THE ECONOMIST ΟΜΙΛΙΑ FRANCIS FUKUYAMA Political scientist, political economist and author, senior fellow, Centre on Democracy, Development and the Rule of Law, Stanford University AT THE WORLD IN 2017 GALA DINNER ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 27 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2017 1
THE ECONOMIST ΟΜΙΛΙΑ FRANCIS FUKUYAMA Political scientist, political economist and author, senior fellow, Centre on Democracy, Development AT THE WORLD IN 2017 GALA DINNER ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 27 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2017 Κατ' αρχάς να πω ότι είναι πάρα πολύ όμορφο το γεγονός ότι βρίσκομαι εδώ, ήμουν εδώ προ της κρίσης το 2005 μάλιστα και σίγουρα πολλά έχουν αλλάξει από τότε. Θα ήθελα επιπλέον να ευχαριστήσω τον κ. Μητσοτάκη, με τον οποίο είχαμε ένα πού ωραίο γεύμα σήμερα το μεσημέρι, έμαθα πολλά πράγματα περί της Ελλάδας, ένα πολύ όμορφο μεσημέρι. Θα ήθελα να πω ότι στις Ηνωμένες Πολιτείες τα τελευταία χρόνια οιαδήποτε συζήτηση και αν ξεκινάμε περί φαγητού, περί ποδοσφαίρου περί αθλητισμού, η συζήτηση κάποια στιγμή φτάνει στον περιώνυμο Ντόναλντ Τραμπ, γιατί τολμώ να πω ότι αποτελεί ένα 50% και πλέον των Αμερικανών που δεν πιστεύει ότι είναι ο Αμερικάνος Πρόεδρος. Σε κάθε περίπτωση πολλές συζητήσεις που γίνονται εκτός Αμερικής, από ανθρώπους που θέλουν να μάθουν τι πρέπει να περιμένουμε ενόψει της νέας Προεδρίας, θα πω ότι υπάρχει ένας καλός Ντόναλντ Τραμπ ένας επιχειρηματίας, ένας ρεαλιστής ένας πραγματιστής, ένας άνθρωπος ο οποίος ξέρει να κλείνει συμφωνίες και υπάρχει και ο κακός Ντόναλντ Τραμπ ο 2
οποίος ξυπνάει στις 3 το πρωί, μπαίνει στο twitter και αρχίζει και λέει όλα αυτά τα τρελά πράγματα που εξοργίζουν σίγουρα όλους. Σε κάθε περίπτωση νομίζω ότι θα πρέπει να καταλάβουμε ποιος από τους δυο Τραμπ τελικά, πρόκειται να αναδυθεί ως Πρόεδρος. Σε κάθε περίπτωση νομίζω ότι μάλλον βρισκόμαστε πιο κοντά στον δεύτερο Ντόναλντ Τραμπ παρά στον πρώτο και αυτό γιατί ήδη από την πρώτη εβδομάδα βλέπουμε ότι έχει υποδείξει και έχει πει ότι έχει μια πολύ συγκεκριμένη ατζέντα και για όσους κάθεστε εδώ σήμερα, θα έλεγα να μην υποτιμήσετε πως αλλαγές θα γίνουν στην Αμερική υπό τη συγκεκριμένη Προεδρία και ίσως αυτές οι αλλαγές να επηρεάσουν και τον κόσμο γιατί ας μην ξεχνάμε ότι η Αμερική αποτελεί τον πυλώνα αυτής της νεοφιλελεύθερης οικονομίας ήδη από το 1945 και έπειτα. Χωρίς οι Ηνωμένες Πολιτείες να διαδραματίζουν ένα πολύ σημαντικό ρόλο σε αυτό το παγκόσμιο οικονομικό κείμενο, νομίζω ότι θα υπάρχουν σημαντικές αλλαγές και προβλήματα. Σε κάθε περίπτωση νομίζω ότι πρέπει να καταλάβουμε ότι ένας πολύ ευφυής