Η ΠΟΡΕΙΑ ΣΥΝΤΑΞΗΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΣ ΕΝΟΣ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

Η ΠΟΡΕΙΑ ΣΥΝΤΑΞΗΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΣ ΕΝΟΣ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ Βήματα που ακολουθούμε όταν προσπαθούμε να συντάξουμε και να μεταφράσουμε ένα αρχαίο ελληνικό κείμενο. Ποια διαδικασία προηγείται; Της μετάφρασης ή της σύνταξης; Η σύνταξη μας βοηθά να μεταφράσουμε το κείμενο ή η μετάφραση να συντάξουμε ένα κείμενο; Θεωρητικά, πάντα πρέπει να προηγείται η σύνταξη του κειμένου και μετά να προχωράμε στη μετάφραση. Αυτό συμβαίνει γιατί η σύνταξη μας βοηθά να βάλουμε σε μια σειρά τις λέξεις της κάθε πρότασης, να καταλάβουμε τη δομή της και εν συνεχεία αφού έχουμε κάνει αυτό μπορούμε να μεταφράσουμε με μεγαλύτερη ευκολία το κείμενο Πρακτικά, το αν θα προηγηθεί η μετάφραση ή η σύνταξη, εξαρτάται από το βαθμό δυσκολίας του κειμένου. Αν έχουμε να μεταφράσουμε κάποια περίοδο η οποία εύκολα μεταφέρεται από τα αρχαία στα νέα ελληνικά τότε δεν είναι υποχρεωτικό να προχωρήσουμε και στη σύνταξη του κειμένου. Ίσα-ίσα, η σωστή μετάφραση θα μας βοηθήσει και στη σύνταξη του κειμένου-εφόσον μας ζητηθεί. Αν από την άλλη συναντάμε δυσκολίες στη μετάφραση κάποιας περιόδου του κειμένου, τότε καταφεύγουμε στη σύνταξη η οποία θα μας βοηθήσει και στη μετάφραση του κειμένου- αρκεί φυσικά να συντάξουμε σωστά το κείμενο!!! Θέλω να συντάξω ένα κείμενο. Πως ξεκινάω; Για να μπορέσουμε να συντάξουμε ένα κείμενο πρέπει απαραίτητα να το χωρίσουμε σε μικρότερα κομμάτια. Αυτά τα μικρότερα κομμάτια, είναι οι περίοδοι και οι προτάσεις. Περίοδος ονομάζεται το τμήμα του κειμένου που εκτείνεται από μια τελεία μέχρι μία άλλη. Μια περίοδος μπορεί να αποτελείται από μία ή περισσότερες προτάσεις. Πυρήνα της πρότασης αποτελεί το ρήμα της. Επομένως: 1. Το πρώτο βήμα που πρέπει να κάνουμε σε ένα κείμενο είναι να βρούμε τα ρήματα της κάθε περιόδου του κειμένου. 2. Ανάλογα με τον αριθμό των ρημάτων, χωρίζουμε την κάθε περίοδο σε ανάλογο αριθμό προτάσεων (π.χ. 3 ρήματα σε μια περίοδο, άρα 3 προτάσεις). Οι προτάσεις αυτές μπορεί να είναι είτε κύριες είτε δευτερεύουσες(εφόσον είναι δευτερεύουσες δηλώνουμε το είδος τους και το συντακτικό τους ρόλο), πάντως σίγουρα σε κάθε περίοδο πρέπει να υπάρχει τουλάχιστον μία κύρια πρόταση. 3. Έπειτα παίρνουμε κάθε πρόταση ξεχωριστά και ξεκινούμε τη σύνταξή της. Βασικό στοιχείο που συμπληρώνει κάθε ρήμα είναι το υποκείμενο του ρήματος. Πρώτα λοιπόν ψάχνουμε να βρούμε το υποκείμενο του ρήματος της πρότασης. 4. Αφού βρούμε το υποκείμενο, προχωράμε στον εντοπισμό των υπόλοιπων συμπληρωμάτων του ρήματος. Αυτά τα συμπληρώματα μπορεί να είναι: 1

