Η ενίσχυση της φωνολογικής επίγνωσης στα παιδιά της προσχολικής ηλικίας Ευφημία Τάφα Καθηγήτρια Παιδαγωγικού Τμήματος Προσχολικής Εκπαίδευσης Πανεπιστημίου Κρήτης
Γλωσσική ανάπτυξη Κλάμα ή γέλιο (0-2 μηνών) Βαβίσματα (2-4 μηνών) Συγκεκριμένοι ήχοι (6 μηνών περίπου) Πρώτες λέξεις (1 ο έτος) Τηλεγραφικός λόγος (2 ο έτος) 1000 λέξεις (τέλος του 3 ου έτους) Σύνταξη προτάσεων, λόγος σύνθετος (4 ο έτος) Λόγος γραμματικά και συντακτικά σωστός (5 ο έτος)
Δομικά στοιχεία της γλώσσας Φωνολογικό Συντακτικό Σημασιολογικό Πραγματολογικό
Μεταγλωσσική Επίγνωση Η ικανότητα του παιδιού να σκέφτεται και ταυτόχρονα να ελέγχει τη δομή και τη λειτουργία της γλώσσας και να τη χρησιμοποιεί ως φορέα συλλογισμών.
Μεταγλωσσικές Ικανότητες Φωνολογική Επίγνωση Συντακτική Επίγνωση Σημασιολογική Επίγνωση Πραγματολογική Επίγνωση Αναφέρεται στην ικανότητα του παιδιού να κατανοεί ότι ο προφορικός λόγος αποτελείται από φωνολογικές μονάδες και στην ικανότητά του να τις διακρίνει μέσα στις λέξεις. Αναφέρεται στην ικανότητα του παιδιού να κατανοεί ότι οι προτάσεις έχουν συγκεκριμένη συντακτική δομή. Αναφέρεται στην ικανότητα του παιδιού να διακρίνει ότι οι λέξεις είναι αυθαίρετες ενότητες με περισσότερες από μία έννοιες και να κατανοεί την εννοιολογική ορθότητα των προτάσεων. Αναφέρεται στην ικανότητα του παιδιού να διακρίνει ότι υπάρχουν σχέσεις ανάμεσα στο γλωσσικό σύστημα και το πλαίσιο στο οποίο χρησιμοποιείται.
Μεταγλωσσικές Ικανότητες Ανάγνωση και Γραφή
Φωνολογική Επίγνωση
Φωνολογική Επίγνωση 1. Η φωνολογική επίγνωση των παιδιών είναι μια απόλυτα απαραίτητη ικανότητα για την εκμάθηση της ανάγνωσης και της γραφής.
Φωνολογική Επίγνωση 2. Τα παιδιά που σημειώνουν υψηλή επίδοση σε κριτήρια φωνολογικής επίγνωσης, πριν διδαχθούν ανάγνωση και γραφή, έχουν αργότερα καλύτερη επίδοση στην ανάγνωση και την ορθογραφημένη γραφή.
Φωνολογική Επίγνωση 3. Η αποδεδειγμένα μεγάλης σημασίας για την ανάγνωση και τη γραφή φωνολογική επίγνωση των παιδιών μπορεί να ενισχυθεί κατά τη διάρκεια της προσχολικής τους εκπαίδευσης και πριν την έναρξη της συστηματικής διδασκαλίας της ανάγνωσης και της γραφής. 19 Φεβρουαρίου 2010 Πανεπιστήμιο Κρήτης, Ευφημία Τάφα
Φωνολογική Επίγνωση 4. Η άσκηση της φωνολογικής επίγνωσης των παιδιών έχει θετική επίδραση στην εκμάθηση της ανάγνωσης και της γραφής.
Φωνολογική Επίγνωση 5. Τα παιδιά που σημείωσαν χαμηλή επίδοση στα κριτήρια της φωνολογικής επίγνωσης πριν διδαχθούν ανάγνωση και γραφή, εντάσσονται στην ομάδα κινδύνου (at-risk) και μάλλον θα αντιμετωπίσουν δυσκολίες στην εκμάθηση της ανάγνωσης και της γραφής.
Τι; Πρέπει να διδάξουμε στα παιδιά; Πως; Πρέπει να οργανώσουμε τις δραστηριότητες φωνολογικής επίγνωσης; Πως; Πρέπει να αξιολογήσουμε τα παιδιά;
Τι πρέπει να διδάξουμε; Ένα πρόγραμμα για την ενίσχυση της φωνολογικής επίγνωσης στα παιδιά της προσχολικής ηλικίας πρέπει να περιλαμβάνει ασκήσεις για όλα τα φωνολογικά στοιχεία της γλώσσας.
Λέξη Συλλαβή Ομοιοκαταληξία Φώνημα
Λέξη Χωρισμός της πρότασης σε λέξεις Λένε προτάσεις. Αναλύουν την πρόταση σε λέξεις. Συγκρίνουν προτάσεις μετρώντας τις λέξεις.