πολιτικός από ό,τι κάποιος θεωρεί, για τον Ντόναλντ Τραμπ μιλώ πάντοτε, παρά το γεγονός ότι όπως είπε και ο Ντάνιελ είναι πολύ αντισυμβατικός και πολλές φορές τα πράγματα τα οποία λέει είναι πολύ ξεκάθαρα. Παρ' όλα αυτά είναι ένας οικονομικός θετικιστής, το έχει πει πολύ ξεκάθαρα ήδη από την ομιλία του κατά την ανάληψη της Προεδρίας. Σε κάθε περίπτωση θα θέσει προτεραιότητα στις Ηνωμένες Πολιτείες και έχει ήδη ξεκινήσει να κάνει κάτι τέτοιο και νομίζω ότι έχει ξεκινήσει έναν εμπορικό πόλεμο με το Μεξικό. Ξέρετε ενδεχομένως ότι μόλις ανακοινώθηκε επισήμως ότι ο Μεξικανός Πρόεδρος ακύρωσε το ταξίδι του στις Ηνωμένες Πολιτείες. Θέλει να εκφοβίσει ουσιαστικά το Μεξικό και είναι πολύ σοβαρός σε αυτό και νομίζω το είπε πολλές φορές κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας ότι θα προβεί σε κάτι τέτοιο. Άρα η απειλή που ακούσαμε θα πραγματωθεί. Νομίζω είναι πολύ πιο στρατηγικό σε σχέση με αυτό που κάποιος ενδεχομένως περίμενε. Το Μεξικό είναι ένας πρώτος ένας πολύ εύκολος στόχος, γιατί είναι μια χώρα που υπάρχει πολύ μεγάλη βέβαια οικονομική και όχι μόνο 3
σχέση μεταξύ ΗΠΑ και φυσικά του Μεξικού και βεβαίως ας μη ξεχνάμε και την περίπτωση της Κίνας, όπου υπάρχει σίγουρα και πάντοτε το ενδεχόμενο μιας πολεμικής σύρραξης στην Ασία. Άρα εάν δω ένα κομμάτι του κόσμου που όντως θα υπάρξει πολεμική σύρραξη ενδεχομένως να υπάρξει τα επόμενα χρόνια, πιστέψτε με είναι η Ν.Α. θάλασσα της Ασίας. Θέλει να συνάψει μια περίεργη συμφωνία, σίγουρα θέλει να άρει τους περιορισμούς έναντι της Ρωσίας χωρίς να περιμένει πολλά πράγματα να ανταποδώσει. Ουσιαστικά θέλει να μπορέσει να αποκτήσει ένα κλίμα ειρήνης τουλάχιστον στην Ευρώπη για να μπορέσει ενδεχομένως να ξεκινήσει μια επιθετική πολιτική και ίσως ακόμη κι ένα πόλεμο προς την Κίνα και την Ασία. Άρα βλέπουμε ότι θέλει ουσιαστικά να μπορέσει να αποκτήσει την απαραίτητη δύναμη και ισχύ για να μπορέσει να λειτουργήσει στη συνέχεια όπως αυτός κρίνει. Τώρα το ζήτημα είναι ότι στην πλειονότητα αυτών των περιπτώσεων δεν παίζουμε απλώς σαν να είμαστε ένας απλός ιδιοκτήτης μεσιτικού γραφείου, ένας άνθρωπος ο οποίος χτίζει πολυκατοικίες ή ουρανοξύστες. Στην Κίνα τα πράγματα είναι διαφορετικά. Ας μην ξεχνάμε λοιπόν ότι υπάρχουν πράγματα τα οποία στη διαπραγμάτευση είναι πολύ δύσκολα. Ας μη ξεχνάμε για παράδειγμα τι συμβαίνει αυτή τη στιγμή με την Ταϊβάν που θέλει να αποσχιστεί από την Κίνα. Καταλαβαίνουμε ότι όλα αυτά τα πράγματα θα δημιουργήσουν προβλήματα και σίγουρα στην Ευρώπη. Έχουμε ακούσει ήδη και συζητήσεις που έγιναν με Γερμανούς δημοσιογράφους την προηγούμενη εβδομάδα ότι είναι η πρώτη φορά που ένας Αμερικανός Πρόεδρος ακούστηκε να λέει και