α. Το αντικείμενο του ρήματος (ένα ουσιαστικό σε πλάγια πτώση ή ένα απαρέμφατο ή μια δευτερεύουσα ονοματική πρόταση) εφόσον το ρήμα μας είναι μεταβατικό. β. Ένα κατηγορούμενο του υποκειμένου, εφόσον το ρήμα μας είναι συνδετικό (γίγνομαι, εἰμί, ὑπάρχω κ.α.). γ. Έναν εμπρόθετο του ποιητικού αιτίου εφόσον το ρήμα μας είναι παθητικό. δ. Κάποιο επίρρημα ή κάποιος εμπρόθετος προσδιορισμός που μπορεί να δηλώνει διάφορες σχέσεις (χρόνο, τρόπο, τόπο κτλ). 5. Μετά την εύρεση των συμπληρωμάτων του ρήματος, εφόσον στην πρόταση υπάρχουν απαρέμφατα ή μετοχές, προχωράμε στη σύνταξη των απαρεμφάτων και των μετοχών. Η ραχοκοκαλιά μιας πρότασης στα αρχαία ελληνικά αποτελείται από τα ρήματα, τα απαρέμφατα και τις μετοχές (ΡΑΜ). Επομένως η σύνταξη μιας πρότασης ξεκινά από το ρήμα και συνεχίζεται με τα απαρέμφατα και τις μετοχές (εφόσον υπάρχουν). Προσοχή! Να θυμόμαστε, πως όπως και το ρήμα, έτσι και το απαρέμφατο και η μετοχή έχουν πάντα κάποιο υποκείμενο. Επίσης μπορεί να έχουν κάποιο αντικείμενο, να προέρχονται από κάποιο συνδετικό ρήμα(οπότε να αποδίδουν κάποιο κατηγορούμενο στο υποκείμενό τους) ή να συμπληρώνονται από κάποιον εμπρόθετο προσδιορισμό ή επίρρημα. Άρα όταν συντάσσουμε ένα απαρέμφατο: α. Πρώτα δηλώνουμε το είδος του (τελικό ή ειδικό) β. Μετά δηλώνουμε το συντακτικό του ρόλο στην πρόταση (π.χ. αντικείμενο ή υποκείμενο του ρήματος). γ. Εντοπίζουμε το υποκείμενο του απαρεμφάτου (προσοχή στις περιπτώσεις ετεροπροσωπίας). δ. Βρίσκουμε τα υπόλοιπα συμπληρώματά του-αν έχει (αντικείμενα κτλ). Επίσης, όταν συντάσσουμε μια μετοχή: α. Αρχικά δηλώνουμε το είδος της μετοχής (επιθετική, χρονική, αιτιολογική κτλ.) β. Εντοπίζουμε το υποκείμενό της. γ. Βρίσκουμε όποια άλλα τυχόν συμπληρώματα μπορεί να έχει (αντικείμενα κτλ). 6. Στο τέλος ή κατά την πορεία της σύνταξης μπορούμε να εντοπίσουμε και τους ετερόπτωτους (π.χ. γενική κτητική, γενική αντικειμενική κ.