Χωρισμός της λέξης σε συλλαβές Απαγγέλλουν τις συλλαβές διαφόρων λέξεων. Συγκρίνουν λέξεις μετρώντας τις συλλαβές. Συλλαβή Αναγνώριση της θέσης των συλλαβών στις λέξεις Αναγνωρίζουν εάν δύο ή περισσότερες λέξεις αρχίζουν με την ίδια συλλαβή. Αναγνωρίζουν εάν δύο ή περισσότερες λέξεις περιλαμβάνουν μια συγκεκριμένη συλλαβή (π.χ. λιμάνι - μανάβης. Βρίσκουν λέξεις που αρχίζουν με την ίδια συλλαβή που αρχίζει η λέξη-στόχος. Σήμερα Μαχαίρι Σώμα Κάτω Ψωμί Γάτα Ποτήρι Καράβι Απάλειψη αρχικής Μάτι συλλαβής Απαλείφουν την αρχική συλλαβή μιας λέξης και εκφωνούν το υπόλοιπο τμήμα της (π.χ. λεμόνι μόνη, μεγάλα - γάλα).
Ομοιοκαταληξία Αναγνώριση ομοιοκαταληξίας Αναγνωρίζουν εάν δύο ή περισσότερες λέξεις ομοιοκαταληκτούν ή όχι. Αναγνωρίζουν ποια από τις τρεις λέξεις που τους παρουσιάζονται δεν ομοιοκαταληκτεί με τις άλλες (π.χ. κανάτα πατάτα λεμόνι). Βρίσκουν λέξεις που ομοιοκαταληκτούν με τη λέξη-στόχο. Φτιάχνουν απλά τετράστιχα ποιήματα με τις ομοιοκατάληκτες λέξεις που έχουν βρει. Οι λέξεις κανάταπατάτατελειώνουν όπως η λέξη ντομάτα Να βρείτε λεξούλες που τελειώνουν όπως τελειώνει η λέξη εφημερίδα
Να βρείτε λέξεις που Αναγνώριση αρχικού φωνήματος ίδια αρχίζουν με την φωνούλα Αναγνωρίζουν που αρχίζει εάν δύο ή και η περισσότερες λέξη λέξεις αρχίζουν άλογο με το ίδιο φώνημα. Βρίσκουν λέξεις που αρχίζουν με το ίδιο φώνημα που αρχίζει η λέξη-στόχος. Φώνημα Απάλειψη αρχικού φωνήματος Εάν από τη λέξη βόλος αφαιρέσουμε το β, τι θα μείνει; Απαλείφουν το αρχικό φώνημα μιας λέξης και εκφωνούν το υπόλοιπο τμήμα της (π.χ. βόλος, τώρα, γέλα, γάλα, πόλη, σέλα, ένα, καυτός). Εάν από τη λέξη κόλα αντικαταστήσουμε το κ με σ ποια λέξη θα σχηματιστεί; Αντικατάσταση αρχικού φωνήματος Αντικαθιστούν το αρχικό φώνημα μιας λέξης με ένα άλλο (π.χ. κόλα σόλα, μόνος πόνος φόνος).
Οι λέξεις αέρας άλογο αρχίζουν με την ίδια φωνούλα; ή Φώνημα Οι λέξεις καράβι λιμάνι τελειώνουν με την ίδια φωνούλα; Να πούμε μία μία τις φωνούλες της λέξης γάλα συνέχεια Αναγνώριση της θέσης των φωνημάτων στις λέξεις Αναγνωρίζουν εάν δύο ή περισσότερες λέξεις έχουν κοινό αρχικό ή τελικό φώνημα. σώμα Αναγνωρίζουν εάν δύο ή περισσότερες λέξεις περιλαμβάνουν ένα συγκεκριμένο φώνημα. Ποια ίδια φωνούλα έχουν οι λέξεις λίγο και Ποια λέξη ακούτε; Ν-ε-ρ-ό (Χρήση κούκλας) Ανάλυση και σύνθεση της λέξης στα επιμέρους φωνήματα Απαγγέλλουν ένα-ένα τα φωνήματα μιας Ποια λέξης. είναι πιο Συνθέτουν μια λέξη μεγάλη από τα επί μέρους φωνήματα. λέξη; Η λέξη Συγκρίνουν λέξεις γάλα ή η μετρώντας τα φωνήματα λέξη καθεμιάς (μεγάλη λιμάνι; μικρή λέξη).
Ταύτιση φωνήματος - γραφήματος Μελέτες έχουν δείξει ότι η ταύτιση φωνήματος γραφήματος διευκολύνει τα μικρά παιδιά να κατανοήσουν την έννοια του γράμματος.
Ταύτιση φωνήματος - γραφήματος Χωρισμός της πρότασης σε λέξεις Κόβουν με το ψαλίδι όλες τις λέξεις της πρότασης που η παιδαγωγός έχει γράψει σε μια χαρτονένια λωρίδα. Αναλύουν την πρόταση σε λέξεις και την ανασυνθέτουν. Επαναλαμβάνουν την ίδια διαδικασία με δύο ή περισσότερες προτάσεις. Συγκρίνουν προτάσεις μετρώντας τις λέξεις καθεμιάς (μεγάλη μικρή πρόταση).