πιστέψτε με τον προσέχω πάρα πολύ στο τι αναφέρει και το τι λέει, την τελευταία 20ετία πρώτη φορά ακούμε έναν Πρόεδρο ο οποίος να έχει εκφράσει κάποια ιδεολογική υποστήριξη περί δημοκρατίας, περί των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των άλλων χωρών. Υπάρχουν άλλες χώρες που είναι παραδοσιακοί σύμμαχοι των Ηνωμένων Πολιτειών, του αρέσουν οι ισχυροί άνδρες, ο Βλαντιμίρ Πούτιν, του αρέσει ο Πρόεδρος της Αιγύπτου, άρα όλα αυτά έρχονται να 4
αντικατοπτρίζουν Ίσως και τον Ερντογάν, ναι του αρέσει πάρα πολύ, τον αγαπάει τον Ερντογάν βεβαίως, έχεις δίκιο απόλυτο και θεωρώ ότι αυτό αποτελεί την κινητήριο δύναμη του Ντόναλντ Τραμπ, αλλά και για την ανάδειξη αντίστοιχων εθνικιστικών κινημάτων ανά χώρες, ο Βίκτορ Όρμπαν στην Ουγγαρία. Σε κάθε περίπτωση το ίδιο ισχύει και για τον Ρώσο Πρόεδρο. Ας μην ξεχνάμε ότι κέρδισε λόγω της Πενσυλβάνια του Μίσιγκαν και του Ουισκόνσιν όλες αυτές οι τρεις Πολιτείες ήταν παραδοσιακά δημοκρατικές Πολιτείες, υπήρχε μια σημαντική εργατική τάξη εκεί και ο λόγος που είναι Πρόεδρος είναι γιατί η εργατική τάξη τον υποστήριξαν παρ' ότι είχε συνολικά λιγότερες ψήφους. Ενώ η Χίλαρι κέρδισε αυτές τις μπλε τελείες Λος Άντζελες, Σαν Φρανσίσκο, Νέα Υόρκη, Σικάγο και η υπόλοιπη χώρα οι λιγότερο καταρτισμένοι και οι πιο ηλικιωμένοι Αμερικανοί, ψήφισαν τον Ντόναλντ Τραμπ. Είναι ακριβώς αυτό που έγινε κατά το Brexit όπου το ευρύτερο Λονδίνο ήταν υπέρ της παραμονής, ενώ οι λιγότερο καταρτισμένοι ψηφοφόροι οι λιγότερο εκπαιδευμένοι ήθελαν να αποχωρήσουν από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το ίδιο με τον Ορμπάν στη Βουδαπέστη, όπως συμβαίνει και με τον Ρώσο Πρόεδρο τον Βλαντιμίρ Πούτιν σε περιοχές εκτός της Μόσχας ή της Αγίας Πετρούπολης. Πρέπει να μπορέσουμε να αντιληφθούμε ότι αυτό ήρθε να αντικατοπτρίσει τον αντίλογο στην παγκοσμιοποίηση. Η παγκοσμιοποίηση σίγουρα συνολικά είχε πολύ καλά αποτελέσματα και στοιχεία όμως υπάρχουν και σοβαρά ζητήματα αναδιανομής του πλούτου, που φυσικά ας μην ξεχνάμε ότι εθίγησαν βαθέως τα φτωχά τμήματα του πληθυσμού, η εργατική τάξη, οι αγρότες. Άρα πρέπει να δούμε λίγο πιο συγκεκριμένα το ζήτημα της ταυτότητας, καθώς αυτό θεωρώ ότι θα είναι το αντικείμενο και του επόμενού μου βιβλίου. Τώρα, ο όγκος της πολιτιστικής αλλαγής που έχει φέρει η παγκοσμιοποίηση είναι πραγματικά τεράστιος. Βλέπουμε κοινότητες να γεμίζουν με ανθρώπους που δεν μιλούν τη γλώσσα τους, έχουν διαφορετική θρησκεία, διαφορετικό δόγμα το οποίο φυσικά δεν είναι σε καμία περίπτωση κακό, αντιθέτως μας ενδιαφέρει και όλοι υποδεχόμαστε και αγκαλιάζουμε τους οικονομικούς μετανάστες και όχι μόνο, όμως δεν πρέπει να μας εκπλήσσει το 5