α.) ή όμοιόπτωτους προσδιορισμούς(επιθετικός-κατηγορηματικός προσδιορισμός, παράθεση-επεξήγηση). Γενικά η πορεία που ακολουθούμε για τη σύνταξη ενός αρχαιοελληνικού κειμένου είναι η παραπάνω. Αντίστοιχα για τη μετάφραση ακολουθούμε την εξής πορεία: 1. Διαβάζουμε μια φορά συνολικά το κείμενο και προσπαθούμε να εντοπίσουμε το νοηματικό του κέντρο. Εφόσον το καταφέρουμε αυτό, ίσως αργότερα να μας φανεί χρήσιμο στη μετάφραση κάποιων σημείων του κειμένου που ενδέχεται να μας δυσκολεύουν. 2. Προχωράμε τη μετάφραση περίοδο-περίοδο και πρόταση-πρόταση. Από την περίοδο 1 πάμε στην περίοδο 2, από την πρόταση 1 πάμε στην πρόταση 2 κτλ. Καλό 2

είναι να μην αφήνουμε καμιά περίοδο ή πρόταση αμετάφραστη ακόμη κι αν έχουμε αμφιβολίες προς την ορθότητα της μετάφρασης. Μόνο αν αδυνατούμε να προσεγγίσουμε το κείμενο έστω και στο ελάχιστο αφήνουμε κενά. 3. Άγνωστες λέξεις είναι σχεδόν σίγουρο ότι θα υπάρχουν. Δεν πανικοβαλλόμαστε, προσπαθούμε μέσα από τις λέξεις που καταλαβαίνουμε να εξάγουμε το νόημα της πρότασης/περιόδου. 4. Αφού ολοκληρώσουμε τη μετάφραση του κειμένου, την ξαναδιαβάζουμε συνολικά και βλέπουμε σε ποια σημεία μπορούμε να προχωρήσουμε σε βελτιώσει ή διορθώσεις. Προσοχή! Πολλές φορές οι μαθητές θεωρούν ότι έχουν μεταφράσει λανθασμένα το κείμενο επειδή η μετάφραση στα νέα ελληνικά βγαίνει πολύ μεγαλύτερη σε σχέση με την έκταση του κειμένου στα αρχαία ελληνικά. Κι όμως, αυτό είναι πολύ λογικό! Η αρχαία ελληνική γλώσσα είναι οικονομική γλώσσα-δηλαδή μπορεί να εκφράσει με συντομία τη σκέψη του ομιλητή/γράφονταν- χάρη στη δομή της (πλήθος εμπρόθετων, μετοχών κ.α.) σε αντίθεση με τη νέα ελληνική που έχει πιο εκτεταμένη και αναλυτική δομή. 3

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ Εἰ ἐν Ἰλίῳ Ἑλένη ἦν, ἀπέδοντο ἄν αὐτὴν τοῖς Ἕλλησι οἱ Τρῶες, ἑκόντος γε ἤ ἄκοντος Ἀλεξάνδρου. Οὐ γὰρ δὴ οὕτω γε φρενοβλαβής ἦν ὁ Πρίαμος οὐδέ οἱ ἄλλοι Τρῶες, ὥστε τοῖς σφετέροις σώμασι καὶ τοῖς τέκνοις καὶ τῇ πόλει κινδυνεύειν ἐβούλοντο, ὅπως Ἀλέξανδρος Ἑλένῃ συνοικῇ. Εἰ δὲ τοι καὶ ἐν τοῖς πρώτοις χρόνοις ταῦτα ἐγίγνωσκον, ἐπεί πολλοί μὲν τῶν ἄλλων Τρώων, μάλιστα δὲ οἱ αὐτοῦ ὑιεῖς, ὅποτε συμμίσγοιεν τοῖς Ἕλλησιν, ἀπώλλυντο, Πρίαμος, εἰ καὶ αὐτός Ἑλένῃ συνῴκει, ἀπέδωκεν ἄν ἀυτὴν Μενελάῳ, ἵνα αὐτός καὶ οἱ ὑπήκοοι αὐτοῦ ἀπαλλαγεῖεν τῶν παρόντων κακῶν. Ἀλλ οὐ γὰρ εἶχον Ἑλένην ἀποδοῦναι οὐδέ λέγουσιν αὐτοῖς τὴν ἀλήθειαν ἐπίστευον οἱ Ἕλληνες, ὡς μὲν ἐγώ γνώμην ἀποφαίνομαι, τοῦ δαιμονίου παρασκευάζοντος ὅπως πανωλεθρίᾳ ἀπολόμενοι καταφανές τοῦτο τοῖς ἀνθρώποις ποιήσωσι, ὡς τῶν μεγάλων ἀδικημάτων μεγάλαι εἰσὶ καὶ αἱ τιμωρίαι παρὰ τῶν θεῶν. Ας υποθέσουμε λοιπόν ότι έχουμε να μεταφράσουμε και να συντάξουμε αυτό το κείμενο. Το διαβάζουμε μια φορά και κατόπιν ξεκινάμε τη σύνταξη-μετάφραση περίοδο-περίοδο. 