικό ιστοχώρο του ΥπΕΠΘ http://www.e-yliko.gr/htmls/filaegelyk.aspx διατίθενται προτάσεις διδασκαλίας του Πρωταγόρα με χρήση του λογισμικού. (c) 2006 Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας σελίδα 4 / 5
Συνοδευτικό υλικό Δεν περιλαμβάνεται συνοδευτικό εγχειρίδιο για τον καθηγητή. Αξιολογικό σχόλιο Η Λογανάλυση είναι ένα χρήσιμο εργαλείο για τη μελέτη του Πρωταγόρα και της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας γενικότερα. Ερμηνεύει, αναλύει και εκθέτει τις φιλοσοφικές έννοιες που αναπτύσσονται στον πλατωνικό διάλογο με τρόπο δυναμικό. Στη διαδικασία αυτή όμως ο υπολογιστής διατηρεί το ρόλο της «αυθεντίας» και έχει το ρόλο του δασκάλου. Ο χρήστης έχει την ευκαιρία να επιλέξει και να δοκιμάσει εναλλακτικές διαδρομές στην παρουσίαση των επιχειρημάτων, γεγονός που τον εξοικειώνει με τον τρόπο λογικής κατασκευής μιας επιχειρηματολογίας, αλλά η καθοδήγηση του υπολογιστή παραμένει ισχυρή. Συμπερασματικά, το λογισμικό είναι «κλειστού» τύπου και αποτελεί μια καθοδηγούμενη εισαγωγή στη φιλοσοφική σκέψη του Πλάτωνα και στο πεδίο της ρητορικής και της επιχειρηματολογίας γενικότερα. Παρουσίαση: ΜΑΡΙΑ ΑΚΡΙΤΙΔΟΥ - ΣΟΦΙΑ ΑΛΑΓΚΙΟΖΙΔΟΥ (c) 2006 Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας σελίδα 5 / 5