γεγονός ότι βεβαίως όλοι οι άνθρωποι νιώθουν ως ένα βαθμό άβολα με το γεγονός αυτό και βεβαίως αυτό επηρεάζει και το γεγονός ότι η οικονομία επηρεάζεται. Γι' αυτό και βλέπουμε ότι υπάρχουν αυτά τα λαϊκίστικα εθνικιστικά Κινήματα σε διαρκή ανάδυση. Συνεχίζοντας στα επόμενα 20 χρόνια αυτοί οι άνθρωποι θα ανήκουν σε μικρότερες μειονότητες και δυστυχώς αυτό δεν έχει να κάνει με την πολιτική, δεν έχει να κάνει με το τι μπορούμε να δούμε τι θα συμβεί σε είκοσι χρόνια από τώρα, πως θα ζήσουμε, αν δούμε τι μπορεί να γίνει την επόμενη πενταετία. Άρα αυτό είναι μια τάση την οποία θεωρώ ότι θα επιταχύνει η σημερινή συνθήκη και βεβαίως με την υποστήριξη των Αμερικανών νομίζω ότι οι άνθρωποι επί της ουσίας δεν εκτιμούν τον βαθμό στον οποίο το παγκόσμιο φιλελεύθερο και νεοφιλελεύθερο χωριό θα τολμήσω να πω, ουσιαστικά ως ένα πολύ μεγάλο βαθμό καθοδηγείται από τις Ηνωμένες Πολιτείες και τα hedge funds. Ήδη από το 1945 δεν πρέπει κανείς να ξεχνάει το ζήτημα της πρόσβασης στις μεγάλες δυνάμεις. Άρα θα πρέπει να αντιληφθούμε ότι θα πρέπει να γίνουν αποδεκτές οι εισαγωγές από άλλες χώρες, να γίνουν αποδεκτοί οι μετανάστες και να καταλάβουμε ότι όντως υπάρχουν κι άλλες δυνάμεις στην Ευρώπη, στην Ασία οι οποίες ουσιαστικά θα μπορέσουν να συμβάλλουν καθοριστικά στη συνύπαρξη. Άρα πρέπει να σκεφτόμαστε ότι η αμερικανική σημερινή Προεδρία ενεργά θα προσπαθήσει να αποδυναμώσει πολλά από αυτά τα βασικά θεσμικά όργανα. Τώρα, το αμερικανικό σύστημα εκλογών το λεγόμενο checks and balances αποτελεί ακόμη πολύ ισχυρό, έχω γράψει ένα άρθρο στο «Politico» επ αυτού γιατί πιστεύω ότι δεν θα καταρρεύσει από τη μια μέρα στην άλλη. Στηρίζεται πολύ σημαντικά στο ρεπουμπλικανικό κομμάτι και κατά πόσο οι Ρεπουμπλικανοί είναι έτοιμοι να υποστηρίξουν τις αρχές τους και να παραμείνουν πιστοί σε αυτές γιατί ας μην ξεχνάμε πολλές φορές ο Ντόναλντ Τραμπ υποστηρίζει μια πολύ συγκεκριμένη πολιτική ορθοδοξία που βασίζεται και στις οικονομικές δικές του αρχές, όμως το πρόβλημα και θα κλείσω με 6
αυτό το σημείο το οποίο εμένα μου προκαλεί ανησυχία, είναι ότι δεν μπορεί κανείς να υποτιμήσει πόσο ευφυής είναι ο Ντόναλντ Τραμπ. Και η δική μου ανησυχία είναι ότι θα κάνει μακροπρόθεσμα μεγάλο κακό σε αυτά τα θεσμικά όργανα, στο πολύ μικρό χρονικό διάστημα της παραμονής του στην εξουσία. Άρα σε χώρες όπως το Μεξικό που θέλει να αποδυναμώσει, θα πρέπει να προσπαθήσει να αποφύγει τις σημαντικές αψιμαχίες και να έρθει σε αντιπαράθεση με χώρες όπως η Κίνα, νομίζω ότι θα μπορέσει κανείς ίσως να τον δει ενδεχομένως, δεν ξέρω- τέλος της θητείας του ως έναν επιτυχημένο Πρόεδρο και όχι μόνο για τέσσερα, αλλά και για οκτώ χρόνια, για δυο δηλαδή συνεχόμενες θητείες. 7