1 η περίοδος: Εἰ ἐν Ἰλίῳ Ἑλένη ἦν, ἀπέδοντο ἄν αὐτὴν τοῖς Ἕλλησι οἱ Τρῶες, ἑκόντος γε ἤ ἄκοντος Ἀλεξάνδρου. Ξεκινάμε εντοπίζοντας τα ρήματα: ἦν, ἀπέδοντο ἄν (δυνητική οριστική, οπότε το ρήμα το δηλώνουμε μαζί με το μόριο ἄν). Εφόσον έχουμε 2 ρήματα θα έχουμε και 2 προτάσεις. Επόμενο βήμα. Κοιτάμε αν υπάρχουν σύνδεσμοι στην περίοδο που να εισάγουν δευτερεύουσες προτάσεις. Εντοπίζουμε έναν, τον Εἰ. Στη συγκεκριμένη περίπτωση εισάγει δευτερεύουσα υποθετική πρόταση. Χωρίζουμε την περίοδο σε προτάσεις. Εἰ ἐν Ἰλίῳ Ἑλένη ἦν η μία πρόταση, δευτερεύουσα υποθετική. ἀπέδοντο ἄν αὐτὴν τοῖς Ἕλλησι οἱ Τρῶες, ἑκόντος γε ἤ ἄκοντος Ἀλεξάνδρου η δεύτερη πρόταση, κύρια κρίσεως (γιατίμ εκφέρεται με δυνητική οριστική). Ξεκινάμε την αναλυτική σύνταξη, ξεκινώντας πάντα από την κύρια. - ἀπέδοντο ἄν αὐτὴν τοῖς Ἕλλησι οἱ Τρῶες, ἑκόντος γε ἤ ἄκοντος Ἀλεξάνδρου. ρήμα: ἀπέδοντο ἄν. Ποιοι ἀπέδοντο ἄν; οἱ Τρῶες υποκείμενο ρήματος: οἱ Τρῶες. Τι ἀπέδοντο ἄν οἱ Τρῶες; αὐτὴν άμεσο αντικείμενο ρήματος: αὐτὴν. Σε ποιους ἀπέδοντο ἄν αὐτὴν; τοῖς Ἕλλησι έμμεσο αντικείμενο ρήματος: τοῖς Ἕλλησι Σε αυτό το σημείο έχουμε τελειώσει με τη σύνταξη των βασικών όρων της πρότασης. Έχουμε βρει το ρήμα, το υποκείμενο και τα αντικείμενα. Ωστόσο βλέπουμε ότι υπάρχουν κάποιοι όροι που δεν έχουμε συντάξει Οι δύο λέξεις είναι μετοχές, ἑκόντος και ἄκοντος. 4

Επομένως όπως είδαμε και στη θεωρία παραπάνω, μεταβαίνουμε στις μετοχές για να συνεχίσουμε τη σύνταξη. ἑκόντος, ἄκοντος: Πρώτα πρέπει να βρούμε το είδος των μετοχών. Το γεγονός ότι τι δύο μετοχές συνδέει ο σύνδεσμος ἤ μας διευκολύνει, αφού και οι δύο μετοχές θα είναι του ίδιου είδους. Και οι δύο μετοχές δείχνουν αντίθεση, οπότε θα είναι εναντιωματικές μετοχές. Τώρα πρέπει να βρούμε το υποκείμενο των μετοχών. Και οι δύο μετοχές βρίσκονται στον ενικό αριθμό, σε πτώση γενική και στο αρσενικό γένος. Επομένως, το υποκείμενό τους πρέπει να συμφωνεί σε γένος, αριθμό και πτώση. Βλέπουμε τη λέξη Ἀλεξάνδρου δίπλα στις μετοχές. Συμφωνεί σε γένος, αριθμό και πτώση με τις μετοχές. Επομένως, υποκείμενο των δύο μετοχών είναι η λέξη Ἀλεξάνδρου. Συνεχίζουμε τη σύνταξη της περιόδου με τη σύνταξη της δευτερεύουσας υποθετικής πρότασης. ρήμα: ἦν. Ποιος ἦν; Ἑλένη υποκείμενο ρήματος: Ἑλένη Το ρήμα εἰμί ξέρουμε ότι δεν δέχεται αντικείμενο αλλά μπορεί να αποδίδει ένα κατηγορούμενο στο υποκείμενο. Ωστόσο, εδώ δεν βλέπουμε κάποια λέξη που θα μπορούσε να παίξει ρόλο κατηγορουμένου. Το ρήμα συμπληρώνεται απλά από ένα εμπρόθετο προσδιορισμό που δηλώνει τόπο. Επομένως: που ἦν Ἑλένη; ἐν Ἰλίῳ. Εμπρόθετος προσδιορισμός του τόπου. Τελειώσαμε λοιπόν με τη σύνταξη της 1 ης περιόδου. 