Το καλό παιδί. Σήμερα είναι ωραία ημέρα. Έλα εδώ.
Ταύτιση φωνήματος - γραφήματος Χωρισμός της λέξης σε συλλαβές Κόβουν με το ψαλίδι όλες τις συλλαβές της λέξης που η παιδαγωγός έχει γράψει σε μια χαρτονένια λωρίδα Αναλύουν τη λέξη στις επιμέρους συλλαβές και την ανασυνθέτουν Επαναλαμβάνουν την ίδια διαδικασία με δύο ή περισσότερες λέξεις Συγκρίνουν το μέγεθος δύο λέξεων, ανάλογα με τις συλλαβές που τις απαρτίζουν (μεγάλη μικρή λέξη)
κα να τα πε τα λου δα γα λα
Ταύτιση φωνήματος - γραφήματος Χωρισμός της λέξης σε φωνήματα Κόβουν με το ψαλίδι όλα τα φωνήματα της λέξης (δισύλλαβη, ΣΦΣΦ) που η παιδαγωγός έχει γράψει σε μια χαρτονένια λωρίδα. Αναλύουν τη λέξη στα επιμέρους φωνήματα και την ανασυνθέτουν. Επαναλαμβάνουν την ίδια διαδικασία με δύο ή περισσότερες λέξεις. Συγκρίνουν λέξεις μετρώντας τα φωνήματα καθεμιάς (μεγάλη μικρή λέξη).
γ α λ α κ α π ε λ ο ε λ α
Πως πρέπει να εφαρμόσουμε τις ασκήσεις; Προφορικά Εντάσσοντας τις ασκήσεις σε διάφορες δραστηριότητες του ημερήσιου προγράμματος Με παιγνιώδη τρόπο Με σωστές εντολές
Παράδειγμα Στόχος Να βρουν λέξεις που αρχίζουν με την ίδια συλλαβή που αρχίζει και η λέξη-στόχος. Εντολή «Να βρείτε λέξεις που αρχίζουν με την ίδια συλλαβή που αρχίζει και η λέξη κανάτα»
Παράδειγμα Στόχος Να βρουν λέξεις που ομοιοκαταλη κτούν με τη λέξη-στόχο. Εντολή «Να βρείτε λέξεις που τελειώνουν όπως η λέξη λεμονάδα»
Παράδειγμα Στόχος Να βρουν λέξεις που αρχίζουν με το ίδιο φώνημα που αρχίζει και η λέξη-στόχος. Εντολή «Να βρείτε λέξεις που αρχίζουν με την ίδια φωνούλα που αρχίζει και η λέξη άλογο»
Πως πρέπει να αξιολογούμε τα παιδιά; Οι παιδαγωγοί για την αξιολόγηση της φωνολογικής επίγνωσης των παιδιών της προσχολικής ηλικίας παρατηρούν και καταγράφουν κατά πόσο το παιδί μπορεί να:
Αξιολόγηση απαγγέλλει ξεχωριστά κάθε συλλαβή μιας λέξης συγκρίνει τις λέξεις με βάση τις συλλαβές (μεγάλη - μικρή λέξη) αναγνωρίζει εάν δύο ή περισσότερες λέξεις αρχίζουν με την ίδια συλλαβή αναγνωρίζει εάν δύο ή περισσότερες λέξεις περιλαμβάνουν μια συγκεκριμένη συλλαβή βρίσκει λέξεις που αρχίζουν με την ίδια συλλαβή απαλείφει την αρχική συλλαβή μιας λέξης αναγνωρίζει εάν δύο ή περισσότερες λέξεις ομοιοκαταληκτούν αναγνωρίζει ανάμεσα σε τρεις λέξεις ποια δεν ομοιοκαταληκτεί βρίσκει λέξεις που ομοιοκαταληκτούν με τη λέξη-στόχο
Αξιολόγηση συνέχεια αναγνωρίζει το αρχικό φώνημα μιας λέξης, όταν αυτό είναι φωνήεν αναγνωρίζει το αρχικό φώνημα μιας λέξης, όταν αυτό είναι σύμφωνο αναγνωρίζει εάν δύο ή περισσότερες λέξεις έχουν κοινό αρχικό φώνημα βρίσκει λέξεις που αρχίζουν με το ίδιο φώνημα απαλείφει το αρχικό φώνημα μιας λέξης αντικαθιστά το αρχικό φώνημα μιας λέξης αναγνωρίζει εάν σε μια λέξη υπάρχει ένα συγκεκριμένο φώνημα αναλύει μια λέξη απαγγέλλοντας ένα-ένα τα φωνήματά της συνθέτει τη λέξη, όταν του δίνονται τα επιμέρους φωνήματα