2 η περίοδος:. Οὐ γὰρ δὴ οὕτω γε φρενοβλαβής ἦν ὁ Πρίαμος οὐδέ οἱ ἄλλοι Τρῶες, ὥστε τοῖς σφετέροις σώμασι καὶ τοῖς τέκνοις καὶ τῇ πόλει κινδυνεύειν ἐβούλοντο, ὅπως Ἀλέξανδρος Ἑλένῃ συνοικῇ. Εντοπίζουμε τα ρήματα: ἦν, ἐβούλοντο, συνοικῇ. 3 ρήματα, άρα 3 προτάσεις. Εντοπίζουμε συνδέσμους που εισάγουν δευτερεύουσες προτάσεις. Βλέπουμε τον ὥστε και τον ὅπως. Χωρίζουμε την περίοδο σε προτάσεις. Οὐ γὰρ δὴ οὕτω γε φρενοβλαβής ἦν ὁ Πρίαμος οὐδέ οἱ ἄλλοι Τρῶες η κύρια πρόταση. ὥστε τοῖς σφετέροις σώμασι καὶ τοῖς τέκνοις καὶ τῇ πόλει κινδυνεύειν ἐβούλοντο δευτερεὐουσα συμπερασματική πρόταση. ὅπως Ἀλέξανδρος Ἑλένῃ συνοικῇ δευτερεύουσα τελική πρόταση Ξεκινάμε την αναλυτική σύνταξη από την κύρια πρόταση. - Οὐ γὰρ δὴ οὕτω γε φρενοβλαβής ἦν ὁ Πρίαμος οὐδέ οἱ ἄλλοι Τρῶες ρήμα: ἦν. Ποιοι ἦν: Πρίαμος, οἱ Τρῶες. υποκείμενο ρήματος: Πρίαμος, οἱ Τρῶες. Τι ἦν Πρίαμος και οἱ Τρῶες; φρενοβλαβής κατηγορούμενο υποκειμένων: φρενοβλαβής Τελειώσαμε με τους βασικούς όρους, συντάσσουμε ότι απέμεινε. 5

οὕτω: επίρρημα που δηλώνει τρόπο οἱ ἄλλοι: επιθετικός προσδιορισμός στο Τρῶες (το δὴ είναι βεβαιωτικό επίρρημα και το γὰρ αιτιολογικός σύνδεσμος, δεν είναι ανάγκη να τα αναγνωρίσουμε συντακτικώς). Συνεχίζουμε με τη σύνταξη των δευτερευουσών προτάσεων - ὥστε τοῖς σφετέροις σώμασι καὶ τοῖς τέκνοις καὶ τῇ πόλει κινδυνεύειν ἐβούλοντο: Δευτερεύουσα συμπερασματική πρόταση ρήμα: ἐβούλοντο. Ποιοι ἐβούλοντο; Εννοείται από την προηγούμενη πρόταση, Πρίαμος, Τρῶες. υποκείμενο ρήματος: Πρίαμος, Τρῶες. Τι ἐβούλοντο; κινδυνεύειν. αντικείμενο ρήματος: το τελικό απαρέμφατο κινδυνεύειν. Ποιος κινδυνεύειν; Πρίαμος, Τρῶες υποκείμενο απαρεμφάτου: Πρίαμος, Τρῶες (ίδιο υποκείμενο έχουν το ρήμα και το απαρέμφατο, οπότε υπάρχει ταυτοπροσωπία). σώμασι, τοῖς τέκνοις: είναι δύο δοτικές της αναφοράς που συμπληρώνουν το απαρέμφατο κινδυνεύειν. τοῖς σφετέροις: είναι επιθετικός προσδιορισμός στον όρο σώμασι. - ὅπως Ἀλέξανδρος Ἑλένῃ συνοικῇ: Δευτερεύουσα τελική πρόταση. ρήμα: συνοικῇ. Ποιος συνοικῇ; Ἀλέξανδρος υποκείμενο ρήματος: Ἀλέξανδρος Ἑλένῃ: Αντικείμενο του ρήματος 6